Post on 14-Mar-2016
description
1
Ik moet je achterlaten
Francis notten
Stap voor stap door het rouwproces
1
Je kist staat daar
Met je foto erop
De muziek speelt
De mensen stromen binnen
Mensen spreken
mooie dingen over je
Nu moet ik je
laten staan
Jij blijft hier
En wij gaan weg
Ik moet je achterlaten
1
Ik moet je achterlaten
Francis notten
Stap voor stap door het rouwproces
2
ColofonEerste druk 2009
Vormgeving: Heleen Davies
Fotografie: Vincent Basler
Redactie: Edith Vos en Mirjam de Graaf, Tekstkeuken
Druk: RS Drukkerij B.V. Den Haag
ISBN: 978-90-814682-1-3
© Copyright 2009 Francis Notten
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de schrijver.
Deze uitgave is met de grootste zorgvuldigheid samengesteld. Noch de maker, noch de redactie stelt zich echter aansprakelijk voor eventuele schade als gevolg van eventuele onjuistheden en/of onvolledigheden in deze uitgave.
3
Voor Papa en MamaOmdat jullie altijd deel van mijn leven zijn
Voor Kirsten en Miriam
Omdat jullie zijn
Voor Rikki en Mats
Het nieuwe leven
Voor Bob
Om zijn liefde
Voor Heleen, Elma, Edith, Mirjam, Joke en Ria
Voor jullie belangeloze hulp
4
5
Inhoud
Voorwoord
Een dierbare overlijdt
In gedachten
Het overlijden
Het moment zelf
De eerste dagen
De uitvaart
Na het afscheid
De omgeving
Uit het oogpunt van de overledene
Het ene verlies is het andere niet
Ouders verliezen
Een kind verliezen
Een partner verliezen
Iemand verliezen door zelfdoding
Hoe nu verder?
Lijden en gelukkig zijn
Tips op een rijtje
Adressen
7
13
13
15
17
22
26
31
43
53
63
65
69
75
81
85
94
102
111
6
7
Voorwoord
Dit boekje is bedoeld als een houvast in de
moeilijke tijd na een verlies. Ik wil laten zien, uit
eigen ervaring, dat je uit dit vaak donkere dal
kunt komen.
Iemand verliezen in je naaste omgeving is
ontwrichtend. Je zit vast, je leven staat stil. Maar
ergens hebben we allemaal de kracht in ons om er
weer uit te komen. We doen dat allemaal in ons
eigen tempo. We krabbelen omhoog en gaan weer
staan. We gaan weer leven.
8
In dit boekje verwoord ik mijn beleving van rouw.
Ik geef ideeën hoe je ondanks het verlies toch
gelukkig verder kunt leven. Want daar gaat het
om. Om gelukkig te zijn, ook zonder die ander.
Ik wissel het verhaal af met gedichten. Hierin
komen gevoelens weer op een andere manier naar
voren. Gevoelens die herkenbaar kunnen zijn. En
herkenning en erkenning is al troostend.
Ook geef ik voorbeelden van mijn eigen
belevingen. Je vindt misschien troost en
herkenning in mijn verhaal. Dat het bijvoorbeeld
normaal is een hoopje ellende te zijn. Dat het erbij
hoort om de overledene nog te zien of horen. Dat
ook ik dacht dat het leven nooit meer leuk zou
worden, maar dat er toch strohalmen zijn.
9
Een aantal fases sluit ik af met tips. Ik vat dan kort
samen wat je kunt doen om verder te komen. Om
de draad van je leven weer op te pakken. Of om
te zorgen dat het verdriet wat minder zwaar is. Al
deze tips zet ik aan het einde van het boekje nog
een keer op een rijtje.
Ik hoop van harte dat je de herkenning en
erkenning vindt! Met een lieve groet,
Francis Notten
10
De dood
is een hard einde
geen weg terug
het is over
De dood
is een mooi
keerpunt
om verder te leven
De dood
is een eindpunt
van het praten
van mens tot mens
De dood
is een beginpunt
van het delen
op een andere manier
11
De dood
is afscheid nemen
van die ander
en het leven mét die ander
De dood
is ook het begin
van een ander leven
zónder die ander
12
13
Een dierbare overlijdt
In gedachten
Dit verhaal gaat over het dragen van verlies. Soms
lijkt het verlies ondraaglijk. Ik ken dat gevoel. Na
de dood van mijn vader, dacht ik niet dat mijn
leven ooit weer hetzelfde kon worden.
Dat kan ook niet. Het leven wordt nooit meer
hetzelfde, maar het leven kan wel op een andere
manier net zo mooi en vervullend worden. En je
overleden dierbare kan tóch nog onderdeel zijn
van je leven.
