Goed zorgen voor professioneel

kapitaalover professionaliseren in vo-scholen

Evelien Loeffen (KPC Groep), Ton Bruining (KPC Groep), Emerance Uytendaal (KPC Groep), Louis Thijssen (Voion)

2Inhoudsopgave

Voorwoord 3

Case 1Medewerkerslerenomzelfteleren 5

Case 2HRverbindtvisieenbehoefte 13

Case 3Sameneigenaarzijn 19

3

Voorwoord

VO-scholeninNederlanddoenhetgoed.Debasiskwaliteitisruimschootsoporde.Tochkanhetaltijdbeter.Deoplossingdaarvoorligtvooreengrootdeelinhetgoedzorgenvoorhetprofessioneelkapitaal.Daarmeebedoelenwededocent,dewerkcultuurenhetlerendvermogenvandeschool.

MethetcahierGoed zorgen voor professioneel kapitaal gaanweinophetpositioneren,richtenenvormgevenvandatprofessioneelkapitaal.Hoekunjedatalsschoolhetbesteaanpakken?Déoplossingbestaatnatuurlijkniet,daarvoorisdepraktijkteweerbarstig.Daaromlatenweaandehandvandriegefingeerde,maarwelopfeitengebaseerde,caseszientegenwelkeprofessionaliseringskwestiesscholenkunnenaanlopenenhoezedatoplossen.

Debeschrevencaseszijnafgeleidvandeervaringenmeteen25-talscholendiein2013/2014hebbendeelgenomenaanleer/werktrajectenvanVoion.DezewerdenbegeleiddooradviseursvanKPC.

Iederecaseisaangevuldmettheorieovereenaantalprofessionaliseringsconceptendieopdecasevantoepassingzijn,zogenaamdekernconcepten.Metdecasesendebijbehorendetheoretischeuitlegwillenweduidelijkmakendat:

4

• professionaliseringeenintegraalvraagstukis,vanalleniveausbinneneenschool;

• beleidenuitvoeringtweeapartewereldenkunnenzijn;• participatieeneigenaarschapvandedocenteninhet

professionaliseringsprocesvancruciaalbelangzijn.

Allecaseslatenzienhoebelangrijkeenontwikkelingsgerichteaanpakisinhetprofessionaliseringsprocesendathetdaarvoornodigisdebeheersmatigeaanpaklostelaten.Alleenopdiemanierblijftprofessionaliseringnietloutereenbeleidskwestie,maarvindthetprocesookzijnwegnaardewerkvloer.

Wijhopendatditcahiereeninspirerendewerkingzalhebbenvoorleidinggevenden,HR-functionarissenenmedewerkersvandeVO-scholeninNederland.

Louis ThijssenProgrammaleiderOpleiding&professionalisering,Voion

5

Case 1 Rivierdalcollege

Medewerkers leren om zelf te leren

feiten & cijfers

Wie:Rivierdal CollegeWat:school voor vmbo, havo, vwo en gymnasiumAantalprofessionals:190Aantalleerlingen: 1.700Aantallocaties:2

Het Rivierdal College streeft naar een verbetering van de professionele werkcultuur. “Het moet vanzelfsprekend zijn dat docenten zich willen blijven ontwikkelen, het beste uit zichzelf halen en goed onderwijs willen geven”, stelt rector Anja Bertels. De school gaat daarom aan de slag en krijgt te maken met vragen rond de vergroting van de professionele ruimte van leraren, nieuwe leervormen en een breder begrip van leren.

Deschoolsteldedriejaargeledeneenstrategischbeleidsplanopwaarinstaatdatzeeenveiligeentegelijkertijduitdagendeleeromgevingvoordeleerlingenwilcreëren.“Datbetekentookdatdocentenelkaarmoetenuitdagenenstimulerenomhuntalententeontwikkelen”,vindtAnjaBertels.“Maarhelaasisdepraktijkbijonsanders.Wehebbengeenprofessioneleenlerendecultuurwaarindocentenelkaaraanspreken.Eerdereenfamiliairecultuurmetbureaucratischetrekjes.”

Meer weten?VanEmst,AlexC.(1999).Professionele cultuur in onderwijs-organisaties. APS/Edukern.Inditboekjeiseeninstrumentopgenomenomdecultuurinschoolinkaarttebrengenenbespreekbaartemaken.

6

Een breder begrip van leren Lerenkunjeopveelverschillendemanieren:erisgeenvastevormvoorenisveelmeerdanalleenhetverwervenvankennisenvaardigheden.Hetisvanbelangdaterinschoolgesprokenwordtoverdezinenwaardevandeverschillendetypenleerprocessen,ommetelkaaraftekunnenwegenwelkeleerprocessenopwelkmomentdemeestemeerwaardeopleveren.

Leren als conceptLerengebeurtvaakonbewust.Hetiseenmisvattingdatlerenuitsluitendgaatomietsnieuwsleren.Ookietsaflerenisleren.Erkaneenonderscheidgemaaktwordentussenformeelleren(opleidingenentrainingen)eninformeelleren(intervisie,consultatie,praktijkervaringen,leergemeenschap,uitwisselingetc.).Scholenhebbenvaakwelaandachtvoorhetlerenvandeprofessionalalshetgaatomkennisenvaardigheden,maarnieuwekennisenvaardighedenleidenzekernietautomatischtotnieuwgedrag.

Leren aan de grensElkeorganisatiebestaatuitindividuen,secties,afdelingen,managers,docentenenonderwijsondersteunendpersoneel.Iederindividuenelkegroephebbenhuneigenmaniervankijken,denkenenwerken.Doordezemetelkaartedelenkandeorganisatieerhaarvoordeelmeedoen.Vanelkaarlerenindepraktijkisdemeesteffectievevormvanleren.Vooraldegrensgangers(mensendieopeenvernieuwendeenalternatievemaniermetzakenomgaan)kunneneenbelangrijkeinspiratiebronzijn.Hetstimulerenvanontmoetingensamenwerkingtussendeverschillendevormenvanlerenenontwikkelen,iseenkernvaneffectiefprofessionaliseringsbeleid.

Meer weten?Bolhuis,S.&Simons,R.J.(2001)Naar een breder begrip van leren. In:KesselsJ.W.M.&PoellR.F.(Red.)(2001)Humanresourcedevelopment:organiserenvanhetleren,pag.37–51.Samsonuitgeverij.

