Post on 24-May-2015
IK ZIE, IK ZIE WAT JIJ NIET ZIET
COLLEGIALE VISITATIE ALS HEFBOOM VOOR
SCHOOLONTWIKKELING
Onderzoeksgroep EduBROn (Prof.
Dr. P. Van Petegem)
‘Dit is het beste dat me ooit overkomen is tijdens mijn ganse onderwijscarrière. Voor het eerst heb ik me ten volle gewaardeerd gevoeld als leerkracht.’
Margaret, lid van een visitatieteam In: Wilson (2001)
‘Collegiale visitatie is als methodiek een absolute must om te komen tot doorleefde inzichten m.b.t. het schoolleven.’
Deelnemer project collegiale visitatie 2007
- “Ik heb er veel meer uit geleerd dan uit de bijscholingen van de voorbije jaren. Het was een intense positieve ervaring. Het gaf een extra boost om er weer tegenaan te gaan.”
- “Ik vond het een fantastische ervaring, die iedereen zou moeten kunnen meemaken.”
- “Heeft mij veel doen stilstaan bij mijn eigen manier van lesgeven en aanpak van de kinderen.”
- “Het was schitterend om te zien hoe een groep leerkrachten in drie dagen uitgroeide tot een team dat op professionele wijze leerde observeren, vaststellingen maken en conclusies formuleren. En dit met maar één doel: de school verder helpen en motiveren om het leren van de leerling te bevorderen!”
- “Het samen voortdurend stilstaan bij de vraag: ‘Wat zijn de voorwaarden voor goed onderwijs?’ én de constante zelfreflectie i.v.m. het eigen professioneel werk waren voor mij een indrukwekkende leerervaring.”
OVERZICHT VAN DE PRESENTATIE
1. COLVIS op de balans tussen externe en interne evaluatie
2. Omschrijving van COLVIS3. Doelstellingen van COLVIS4. Hoekstenen en richtinggevende
principes5. Een concreet scenario6. Resultaten7. COLVIS en collegiaal leren
1. EXTERNE/INTERNE EVALUATIE
1. Complementaire of tegengestelde relatie?
2. Condities voor een succesvol samenspel?
3. Beide zijn niet vrij van kritiek: beide kunnen een hypotheek leggen op schoolontwikkeling
OPDRACHT
Doelstellingen externe evaluatie
Objectief vaststellen van de stand van zaken op de school
Bijdrage leveren tot een gestadige verbetering van de school
Resultaten (Learmonth, 2000) Veel vragen bij de objectiviteit,
validiteit en betrouwbaarheid van de vaststellingen
Korte ‘opstoot’ van verbetering (vlak vóór en na de inspectie)
En vaak ook:– Stress– Window dressing– Gevoel van ‘afhankelijkheid’,
overgeleverd zijn, wantrouwen
Is zelfevaluatie het antwoord?
Heel wat vragen bij de kwaliteit van ZE (cf. Vanhoof, 2008)
Maar leraren zélf zijn de eerste getuigen, betrokkenen… en ‘eigenaars’ van onderwijs…
Wel noodzakelijk: een sterke onderzoeksmethode; PRAKTIJKGERICHT ONDERZOEK (Practice-based Inquiry)
Inspectie vs zelfevaluatie
Inspectie– Externe evaluatie– Verantwoording– Opgelegde acties– Gevaar: té
kritisch (zeker zo ervaren)
Zelfevaluatie– Interne evaluatie– Schoolontwikkeling– Zelfgekozen acties– Gevaar:
‘navelstaren’
‘KRITISCHE’ VRIENDEN
COLLEGIALE VISITATIE
2. Omschrijving van COLVIS Bij collegiale visitatie komen speciaal daartoe
gevormde teams, hoofdzakelijk bestaande uit leerkrachten en/of
directies van twee of meer scholen, op vrijwillige basis beurtelings bij elkaar op bezoek om gerichte vragen te stellen en informatie te
verzamelen over de kwaliteit van de bezochte school en de
inspanningen die deze levert om die kwaliteit te verbeteren.
Ze geven hierover een waardeoordeel en doen aanbevelingen om de kwaliteit van het
werk in de gevisiteerde school verder te ontwikkelen en te verbeteren.
