Succesvol exploiteren

Amsterdam, 14 april 2011

Agenda

09.00 – 09.10 Opening & introductie deelnemers 09.10 – 10.30 De energiewaardeketen 10.30 – 10.50 Pauze 10.50 – 12.30 Adem Houten & Trianel 12.30 – 13.30 Lunch 13.30 – 14.15 Kritische succes factoren 14.15 – 14.45 Michael Boddeke 14.45 – 15.05 Pauze 15.05 – 16.00 Risico’s 16.00 Afsluiting

Huisregels

• Telefoon hoeft niet uit, maar wel op stil

• Terugbellen kan in de pauzes

• Vragen kunnen tussendoor

• Niet door elkaar praten maar netjes op je beurt wachten

• Lachen mag

De energiewaardeketen van een LDE Hoe zit die in elkaar?

Amsterdam, 14 april 2011

Porter

Inkoop (verwerven grondstoffen voor primaire activiteiten)

Service Marketing &

verkoop Uitgaande logistiek

Operatie Inkomende

logistiek

HRM (werving & selectie personeel, training, etc.)

Bedrijfsinfrastructuur (organisatie, management, financiën, etc.)

R&D (handhaven en uitbouwen kennis, productinnovatie)

R

A

M

G

E

Energiebedrijf

Inkoop grondstoffen

Vervoer en opslag

Levering Vervoer en

opslag Productie

Fysieke en financiële handel

Waardeketen

Welke energiewaardeketens zijn er allemaal?

Fysieke en fin

anciële h

and

el

Waardeketen elektriciteit

Productie

Transport

Distributie

Levering

Meten

Fysieke en fin

anciële h

and

el

Productie

Productie

Transport

Distributie

Levering

Meten

Fysieke en fin

anciële h

and

el

Transport

Productie

Transport

Distributie

Levering

Meten

Fysieke en fin

anciële h

and

el

Distributie

Productie

Transport

Distributie

Levering

Meten

Fysieke en fin

anciële h

and

el

Meten

Productie

Transport

Distributie

Levering

Meten

Fysieke en fin

anciële h

and

el

Levering

Productie

Transport

Distributie

Levering

Meten

Handel

Productie

Transport

Distributie

Levering

Meten

Fysieke en fin

anciële h

and

el

• Fysiek • Financieel • Spot

• Intraday • Day Ahead

• Forward • Over the Counter (OTC) • Via Clearing (bijv. Endex)

Handelssystemen

Mid

Office

Finan

ce & C

on

trol

Management

Risk Management

Structuring & Optimization

Pricing Desk

Analysis Group

Portfolio Optimization

Load Forecasting

Trading

Commodities

Currencies

Interest rates

Strategic Sales

Strategic Sales

Joint Ventures

Trade Support

ST Load Forecasting

Liquid Forward Curve Development

Operations

Dispatch

ST Asset Optimization

Commodities

Trading

Portfolio Optimization

Currencies

Spot & Forward

Balance Sheet Hedging

Interest Rates

Trading

Balance Sheet Hedging

Lokaal duurzaam energiebedrijf

Welke impact heeft de waardeketen van elektriciteit op het lokale, duurzame

energiebedrijf?

Fysieke en fin

anciële h

and

el

Onbalans

Productie

Transport

Distributie

Levering

Meten

ONBALANS

Programma Verantwoordelijkheid

Onbalans

Waar gaat het om

Gelijktijdigheid

Goed voorspellen

Accuraat en tijdig meten

Tijdig bijsturen

Je productie afstemmen op het verbruik van je klanten!

Uitbesteden

• Programma Verantwoordelijkheid (PV) kun je uitbesteden:

– Aan een ander (echt) energiebedrijf

– Aan PV NED

• Zelf PV voeren is complex en duur

Keten gas

Productie

Transport

Distributie

Levering

Meten

Fysieke en fin

anciële h

and

el

Productie

Productie

Transport

Distributie

Levering

Meten

Fysieke en fin

anciële h

and

el

Aardgas (Slochteren)

