Kunsteducatie in een digitale cultuur

Prof. Dr. Olga Van Oost – Gastlezing KuLeuven– 6 december 2010

• FARO, het Vlaams Steunpunt voor het Cultureel Erfgoed, vzw: projecten digitale cultuur (Archipel) en toekomstonderzoek cultureel erfgoed (Prisma)

• Vrije Universiteit Brussel, onderzoeksgroep SMIT (IBBT), Cultuurlab: ZAP onderzoeksmandaat digitale cultuur

2

• Expertise museum- en erfgoedbeleid Vlaanderen - Nederland

• Museum en erfgoedstudies: onderzoek naar de toekomst van het kunstmuseumconcept (doctoraat)

• Publiekswerking, educatie, jongeren (in opdracht van AmuseeVous)

3

Structuur

• Historische situering kunsteducatie om de toekomst ervan te begrijpen

• Kunsteducatie en neutraliteit: wat is de boodschap, wat zijn de doelstellingen, welke middelen dienen het doel?

• Stellingen

• Rol van digitale media? 4

5

Historische situering kunsteducatie 18de – 19de eeuw

• Kunst en musea zijn voor ‘iedereen’? (McClellan, 2003)

• Het museum per definitie een ‘educatieve instelling’? (Hooper-Greenhill, 1991)

• Is een ‘openbaar’ museum steeds algemeen toegankelijk? (Bennett, 1994)

6

7

Louvre

• 18de en 19de eeuw: bourgeoisie, klassen-onderscheid

• Geen educatieve diensten noch gidsen

• 3 dagen op 10 open voor het ‘gewone publiek’

• Bonte ophanging (‘kunstkamer-stijl’)

• Geen uitleg 8

9

British Museum

• Bezoek op schriftelijke aanvraag

• Lange wachttijden

• Een ‘angst voor de massa’

10

11

Everyone did not include those “whose dress is so dirty as to create a smell obnoxious to the other visitors” or babes in arms escorted by their wet nurses. In his opinion, both groups were too plentiful at London’s National Gallery, obliging him “more than once… to leave the building.”.

(McClellan, 2003: 7)

12

Amerikaanse musea

Benjamin Ives Gilman: 1894-1920, Boston Museum of Fine Arts(Hein, 2006; Singelenberg, 1996, Boot, 1997):

- kunstmuseum: baken v rust in industriële tijd- ° educatieve dienst - aanpassing openingsuren arbeiders

13

14

Amerikaanse musea

John Cotton Dana: 1909, Newark Museum New Yersey (Cotton Dana, 1917/2004;1999):

- community museum (kunst niet zo belangrijk)- musea en lokale gemeenschap:

‘Learn what aid the community needs, and fit the museum to those needs’ (Weil, 2002)

15

Kunsteducatie: waar gaat het over?

• publieksgericht? objectgericht?

• welke boodschap moet worden overgebracht? (‘beschaven’ (bourgeoisie), ‘moraliseren’ (overheid), schoonheidsideaal, ‘kunstfeiten’ overbrengen…)

• ‘educatie’ is NIET neutraal: achterliggende doelstellingen?

16

17

Van object- naar publieksgericht?

• grotere rol van de overheid midden 20ste eeuw: - democratisering (stemrecht, V.T., culturele voorzieningen)- hoe de ‘slechte vermakelijkheden’ te lijf gaan?

• Naar een Nieuw Museumbeleid (nota rijksoverheid uit 1976)! Impuls voor de ontwikkeling van educatieve diensten (Van Gogh Museum, Van Abbe Museum, Stedelijk Museum)

18

19

Musea moesten zorgen voor: ‘fysieke bereikbaarheid, toegangsprijzen die geen extra drempelvrees wekken, landelijk uniforme openingstijden, een duidelijke plaatsbepaling voor de educatieve diensten, en publieksonderzoek’.

(Blok, 1977: 1)

Jaren 1990-vandaag: stijgende publieksgerichtheid?