≤TEKST

7IndividueelDeprofessionaliseringvanhetRivierdalCollegevindtvooralplaatsopindividueelniveau.Sindseenjaaroftweezijnernaastdesectiesookteams,maardietweeeenhedenfunctionerenheelverschillendentelosvanelkaar.Vaneengeïntegreerdeopvattingoverprofessionaliseringvanhetonderwijsisnauwelijkssprake.TotgrotefrustratievanBertelsisditnietietswatdedocentenzorgenbaart.“Datkomtomdatdeschoolresultateninderegelgoedzijn.”RedenvoorBertelsommetP&O-functionarisBessFritsenomdetafeltegaan.SamenbesluitenBertelsenFritsenteonderzoekenhoezedewerkcultuureenimpulskunnengeven.

WeeffoutBertelsenFritsenrichteneenwerkgroepop,diebehalveuithenzelfookbestaatuiteenafdelingsdirecteur,tweeleerjaarcoördinatorenentweedocentendiebeginnendevakgenotencoachen.Doelvandewerkgroepistoteenprofessionaliseringsbeleidtekomendatrechtdoetaandedoelstellingenendeinrichtingvandeschool,aansluitopdeleerbehoeftenvandedocentenenhetonderwijsondersteunendpersoneelenmeerzeggenschapenverantwoordelijkheidbijhetpersoneelzelflegt.

Bertelsvertelt:“Pastoenwedeafdelingsdirecteurenenhunteamshaddengesproken,werdhetprobleemduidelijk.Uitdiegesprekkenbleekdatdeteamsvindendatdeschooltebeheersmatigeninstrumenteelisingericht.Procedureskrijgenvolgenshenmeeraandachtdaninhoud.Degesprekkencyclusbijvoorbeeldwordtervarenalshetafvinkenvaneengesprekslijstje.Datpastnietbijeencultuurwaarindocentenverantwoordelijkheidnemenvoordekwaliteitendeeigenprofessionalisering.Eenechteweeffoutinonssysteem.”

8Nieuwe uitgangspuntenBertelsconcludeertdatdeschooleenontwikkelingmoetdoormakenvaneenbeheersmatigenaareenontwikkelingsgerichteaanpak.“Nietgemakkelijk,maariniedergevalisereenpuntopdehorizon,waaropweonskunnenrichten.”

Dewerkgroepgraaftzichinhoudelijkhelemaalinditonderwerpinenvormtzosteedsmeereenprofessionele leergemeenschap.Iederlidvandewerkgroepbrengtzijneigenbevindingeninalshetgaatomontwikkelingsgerichtleren.Zoformulerenzijgezamenlijkeenaantaluitgangspunten.Debelangrijkstezijn:

• Gezamenlijkeontwikkelingvraagtomeengezamenlijkemissieenvisieoponderwijsvandeonderwijsteamsen-secties.

• Docentenkunnenalleenverantwoordelijkheidnemenalsverantwoordelijkhedenookechtlaagindeorganisatieliggen.

• Excellentedocentenmakensamennoggeenexcellenteschool.Voorgoedonderwijsishetnodigexpertisetedelen,vanelkaartelereneneengezamenlijkeengedeeldeopvattingteontwikkelenoverprofessioneelhandelen.

• Lerenheeftgeenvastevormennaastformeellerenindevormvantrainingenopleidingenisinformeellerenminstenszobelangrijk:lerenindepraktijkvandewerkplekendaarovermetelkaarhetgesprekaangaan.

• Deschoolkanlerenfaciliterendoorzogenaamderijke leeromgevingeninterichtenoftestimuleren.Hetisvanbelangdaarvoorruimteentijdterbeschikkingtestellen.

9

Rijke leeromgevingen Voorbeeldenvanrijkeleeromgevingenzijn:

• Kennis-enkwaliteitskringen• Leernetwerken,ontwikkelgroepen,onderzoeksgroepen• Collegialeconsultatie,peer-reviewenintervisie• Huisacademie

Kenmerkendhierbijisdatderegievoeringopinhoudenvorminhandenligtvandeindividueledeelnemerenzijncollega’s.Zijmoetenzichzoveelmogelijkdeeigenaarvandezeleeromgevingenvoelen.Deleidinggevendevertrouwtopdeinhoudelijkeprofessionaliteitvandemedewerkers.Welmonitorthijophetverloopvanhetleer-enontwikkelprocesenopdeinhoudelijkeverbindingtussendeopbrengstenenerzijdsenbeleidsmatigedoelenanderzijds.

Overigenszienweintoenemendemate initiatievenvandocentendiezelfhunrijkeleeromgevingcreërendoorhunvoortdurendzoekennaarinnovatieindeeigenpraktijk.

Professionele leergemeenschapEenprofessioneleleergemeenschapiseengroepmensendieeenbelang,vraagstukofpassievooreenbepaaldonderwerpdeelt.Dedeelnemersaaneenleergemeenschaplerenenwerkenvooralsamen,doorervaringeneninzichtenmetelkaartedelen.Datheefteensterkverdiependewerkingopdekennisenexpertisevandedeelnemersénzekomentotgedeeldeinzichtenenovertuigingen,waardoordecollectiviteitsterkerwordt.Eenprofessioneleleergemeenschapgeefteenenormestimulansaanhetontwikkelingsgerichtleren.

Meer weten?Kneyber,R&Evers,J.(2013),Het alternatief. Weg met de afrekencultuur in het onderwijs.Amsterdam:Boom.

Meer weten?Bruining,T.&Uytendaal,E.(2010).1+1=3. De kracht van leergemeen-schappen. ’sHertogenbosch:KPCGroep.

Lieskamp,M(2013).De professionele leergemeenschap in het Onderwijs.Huizen:PicaOnderwijs-management.

Castelijns,J.,Koster,B.&Vermeulen,M.(2009).Vitaliteit in processen van collectief leren.Antwerpen/Apeldoorn:Garant.

≤TEKST

≤TEKST

10In de praktijkDewerkgroepwerktdebevindingenuittoteenaantalrichtlijnen voor het professionaliseringsbeleid.VolgensBertelseentaaieklus.“Wijhebbenwel,alswerkgroepenleergemeenschap,eenfantastischenindringendleerprocesachterderug,maarnumoetenweonzeinzichtenalseersteaannemelijkmakenbijdeafdelingsdirecteurenendebestuurderendaarnabijdedocentenenhetonderwijsondersteunendpersoneel.Willenweonzestandpuntenserieusnemen,danmoetenzijinfeitemedeeigenaarwordenvandeinzichtenendatheefttijdnodig.”