Biogas

Schaliegas

Transport

Productie

Transport

Distributie

Levering

Meten

Fysieke en fin

anciële h

and

el

Distributie

Productie

Transport

Distributie

Levering

Meten

Fysieke en fin

anciële h

and

el

Fysieke en fin

anciële h

and

el

Meten

Productie

Transport

Distributie

Levering

Meten

Fysieke en fin

anciële h

and

el

Levering

Productie

Transport

Distributie

Levering

Meten

Handel

Productie

Transport

Distributie

Levering

Meten

Fysieke en fin

anciële h

and

el

• Fysiek • Financieel • Spot

• Intraday • Day Ahead

• Forward • Over the Counter (OTC) • Via Clearing (bijv. Endex)

Bufferstrategie

Marktmodel & Balanceringsregime

• In de kern: gas gaat richting elektriciteit

– Programma Verantwoordelijken in plaats van shippers

– Portfolio Onbalans Signaal (POS) en Systeem Balans Signaal (SBS)

– Biedladder (net als elektriciteit)

Lokaal duurzaam energiebedrijf

Welke impact heeft de waardeketen van gas op het lokale, duurzame energiebedrijf?

Impact

• De impact van de gasketen is te vergelijken met die van elektriciteit met betrekking tot programma verantwoordelijkheid

• De gasprijs voor consumenten is echter ook een belangrijke parameter voor de prijs van warmte

• Om biogas (groen gas) te injecteren in het Nederlandse gasnet, moet het eerst worden opgewaardeerd

Keten warmte

Productie

Transport

Distributie

Levering

Meten

Fysieke en fin

anciële h

and

el

Productie

Productie

Transport

Distributie

Levering

Meten

Fysieke en fin

anciële h

and

el

Transport & Distributie

Productie

Transport

Distributie

Levering

Meten

Fysieke en fin

anciële h

and

el

Meten

Productie

Transport

Distributie

Levering

Meten

Fysieke en fin

anciële h

and

el

Levering

Productie

Transport

Distributie

Levering

Meten

Fysieke en fin

anciële h

and

el

Handel

Productie

Transport

Distributie

Levering

Meten

Fysieke en fin

anciële h

and

el

Afhankelijk van de bron: - Restwarmte - WKK => Gas - WKO => Elektriciteit - Biocentrale => Hout

Mest Afval Dierlijke vetten Etc

Lokaal duurzaam energiebedrijf

Welke impact heeft de waardeketen van warmte op het lokale, duurzame energiebedrijf?

Monopolie

• Bij warmtenetten is sprake van een monopoliepositie: klanten kunnen hun leverancier niet zelf kiezen

• Exploitanten van warmtenetten zijn naast leverancier ook vaak netbeheerder en meetbedrijf

• Als monopolist ben je gebonden aan het Niet Meer Dan Anders (NMDA) principe

NMDA principe

Bufferstrategie

Waardeketens in praktijk

Een paar voorbeelden

Waardeketen WKO

Elektriciteit WKO Warmte

Koude

Eind

klant

Ener

gieb

ed

rijf

Waardeketen WKO

• Warmte en koude op basis van elektriciteit => geen directe hedging mogelijkheid

• Risico’s in: – Integratie ruimtelijke ordening (zeker bij bestaande

bouw)

– Fasering bouw

– Regeneratie van de bronnen

– Negatieve impact wanneer spark spread oploopt (elektriciteit duurder, gas goedkoper)

• Kapitaallasten (rente, afschrijvingen) plus operationele marge (output minus input)

Waardeketen WKK

WKK Gas

Elektriciteit

Warmte

Eind

klant

Ener

gieb

ed

rijf

Waardeketen WKK

• Warmte obv gas => goede hedging mogelijkheid

• Mogelijkheid om elektriciteit aan eindklant te leveren

• Risico’s in: – Ontwikkeling conversiefactor

– Ontwikkeling spark spread (verschil opbrengst elektriciteit en kosten gas)

• Kapitaallasten (rente, afschrijvingen) plus operationele marge (output minus input)

Waardeketen WKO / WKK combi

WKK Gas

Elektriciteit

Warmte

WKO Warmte

Koude

Eind

klant

Ener

gieb

ed

rijf

Waardeketen WKO / WKK combi

• Warmte obv gas => goede hedging mogelijkheid

• Mogelijkheid om elektriciteit aan eindklant te leveren

• Minder last van dalende spark spread

• Risico’s in:

– Ontwikkeling conversiefactor

• Kapitaallasten (rente, afschrijvingen) plus operationele marge (output minus input)

Waardeketen Bio-WKK

Bio-WKK Biomassa

Elektriciteit

Warmte

Eind

klant Le

vera

nci

er

Waardeketen Bio-WKK • Kan met lokale stromen worden gevoed:

– Snoeihout – Mest – Frituurvet – Etc.