14
Op een zeker moment realiseer je je dat die ander
je iets gegeven heeft met zijn of haar leven. Dat
hij of zij jou lessen heeft geleerd, warmte heeft
gebracht, liefde heeft gegeven, kortom een bijdrage
heeft geleverd aan jouw leven.
Je hebt gedachten over en herinneringen aan de
overledene. De bijdrage die de overledene aan
jouw leven heeft gegeven, blijft altijd bij je. Sterker
nog, in het heden kun je je vaak voorstellen hoe je
dierbare gereageerd zou hebben op een gebeurtenis
in je leven. Als je het, na een lange weg, zo kunt
gaan zien, dan kan het verdriet draaglijk worden.
De gedachten en de schat aan herinneringen die we
hebben, gaan nooit verloren!
15
Het overlijden
Je geliefde is dood. Of je vader, moeder, broer,
zus, oom, tante, zoon, dochter, neef, nicht, vriend,
vriendin. Iemand van wie je zielsveel houdt, is
overleden. Geen knuffel, geen aai, geen streling,
geen lichaamswarmte meer. Het is kei- en keihard.
Het voelt leeg en hol. Alsof er in je hart is
gesneden, alsof je ziel kapot is. Alsof je zelf kapot
bent.
Het enige wat je nu nog hebt, zijn je herinneringen,
je gedachten over die dierbare persoon. Zoals ik
in de inleiding al schreef, kun je uit die gedachten
nog heel veel halen. Je herinneringen kunnen een
bron van troost zijn. Daarvoor moet je eerst een
proces doorlopen. Schuw dit proces niet, ga ervoor
en er door, om de herinneringen levend te kunnen
houden.
16
Gedachten kunnen ook kracht geven. Kracht om
verder te leven. Want aan de ene kant is het heel
erg hard dat het leven gewoon verdergaat, aan
de andere kant is dat mooi. Ons eigen leven stopt
niet met de dood van iemand anders. Ook al lijkt
dat nu zo, of voelt dat nu zo. Ons eigen leven gaat
verder. En diep van binnen weet je dat je dierbare
ook zou willen dat je je leven weer oppakt.
Als de dood nog vers is, als het verdriet nog vers
is, dan klinkt dit allemaal wat rauw. Dat is zeker
niet de bedoeling! Geef het een kans, open je hart
om verder te lezen.
17
Het moment zelf
Je ligt daar
Ik wéét dat jij het bent
Maar ik zie je niet
Ik ken je niet
Het klopt niet
Jij bent het
Maar je bent het niet
Waar ben jíj gebleven?
Nu voel ik je weer
Tussen mijn hart
en mijn buik
En in mijn hart
is jouw warmte
Je geeft me rust
Dank je Papa,
voor mijn leven!
18
De eerste helft van het gedicht beschrijft het
ongeloof. Ik denk dat dat het beste woord is. Je
kunt niet beseffen, je kunt niet geloven, je wilt niet
beseffen en je wilt niet geloven dat hij of zij dood
is. Je bent verdoofd.
De tweede helft gaat over een gevoel dat pas later
komt, veel later. In mijn geval na bijna een jaar.
Dan pas kun je gaan zien dat die ander je iets heeft
gebracht waar je dankbaar voor kunt zijn.
Het is ontwrichtend en schokkend dat iemand
opeens uit je leven is. In ieder geval uit je aardse
leven. Hij of zij is er niet meer, je kunt niet meer
knuffelen. Je kunt niet meer aanraken. Al die
‘aardse’ dingen kunnen niet meer. Vragen die
je nog hebt, kun je niet meer stellen. Je voelt
wanhoop, ontreddering, radeloosheid, onmacht,
verdriet, bodemloos verdriet.
19
Je kunt je niet voorbereiden op iemands overlijden.
Dat zou ook raar zijn, zolang iemand leeft, moet je
bezig zijn met zijn of haar leven.
Het overlijden komt dus altijd onverwacht. Mij
werd soms gevraagd: ‘Was het plotseling?’ Ja
natuurlijk was het plotseling. Het is, denk ik, altijd
plotseling. Soms zie je het wel aankomen, maar het
moment zelf, dat zie je nooit aankomen. Dat kan
ook niet.
Je blijft dan ook altijd achter met zaken die
niet zijn besproken, dingen die niet zijn gedaan,
gesprekken die niet zijn afgerond. Ik denk dat je
zelfs na een lang ziekbed van de overledene niet
totaal voorbereid en klaar kunt zijn voor iemands
overlijden. Je zult moeten accepteren dat je niet
alles af hebt kunnen sluiten. Dit is nu eenmaal de
realiteit.
20
Ik ga je huis binnen. Het is 6 uur
’s avonds, koud en donker. Je jas
hangt aan de kapstok. Je ligt in bed.
Ik weet direct dat je niet meer leeft.
Maar het kan en mag niet waar zijn.