COLVIS = een instrument voor kwaliteitszorg
– Draagt bij tot schoolontwikkeling
– Draagt bij tot professionele ontwikkeling
En dit alles in een ‘veiliger’ klimaat
3. Doelstellingen van COLVIS
- Kwaliteitsverbetering +- Expliciteren van visies en inzichten (de
waarom-vraag)- Stimuleren van professioneel bewustzijn- Wederzijdse feedback- Blikverruiming- Stimuleren van kwaliteitsdenken- Netwerkvorming
4. Hoekstenen en principes
VASTSTELLINGEN PROFESSIONEEL OORDEEL WELOVERWOGEN CONSENSUS LOGISTIEKE ONDERSTEUNING
HOEKSTENEN
Vaststelling Wat je ziet, hoort en leest
Wordt de grondstof voor de conclusies
Stimuleert verder onderzoek Geeft vorm aan het oordeel
van het team
OPDRACHT
1. De leerlingen hebben een lessenaar met daarop een naamkaartje en met een plek om hun materiaal in op te bergen.
2. Enkele leerlingen waren aan het dagdromen.
3. Het zitmeubilair is flexibel hanteerbaar omdat het een praktijklokaal is.
4. Het laatste moment van de les, de verslaggeving uit de verschillende groepjes, werd in een ijltempo afgewerkt.
5. De lrk deelde mee dat ze het gesprek ’s anderendaags zouden verder zetten.
6. “Ik kan jullie meedelen dat de volgende les jullie zeker zal interesseren.’
7. De leerkracht heeft zeker de nodige regelingen en maatregelen getroffen om zo weinig mogelijk tijd te verliezen.
8. De herschikking van het meubilair in de klas is gericht op het samenwerken in groepjes en duo’s.
9. Naarmate de les vorderde, waren er meer en meer leerlingen die riepen ‘Juf, wat moeten we hier doen?’.
10. Het lestempo was erg laag waardoor leerlingen onrustig werden en zich met andere zaken gingen bezig houden.
11. De leerkracht zegt dat de activiteiten tijdens de volgende les betrekking hebben op aanvullende, verdiepende en verbredende leerstof.
12. De leerlingen werkten samen in duo’s en legden aan elkaar uit hoe ze de oplossing gevonden hadden.
13. De lrk wees meer jongens dan meisjes terecht wegens ongewenst gedrag.
14. De juf gaf leerlingen feedback bij hun oefeningen door de duim omhoog of omlaag te steken.
Een oefening: Vaststelling of beoordeling?
1V 2O 3O4O 5V 6V 7O 8O 9V 10O 11V 12V 13O 14V
Bronnen voor vaststellingen
Volgen van een leerling Observeren in de klassen Gesprekken en vergaderingen Leerlingenwerk Documenten
DE SCHOOL HIER EN NU
(voorlopige) VASTSTELLINGEN
PROFESSIONELEBEOORDELING
(voorlopige)CONCLUSIES
WELOVERWOGEN CONSENSUS
LO
GIS
TIE
K
(voorlopig)RAPPORT
TOEKOMSTIGE ONTWIKKELING VAN DE SCHOOL
4. Hoekstenen en principes
1. Duidelijke verwachtingen en rollen2. Accurate en relevante vaststellingen3. Legitieme conclusies 4. Openhartig oordeel uitspreken5. Weloverwogen consensus6. Checken van conclusies en rapport7. Legitiem rapport schrijven8. Drie focusdomeinen9. Vast visitatierooster10. Aandacht voor logistieke gegevens
10 PRINCIPES
De drie focusdomeinenHet leren van de leerlingen
Het onderwijzen
Het door de school ondersteunen van het leren en onderwijzen
De samenhang tussen de focusdomeinen
School: ondersteuning van onderwijzen en leren
Onderwijzen
Leren
5. Een concreet scenario 3 PROJECTNAMIDDAGEN
30 deelnemers uit vijf scholen– Wat is CV, doelen, …– COLVIS voor de bezochte school– COLVIS voor het visitatieteam– Uitwisselen ervaringen; hoe nu verder?
