Geestelijkegezondheidszorgvoorouderen26.11.2018

Dr.AnHaekensAlexianenZorggroepTienen

Overzicht•  Deidealewereld•  Hetlevenzoalshetis…•  Watiserandersopoudereleeftijd?•  Iser(voldoende)kennisoverpsychischeproblemen

opoudereleeftijd?•  Watbestaateraanzorgvoorouderenmetpsychische

problemen?•  Knelpuntenindesamenwerking•  Deidealewereld…

WHO:Aboutageingandthelife-courseOlderpeopleareawonderfulresourcefortheirfamilies,communitiesandintheformalorinformalworkforce.Theyarearepositoryofknowledge.Theycanhelpusavoidmakingthesamemistakesagain.

Deidealewereld…PrincipesvaneengoedezorgvoorouderenWHO:Aboutageingandthelife-course

Thiswillrequireatransformationofhealthsystemsawayfromdiseasebasedcurativemodelsandtowardstheprovisionofolder-person-centredandintegratedcare.Itwillrequirethedevelopment,sometimesfromnothing,ofcomprehensivesystemsoflong-termcare.Itwillrequireacoordinatedresponsefrommanyothersectorsandmultiplelevelsofgovernment.Anditwillneedtodrawonbetterwaysofmeasuringandmonitoringthehealthandfunctioningofolderpopulations

Geïntegreerdezorg

•  Éénteamvanwaaruitzorgplannenwordenopgestelddieverschillendedomeinenoverstrekken:casemanagement,geriatrisch,psychiatrisch,sociaal(&palliatief)

•  Organisatie:structureleoffunctionelelinkstussenwijdspectrumaanhulpverleners

•  Doel:meerefficiëntiedoorhetvermijdenvandubbeleonderzoekenenservicegaps

•  Noodaanspecifiekeexpertiseouderenpsychiatrie

Hetlevenzoalshetis…

MijnheerJanssensis85jaar,voeltzichdelaatstetijdmoedeloos,hijslaaptslecht,isvermagerd,isgeobstipeerd,voeltzichfutloos,heefthet‘opzijnadem’enhijheeftdeindrukdathijnietsmeerkanonthouden.Zijnfamilievindthemwatverward.ElkeavonddrinkthijtweeDuvelsenhijbegintdedagmeteenStella…Situatie1:MijnheerJanssenswoontthuisengaatnaardehuisarts;hijverteltnietsoverzijnalcoholgebruik…

-  Somatischnazicht:ok-  Endan?

-  “hoortbijdeleeftijd”-  Voorschriftslaapmedicatie,kalmeermiddel?-  Bevragenpsychischeproblematiek?Depressie,angststoornis?Rouw?

Levensfase?Alcohol?-  Geheugenstoornissen?-  Voorschriftantidepressivum?-  Wisselwerkingpsychischeproblematiek–somatischeproblematiek

Situatie2:MijnheerJanssenswoontalleenthuisenwilnietnaardehuisarts

•  Familieisongerustenalarmeertdehuisarts•  Watnu?

Situatie3:MijnheerJanssenswoontinhetWZC

•  Verplegingspreekthuisartsaan•  Welkehulpverleningismogelijk?

Dehuisartswilhulp:naarwieverwijzen?Isernoodaanspecifiekedeskundigheidvoorouderen?Jazeker!Leeftijdisniethetcriterium,welprofiel!

•  Levensfase•  Vereistkennisvanditontwikkelingsperspectief•  Levensfasemetfragiliteitopverschillendedomeinen•  Specifiekeethischevragen•  Cohorteverschillen•  Grotediversiteit

•  Diagnostiek•  Syndromenmetbijkomendecognitievestoornissen•  Comorbiditeit•  Complexerkarakter•  Medicatie

Watiserdanandersbijouderen?

•  Ziektebeeldenpresenterenzichandersopoudereleeftijd.

•  Verward?

•  Dementie?Delier?Depressief?Manisch?Psychotisch?•  Somber?

•  Rouw?Depressie?Eenzaam?•  Angstig?