Ik loop radeloos door je huis heen
en weer. Roep ‘Papa oh waarom
ben je nu gegaan, waarom heb je dit
gedaan?’
De ziekenbroeder bevestigt mijn
angstige gedachte dat je niet meer
leeft. Bijna dierlijk schreeuw ik het
uit, ik huil, kan niet meer praten.
Papa is er niet meer.
21
Pijn
Pijn is niet te beschrijven
Het is meer een hartekreet
Een zielekreet
Een kreet van diep
diep uit het innerlijke
leeg
hol
een gat geslagen
een grote gapende wond
met ruwe rand
leeg
hol
of wordt die ruwe rand
al iets minder ruw?
22
De eerste dagen
Er komt van alles over je heen. Je wordt
meegesleurd in emotie. Er moet veel worden
geregeld. Je moet direct beslissingen nemen. Wie
zit er nu te wachten op vragen als ‘waar moeten de
bloemen komen te staan’, ‘hoeveel kaarten wilt u
versturen?’ of ‘wilt u cake, gebakjes of petitfours
bij de koffie serveren en wilt u wat over is mee
naar huis nemen?’. Het is bijna onmenselijk.
Maar het is ook wel goed. Je wordt direct terug op
aarde gezet. Het hoort bij het rouwproces. Je kunt
je niet verliezen in het verdriet, want je moet nu
allerlei aardse beslissingen nemen.
Nu voelt het verkeerd dat het leven gewoon
verdergaat. Dat je met beide benen op de grond
moet staan. Sterker nog, dat gevoel blijft best lang.
Mensen leven gewoon verder, en jij denkt: ‘hoe
kan dat???’
23
Jouw leven staat echt stil, dat is keihard tot een
stop gekomen. En het duurt enige tijd voordat je
weer durft te gaan leven.
Nadat mijn vader is overleden ben
ik totaal de weg kwijt. Ik ben alleen
maar aan het overleven. Het is toch
niet waar dat mijn vader niet meer
leeft. Dat mág niet waar zijn. De
wanhoop is nabij. Waar is mijn
grote schildpad???
Na ongeveer vijf maanden heb ik
pas weer een beetje grip op mijn
leven. Ik kan gewoon weer opstaan
zonder de wanhoop te voelen.
Zonder het intense gemis te voelen.
Ik kan de zon weer zien.
24
Tips voor de eerste dagen
1 Zorg goed voor jezelf. Vergeet niet te
eten en je aan te kleden. Vergeet je
basisbehoeften niet.
2 Zorg dat er voldoende mensen om je
heen zijn. Als alle praktische zaken je
boven het hoofd groeien, schakel dan
hulp in.
3 Ga af en toe naar buiten. Adem de frisse
lucht heel diep in en voel het leven in
jezelf.
4 Je wordt de eerste dagen geleefd. Laat
dit maar toe. Laat het maar gebeuren.
25
5 Neem afscheid van je dierbare. Het
lichaam is er (meestal) de eerste dagen
nog. Je kunt je dierbare dus nog ‘zien’,
na de uitvaart niet meer. Neem hier
voldoende tijd voor.
6 Bereid je zo goed als je kunt voor op de
uitvaart. Overhaast dit niet. Doe dit
afscheid op je eigen manier, en niet zoals
je denkt dat andere mensen vinden dat
het moet.
7 Maak jezelf niet gek dat van alles zou
moeten. Leg de lat niet te hoog. Doe wat
je kunt in deze zware dagen, dat is
genoeg!
1
Met ‘Ik moet je achterlaten’ biedt Francis Notten
(1970) mensen in rouw steun, erkenning en
herkenning. Zelf verloor zij verschillende mensen
in haar directe omgeving. Haar gevoelens uitte ze
in rouwgedichten en langzamerhand merkte ze
dat je nog steeds gelukkig kunt zijn, ook zonder je
dierbare.
www.uitvaartteksten.nl
‘Francis Notten is in dit boekje de tochtgenoot van mensen in rouw.
In toegankelijke en eenvoudige taal benoemt ze het verdriet en biedt
ze troost zonder ook maar iets te ontkennen van de pijn van verlies.
Een vrouw die weet dat praktische tips soms net zo belangrijk kunnen
zijn als een begripvol verhaal. Een troostboekje met allure!’
Boele P. Ytsma - pastor, verbinder en schrijver van ‘Van de Kaart’
‘Elk afscheid is de geboorte van een herinnering, zei Salvador Dalí.
Met dit boek inspireert Francis Notten de lezer om na een ingrijpend
verlies van een dierbare deze mooie herinneringen naar boven te halen.’
Sigrid van Iersel - schrijfster van levensverhalen
‘Het is net alsof ik mijn eigen verhaal lees, bijzonder!’
Marjolein van der Vet - een lezer