3 VISITATIEDAGEN– Een driedaags bezoek in elke school
De opdracht van het visitatieteam
Een eerlijk, bruikbaar en overtuigend rapport schrijven
ZELFEVALUATIEVERBETERPLAN
VISITATIE
RAPPORTAGE
VERWERKING RAPPORT
UITVOERING VERBETERPLAN
Samenstelling visitatieteams
5 VISITATIETEAMS (1 – 5)5 SCHOLEN (A – E)Elk team bezoekt 1 school en is samengesteld uit 6 mensen van de vier andere scholen (A: scholen B – E)In elk team: 1 directielid, 3 lkr. LO en 2 lkr. KO+ begeleider + projectbegeleider (occasioneel)
Dag 1 (maandag)
7.45 u. Aankomst en oriëntatie
8.30 u. Verzamelen van vaststellingen: het volgen van een leerling
15.30 u.
Eerste teamvergadering
17.00 u.
Pauze
17.15 u.
Werksessie: reflectieve analyse van leerlingenwerk
18.45 u.
Einde
Dag 2 (dinsdag)
7.45 u.
Oriëntatievergadering
8.30 u.
Verzamelen van vaststellingen: Observeren van en praten met leerkrachten
15.30 u.
Vergadering met het schoolverbeteringsteam (kernteam)
16.30 u.
Tweede teamvergadering
18.00 u.
Avondmaal
19.30 u.
Derde teamvergadering
22.00 u.
Einde
Dag 3 (woensdag)
8.30 u. Dagschema wordt uitgevoerd
12.00 u.
Middagmaal
13.00 u.
Vierde teamvergadering
15.30 u.
Pauze
16.00 u.
Vijfde teamvergadering
17.30 u.
Avondmaal
19.00 u.
Zesde teamvergadering (slotvergadering)
21.30 u.
Einde
OPDRACHT
Opdracht Beantwoord onderstaande vraag eerst
individueel. Wissel nadien je bevindingen uit. Welke ‘zinvolle’ informatie zou je op
onderstaande wijze kunnen vergaren? Als directeur volg je een volledige dag één
leerling op school van nabij (van het moment dat hij ‘s morgens de school binnenkomt tot het moment dat hij ’s avonds de school verlaat). Met ‘volgen’ bedoelen we o.m.: het observeren van de leerling, gesprekjes voeren met hem en/of zijn klasgenoten, schriften of ander leerlingenwerk inkijken, de leerling vergezellen, eventueel zelfs tijdens pauzes en begeleidingsmomenten buiten het klaslokaal (bijv. in de aanpassingsklas, tijdens een inhaalles, op de speelplaats, de les LO, enz.).
Maandag: Het leren van de leerling
Volgen van een leerling– de dag samen
doorbrengen – zijn/haar werk
onderzoeken en bespreken
– gesprekjes met zijn/haar vriendjes
SHADOWING: ‘schaduwen van een leerling’
“Shadowing bezorgde me nieuwe manieren om naar het leren van mijn leerlingen te kijken, … en naar mijn eigen wijze van lesgeven.”
Deelnemer project collegiale visitatie 2007
Wat is shadowing?
Letterlijk: ‘schaduwen’ (observator als schaduw van leerling, leraar, directeur, …)
Job shadowing: aanstaande leraar – ervaren leraar/ collega’s onderling /: i.f.v. professioneel leren, beroepskeuze, e.d.
Schaduwen van een leerling: focus gericht op het leren van de leerling
Observatie – Shadowing Korte periode Afstandelijke
houding Kijken
Analytische kijk
AFSTANDELIJKE OUTSIDER
Langere periode Betrokken
houding Verschillende
werkwijzen Holistisch beeld
BEVOORRECHTE GETUIGE
Leidraad bij shadowing
Wat ik zie, hoor, lees, …
Wat ik daarbij denk, voel, … Mijn oordeel daarover…
Wat ik denk dat kan gedaan worden om het te verbeteren
Maandag: na schooltijd Bespreking van het volgen van een
leerling– Wat heeft je leerling geleerd? – Wat denkt je leerling over en wat heeft hij/zij
verteld over zijn/haar leren? – Wat denk jij over het leren van de leerling? – In welke mate heeft de school de leerling
vandaag ondersteund, geholpen?