• Nederland: programma’s educatie/publiekswerking zoals Actieplan Cultuurbereik; Cultuur en School; CKV; Programmafonds Cultuurparticipatie, Rick van der Ploeg, Ronald Plasterk

• België – Vlaanderen: jaren negentig, Bert Anciaux

• Cultureel erfgoedbeleid• Onderwijs of vrije tijd?

20

Maar wat houdt die publieksgerichtheid dan wel in?

• Focus op ervaring en beleving• Focus op individu en persoonlijke

beleving!• Focus op marketing en communicatie• CONTENT versus CONTACT?

21

22

Stelling 1: van object-, over publieks- naar maatschappijgericht?

• Spanning individu – doelgroep?

• Spanning tussen kennisoverdracht, ontwikkeling van vaardigheden, beleving (evenementiële)

• Failliet van het louter publieksgerichte?

23

Stelling 2: van formele structuren naar het informele?

• Kunst, musea en negatieve associatie met school

• Focus op bottom-up, informeel leren, peer educatie (nieuwe doelgroepen)

• Aandacht voor verschillende vormen van kennis en leerervaringen

24

Stelling 3: kunsteducatie is uitwisseling van kennis (inspraak!)

• Voortdurende interactie

• Belang van inspraak en verantwoordelijkheid, zie Hear by Right: www.nya.org.uk/hearbyright

• Aandacht voor verschillende vormen van kennis en leerervaringen

25

Hear by Right Scheme

26

Hear by Right Scheme

7 S Model of Organisational Change• Shared values• Strategies• Structures• Systems• Staff• Skills and knowledge• Style of leadership

27

28

Wat is de rol van digitale media bij dit alles?

• Digitale cultuur: deel van de laat-moderne samenleving

• Immersief, alomtegenwoordig: beïnvloedt dagdagelijkse leven en cultureel erfgoedinstellingen in vele aspecten (collectiebeheer, communicatie, organisatie…)

29

Wat is de rol van digitale media bij dit alles?

• Actuele tendens: SHIFT naar MOBIEL

• De online conversatie i.p.v. de top down broadcast

• Belangrijk om deel uit te maken van die conversatie

30

Wat is de rol van digitale media bij dit alles?

• Geen doel, maar een middel of methode om het doel te bereiken: hier gaan veel kunstinstellingen in de fout!

• Methode om een boodschap over te brengen

• Methode om een doelgroep te bereiken

31

Wat is de rol van digitale media bij dit alles?

• Van publieks- naar maatschappijgericht: digital storytelling, e-learning platforms, mobiele gidsen (rfid, qr code)

• Van formeel naar informeel (bottom-up participatie): peer groups, sociale netwerken

• Inspraak bevorderen: sociale netwerken

32

The Geffrye Museum

• London, Hackney area

• Stories of the World + Hear by Right: programma van het National Youth Agency

• Jongeren deel van de organisatie (betrokken bij al het museumwerk)

• Film projects, intergenerational projects, digital storytelling

33

34

E-learning

• Platforms: Virtuele erfgoedexpert in de klas (FARO) + ontwikkeling platform in 2011

• Canon Cultuurcel, Ingebeeld

• Kennisnet Nederland

35

36

Mobiele gidsen, games

• Limburg, toerisme

• Gallo-Romeins museum: ‘serious gaming’; spelelement + sociale aspect + kennisoverdracht

• Mogelijk probleem: ICT-gewenning bij veel doelgroepen

37

38

Mobiele gidsen: QR en RFID

• Informatie binnentrekken via mobiel toestel: probleem RFID; geen toestel dat het kan lezen (wachten op toepassing iphone)

• Tot dan: gebruik maken van QR-codes (maar meerwaarde tot dusver beperkt)

• Vervanging van intoetsen nummer audioguide

39

Communicatie via sociale netwerken

• Facebook, Netlog, Twitter

• Flickr, Youtube

• Online conversatie

40

41