•  Angststoornis?Reactiefopbeginnendedementie?Depressiemetangst?Persoonlijkheidsstoornis?Doodsangst?

•  Dement?•  Ofdepressief?Ofdelirant?

•  Apathisch?•  Depressief?Ofdementie?

•  Agressief?•  Angstbijpersoonmetdementie?Paranoidewaanstoornis?

Persoonlijkheidsstoornis?Depressie?Manie?Mengbeeld?…•  Achterdochtig?

•  Waanstoornis,(lateonset)schizofrenie,psychotischedepressie,manie,persoonlijkheid,dementie,delier,mengbeelden….

Jemoetgoedgetraindzijnomditallemaaluitelkaartekunnenhalen,endannog…

Watiserandersdanbijjongeren?

•  Behandeling:risicoopover-ofonderbehandeling•  Bijprofessionalsdienietspecifiekmetouderenwerken,wordt

leeftijdsdiscriminatieteruggevonden:klachtenwordenvakeralsnormaleverouderingbestempeld,psychiatrischeklachtenvanvergelijkbareernstbijouderenwordenminderernstigbeoordeelddanbijjongerenendeverwachtingvanbehandelingisaanzienlijklager(Tomko,2013).

•  Tempo

•  Thema’s

•  Organisatievandezorg•  Integratiesomatischeenniet-somatischezorg

Iservoldoende(wetenschappelijke)kennisoverouderenmetpsychischeproblemen?

“Boom”aanliteratuur!Richtlijnen?Noodaanaparterichtlijnen?

•  Ja!•  Veelrichtlijnenzijnconsensusstatementsofpracticepolicies,omwille

vanhetgebrekaan‘evidence’vanuitRCT’senanderestudies.•  Guidelinesforpsychologicalpracticewitholderadults

http://www.apa.org/pubs/journals/features/older-adults.pdf

•  Nederlandskenniscentrumouderenpsychiatrie(Trimbos)•  Inontwikkeling:generiekemoduleouderenpsychiatrie:“Huidige

richtlijnen(inclusiefaddenda)sluitenonvoldoendeaanopproblematiekenbehandelingvanouderenmetpsychiatrischeklachten”

Iservoldoendekennisoverpsychischeproblemenopoudereleeftijd?

•  Watverstaanweonderouderemetpsychischeproblemen?•  Deouderwordende‘psychiatrischepatiënt’?

•  Oudgewordenpatiëntmetschizofrenie,persoonlijkheidsproblematiek,recidiverendedepressiesofmanischestoornissen,oudgewordenalcoholisten,…

•  Deouderemet(nieuwe)psychiatrischeziekten?•  Ouderendievoorheteerstopoudereleeftijdtekampen

krijgenmeteenpsychiatrischeaandoening:angststoornis,alcohol-ofmedicatie-afhankelijkheid,dementie,persoonlijkheidsveranderinginhetkadervandementie,eendepressie,manie,ofparanoïdewaanstoornis…

•  Deouderenmetpsychischeklachten?•  Verdriet,rouw,depressiviteit,angst,wantrouwen,…..•  Wanneersprekenwevaneenziekte?

Hebbenhulpverlenersvoldoendekennisvanpsychischeproblemenopoudereleeftijd?

-  Depressie?-  Komtevenvaakvoorbijouderendanbijjongvolwassenen(+/-15%)-  Hogereprevalentieinresidentiëlesettings(WZC)-  Depressiekanzichanderspresenterenopoudereleeftijd-  Depressieisgevaarlijkeziekte:verhoogdemortaliteit-  Linkmetsuïcide:grootsterisicofactorvoorsuïcideispsychiatrische

aandoening(depressie,alcoholmisbruik,angst,….)

-  Positieveevolutiequadetectieenbehandeling-  Maarnogsteeds:

-  Onderbehandeling-  Overbehandeling(DDrouw,verdriet)-  MinderverwijzingennaarGGZdanjongvolwassenen

-  Preventie:CGG’s-  Vroegdetectie

-  “Ageism”:‘depressievegevoelenshorenbijdeoudedag’

Evolutieleeftijdsspecifieksuïcidecijferper100000inwoners;Zorg&Gezondheid

Leeftijdsspecifieksuïcidecijfer(per100.000inw)Vlaanderen2015,volgensgeslacht.

