Stad&Regio vrijdag 28 november 2014

DS

16

DORDRECHT | Door de verbindingvan stroomgebieden, via de aanlegvan kanalen, is de totale opper-vlakte van de Rijn en de met haarin verbinding staande waterenruim 21 keer groter geworden.Waar exoten voorheen vooral viauitzettingen en ballastwater van(zee)schepen in de Rijn terecht-kwamen, komen ze sinds de inge-bruikname van het Rijn-Donauka-naal in 1992 ook via dit kanaal hetRijnsysteem en ons land binnen.Het grootste deel van deze uit-heemse soorten weet zich daarnagoed te handhaven. Zo is grofwegeen derde van de ruim zeventig vis-soorten die anno 2010 in Neder-land worden aangetroffen, uit-heems.

BlauwneusEen deel van de exoten die recente-lijk ons land zijn binnengekomen,vertoont echter een behoorlijk in-vasief karakter. Ruub Klop van Vis-serijbedrijf Klop in Hardinxveld:,,Wij vangen natuurlijk al langeruitheemse soorten, zoals blauw-neus, roofblei en Donaubrasem.Maar de mate waarin al die soor-ten grondels oprukken, kun je in-derdaad wel als een invasie be-schouwen. Hoe je dat zou moetenbeteugelen, weet ik niet. Zoietsoverkomt je. Op kleine, afgeslotenmeren en vijverszou je misschiennog wel watkunnen doen,maar op grote,aaneengeslotenwateren is hetonbegonnenwerk. Zoiets valtgewoon niet tebeheren endaarom moetenwe er misschienook maar niet zodramatisch overdoen.’’De nieuwkomersvinden in onzerivieren met ste-nen bestortingeneen prima stek.Sinds 2002 heb-ben zich in onze rivieren invasieve,bodemgebonden vissoorten geves-tigd, waarbij het dan in de meestegevallen gaat om vier soorten gron-dels: de marmergrondel, de zwart-bekgrondel, de Kesslers grondel ende Pontische stroomgrondel. Dezevier uitheemse vissoorten komenoorspronkelijk uit de Ponto-Kaspi-sche regio.,,Al die grondels doen het als dekonijnen: ze paaien drie of vierkeer per jaar en dat gaat zomer enwinter door. Vandaar dat het ookzo snel gaat met die aantallen. Ikheb wel eens gehoord dat er metgrote fuiken op het IJsselmeer2000 kilo van dat spul werd gevan-gen. Wij mogen niet meer met fui-ken op de rivier vissen. We gebrui-ken zegens met wijde mazen, waaral die grondels dus gewoon door-heen glippen. Kreken en kribvak-ken die begroeid zijn met water-planten, vormen een ideaal op-

groeihabitat. Die jonge grondelshebben nog geen stekels en zijndan net ‘tum-tum’ voor vogels alsblauwe reiger, visdief en fuut.Laatst sneed mijn zoon eensnoekbaars open en trof daar vierof vijf grondels aan. Die beestenfungeren dus in feite als voedsel

voor andere soorten.’’Hoe is het met de commerciëlewaarde van die grondels? Zijn ze

bijvoorbeeld eetbaar voor demens? ,,Het zit niet zo in onzegenen om zoetwatervis te eten.Mensen uit Oost-Europa beschou-wen het als een lekkernij. Zij etenook karper en brasem, soortenwaarvoor wij de neus ophalen.Maar ja, ’s Lands wijs, ’s lands eer.’’Het verspreidingsbeeld van dezwartbekgrondel laat een duidelijkzwaartepunt zien in het benedenri-vierengebied. Zo komt deze soortveel voor in de Nieuwe Merwedeen Hollandsch Diep. De zwartbek-grondel heeft een gedrongen li-chaam en heeft, afhankelijk van deondergrond, een lichte of donkere,grijsbruine of olijfgroene kleur metbruine vlekken op de zijlijn. Man-netjes worden tijdens de paai-periode soms helemaal zwart. Dezwartbekgrondel kan ongeveer25 centimeter lang worden. Deborstvinnen van de zwartbekgron-del zijn vergroeid tot een zuignap,