Inoverlegmetdeafdelingsdirecteurenendebestuurderbesluitdewerkgroepintweeteamstestarten.BessFritsenwordtprojectleiderenkrijgtdeopdrachtomsamenmetdetweeafdelingsdirecteurenentweedocentendepilotinterichten,temonitorenenteevalueren.Zijbesluitenomgeenbeleidsplanteschrijven,maargewoonaandeslagtegaanengedurendeeenlangereperiodemetelkaaringesprektegaanovervragenals:

• waarwillenalsschoolnaartoe?• hoewillenwedatalsschoolbereiken?• watbetekentdatvoordepositievanhetteamende

individueledocent?• hoezorgenweervoordatwevanelkaarwetenwatwe

doen?

Infeiteherdefiniërendeteamsindezeperiodedeprofessionele ruimtevanteamsendocenten,ontwerpenzeeennieuwesturingsfilosofieenvragenzezichafhoeprofessionaliseringsactiviteitenafgestemdwordenmetonderwijsdoelen.Depilotszijneengrootsuccesenleidentotnieuwelanbijdebetrokkenteamsenmedewerkers.Zevoelenzichmeereigenaarvanhetonderwijsenvanhuneigenprofessioneleontwikkeling.

Dezeleerervaringrijker,besluitdeleidingvanhetRivierdalcollegeominhetvervolgontwikkeltakenzolaagmogelijkindeschooltebeleggenenvernieuwendeinitiatievenvanmedewerkerstestimulerenentefaciliteren.

11

Richtlijnen voor professionaliserings beleidEenkansrijkprofessionaliseringsbeleidkenmerktzichondermeerdoor:• datdevormgevingvanprofessionaliseringsactiviteiten

eenafgeleidemoetzijnvanopvattingenvandeonderwijskundigeambitieendoelenvandeschoolenvandeteams/secties.

• dezeggenschapvanteamsenmedewerkersoveronderwijskundigeinhoudenoverdewijzewaaropzijontwikkelenenleren.Laatteamshuneigenvisieenmissieformulereninlijnmetdekoersvandeschool.

• defocusophetprimaireproces.Leren,ontwikkelenenprofessionaliserenmoetenkanzoveelalsmogelijkingebedwordenindeonderwijspraktijk.Actieflerenishetmeesteffectief.

• hetbevorderenenstimulerenvanhetdelenenuitwisselenmetelkaar.Iedereendoetmeeendeeltzijnervaringenmetcollega’senmetleidinggevenden.

Professionele ruimte HetMinisterievanOCWdefinieertdetermProfessioneleRuimtealsvolgt:“Deinternezeggenschapvandeleraartenaanzienvanhetontwerpendeuitvoeringvanhetonderwijskundigenkwaliteitsbeleidvandeschool.”Daarbijgaathetnietprimairomformelezeggenschap,maaromdeindividueleruimteomeenbijdragetehebbenaandecollectievedoelen.Professioneleruimteiseenresultaatvaneenopvertrouwengebaseerdedialoogtussenallebetrokkeneninschool.Hetinnemenvanprofessioneleruimteindeschoolbiedtkansenvoordocentenenteamsomhuntalentzichtbaartemaken,invloeduitteoefenenensamenvormtegevenaandegewensteschool-enonderwijsontwikkeling.Eigenaarschap,zeggenschapénaanelkaarverantwoordingafleggenzijncrucialeelementenvanprofessioneleruimte.

Meer weten? Hessing,R.,Loeffen,E.,Uytendaal,E.&Willems,W.(2013).De leraar aan het roer! Handreiking voor het bevorderen van eigenaarschap van professionele ontwikkeling.‘s-Hertogenbosch:KPCGroep.

≤TEKST

≤TEKST

12IneengezamenlijkprojecthebbenonderwijsadviesbureausAPSenKPCGroepsamenmetvijfscholenonderzochtwatnodigisomprofessioneleruimteopeengoedemaniervormtegeven.Daaruitzijnvijfvuistregelsgedestilleerd:

1 Sluit aan op de leerling Inhetonderwijsdraaithetindeeersteplaatsomde

bedoelingomgoedonderwijstebiedenaandeleerling.Deleraarmoetderuimtekrijgenomdatwaartekunnenmaken.

2 Ga in gesprek Hetbestmogelijkeonderwijsmaaktdeleraarnietalleen.

Daarvoorstemthijafmetanderen,zoalsmetdeleerlingendiensomgeving,metcollega’senmetdeschoolleiding.

3 Verbind en werk samen Samenmetanderenkangezochtwordennaarslimmere

antwoordenoponderwijsvraagstukkenofeentijdigantwoordopnieuwevragen.Samenmetanderenkanmeerinvloedwordenuitgeoefend.

4 Maak spanning bespreekbaar Doorteonderzoekenwaterzospannendis,kunnen

beeldenenopvattingenwordenverhelderdenbegrepen,waardoorbeterwerkbareafsprakenkunnenwordengemaakt,tussenlerarenonderling,tussenteamsentussenlerarenenschoolleiding.Ookzonderhetaltijdmetelkaareenstewordenkunnenwerkbareafsprakenwordengemaakt.

5 Maak het concreet Professioneleruimtewordtzichtbaarbijhetwerkenaan

concretesituatieswaarinkanwordennagegaanwelkeregelruimtenodigisomhetbesteresultaatteleveren.

Professioneleruimteligtaandebasisvandeschoolalswerkgemeenschap.Hetiseenblaasbalgvoordeverbindingtusseninnovatiedoelen,depraktijkvandeschoolendedrijfverenvandocenten.Voordocentenbetekentditinzichtkrijgeninwathenenhuncollega’spersoonlijkdrijftenovertuigt.Voorschoolleidersbetekentditdemotievenendrijfverenvandocentenverbindenaandegezamenlijkeonderwijsdoelen.

Meer weten?Bruining,T.e.a.(2014).Samen vormgeven aan professionele ruimte voor goed onderwijs. ’sHertogenbosch/UtrechtKPCgroep/APS.

Thijssen,L.,Bruining,T.&deKoning,H.(2014).Werken aan professionele ruimte. Heerlen:Voion.

