H5 Opbouw en afbraak van reliëf

1 Oriëntatie

Hoe zijn de continenten, gebergten en

oceanen op aarde ontstaan?

Is er regelmaat in de uitbarsting van vulkanen en het optreden van aardbevingen?

- Uitbarstingen zijn een gevolg van bewegingen in de aardkorst

Welke processen zorgen voor de afbraak van het reliëf op aarde?

-Verwering: invloed van zon, vorst en water

-Transport door

zwaartekracht,

wind en water

2 De Atlantische Oceaan wordt steeds groter

2.1 Het actualiteitsprincipe - Het heden is de sleutel voor het verleden

2.2 De tijdschaal van geologische processen - De tijd moeten we rekenen op een geologische tijdschaal

- De tijdschaal van processen kan enorm verschillen

2.3 Geologische ouderdom

- Geologische tijdvakken: gidsfossielen

- Relatieve ouderdom - Absolute ouderdom

3 Platentektoniek: continenten op de lopende band

3.1 De opbouw van onze aarde

Twee manieren om de opbouw weer te geven:

3.2 Het afkoelsysteem van de aarde

- Natuurlijk systeem: veel warmte opgeslagen- Convectiestromen: heet gesteente stijgt op en koelt af

3.3 Mid-oceanische ruggen en subductiezones

Platentektoniek: lithosfeer is in beweging

Plaatgrenzen: uit elkaar of naar elkaar toe

1.Mid-oceanische rug: divergente plaatgrens

2.Diepzeetrog: convergente plaatgrens met subductie

3.4 De transforme plaatgrens

Transforme breuk: aardkorst beweegt horizontaal tegengesteld

langs elkaar

4 De opbouw van reliëf door vulkanisme

4.1 Explosief en effusief vulkanisme

Twee factoren zijn bepalend:

1. De dikte van het bedekkend gesteente

2. De samenstelling van het magma

4.2 De vulkaanvormen

Vier hoofdtypen, afhankelijk van het eruptietype:

1.Schildvulkaan

2.Spleetvulkaan

3.Stratovulkaan

4.Calderavulkaan

4.3 De spreiding van vulkanen

Vulkanen komen voor op drie plaatsen:

1.Bij mid-oceanische ruggen

2.Bij subductiezones

3.Boven hotspots

5 De opbouw van reliëf door gebergtevorming

5.1 De gemeenschappelijke kenmerken van gebergten

- Gebergtevorming bekijken we in miljoenen jaren- Voorafgaand aan gebergtevorming: dalingsgebied (geosynclinale)- Gebergten bestaan uit harde geplooide gesteentelagen- Verticaal werkende krachten: opheffing, gebergtereliëf- Hoogte is afhankelijk van ouderdom- Gebergten liggen aan de randen van (vroegere) continenten

5.2 Het ontstaan van plooiingsgebergten

Horizontale druk:

1.Bij subductiezones

2.Door botsing van continenten

5.3 Het ontstaan van breukgebergten

Opheffing van een oud gebergte tot middelgebergte:

-Ontstaan van breuken

-Stijgingsgebieden: horsten

-Dalingsgebieden: slenken

6 Aardbevingen

6.1 Aardbevingen bij plaatranden en breuken

-Aardschok vindt plaats in het hypocentrum-Aardbeving wordt het eerst gevoeld in het epicentrum

6.2 De schaal van Richter

- Wordt gemeten met een seismometer- Aan de hand van de omvang van de trillingen van de grond- Magnitude: op logaritmische schaal

6.3 Het ontstaan van een tsunami

- Vloedgolf als gevolg van een aardbeving- Grote verticale waterverplaatsing- Meestal bij >7,0 op de schaal van Richter- Vooral bij subductiezones- Ook als gevolg van aardverschuiving

7 Afbraak van reliëf door verwering en massabewegingen

7.1 Fysische verwering en chemische verwering

Verwering: de processen die zorgen voor de afbraak van gesteente

Erosie: de opname en transport van het afbraakmateriaal

Twee manieren van verwering:

1.Mechanische (fysische) verwering

Gesteente wordt afgebroken zonder dat de samenstelling verandert

-Vorstwerking

-Vergroot het oppervlak van het gesteente

2.Chemische verwering

Verkleining en verandering van de samenstelling van het gesteente door werking van:

-Water

-Zuurstof

-Zuren

7.2 Transport van afbraakmateriaal door zwaartekracht

Massabewegingen: verweringsmateriaal wordt door de zwaartekracht in beweging gezet. Drie manieren:

1.Vallen-Puinhelling-Bergstorting

2.Vloeien-Modderstroom

3.Glijden-Aardverschuiving

8 Erosie en sedimentatie door wind en water

8.1 De opbouw van een rivierstelsel

Erosie als gevolg van de hydrologische kringloop:-Afstromend water vormt eroderende geultjes-Geulerosie zorgt voor ontstaan stroomstelsel-Menselijke activiteit kan zorgen voor versnelde bodemerosie

8.2 Afvoer van water in stroomgebieden

- Grondwater stroomt ook naar rivieren

- Dit is de basisafvoer

- Oppervlaktewater zorgt voor

piekafvoer

- Samen: debiet

- Regiem: de verdeling van de totale afvoer van water over het jaar

8.3 Puinwaaiers aan de voet van een gebergte

Afname in stroomsnelheid van een rivier:-Sedimentatie-Puinwaaier

In woestijngebieden:-Duinvorming

8.4 De opbouw van een delta in zee

Uitbouw van rivierafzettingen in zee:-Delta-Scheve gelaagdheid-Veel erosie -> grote delta

9 De gesteenten op aardeVier hoofdgroepen in de gesteentekringloop:

1.Sediment-Losse deeltjes-Afgezet door water, wind of ijs-Kan ook organisch materiaal zijn (veenlagen, kalk)-Transport door water en wind: selectie in korrelgrootte-Transport door ijs (morene): geen selectie

2. Sedimentgesteente-Verdicht en verhard sediment-Onder grote druk-Bijvoorbeeld zandsteen, kalksteen, schalie-Kan fossielen bevatten

3. Metamorf gesteente-Verharding en vervorming door gebergtevorming-Samendrukking en plooiing-Verhitting omringende gesteentelagen door magma-Bijvoorbeeld leisteen, marmer

4. Stollingsgesteente / dieptegesteente-Gestold vloeibaar magma-Bestaan uit kristallen-Grootte van de kristallen is afhankelijk van de afkoelingssnelheid-Bijvoorbeeld graniet, basalt