Korte bespreking van beschikbare leerlingresultaten + onderzoeken van leerlingenwerk
Bepalen van vragen en thema’s die voor verder onderzoek in aanmerking komen
Reflectieve analyse van leerlingenwerk door leraren
Anders kijken naar het resultaat van het leren van leerlingen: niet beoordelen of cijfer geven… maar vaststellingen doen in verband met het leren van de leerling en het onderwijzen door de leraar.
RAL: 3 gemeenschappelijke kenmerken
Collaboratieve activiteit van leraren Leerlingenwerk op tafel Protocol i.f.v. een gestructureerd
gesprek:– Doel: Wat vertelt het llg.werk over de
onderwijsleerproces dat tot dit product geleid heeft? (Dus niet: beoordelen, cijfer geven, …)
– Scenario: achtereenvolgens te zetten stappen
– Kansen tot het stellen van vragen
Definitie Bij reflectieve analyse van leerlingenwerk
komen leraren samen om op een systematische wijze leerlingenwerk te bespreken. De systematiek van dit gesprek is vastgelegd in een protocol. Door middel van een uitgewerkt scenario garandeert dit protocol een stapsgewijs en gericht onderzoek van het leerlingenwerk. Door middel van de reflectieve analyse van leerlingenwerk wil men het professionele leren van leraren stimuleren, professionele leergemeenschappen tot stand brengen en/of schoolontwikkelingsprocessen stimuleren.
Dinsdag: Het onderwijzen i.f.v. het leren
Observeren hoe het lesgeven het leren bevordert
Gesprekken met leerkrachten over hun onderwijspraktijk
Bijwonen van overleg, vergadering, …
Dinsdag: na schooltijd Vergadering met het kernteam:
voorstelling verbeterproject Bespreking van de voorbije dag
– Wat doen leraren om het leren van leerlingen te bevorderen?
– Welke argumenten hanteren zij bij het verantwoorden van hun manier van werken?
– Wat denkt het visitatieteam over de werkwijzen van de leraren?
Bekijken van focusdomein 1: Het leren van de leerling
Schrijven van de eerste voorlopige conclusies
Bepalen van vragen en thema’s die voor verder onderzoek in aanmerking komen
Woensdag: Hoe ondersteunt de school het leren en het onderwijzen? Verder onderzoek door: Observeren in klassen Gesprekken met diverse leden van
de schoolgemeenschap Deelnemen aan gesprekken met:
– leerlingen – ouders – administratief personeel– ‘ondersteuners’
Woensdag: na schooltijd
Bespreking van de observaties en gesprekken
Schrijven van conclusies, sterke punten en aanbevelingen
Schrijven van het rapport Afronding van de visitatie (soms: dond. i.p.v. woe.)
Opruimen
Vernietigen van alle notities en aantekeningen
Afspraken i.v.m. laatste correctiemogelijkheden
Invullen evaluatieformulier
… Na de visitatie
De voorzitter stelt het rapport voor aan het volledige team
De voorzitter en de directie hebben (eventueel) een afrondend gesprek
Het volledige rapport is voor iedereen ter inzage
De school gaat verder aan de slag
1. Inleiding
2. Profiel van de school
3. Portret van de school op het moment van
de visitatie
4. Bevindingen i.v.m. leren
5. Bevindingen i.v.m. onderwijzen
6. Bevindingen i.v.m. de school
7. Eindadvies voor de school
Appendix (+ ondertekende gedragscode)
Inhoud van het rapport
Sterke punten
Minder sterke punten
Aanbevelingen
6. RESULTATEN Conclusie 1: Collegiale visitatie wordt
door de deelnemers als een erg waardevolle en intensieve ervaring omschreven. Ze werkt motivatieverho-gend en leidt bij deelnemers tot een ruimere kijk op het functioneren van scholen. Ook het reflecterend vermogen en de kritische zin worden gestimuleerd. Het effect blijkt echter niet in grote mate ‘uit te stralen’ naar de schoolteams. Het blijft eerder beperkt tot wie de collegiale visitatie aan de ‘lijve’ ondervindt.
Conclusie 2: Het verloop van het project en de diverse werkzaamheden die de visitatieteams uit te voeren hebben, worden alle erg positief gewaardeerd. De activiteiten en de daarbij benodigde vaardigheden worden alle als belangrijk beschouwd. Het ‘onderzoeken van leerlingenwerk’ komt als het minst sterk naar voren.