Akkerman,S.&Bakker,A.(2012).‘Boundary crossing’ binnen en tussen organisaties. Het leerpotentieel van grenzen. Opleiding&Ontwikkeling,(25)1,2012,pp.15-19.

13

Case 2 Meerwoudse Scholengroep

HR verbindt visie en behoefte

feiten & cijfers

Wie:Meerwoudse ScholengroepWat: school voor vmbo, havo en vwoAantalprofessionals:270Aantalleerlingen:3.300Aantallocaties:4

De Meerwoudse Scholengroep zet de afdeling HR in om de ontwikkelingsbehoefte van de docenten duidelijk te krijgen en ervoor te zorgen dat het professionaliseringsbeleid beter aansluit op deze ontwikkelingsbehoefte. Het heeft best wat voeten in aarde voordat het zover is.

DeMeerwoudseScholengroepheeftallezaakjesgoedvoorelkaar:eenbehoorlijkfunctionerendeHR-afdeling,eengoedegesprekkencyclusenverschillendeplannenenprogramma’svoorprofessionalisering.TochiseronrustbijdirecteurCarloDonkersenhoofdHRDoreenGruijters.Zemakenzichzorgenoverdeprofessionaliteitvandedocenten.Gruijters:“Dedocentenhoudenelkaar,deopleidersindeschool,delocatiedirecteurenendeteamleidersopafstand.Ooknemenzeteweiniginitiatiefomzichzelfteprofessionaliseren.”Donkersvultaan:“OokhetvisiestukoverprofessionaliteitdatdeHR-afdelingtweejaargeledenschreefendatondermeeralsbasisdientvooronzegesprekkencyclus,heefttotnutoeweinigopgebracht.Deprofessionelecultuurisnietzoalswewillen.”

14InitiatievenBinnendevierlocatieswerktdeschoolmetonderwijsteamsvan15tot20docentenonderleidingvaneenteamleider.DonkersbesluitsamenmetGruijtershunzorgtebesprekenmetdeonderwijsteams.ZepratenbijvoorbeeldmetteamhoofdRenéeJanssen.Dezeherkenthunzorgwelenzegtdaterteveeleengemakzuchtigecultuurisvan“Ikbenoké,jijbentokéenwedoentochmetz’nallenonzebest.”“Inderdaadnietprofessioneelgenoeg”,concludeertJanssen.EndatterwijlerindeMeerwoudseScholengroeptochgoedeinitiatievenzijnomdeprofessionaliteitteversterken.ZoisereenBestuursacademieopgezetwaardocentenenmanagementledenbovenschoolseenaanbodkrijgenomtelerenenontwikkelen.

RompslompJanssendenktdatdeschooldeinitiatievenvoorprofessionaliseringteinstrumenteelinzet.“Processenlopentestroperig,zondereffecttehebbenopdedocenten.Deinstrumentenenformatsvandegesprekkencyclusleverenveelrompslompenpapierwerkop”,isJanssensindruk.“Docentenvindenformuliereninvullen,hetbesprekenvanhunfunctionerenenhetmakenvanwerkafsprakenhelemaalnietinspirerend.”Janssensconclusieisdanook:docentenervarenteweinigverbindingtussenhetHR-beleidendatwatzijnodighebbenvoorhetgevenvangoedelessen.

Meer dienendGesprekkenzoalsdiemetJanssenzijnvoorDonkersenGruijtersenormverhelderend.Hetisduidelijk:deproceduresvoorprofessionaliseringmoetenmeerdienendzijnaandedoelenvanhetpersoneelsbeleid.“Inalonzeactiviteitenenplannenzijnwedateenbeetjeuithetoogverloren”,verteltDonkers.“OnzeBestuursacademiebijvoorbeeldzouveelmeermoetenzijndaneencatalogusvolopleidingsmogelijkheden.”Opvallendvindthijverderdatdeteamleidersindegesprekkennietechtdeontwikkelingsbehoeftevandedocentenduidelijkwistentemaken.DaaropbesluitenDonkersenGruijtersdatdeHR-afdelingdeonderwijsteams

15gaatondersteuneninhethelderkrijgenvanhunontwikkelingsvraag.OmdievervolgensuitgangspunttekunnenlatenzijnvoorhetHR-beleid.GruijtersstartdaartoesamenmethaarHR-collega’seennieuwegespreksrondemetdeonderwijsteams.

Rollen versterkenDegespreksrondevindtplaatsopbasisvandemethodiekvande vier D’s.ZokomenGruijtersenhaarcollega’serachterwatdeHR-afdelinggoeddoetenwatvoorverbeteringvatbaaris.HetsterkepuntvandeHR-afdelingisbijvoorbeelddetoepassingvanprocedureseninstrumenten.Ookstrategischisdeafdelingsterk.MaarbijveranderingsprocessenendeontwikkelingvanmedewerkersisHRnietgenoegzichtbaar.Daarinzouzijeenmeerinitiërendeenondersteunenderolkunnenspelen.“WemoetenalsHR-afdelingmeervraaggerichtgaanwerkeneneenaantalHR-rollen–vooralookbijleidinggevenden–versterken”,zegtGruijters.“Datmoetgebeureninsamenhangmetdestrategischekoersvandeschoolendebehoeftenvandedocenten.Wemoetenkortommeerooghebbenvoorwaterleeftopdewerkvloer.Inputvanuitdeonderwijsteamsisdaarbijonontbeerlijk.Wemoetenhunexpertiseenambitiestotvertrekpuntmaken.Dedocentenendeteamsvormenimmershetprofessioneelkapitaalvandeschool.Besteenuitdaging,maarookeenprachtigekansomeenechtelerendeorganisatieteworden.”

16

De vier D’sOmoppositievewijzemetelkaarhetgesprekaantegaanoverprofessionaliseringofomschool-,team-ofindividueleplannenoptestellen,kunjedevierD’salsuitgangspuntnemen.Hiermeekijkjealsprofessionalsnaarwatjeinelkaarwaardeertenwaarjenaartoewilt.Dezezogenaamdewaarderendebenadering,appreciativeinquirygenaamd,zorgtvoormeermotivatieomsamenietstebereiken.

DevierD’s staanvoor:• Discovery:samenzoekennaarmotivatiesenkrachten;• Dream:samendromenovertoekomstbeelden;• Design:samenwerkenaandeweg;• Destiny:samenzoekennaarverduurzaming.