• Geen enkele relatie tussen brandstofprijs en prijs warmte / elektriciteit

• Risico’s in: – Beschikbaarheid brandstoffen – Prijsontwikkeling brandstoffen – Milieuvergunningen

• Kapitaallasten (rente, afschrijvingen) plus operationele marge (output minus input)

Waardeketen zonnepanelen

Zonnepaneel Elektriciteit

Eind

klant

Energieb

edrijf

Waardeketen zonnepanelen

• Zonnepaneel levert ‘achter de meter’ en ontwijkt transport en energiebelasting

• Alleen kapitaallasten, beheer en onderhoud, geen inkoop grondstoffen

• Risico’s in:

– Gedrag; minder verbruik kan leiden tot teruglevering

– Bestemmingsplannen; hoogbouw nabij kan leiden tot lager rendement

Brabanthallen

Optimalisatie

Technisch gezien kan er 1,9 MWp op de Brabanthallen. Het financieel optimum zit ondanks de teruglevering van zo’n 300.000 kWh op 1.036 kWp.

Conclusies waardeketen

Wat zijn de conclusies die we kunnen trekken?

Conclusies waardeketen

De waardeketen is vooral afhankelijk van de te exploiteren techniek en het business model E&G betreffen alleen productie of levering

Warmte en/of koude kan ook distributie en meten betekenen

Waardeketens met opslag mogelijkheid (gas, warmte, koude) hebben meer optimalisatiemogelijkheden

De waardeketens zijn onderhevig aan verandering, niet in de laatste plaats door wetgeving

PAUZE TOT 10.50

De kritische succes factoren voor een LDE Wat zijn de KSF?

Amsterdam, 14 april 2011

Voorbeelden

DEVO

DEVO

Gemeente, woningcorporatie en projectontwikkelaar als aandeelhouders

UKP subsidie

Nieuwbouw, 1.250 woningen

WKO / WKK combi

Verschillende aannemers

Verschillende binnen installateurs

Uitvoerder is bouwbedrijf

DEVO

2 jaar bouwvertraging

Tussentijdse (voor oplevering woningen) systeemwijziging

Wachttijd warm tapwater => Hyves

Gasprijs gedaald sinds opstellen business case (aanname was stijgende gasprijs en dus warmteprijs)

Ontwikkelaars schieten BAK voor

Gemeente staat garant voor financiering

DEVO

DEVA

Woningcorporatie en projectontwikkelaar

UKP subsidie

250 woningen plus woonzorgcomplex

WKO / WKK combi

1 aannemer

1 binneninstallateur

DEVA

Geen bouwvertraging

Veengrond met kwellen

Gemeente ziet DEVA niet als NUTS

Woningstichting staat garant

Uitvoerder is installatiebedrijf

DDB Woerden

Gemeente 100% aandeelhouder

Ontwikkeling Spoorzone

Lange fasering (10 jaar horizon)

9 WKO installaties

DDB Woerden

Gestart midden in de crisis

Fasering enorm vertraagd

Discussie met 1e klant over de BAK

Wethouder eruit met gemeenteraadsverkiezingen

Niet gedragen door ambtelijk apparaat

Gesneuveld

ADEM Houten

Gestart door 4 ondernemers

White label overeenkomst met Trianel

Sinds 1-1-2011 leverancier van duurzame stroom en gas

Projecten met Eneco (biovergister) en met Waterschap (windmolen) en met Oskomera (zonnepanelen)

Volledige steun van de wethouder

ADEM Houten

4 ondernemers met een eigen bedrijf

2 van de 4 komen niet uit de energie

Lokale productie is groter dan (verwachte) lokale afname

Geen subsidie

(Nog) geen financiering

DDB Dieze Oost

DDB Dieze Oost

Gemeente Zwolle en twee woningcorporaties

2.000 woningen bestaande bouw

Sloop / nieuwbouw

Renovatie

Fasering 10 jaar

Pilotproject 375 woningen

Duurzaam / Woonlast / Rendabel

DDB Dieze Oost

Sociale woningcorporatie en commerciële woningcorporatie

Geen BAK (bestaande bouw)

Van HTV naar LTV

Investeren in ruimtelijke ordening

Regenereren van bronnen

Rol gemeente

Conclusies KSF

Wat zijn de kritische succes factoren voor een lokaal, duurzaam energiebedrijf?