-  Angststoornis•  Wordennietmakkelijkherkend!•  10%van65plussersangststoornis•  Angstklachtenkomenvakervoor

•  Demeesteangststoornissenzijnaleenheellevenaanwezig.•  Vaaknooitbehandeld.•  Wordendoorouderenvaakalsdeelvanhunpersoonlijkheidbeschouwd

•  Angstendieoplatereleeftijdbeginnen•  Angstomdementteworden•  Angstomtevallen,waardoorvermijdingontstaat•  Angstvooreenernstigeziekteofeenbestaandeziekte

•  Hetklachtenpatroonvanouderenisandersdanbijjongerevolwassenen•  Deangstwordtvaakvertaaldinlichamelijkeklachten(hartkloppingen,zich

slechtvoelen,nervositeitofbenauwdheid)•  Mensenherkennenbijzichzelfdeangstniet.

•  Angstklachtenkunnengevolgzijnvanandereaandoeningen(depressie,psychose,achteruitgangvangeheugen,lichamelijkeaandoeningen)

Hetlevenzoalshetis….

Hebbenhulpverlenersvoldoendekennisvanpsychischeproblemenopoudereleeftijd?

-  Verslavingopoudereleeftijd•  Prevalentie?5tot16%•  Alcoholproblemenbijouderenwordenvaaknietgedetecteerd

•  Tekensvanalcoholismewordenvakeraandeleeftijdofaanandereaandoeningentoegeschreven:pijnen,slapeloosheid,depressie,angst,geheugenverlies,vallen,...

•  Therapeutischfatalisme?•  Ouderenzoekenmindersnelhulp•  Ontkenning,rationalisatieofminimaliseringbijdepatiënt•  Somswordendeproblemenookdoordefamiliegemaskeerd•  Groterepermissiviteitvooralcoholgebruikbijouderen(ookinWZC)•  Somsisderedengewoonomdatniemandhetmerktdatzedrinken•  Ofniemanddenkteraanomhetnatevragen…

•  Onvoldoendekennis/bewustzijnvanproblematiek!

Hebbenhulpverlenersvoldoendekennisvanpsychischeproblemenopoudereleeftijd?

-  Dementie

-  Dementie•  Nietallegeheugenproblemenzijntekenvandementie•  Overenonderdiagnostiek

•  Naarwieverwijzen?•  Geriater•  (Ouderen)Psychiater•  Neuroloog•  Psycholoog

•  Geheugenkliniek:multidisciplinairebenadering•  Heelveelinitiatieventerondersteuningindethuiszorg(accentopzorg)

•  Maatschappelijkbeeld:‘niet-mensen’,‘mensonwaardig’,‘dementerenden’

•  AnneMeiThé:huidigebenaderingistémedisch

Socialebenaderingdementie(AnneMeiThé)

Watbestaatervanzorgvoorouderenmetpsychischeaandoening?

•  Ambulantezorg•  Psychiaters:ouderenpsychiatrieisgeenaparteerkenning

•  Meerinteressebijjongepsychiaters•  Psychologen/psychotherapeuten

•  Meerinteressebijjongepsychologen

•  Centravoorgeestelijkegezondheid(CGG’s)•  20CGG’sinVlaanderen•  Ouderenteams•  2012:aanvullendefinancieringvoorouderenteams•  Percentagepatiëntenouderdan65jaardatminstens1contacthadmeteen

zorgverlenerineenCGG:11%inVlaanderen(KCE-rapport)

•  Wachtlijsten•  Drempel–stigma•  Therapeutischnihilisme/fatalisme

•  Zekerwatbetreftpsychotherapie

Watbestaatervanzorgvoorouderenmetpsychischeaandoening?