Dewaarderendebenaderingvereistdateraansluitingisbijdekrachtendeideeënvandeonderwijsprofessionalsendeteams.Deschool,hetmanagementendedocentenstellenzichdienstbaaraanelkaarop.Ineenwaarderendebenaderingonderzoektdeleidinggevendesamenmetdemedewerkerwatdezenodigheeftomverderteontwikkelenenbijtedragenaandeorganisatie.Enhonoreertdatzoveelalsmogelijk.

Meer weten?Srivastva,S.,Fry,R.&CooperriderD.(1990)Appreciative Management and Leadership: The Power of Positive Thought and Action in Organizations.Bronvoor4D’s.SanFrancisco,CA:JosseyBass.

≤TEKST

17

HR-rollenOnderwijsdeskundigenMichaelFullanenAndyHargreavesschrijveninhunboek“ProfessioneelKapitaal“overhoescholenenhunbesturenkunnenwerkenaanhetprofessionaliserenvanhunpersoneeldooraandachttebestedenaanpersoonlijkvakmanschap,hetsocialeklimaatwaaringeleerdengewerktwordtenaanhetrealiserenvankrachtigebesluitvorming.InhetboekstaanFullanenHargreavesstilbijhoeelkeschooleentopschoolkanworden.

WiljealsHR-afdelingeenbijdragelevenaandeontwikkelingvanhetprofessioneelkapitaalinschool?DanishetbelangrijkominzichttehebbenindeverschillenderollendieHRbinnendeonderwijsorganisatiekanvervullen.Entereflecterenophoedebalanstussendierolleneropditmomentindeorganisatieuitziet.

HetbekendemodelvanUlrich gaatuitvanvierrollen:

1. HRalsstrategicpartner:HRadviseertmeeoverdestrategischekoersvandeschoolenontwikkeltstrategischHR-beleidvoordemiddellangeenlangetermijn.

2.HRalschangeagent:HRdenktmeeenondersteuntveranderingsprocessen.

3.HRalsemployeechampion:HRondersteuntloopbaan-,talent-encompetentieontwikkelingvan(individuele)medewerkers.

4.HRalsadministrativeexpert:HRstartenbewaaktprocedures,zorgtvoorbenodigdeinstrumentenensteltdezebij.

Deeerstetweerollenzijnopstrategischniveau,delaatstetweeopoperationeelniveau.Ookzijnderollenvanstrategicpartnerenadministrativeexpertbeheersmatigvanaard,terwijlderollenvanchangeagentenemployeechampionontwikkelingsgerichtvanaardzijn.

Meer weten?Hargreaves,A.,&Fullan,M.(2012).Professional Capital: Transforming Teaching in Every School. Nederlandsevertaling:2013,Maasdijk:NTO-effekt.

Meer weten?Ulrich,D.(1997).Human Resource Champions. Boston,MA:HarvardBusinessSchoolPress.

≤TEKST

18 Strategisch niveau

Beheersm

atig / instrum

enteel

strategic partner change agentO

ntwikkelings-

gericht

administrative expert

employee champion

Operationeel niveau

Veelscholenbeschikkenovereenintegraalpersoneelsbeleidwaarinproceduresuitgewerktzijninaanpakentijdspadenwaarinondersteunendeinstrumentenenprotocollenbeschikbaarzijn.Hetisvooralgerichtopwervingenselectie,salaris-enfunctiegebouwensocialezekerheid.Deadministratievekantisdusmeestalweloporde.OokishetHR-beleidinscholenvaakduidelijkgerichtophetbiedenvanindividuelefaciliteitenenmogelijkhedenaanleidinggevendenenmedewerkers,dieondersteunendzijnaanhunloopbaanontwikkeling.

DerolvanHRalsondersteunendaandestrategischeenonderwijskundigekoersenalsaanjagervandeveranderprocessendiedaarvoornodigzijn,isveelminderbreedontwikkeld.VanHRalsbredeondersteuningaangoedwerkgeverschapinalledomeinenvanUllrich,isdusslechtsinbeperktezinsprake.HR-beleidwordtnauwelijksofnietbenutterversterkingvanhetcollectief.

Waarveelscholen–meestalimpliciet–meeworstelen,isdeschimmigheidvandestrategische-enveranderaspectenvandeHR-rollen.Wieinschoolisdaarvoorverantwoordelijk?Hetisnodigdatbestuurders,staf,leidinggevendenendocentenhuntakenenbevoegdhedenbinnendeHR-rollengoedkennenendezegoedmetelkaarafstemmen.EenstafHRkaneenrolspeleninhetprocesomdaartoetekomen.

SchoolaanZet heefteenHR-scangemaaktaandehandvanderollenvanUlrich.Hiermeekrijgenscholenbeterinzichtinwaterachterderollenschuilgaat,hoederollenindeorganisatieverankerdzijnenopwelkemanierzezonodigkunnenwordenversterkt.

Meer weten?Coli,E.(2010).P&O moet waarde toevoegen.InterviewmetJeroenDelmotte.Personeelsbeleid,46(1/2)pp.33-35.

Meer weten?www.schoolaanzet.nl.

www.

19

Case 3 Varenbroek college

Samen eigenaar zijn

feiten & cijfers

Wie:VarenbroekCollegeWat:school voor havo en vwoAantalprofessionals:90Aantalleerlingen:1.100Aantallocaties:1

Het Varenbroek College wil de collegiale consultatie in school versterken. Madelon Verschuren, afdelingsleider van het havo bovenbouwteam, pakt de handschoen op en gaat met het MT en de docenten het gesprek aan. Samen met hen wil ze kijken hoe deze leervorm beter van de grond kan komen (zie kader Professional zijn).

SindshetVarenbroekCollegevijfjaargeledenbeslootdeschoolopteknippeninhavo,atheneumengymnasium,zijndeleerlingenmeercentraalkomentestaan.TochisMadelonVerschurenniettevredenoverdematewaarindocentenvanelkaarlerenomeffectieverintespelenopdebehoeftenvanleerlingen. “Vaakgaandegesprekkentussendedocentennietverderdandevoortgangenhetgedragvandeleerling.Zestemmenhethoognodigemetelkaarafendatishet.Motivatieproblemenvanleerlingenwordenafgeserveerdals“dejeugdluistertnietmeerenvindenzakenbuitenschoolinteressanter.”Ikmoethierietsmee,maarwilnietzomaarietsagenderen.Ikmoeteerstwetenopwelkemanierdedocentenmeervanenmetelkaarkunnenleren.Decollegialeconsultatiewaarmeewetweejaargeledenals leervorm voor professionaliseringzijngestart,heefttotnutoeweinigvruchtenafgeworpen.”

