GRIEK TEGEN BARBAAR

Medea – thema 1

THEMATISCHE LES BIJ MEDEA

Griek tegen barbaar

Waar komt ‘barbaar’ vandaan?

Homerus, Ilias 2.867:‘En Nastes was de aanvoerder van de barbaars- klinkende Kariërs...’

taal als belangrijkste criterium

Homerus: geen moreel onderscheid

Trojanen geen ‘barbaren’ in ethische zin

Achilles offert twaalf jongens op de brandstapel van Patroclus (Darius schilder, c. 330 v.C.)

Grieken niet militair superieur

Aan beide kanten ‘laffe’ boogschuttersStrijd gaat gelijk opTrojanen kunnen alleen door een list

verliezen

Scène uit Troy (Warner 2004)

De archaïsche Ander

Mythische monsters symboliseren alles wat cultureel en moreel ‘fout’ is

Monsters later symbool voor historische Ander

Herakles verslaat de Stier van Kreta (links) en krijgt de Appels van de Hesperiden

Ontstaan van de barbaar

Groeiende Grieksheid in archaïsche tijd door• kolonisatie• Griekse taal• Panhelleense gedichten• Panhelleense festivals en instellingen

De Olympische Spelen brachten de Griekse Wereld bijeen!

De Perzische Oorlogen

499-94 Ionische Opstand492 Eerste Perzische Oorlog490 Tweede Perzische Oorlog (Marathon)480-479 Derde Perzische Oorlog

(Thermopylae, Salamis, Plataeae)

De Slag bij Thermopylae (480)

GriekenGrieken PerzenPerzen

weinig grondstoffenhard en grimmig

volkweinig inmenging

van de staatgiften en diefstalstabiliteit door

tevredenheid

rijke omgevingvolk zacht en

verwendveel

staatsbemoeienis en belasting

markten en handelexpansiedrift door

gierigheid

Polarisatie in Herodotus

Athene, het èchte Griekenland

De Grieken hakken de Perzen in de pan in de Slag bij Marathon.De democratie zegeviert!

Tragedie en de barbaar

Eerste echte barbaren in tragedieAeschylus’ Perzen (472)Grote Dionysia als podium voor uitdragen

Atheense ideologie

Op het hoogtepunt van de Zeebond maakten alle roze gebieden op deze kaart deel uit van het bondgenootschap.

Aeschylus’ Perzen

Perzen

onderworpen aan hiërarchisch systeem

mateloos luxueusongeremd emotioneel

Grieken

vrij en democratischgeremd en gematigd

door wettengedisciplineerd

PerzenPerzen GriekenGrieken

amathiadeilia

akolasiaadikia

sophiaandreia

sophrosynedikaiosyne

Een blijvende tegenstelling

Buig voor de koning!

Voor de Assyrische koning Shalmanezar (ca. 850 v.C.)

Voor Macbeth (ca. 1030) Voor Darth Vader

(lang, lang geleden... etc.)

Nomos is koning

De Griekse wetgevers Solon links) en Lycurgus werden in hun respectievelijke stadstaten Athene en Sparta als helden en beschermers van de beschaving beschouwd

De zegeningen van de democratie

Grieken gehoorzamen door logos en peitho aan hun wetten

Alleen in de democratie kan ware philia bestaan

De Atheense Pnyx waar de volksvergadering bijeenkwam

Iasons rede

Medea vergriekst

Iason als barbaar?

Medea• wordt begrijpelijk en sympathiek voor het

publiek• is een waardige opponent voor Iason• morele winnaar eerste confrontatie

Iason wordt gebarbariseerd!

Wat betekent dat?Wat betekent dat?

Euripides is misschien wel pro-Medea. Maar:Euripides is misschien wel pro-Medea. Maar:

a)a)Euripides is misschien wel contra-KorintheEuripides is misschien wel contra-Korinthe

b)b)Medea bedriegt ook de Atheense Medea bedriegt ook de Atheense good guygood guy AigeusAigeus

c)c)Medea als uitzondering die de regel Medea als uitzondering die de regel bevestigt?bevestigt?

De immer stralende Dageraad met haar steeds ouder wordende Tithonos

prijs bij onderlinge spelen buit in tijden van oorlog mannen mogen slapen met slavinnen

Agamemnon haalt Chryseïs weg bij Achilles (J.-L. David, 1819)

Kirke (Waterhouse 1891)

Greta Scacchi als Penelope in de tv-film The Odyssey (1997)

Vrouwen afhankelijk van mannelijke familie

Vrouwen alleen in economische moeilijkheden

Lage levensverwachting Infanticide (?)

1) Zeug (smerig)2) Vos (sluw)3) Hond

(nieuwsgierig)4) Sukkel5) Zee (grillig)

6) Ezel (koppig)7) Wezel (amoreel)8) Merrie (ijdel)9) Aap (lelijk)10) Bij (perfect)

De kroon op de opvoeding: een Spartaanse moeder geeft een schild aan haar zoon (Le Barbier, 1805)

Dionysustheater, klassieke periode

De helden uit de bronstijd

De helden uit de bronstijd

Taak: productie van wettige kinderen Voortdurend onder mannelijk toezicht Nauwelijks recht op zelfbeschikking Nauwelijks bezit Huwbare leeftijd: 14 jaar Huwelijken gearrangeerd Bruidsschat-systeem

Geen participatie in staatszaken of militaire aangelegenheden

Religieuze rol beperkt

Het Thesmoforiënfeest was alleen voor vrouwen toegankelijk. Het feest duurde drie dagen en werd begonnen met het offeren van een big.