•  Psychiatrischeteamsaanhuis•  Therapeutischeprojecten•  Mobieleteams(artikel107):-65jaar•  Projecten

•  ‘Protocol3’projecten:buitenGGZ,doelinstitutionaliseringuitstellen(13van66omvattenpsychologischeofpsychosocialeinterventies)•  Stoppeninhuidigevorm–anderevoorwaardenvoor

verlenging(ADL,prestatiegefinancierd,…)•  Lokaleinitiatieven

•  MDO-thuiszorg•  Specifiekevergoedingvooroverlegthuis

Watbestaatervanzorgvoorouderenmetpsychischeaandoening?

•  PsychiatrischeziekenhuizenenPAAZ•  Afdelingenouderenpsychiatrie

•  Ouderenmetdementieengedragsproblemen•  Ouderenmet‘algemene’psychiatrischeproblemen

•  Eerste‘outreachende’activiteiten•  Liaisonfunctie/team

•  Psychiatrischeverzorgingstehuizen•  Aandeelouderenisgedaald(+75jarigenistussen2003en2013gedaald

van17naar10%(KCE))(verschuivingrichtingWZC?)

•  BeschutWonen•  Vrijstabiel•  9%65-75jarigen•  2%75plussers

WZC?

OnderzoekKHK

Watbestaatervanzorgvoorouderenmetpsychischeaandoening?

•  WZC•  Hogeprevalentievandepressie•  Toenemendeproblematiekvanlevensmoeheid•  ZorgnooddoorpsychischlijdenkomtnietvoorinKATZ•  Erg‘somatisch’model–ookorganisatie•  Kennisbijverzorgendenenverpleegkundigen?•  Aantrekkelijkheidvanberoep?

•  VoorschrijfgedragOngeveer42%vandeCM-ledeninwoonzorgcentragebruiktein2014minstens30dagenlangantidepressiva,21%kreegantipsychoticavoorgeschreven.

Watbestaatervanzorgvoorouderenmetpsychischeaandoening?

•  WZCzijninvolleevolutie!•  SamenwerkingGGZ–WZC•  Eigenpsycholoog•  Meeraandachtvoorbeleving,psychischwelbevinden,kwaliteit

vanleven,existentiëleenspirituelenoden•  Herstelgerichtebenadering

•  Anderewoonvormen?•  Noodaanmeergedifferentieerdwoonaanbod•  Quidoudgewordenpatiëntenmetchronischepsychiatrische

problematiek

MijnheerJanssensheeft(snel)hulpnodig…

•  Crucialerolvanhuisartsen:Hoeondersteunen?•  Eerstelijnspsycholoog?•  ‘Zorgpaden’?•  Geenwachtlijsten/MakkelijketoegangtotGGZ

•  Éénmaligpsychiatrischconsult•  (supportteam)

•  Stigma•  Gemeenschappelijk‘onthaal’/multidisciplinaireraadpleging•  Mobielteam–‘outreachendezorg’•  OokinWZC:noodaanondersteuning

•  Watbijzorgweigering?•  Mobielteam:‘aanklampendezorg’of‘bemoeizorg’

•  Samenwerkingtussendeverschillende‘lijnen’kan/moetbeter•  Nuveeltoevallighedenwaarpersoonterechtkomt

•  VLABO:bevragingeerstelijn:knelpunteninsamenwerkingmetGGZrondouderen(terugkoppelingvoorjaar2016)•  Langewachttijdenenwachtlijstenvooraanmelding•  CrisissituatieseindigenvaakopspoedAZ•  Deskundigheidsbevorderingvandeeerstelijnsmedewerkers(thuis

enwoonzorgcentra)•  Overlegthuiszorgdienstenenopname-afdelingen•  Medicatiegebeuren•  Bijwiewaarvoorterechtkunnen(socialeGGZ-ouderenkaart)•  Kloofvandezorgtussendevolwassenen(tot65)enouderen

•  Mobiliteitsprobleembijdeouderen•  Kosteerstelijnspsycholoog•  Lokaaldemulticulturaliteit(taalencultuur)alsbemoeilijkendefactor•  Noodaannachtopvang•  Vaakverslavingsproblematiek:geneesmiddelenenalcohol•  Discrepantiebeleving“probleem”eerstelijnenGGZ•  MoeilijkeopnameinWZC•  (gedeeld)beroepsgeheim