20

Collegiale consultatieCollegialeconsultatiekangrofwegtweevormenhebben:collegialetoetsingenintervisie.Hetverschiltussencollegialetoetsingenintervisieis:• Collegialetoetsingispuurvakinhoudelijk:bijcollegiale

toetsingstellendeelnemersmetelkaarkaders,proceduresenwerkwijzenvastenkijkenzeofdezebevredigendzijn.Ookkijkenzesamenofzezichhieraanhoudenensprekenelkaareropaanalsdatnietzois.Dedocententoetsenenbeoordelenelkaar.

• Intervisieismeerpersoonlijk:dedocentalspersoonstaatcentraal.Docentensteunendecollegadieeenprobleemponeert.Zegevensuggesties,stellenalternatievenvoorendelenhuneigenervaringenmethetprobleem.

Professional zijn Professionalzijnvraagtomeenvoortdurendelerendehoudingdiejesteedsbeterinstaatsteltomprofessioneleoordelentevormen.Omalsdocentdeugdelijkwerktekunnenverrichtenishetnodigomeenlerendehoudingaantenemen.Hetgaatdusnietomdevakmatigeprofessionaliteitvandedocentalleen,maaromde‘normatieveprofessionalisering’vandedocent.Metanderewoorden:iederedocenthanteerteigenovertuigingenenbeeldenvanwaaruithijhandeltenhijzijnhandelenverantwoordt:zijnnorm!Hetisvanbelangdateeniederzichbewustiswelkenormdatisenhoedievaninvloedisophethandelenenmakenvankeuzesindedagelijksepraktijk.Dezenormwordtookingezetinhetkijkennaarenwaarnemenvancollega’senleidinggevenden.Diedatophunbeurtookdoenvanuithuneigennorm.Lerenenontwikkeleninhetbelangvandeschoolalsgeheelkannietzonderdatdezeonderliggendenormenbenoemdenbesprokenworden.Ditvraagtomeengesprekwaarinopeenreflectieve,onderzoekendeenlerendemanierdeverschillende

Meer weten?Haan,E.de(2006).Leren met collega’s. Praktijkboekintercollegialeconsultatie.Assen:VanGorcum.

Wassink,H.(2011).‘Wie ben ik om iets te vinden van collega’s’. Opleiding&Ontwikkeling,24(5),pp.20-25. ≤TEKST

≤TEKST

21belangen,waardenennormenvandegesprekspartnerswordenbenaderd.DemethodevandevierD’szouhiervoorgebruiktkunnenworden.Normatieveprofessionaliseringkanindeschoolvormkrijgenalsdeschoolaandeslaggaatmetbijvoorbeeldcollegialeconsultatie,dooreenleergemeenschaptevormenofdooraandeslagtegaanmetcollectiefpraktijkonderzoek.

Voordocentendieiederedagopnieuwveleprofessioneleoordelenmoetenvellen,zijnvijfthema’svanbelang:• Wiebenikalsdocent,watbepaaltmijnhandelenen

waaropbaseerikmijnprofessioneeloordeel?Watisdeinvloedvanwieikbenenwieikwilzijnophoeikmijnwerkdoeenwildoen?

• Watisindeomgangmetmijndirecteomgevingindeschool,collega’senleiding,leerlingenenouders,voormijvanbelang?Watdoeterdantoevoormij?

• Opwelkekenniseninhoudenbaseerikmijnhandelenenovertuigingen?Hoezieikmijnrolalsdocent:alskennisoverdragerofopvoederofbeiden.Benikdeelvaneensectieofbeniklidvaneenteamofbenikbeidenenhoegaikommethetspanningsvelddatdatmetzichmeekanbrengen?

• Hoeervaarikmijnplekindeschool?Hoeervaarikdemateenmanierwaaropikinvloedkanhebbenenmijnbetrokkenheidkantonenendiekanverzilvereninbesluiten?Welkeplekwilik,neemikenwelkeplekismijgegund?

• Wanneervindikdatwijhetalsschoolgoeddoenenwelkekwaliteitscriteriahanteerikdaarvoor?

22

Leervormen voor professionalisering Professionaliseringkentvijfleervormen:• Persoonlijkereflectie:wetenwatdenormisvoorgoed

docentschap,bereidzijnjezelfvoortdurendaandezenormtekoppeleneneenlerendehoudingaantenemen.

• Collegialeconsultatie:samenopeengeorganiseerdemanierreflecterenopheteigenhandelen.

• Professioneleleergemeenschap:reflecterenopdeeigenpraktijk,onderzoekenvanbestaandekennisenervaringenuitwisselen.

• Collectiefpraktijkonderzoek:opeencyclischemaniersamenambitieontwikkelen,onderzoeksvragenformuleren,informatieverzamelen,informatieinterpreteren,consequentiesverbinden,actiesondernemenenproductplusprocesevalueren.

• Professionelecyclus:jesamenbezinnenopprofessionelewaardeneneenmaniervanwerkenontwikkelendieruimtegeeftaanprofessioneleoordeelsvorming.

≤TEKST

23In gesprekVerschurenmeldthaarbevindingenbijhetMTensteltdevraaghoehetlerenbinnendeteamsbeterzoukunnen.UitditgesprekblijktdatookderestvanhetMTweiniggoedevoorbeeldenkanvindenvanlerenbinnenteams.Omerachtertekomenwaaromcollegialeconsultatieenleerkringennietgoedvandegrondkomenbinnenschool,gaatzemethaarafdelingingesprekomhetbeleideensgrondigonderdeloeptenemen.Datdoetzedoordocentenindividueelvragenlijstentelateninvullenendeantwoordengroepsgewijsterugtekoppelen.“Zokwamereenhelewaaieraaninhoudelijkestandpunten”,verteltVerschuren.“Deenedocentvoeltzichnietsenangbijdeverslagenvanhetlesbezoek,deanderweetnietgoedwienuwieconsulteerttijdenshetlesbezoek.Weereenanderschroomtomfeedbacktegeven,terwijleencollega-docentwelfeedbackwilgeven,maardeontwikkelingsvraagvanzijncollegamistwaarophijfeedbackkangeven.Ookzijnerdocentendieeenconcreetvervolgophetlesbezoekmissen.Kortom,zoveeldocenten,zoveelredenenwaaromcollegialeconsultatienietgoedloopt.