Conclusies KSF

Commitment van stakeholders is cruciaal

Belang van bewoners

Woonlasten

Comfort

Rol van de gemeente kan doorslaggevend zijn

Verschillende scenario’s (worst case / bank case / management case)

Risico paragraaf

Risico’s voor een lokaal duurzaam energiebedrijf Hoe beheers je de risico’s?

Amsterdam, 14 april 2011

Risico’s

Wat zijn eigenlijk de risico’s voor een lokaal, duurzaam energiebedrijf?

Ontwikkeling energieprijzen

Energieprijzen

Mate van risico is volledig afhankelijk van het business model

De mogelijkheid om dit risico af te dekken eveneens

Lagere prijzen = lagere opbrengsten

Hogere prijzen = hoger debiteurenrisico

Met voldoende volume kun je ‘hedgen’ (risico afdekken)

Meer projecten / volume of samenwerken met andere LDE’s

Risico afkopen bij een ‘echt’ energiebedrijf of bij een bank

Ontwikkeling brandstofprijzen

Brandstofprijzen

Probeer de inkoop van brandstof altijd op dezelfde wijze te laten prijzen als de verkoop van je energie

Dus geen vaste verkoopprijs en een variabele inkoopprijs of omgedraaid

Hou dezelfde ‘pricing’ periode aan

Bij voldoende volume kun je werken met swaps (banken of energiebedrijven)

Zoek andere partijen om het risico af te dekken

Leveringszekerheid

Leveringszekerheid

Leveringszekerheid

Duurzame productie kan mee of tegen vallen, maar komt nooit overeen met de aannames

Controleer bestemmingsplannen

Contracteer bronnen (snoeihout, mest, etc.) voor langere periode

Zet niet op 1 leverancier in

Probeer flexibel om te kunnen gaan met aflossingen op de financiering

Vraaguitval

Vraaguitval

Probeer vraaguitval altijd met eigen productiemiddelen op te vangen

Zorg voor flexibiliteit in je productiepark (op- en afregelen)

Zonder (voldoende) productie toch leveren (handel) betekent grotere risico’s, zowel bij lagere als bij hogere vraag

Werk met een vastrecht (vraagonafhankelijk)

Probeer flexibel om te gaan met aflossingen op de financiering

Vertraging

Nieuws 2009: herstel in 2011 Nieuws 2010: herstel in 2012 Nieuws 2011: herstel wordt gefrustreerd

Vertraging

Hanteer flexibele planning en flexibele inzet van productie (cascade)

Probeer schade te verhalen (goede clausules)

Kijk naar alternatieve aanwending (zie DEVO) van de opwek

Onderhandel een ‘grace period’ met de bank; pas rente en aflossing betalen na oplevering

Klanten

Klanten

Manage de verwachtingen

Houd klanten tevreden

Zorg voor duidelijke en tijdige communicatie

Wees bereikbaar

Werk met gekwalificeerde partijen met een track record

Maak goede afspraken over comfort en systeemeisen met de leverancier(s)

Conclusies risico’s

Wat zijn de conclusies over de risico’s?

Conclusies risico’s

Sommige risico’s kun je niet afdekken, maar je kunt ze wel afwegen

Andere risico’s kun je soms heel eenvoudig en heel goedkoop afdekken

Analyseer je waardeketen en breng de risico’s goed in kaart

Maak een risico matrix: wat is de kans en wat is de impact

Samenvatting

Wat hebben we geleerd?

Samenvatting

Iedere business case heeft zijn eigen waardeketen

Bepaalde risico’s zijn generiek (en dus bekend) maar iedere business case heeft zijn eigen, specifieke risico’s

De meeste kritische succes factoren zijn generiek maar sommige business cases hebben hun eigen kritische succes factoren

Samenvatting

De energiemarkt is wellicht niet zo makkelijk als men wel eens denkt

De meeste LDE’s zijn samenwerkingsverbanden

Het uitgangspunt moet duurzaam rendabele exploitatie zijn. Het DBFMO principe is ingericht op efficiënte operatie van het systeem (minimaal onderhoud en maximaal technisch rendement), niet op financiële optimalisatie van de exploitatie

DANK

Hartelijk dank voor uw tijd en aandacht!

Jan Willem Zwang

jwzwang@greenspread.nl

06 – 52 083 046