Eigenervaring…

•  Eigen(beperkte)ervaringmet‘outreachpsychologe’•  Screeningendiagnostiek(vroegdetectiebijpersonendiezelfgeen

stappenzetten)•  Opvolgingentoeleiding–functievanzorgcoach/casemanager(Veel

takendieniettottakenpakketvanpsycholooghoren)•  Ondersteuningvanmantelzorgers(omgaanmetveranderendgedrag)•  ‘Zorgwekkendezorgmijders’•  Ondersteuningvaneerstelijnwerkers(gezinszorg,verpleegkundigen)•  OndersteuninginWZC,DVC…•  Positievefeedbackvanhuisartsen:ookvoorheneenondersteuning•  Opvolgingvanpatiëntenmetdementiethuisgedurendeverschillende

jaren•  Expertiseontwikkeldrondbemoeizorg:veelzorgwekkende

zorgweigeraarsmetvaakwanhopigefamilies…•  Samenwerkingtussendisciplinesbevorderend/ergverbindend

Eenmodelomvantedromen….

Eenmodel….

Geestelijkegezondheidszorgvoorouderen

-  Belangrijkprobleem-  Nogsteedsonderdiagnostiek/teweinigkennis-  Noodaanmeeronderzoek

-  Noodaanondersteuningeerstelijn-  Noodaangeïntegreerde–multidisciplinaireaanpak

-  Timesarea’changing-  GGZintransitie.Vergeetdeouderenniet!Specifiekeexpertise!-  Ouderenzorg(WZC)intransitie

-  Maatschappelijkdebat!-  Oudworden,kwetsbaarheid,afhankelijkheid,verliesvanautonomie-  Medicalisering-  Zingevingsbehoeften-  Krachten!

Deidealewereld….Holistischebenadering….Eenvrouwvan80jligtinhetziekenhuisenzegt:"Iklig‘snachtsveelaanmijnmantedenken".Welkelagenvanbetekeniskunnenindezeenkelezinverborgenliggen?•  Fysiek(hiergaathetomeenfeitelijkeenobjectiefverifieerbarestandvanzaken):‘mevrouwligt's

nachtswakker'.Eenfocusophetfysiekevlakroeptvragenopals:Isersprakevanslapeloosheid?Moethierietsaangedaanworden?

•  Psychisch(hiergaathetomgedachten,beelden,gevoelensenemotiesdieindeuitspraakverborgenliggen):‘mevrouwdenktaanhaarman'.Vragenvanuiteenfocusophetpsychische/emotionelezijnbijvoorbeeld:Maaktmevrouwzichzorgen?Mistzehaarman?Isersprakevanverdrietofverlangen?Hoeheftigisdat?Welkezorgiseventueelnodig?

•  Sociaal(hiergaathetomdesocialeomgevingwaariemandmeeverbondenisendaaroververtellendietsmeedeeltoverhaarofzijnidentiteit):‘mevrouwisechtgenote(geweest)'.Vragendievanuitdefocusopdezelaagopkomenzijn:Watvoorbandisertussenbeiden?Hoeverlooptdecommunicatie?Ishaarmanzorgbehoeftig?Ismevrouwmisschienweduwe?

•  Spiritueel(hiergaathetomwatmensentendiepstebeweegt,inspireertenzingeeftaanhunleven;veelalverbondenmetdegewonedingenvanhetleven).Aandachtvoordezelaagroeptvragenopals:Watbetekenthetvoorhaaromaanhaarmantedenken?Hoeervaartzedeherinneringaanhaarman?Maakthethaarweemoedigofervaartzeer(ook)krachtdoor?Watdoetdestiltevandenachthaar?

Besluit•  Zorgvoorkwetsbareouderen:

•  “scheppenenbegunstigenvansamenlevingwaarinkwetsbareouderenervareneenplaats,zelfseeneigenopdrachtenroepingtehebben”

•  “zorgdiezelfrespect,zelfbewustzijnenzingevingvanouderenondersteunen”(LinusvanLaere)