Anderopvallendpuntvondikhetgebrekaaneigenaarschapbijdedocenten:waaromhebbenzenieteerderaandebelgetrokkenmetdemededelingdatdecollegialeconsultatienietgoedliep?”Verschurenconcludeertdateenleervormnietwerktalsdezenietaansluitopdepassievandocenten.Opdezemanierzijndedocentennietgemotiveerdommetprofessionaliseringaandeslagtegaan.“Wemoetendedoelenvandocentenveelmeermetelkaarenmetdievandeschoolverbinden”,steltVerschuren.“Ookmoetenwehelderzientekrijgenwatdeleervormoplevert.Voorleerlingen,voordocentenenvoorderesultatenvandeschool.Deaanpakmoetkortomeigenaarschapsgericht,ontwikkelingsgerichtenopbrengstgerichtzijn.”

24

EigenaarschapEigenaarschapgeeftdemateaanwaarindedocentzicheigenaarvoeltvanzijneigenprofessionaliteitenleerproces.Heefthijhetgevoelzelfkeuzestekunnenmakenenzelfdevorm,richtingeninhoudvanzijnprofessioneleontwikkelingtekunnenbepalen?Eigenaarschapisbelangrijkomdatditsterkverbandhoudtmetdeintrinsiekemotivatievanmedewerkers.Docentenkrijgeneengrotergevoelvaneigenaarschapoverhetonderwijsenhunberoepalsdeschoolleidingsamenmethenoptrekt,actueleontwikkelingenbespreektenzijdaarsamendeconsequentiesvanbepalen.Eigenaarschapvergrotenkannietmeteensnelletruczoalshetevenorganiserenvaninspraak.Omeigenaarschapinonderwijsteamstevergrotenmoetereensturingsfilosofiezijndieaansluitopallelagenvandeschool.Hetvergrotenvaneigenaarschapisookgeendoel,maareenmiddelomteamszelfsturendtelatenzijnenzichverantwoordelijktelatenvoelenvoordekwaliteitvanhetonderwijs.Omdittekunnenbereikenisinvestereningedeeldleiderschapeneigenaarschapvanbelang.

Omeigenaarschaptevergrotenzijndevolgendeaandachtspuntenvanwaarde:• Eenopdrachtdienthetcommitmentvande

opdrachtnemertehebbenenliefstheefthijeenrolgehadindekeuzevanhetdoelvandeopdracht.

• Deopdrachtisheldermetduidelijkepersoonlijketaken.• Depersoonlijketalentenenambitiesvande

opdrachtnemerwordenbenadrukt(‘jijkanditgoed’).• Erissprakevaneenrealistischresultaatencollectieve

enindividueleverantwoordelijkhedenvoorhetbehalenvanhetresultaatzijnduidelijkenonderscheiden.

• Demanierwaaropaanhetresultaatwordtgewerktwordtzoveelmogelijkaandeopdrachtnemergelaten.

• Eriscontinueaandacht,tijdenruimtevoorafspreken,besprekenenaanspreken.

≤TEKST

25VerbindingOpbasisvandeuitkomstenvanheteersteoverleglaatVerschurendedocenteningroepenhuneigenleerdoelenendeteamdoelenformuleren.Daarnazoekenzijdeverbindingtussenhunindividueledoelenonderlingenvervolgenstussenhunindividueledoelenenhetteamdoel.“Demeestedocentenblijkendeteamdoelenrelevanttevinden”,verteltVerschuren.“Maarjezietookdatdedocentenzoekendezijnnaardeverbindingmethunindividueledoelen.Ookgevendedocentenaantijdenruimtenodigtehebbenomdedoelenterealiseren.Overigenszagikdatdedocentenprimasamenkunnenlerenenelkaarconsulteren.”NetalsinhetvorigeoverlegkoppeltVerschurendezebevindingenterugaandedocentenenformuleertzesamenmethendevervolgstappen.“Demeestedocentenwillenwetenwelkevormenerzijnomcollegiaaltelerenenhoezedievormenkunnentoepassen.Zestaanechtopenvooralternatieven.Datismooiomtezien.Indevolgendebijeenkomstgaiksamenmethenkijkeninhoeverrezecollegialeconsultatieopditmomenttoepassenbinnenhunteam.Daartoezalikineenintervisie-achtigesfeereenaantalreflectieve vragenmethendoornemen.”

LeiderschapOverigensvergtdezeverleggingvanhetaccentnaareigenaarschapvoordocentenenteamswelwatvanhetleiderschap,vanzowelbestuurders,directieledenalsteamleiders.Ruimtegevenenfaciliterenisindepraktijkeenlastigeropdrachtdanjedenkt.DaartoeorganiseertVerschurenleiderschapstrainingenvooralleniveaus.

26

Reflectieve vragenOminschoolhetgesprekoverprofessionaliseringopgangtebrengen,kunnendevolgendevrageneengoedvertrekpuntzijn:

• Kunjijindezeschooldeleraarzijndiejewiltzijn?• Wathebjijnodigomjenogverderteontwikkeleninje

professionaliteit?• Zijnwijhetinschooleensoverdeonderwijskundige

doelendiewenastreven?• Kunjeinschoolexperimenterenmetpedagogisch-

didactischeaanpakkenwaarjijingelooft?• Sluithetonderwijsinschoolvoldoendeaanbij

maatschappelijkeontwikkelingen?• Wordenjouwresultatengezienengewaardeerd?• Wordterinschoolopeenopbouwendeeninspirerende

maniersamengewerkt?• Gevenjijenjecollega’sopbouwendefeedbackopelkaars

werk?• Hoezouikalsleidinggevendenogmeerstimulerenden

faciliterendkunnenzijn?• Beschikjeoverbenodigdetijdenmiddelenomjezelfen

jeonderwijsverderteontwikkelen?