Conclusie 3: De visitatie in de deelnemende scholen:
Binnen de deelnemende scholen wordt het ontvangen visitatierapport over het algemeen als positief beschouwd maar leven er vooral bedenkingen rond de wijze waarop het rapport voorgesteld werd. De mate waarin diverse onderdelen van de visitatie (kunnen) bijdragen tot vernieuwing, resp. verandering op school varieert van behoorlijk tot matig.
Conclusie 4: Aandachtspunten voor een toekomstige uitvoering van het project collegiale visitatie:
4.1. De betrokkenheid van de volledige schoolteams dient expliciet aandacht te krijgen:
-scholen tijd geven om het project na duidelijke informatie (met getuigenissen) te laten rijpen
-meer aandacht besteden aan de voorstelling van het rapport op school (scenario, instructies aan voorzitters, suggesties voor nawerking)
4.2. De methodiek van het onderzoeken van leerlingenwerk moet verder uitgewerkt worden.
4.3. De opleiding van de voorzitters van visitatieteams verdient aparte aandacht.
7. COLVIS en collegiaal leren ‘Stelen’ met de ogen Ontwikkelen van een ‘taal’ om over de essentie
van het lerarenberoep te communiceren Reflectie over eigen onderwijsgedrag Diepere en bredere kijk op het functioneren van
een school Nieuwe werkwijzen (shadowing en RAL) en
(verfijnen van) vaardigheden (vaststellingen/oordelen)
Colvis en schoolontwikkeling Persoonlijke capaciteit: verwijst naar het vermogen van leraren om op actieve en reflectieve wijze kennis te reconstrueren en toe te passen.
Interpersoonlijke capaciteit: het vermogen om als groep collectieve kennis te (re)construeren en toe te passen (veronderstelt een brede professionaliteitsopvatting bij leraren).
Organisatorische capaciteit: het vermogen om de organisatie zo in te richten dat structuren, systemen en cultuur de capaciteiten en capaciteitsontwikkeling van individuen en groepen bevorderen en openheid naar de buitenwereld onderhouden.
Verbiest (2008). Scholen duurzaam ontwikkelen. Garant.
‘Ik heb nu op korte tijd visitatie uitgevoerd, visitatieteam op bezoek gehad en het visitatierapport en het inspectierapport van de school gelezen. De verslagen (doorlichting en visitatierapport) zijn op veel punten zeer gelijklopend. Maar de KRACHT van het visitatierapport vind ik de consensus waarmee het tot stand gekomen is.’
Deelnemer project collegiale visitatie 2007
Het day-after gevoel was vandaag werkelijk geweldig. Terugblikkend op 3 zeer intensieve "werk"dagen kan ik enkel voor mezelf zeggen: wat is samen-werkend onder-wijzen enorm boeiend. De kracht van een geëngageerde groep schat ik nu nog hoger in!
Deelnemer project collegiale visitatie 2009
CONTACT OF MEER INFO? paul.cautreels@ua.ac.be Cautreels, P., & Van Petegem, P. (2006). Ik zie,
ik zie wat jij niet ziet. Collegiale visitatie als hefboom voor schoolontwikkeling. Mechelen, Wolters Plantyn.
29.30 €
25.00 €
Van Petegem, P., & Cautreels, P. (2008). Shadowing van leerlingen: een zelfevaluatie-activiteit die het kerngebeuren op school in de schijnwerper plaatst. KIO, afl. 18, april. Mechelen, Wolters.
Van Petegem, P., & Cautreels, P. (2008). Hoe beter ik kijk, hoe meer ik zie: reflectieve analyse van leerlingenwerk door leraren. KIO, afl. 20, december, Mechelen, Wolters.
Van Petegem, P., Cautreels, P., & Sollie, M. (2008). Collegiale visitatie: doelen, methodologie en evaluatie. TORB, 4, 361-379.
Van Petegem, P., Cautreels, P., & Sollie, M. (2009). Scholen visiteren elkaar. Een hefboom voor schoolontwikkeling (1). Basis-Schoolwijzer, 116, 21 februari, 15-23.
PROJECT COLLEGIALE VISITATIE
Onderzoeksgroep EduBROn (Prof.
Dr. P. Van Petegem)