Ideale vrouw werpt kinderen, loopt niet in de weg en doet niet te veel fout

Twee vrouwen bij een weefgetouw, Attische lekythos (ca. 540 v.C.)

Klytaimnestra (Collier 1882)

Attische roodfigurige krater, ca. 460

Rebelleren tegen gevestigde normen en regels

´Mannelijk´ sterk

Antigone versus Kreon in de beroemde tekening van Cocteau

vrouwen zijn een bron van verdriet (Orestes)

vrouwen zijn wel mooi maar richten een man te gronde (Hippolytus)

stiefmoeders zijn slechte wezens (Alkestis) vrouwen zijn vaak met hekserij bezig (Ion) vrouwen zijn de beste bedenkers van

kwaad (Medea)

Vrouwen zijn intelligent en daadkrachtig

Aristoteles: vrouw moet niet te deinè of andreia zijn

Aristophanes: Euripides’ vrouwen te los en vrij

Hekabe neemt wraak voor de moord op haar zoon en verblindt de dader Polymnestor (G.M. Crespi, ca. 1720)

Medea gebruikt de vooroordelen over de vrouw in haar eigen voordeel

• ‘... ik heb er nu beter over nagedacht’• ‘... ik was dom en boos’• ‘... natuurlijk weet mijn man het beter’• ‘... ik ben ook maar een vrouw’

Een schilderij van de modernekunstenares Jaimee Todd.

Medea – thema 3Medea – thema 3Held tegen heks

Held tegen heksHeld tegen heksThematische les bij Medea

Het belang van de HeldHet belang van de HeldMythische tijd beschreven door

twee epici, Homeros en HesiodosHeroïsch ideaal uit heldenepos

nog steeds leidend voor klassieke Griek

Iedere Griek in de Oudheid wilde Achilles zijn!

De Griekse De Griekse hèrooshèroosFiguur uit mythische tijd(Bijna altijd) van adelUitzonderlijk door prestatiesOverledenVereerd in chthonische cultusGeenszins moreel

perfect

De tombe van Achilles bij Troje, op dit schilderij bezocht door Alexander de Grote – ongetwijfeld om inspiratie op te doen.

Helden: de eerste Helden: de eerste generatiegeneratie

Theseus

Perseus

Herakles

1. De 1. De shame-cultureshame-culture

VS.

Voorbeeld: AchillesVoorbeeld: Achilles‘Jij, Pelide, houd op met de koning te

twisten en ga geenstrijd met hem aan. Een

skepterdragende koning krijgt immers niet dezelfde eer (ou... homoiês timês),

omdat Zeus hem roem heeft gegeven. Als jij al

sterker (krateros) dan hij bent, - jou schonk een godlijke moeder het leven.

Hij heeft een grotere macht (pherteros esti), want heerst over heel wat meer mensen.’ (Il. 2.277-281)

Wat is goed?Wat is goed?‘Goed’ is het halen van je doelenDoel zelf is niet goed of slechtIntenties zijn onbelangrijk

Agamemnon beledigt Achilles (Tischbein, 1776). Later verklaarde de generaal verblind te zijn geweest door de godin Ate.

De focus van de heldDe focus van de held

‘Goed’ zijn vooral de competitieve deugden, dus

- prestaties op het slagveld- prestaties als spreker

Achilles kreeg van huis uit de opdracht mee boven alle anderen uit te steken in ‘het doen van daden en het spreken van woorden’.

Help Friends Harm Help Friends Harm EnemiesEnemiesGedragscode wordt norm van

dikè‘Lex talionis’: oog om oog, tand

om tand

De lex talionis levert genoeg stof voor tragedie: Atreus doodt de zoon van Thyestes, Thyestes’ zoon Aigisthos doodt Atreus’ zoon Agamemnon, Agamemnons zoon Orestes doodt Aigisthos (zie vaasschildering)...

Vrienden en VijandenVrienden en VijandenPhilia: meer dan vriendschapVijanden: krijgen, erven of

overnemenVrienschap kan omslaan in

vijandschapWie begint is erg belangrijk!

Wanneer de Trojaan Glaukos en de Griek Diomedes elkaar willen aanvallen, komen ze er plotseling achter dat hun vaders philoi zijn. Ze stoppen meteen met vechten en wisselen in plaats daarvan geschenken uit.

Iason, een andere heldIason, een andere heldAtypisch:

◦geen godenzoon◦geen krachtpatser◦geen enkeling

Maar:◦spreker en organisator◦aanvoerder van een groep◦afhankelijk van een vrouw

De charmeur Iason(Jason & The Argonauts,

1963)

Medea, een geval apartMedea, een geval apartGeen traditionele helper maidenGroot aandeel in overwinning

IasonClaimt door gedrag heroïsche

status

Zonder Ariadne was Theseus nooit levend uit het labyrint gekomen (scène uit de korte film Ariadnes draad, Attila Bertóti 2010).

De woede van MedeaDe woede van MedeaKlaagt over oneer en onrechtKoestert hevige ‘wrok’Vrees voor verlies van status en

respect (‘uitgelachen worden’)Geen gebroken hart maar

gekrenkte trots

Dezelfde redenen voor Achilles om te stoppen met vechten!

Van vriend tot vijandVan vriend tot vijandMedea altijd goede philè geweestIason is ‘begonnen’Wraak Medea volledig

gerechtvaardigdWrekende Medea schiet

‘heroïsch’ door

Ook Achilles ging in zijn wraakzucht te ver!

Medea, overwinnaarMedea, overwinnaar