≤TEKST

27

Leiderschap Omdeprofessioneleruimteenverantwoordelijkheid(persoonlijkleiderschap)tekunnennemenmoeteendocentzichgeïnspireerdenuitgedaagdvoelen.Datkanineenprocesvangespreidleiderschap.HoogleraaropleidingskundigleiderschapJosephKesselsintroduceerdehetbegrip‘gespreidleiderschap’.Aanleidingdaarvoorvormdendevolgendevragen:• Hoeverwervendocentenhunvakbekwaamheid?• Hoekaneenschooleengunstigleerklimaatvoor

docentenontwikkelenwaarinzijvoortdurendaandeverbeteringvanhunvakkunnenwerken?

• Welkeinvloedhebbenformeleencollegialevormenvanleiderschapophetleerklimaat?

Gespreidleiderschapvindt,volgensKessels,plaatsineenwederzijdsprocesvantoekennenenverwerven.Hetproceslooptiniederesituatieanders,duserisgeenblauwdrukvoor.Dezevormvanleiderschapcreërenschoolleidersendocentenmetelkaar.Uitgangspuntdaarbijisdatleiderschapnietietsiswatiemandheeft,maarwatmensensamenmakenineenprocesvanco-creatie.

Meer weten?Kessels,J.W.M.&Poell,R.(Eds.).Handboek Human Resource Development. Organiseren van het leren. AlphenaandeRijn:Samson,pp.37-51.

Kessels,J.W.M.(2012).Leiderschaps-praktijken in een professionele ruimte. Oratie30maart2012.Heerlen:OpenUniversiteit–LOOK.

≤TEKST

28

Zelf aan de slag: praktische tipsEen lerende organisatie bevorderen?

Voorleidinggevendendieeenimpulswillengevenaandelerendeorganisatie,isereenaantalpuntenwaaropzekunnenlettenophetmomentdatereenveranderingnodigis:

• Beginmetheteindevoorogen:opwelkpuntmoetdeschool/hetteamzichontwikkeleninhetstrevenvangoednaarbeter?Formuleerheldernaarallebetrokkenenwatjealsleidingmoetenwilbereiken,waardoordiewenswordtgevoedenbinnenwelkekadersdiegerealiseerdmoetworden.

• Zorgdatallebelanghebbendenbetrokkenzijn:voerhetgesprekoverhetdoeldwarsdoordeorganisatieheen.Daarbijzijnvooraltweeaandachtspuntenvanbelang:1 Formuleerhetdoelinhetlichtvandemissie,visieen

ambitievandeschool:hoedraagthetdaaraanbij?2 Enhebaandachtvoordevraaghoehetdoelaansluit

bijdecollectieveopvattingeninschooloverprofessioneelhandelen.

• Sluitindewijzevanleidinggevenaanbijdebehoeftedieeris.Bensensitiefvoorwatnodigisenwaarmenbehoefteaanheeft.Helderheidoverdoelenvraagtomsturing.Hoedatmetelkaartebereikenvraagtomfacilitering.

• Definieerhetdoelenstuurdaarop,maarlaataandemedewerkersoveromtebepalenhoedatdoeltebereiken.Verbindontwikkelen,lerenensamenwerkenaandeconcretepraktijkvanmedewerkers.Zijmoetenhetbelangvanontwikkelactiviteitenervarenalstoegevoegdewaardeophuneigentaak.

29• Investeerindekwaliteitvandeleeromgeving.Maakhet

aantrekkelijkengemakkelijkvoormedewerkersomkennisteontwikkelenenmetcollega’senleidinggevendentedelen.Faciliteerwaarmogelijkintijdengeldenstelaantrekkelijkewerkomgevingenterbeschikking.

• Lerengebeurtaltijdenoveral.Faciliteerinformeellerenindevormvanintervisie,consultatieenleergemeenschappennaastvormenvanformeellereninopleidingenentrainingen.

• Verdiepjeindemotievenenleervoorkeurenvandedocenten.Voerbewustenactiefgesprekkenoverhundrijfverenenmotivatie.(ZiekaderDe vier D’s enkaderReflectieve vragen).

• Maakeenverbindingtussenhetperspectiefvandocentenenhetperspectiefvandeleidinggevendenendebestuurders.Neemerdetijdvooromjeoprechtinteleveninelkaarspositie,verantwoordelijkheidenkaderswaarjeaangebondenbent.Verplaatsjeindeanderenprobeereerstdeandertebegrijpenvoorzelfbegrepentewillenworden.

• Zoeknaarkruisbestuiving:hoekunnenverschillendegroepenindeschoolelkaarherkenneninwatzedoenenlerenenzoelkaarondersteunen?Denkbijvoorbeeldaanhetuitwisselenvanpraktijkervaringeninboven-enonderbouwofaanhetsectie-overstijgendontwikkelenvanleermaterialen.

30

Colofon

September 2014DitiseenuitgavevanVoion,hetArbeidsmarkt&Opleidingsfondsvoorhetvoortgezetonderwijs.

Postbus25016401DAHeerlen045-5796024info@voion.nlwww.voion.nl@Voion_AenOfonds

Redactie:EvelienLoeffen(KPCGroep),TonBruining(KPCGroep),EmerenceUytendaal(KPCGroep),LouisThijssen(Voion),Ravestein&Zwart.

Vormgeving:IDEA2ID

31

Eerder verschenen

Cahier: Werken aan professionele ruimte in het vo.L.Thijssen,T.Bruining,H.deKoning(Voion2014).

www.voion.nl

Voion,hetArbeidsmarkt&Opleidingsfondsvoorhetvoortgezetonderwijs,zetzichinomsamenmetscholenvraagstukkenoptelossenophetgebiedvanarbeidsmarkt,mobiliteit,professionaliseringenveilig,gezondenvitaalwerken.Voionondersteuntschoolbesturen,directies,P&O-ers,mr-en,arbocoördinatoren,maarookdocenten,oop’ersensocialepartners.Voionontsluitkennis,doetonderzoek,ontwikkeltnieuweinstrumentenenadviseertenbegeleidtscholenin(pilot)projecten.OokinitieertenfaciliteertVoionnetwerkenopverschillendeniveaus,publiceertgoodpracticesenbiedttrainingenaan.Voionwerktvoorensamenmetwerkgeversenwerknemersinhetvoortgezetonderwijs,enwordtbestuurddoordesocialepartnersinhetvoortgezetonderwijs.

VOION • POSTBUS 2501 • 6401DA HEERLEN • TEL: 045-579 6024 • E-MAIL: INFO@VOION.NL