waardoor het dier gemakkelijk teonderscheiden is van de inheemserivierdonderpad en de beekdonder-pad. Bij donderpadden zijn de vin-nen trouwens van elkaar geschei-den.De zwartbekgrondel komt van oor-sprong voor in de Kaspische Zee,de Zee van Azov, de Zwarte Zee ende benedenlopen van omliggendestroomgebieden.Via ballastwater van schepen enverbinding van stroomgebiedenheeft de soort zich verspreid naarNoord-Amerika, de Oostzee enWest-Europa. De soort is in 2004voor het eerst in Nederland aange-troffen en heeft zich sindsdien snelverspreid via de grote rivieren enkanalen.De nieuwkomer heeft een voorkeurvoor stortstenen oevers, maar isook aangetroffen op zandbodemsen tussen vegetatie. De zwartbek-grondel leeft van kleine bodemdie-ren zoals slakken, mosselen, kreeft-achtigen, insectenlarven, visseneie-ren en kleine vissen.

VrouwtjesDe vrouwtjes kunnen meerderekeren per jaar eieren afzetten opstenen, schelpen of andere hardesubstraten. De eitjes worden be-waakt door het mannetje totdat zeuitkomen. Na uitkomst versprei-den de larven zich waarschijnlijkvia de waterstroom in stroomaf-waartse richting. Ook in een aantalbeekmondingen is de soort al aan-getroffen.Door zijn sterke kolonisatiedriftvormt de zwartbekgrondel moge-lijk een bedreiging voor inheemsebodemsoorten als rivierdonderpad,bermpje en riviergrondel.

Door stroomgebieden van rivieren met elkaar te verbinden, zwemmen er thans heel wat uitheemsevissoorten in onze wateren. De opmars van de grondels is onderhand niet meer te stuiten. ‘Wij vangendie dingen natuurlijk ook,’ zegt Ruub Klop van Visserijbedrijf Klop in Hardinxveld. ‘Ze zitten overal.’

N Grondels zijnnet ‘tum-tum’voor vogels alsdeze visdief.De zuignap opde buik van degrondel is dui-delijk zicht-baar.

InvasievandeDonaugrondelJACQUESVAN DERNEUT

VAN NATURE Jacques van der Neut schrijft in Van Nature over opvallendewaarnemingen in de natuur. Hij werkt als boswachter in DeBiesbosch. Daarnaast is hij een verwoed natuurfotograaf.

www.boswachtervanderneut.nl

BINNENVAART

De plannen om de stroomge-bieden van de Rijn en van deDonau met elkaar te verbin-den zijn niet nieuw.In 793 zinspeelde Karel deGrote al met dergelijke ideeën,maar die kwamen niet van degrond. In 1960 begonmenmetde aanleg van het Rijn-Donau-kanaal (ook wel bekend als hetRijn-Main-Donaukanaal) en in1992 werd de vaarwegmet eenlengte van 171 kilometer open-gesteld.Bijna de helft van alle lading-stromen in de Rotterdamsehaven wordt per binnenvaart-schip van en naar de Europesemarkt vervoerd. Via het Rijn-Donaukanaal zijn ook locaties inCentraal-Europa en Oost-Eu-ropa vanuit Rotterdam bereik-baar per binnenvaartschip.

HetRijn-Main-Donaukanaal

Z Via het kanaal zijn plek-ken in Centraal- en Oost-Europa ook bereikbaar voorde binnenvaart.

Die grondels doenhet als de konijnen:ze paaien drie ofvier keer per jaar–Ruub Klop

N De zwart-bekgrondel isin 2004 voorhet eerst inNederlandaangetroffenen heeft zichsindsdien snelverspreid viade grote rivie-ren en kana-len. De nieuw-komer heefteen voorkeurvoor stortste-nen oevers enleeft van kleinebodemdierenzoals slakken,kreeftachtigenen insectenlar-ven.FOTO’S JACQUESVAN DER NEUT