DS VAN NATURE · Zo is grofweg een derde van de ruim zeventig vis-soorten die anno 2010 in Neder-...
1
Stad & Regio vrijdag 28 november 2014 DS 16 DORDRECHT | Door de verbinding van stroomgebieden, via de aanleg van kanalen, is de totale opper- vlakte van de Rijn en de met haar in verbinding staande wateren ruim 21 keer groter geworden. Waar exoten voorheen vooral via uitzettingen en ballastwater van (zee)schepen in de Rijn terecht- kwamen, komen ze sinds de inge- bruikname van het Rijn-Donauka- naal in 1992 ook via dit kanaal het Rijnsysteem en ons land binnen. Het grootste deel van deze uit- heemse soorten weet zich daarna goed te handhaven. Zo is grofweg een derde van de ruim zeventig vis- soorten die anno 2010 in Neder- land worden aangetroffen, uit- heems. Blauwneus Een deel van de exoten die recente- lijk ons land zijn binnengekomen, vertoont echter een behoorlijk in- vasief karakter. Ruub Klop van Vis- serijbedrijf Klop in Hardinxveld: ,,Wij vangen natuurlijk al langer uitheemse soorten, zoals blauw- neus, roofblei en Donaubrasem. Maar de mate waarin al die soor- ten grondels oprukken, kun je in- derdaad wel als een invasie be- schouwen. Hoe je dat zou moeten beteugelen, weet ik niet. Zoiets overkomt je. Op kleine, afgesloten meren en vijvers zou je misschien nog wel wat kunnen doen, maar op grote, aaneengesloten wateren is het onbegonnen werk. Zoiets valt gewoon niet te beheren en daarom moeten we er misschien ook maar niet zo dramatisch over doen.’’ De nieuwkomers vinden in onze rivieren met ste- nen bestortingen een prima stek. Sinds 2002 heb- ben zich in onze rivieren invasieve, bodemgebonden vissoorten geves- tigd, waarbij het dan in de meeste gevallen gaat om vier soorten gron- dels: de marmergrondel, de zwart- bekgrondel, de Kesslers grondel en de Pontische stroomgrondel. Deze vier uitheemse vissoorten komen oorspronkelijk uit de Ponto-Kaspi- sche regio. ,,Al die grondels doen het als de konijnen: ze paaien drie of vier keer per jaar en dat gaat zomer en winter door. Vandaar dat het ook zo snel gaat met die aantallen. Ik heb wel eens gehoord dat er met grote fuiken op het IJsselmeer 2000 kilo van dat spul werd gevan- gen. Wij mogen niet meer met fui- ken op de rivier vissen. We gebrui- ken zegens met wijde mazen, waar al die grondels dus gewoon door- heen glippen. Kreken en kribvak- ken die begroeid zijn met water- planten, vormen een ideaal op- groeihabitat. Die jonge grondels hebben nog geen stekels en zijn dan net ‘tum-tum’ voor vogels als blauwe reiger, visdief en fuut. Laatst sneed mijn zoon een snoekbaars open en trof daar vier of vijf grondels aan. Die beesten fungeren dus in feite als voedsel voor andere soorten.’’ Hoe is het met de commerciële waarde van die grondels? Zijn ze bijvoorbeeld eetbaar voor de mens? ,,Het zit niet zo in onze genen om zoetwatervis te eten. Mensen uit Oost-Europa beschou- wen het als een lekkernij. Zij eten ook karper en brasem, soorten waarvoor wij de neus ophalen. Maar ja, ’s Lands wijs, ’s lands eer.’’ Het verspreidingsbeeld van de zwartbekgrondel laat een duidelijk zwaartepunt zien in het benedenri- vierengebied. Zo komt deze soort veel voor in de Nieuwe Merwede en Hollandsch Diep. De zwartbek- grondel heeft een gedrongen li- chaam en heeft, afhankelijk van de ondergrond, een lichte of donkere, grijsbruine of olijfgroene kleur met bruine vlekken op de zijlijn. Man- netjes worden tijdens de paai- periode soms helemaal zwart. De zwartbekgrondel kan ongeveer 25 centimeter lang worden. De borstvinnen van de zwartbekgron- del zijn vergroeid tot een zuignap, waardoor het dier gemakkelijk te onderscheiden is van de inheemse rivierdonderpad en de beekdonder- pad. Bij donderpadden zijn de vin- nen trouwens van elkaar geschei- den. De zwartbekgrondel komt van oor- sprong voor in de Kaspische Zee, de Zee van Azov, de Zwarte Zee en de benedenlopen van omliggende stroomgebieden. Via ballastwater van schepen en verbinding van stroomgebieden heeft de soort zich verspreid naar Noord-Amerika, de Oostzee en West-Europa. De soort is in 2004 voor het eerst in Nederland aange- troffen en heeft zich sindsdien snel verspreid via de grote rivieren en kanalen. De nieuwkomer heeft een voorkeur voor stortstenen oevers, maar is ook aangetroffen op zandbodems en tussen vegetatie. De zwartbek- grondel leeft van kleine bodemdie- ren zoals slakken, mosselen, kreeft- achtigen, insectenlarven, visseneie- ren en kleine vissen. Vrouwtjes De vrouwtjes kunnen meerdere keren per jaar eieren afzetten op stenen, schelpen of andere harde substraten. De eitjes worden be- waakt door het mannetje totdat ze uitkomen. Na uitkomst versprei- den de larven zich waarschijnlijk via de waterstroom in stroomaf- waartse richting. Ook in een aantal beekmondingen is de soort al aan- getroffen. Door zijn sterke kolonisatiedrift vormt de zwartbekgrondel moge- lijk een bedreiging voor inheemse bodemsoorten als rivierdonderpad, bermpje en riviergrondel. Door stroomgebieden van rivieren met elkaar te verbinden, zwemmen er thans heel wat uitheemse vissoorten in onze wateren. De opmars van de grondels is onderhand niet meer te stuiten. ‘Wij vangen die dingen natuurlijk ook,’ zegt Ruub Klop van Visserijbedrijf Klop in Hardinxveld. ‘Ze zitten overal.’ Grondels zijn net ‘tum-tum’ voor vogels als deze visdief. De zuignap op de buik van de grondel is dui- delijk zicht- baar. Invasie van de Donaugrondel JACQUES VAN DER NEUT VAN NATURE Jacques van der Neut schrijft in Van Nature over opvallende waarnemingen in de natuur. Hij werkt als boswachter in De Biesbosch. Daarnaast is hij een verwoed natuurfotograaf. www.boswachtervanderneut.nl BINNENVAART De plannen om de stroomge- bieden van de Rijn en van de Donau met elkaar te verbin- den zijn niet nieuw. In 793 zinspeelde Karel de Grote al met dergelijke ideeën, maar die kwamen niet van de grond. In 1960 begon men met de aanleg van het Rijn-Donau- kanaal (ook wel bekend als het Rijn-Main-Donaukanaal) en in 1992 werd de vaarweg met een lengte van 171 kilometer open- gesteld. Bijna de helft van alle lading- stromen in de Rotterdamse haven wordt per binnenvaart- schip van en naar de Europese markt vervoerd. Via het Rijn- Donaukanaal zijn ook locaties in Centraal-Europa en Oost-Eu- ropa vanuit Rotterdam bereik- baar per binnenvaartschip. Het Rijn-Main- Donaukanaal Via het kanaal zijn plek- ken in Centraal- en Oost- Europa ook bereikbaar voor de binnenvaart. Die grondels doen het als de konijnen: ze paaien drie of vier keer per jaar –Ruub Klop De zwart- bekgrondel is in 2004 voor het eerst in Nederland aangetroffen en heeft zich sindsdien snel verspreid via de grote rivie- ren en kana- len. De nieuw- komer heeft een voorkeur voor stortste- nen oevers en leeft van kleine bodemdieren zoals slakken, kreeftachtigen en insectenlar- ven. FOTO’S JACQUES VAN DER NEUT
Transcript of DS VAN NATURE · Zo is grofweg een derde van de ruim zeventig vis-soorten die anno 2010 in Neder-...
Stad&Regio vrijdag 28 november 2014
DS
16
DORDRECHT | Door de verbindingvan stroomgebieden, via de aanlegvan kanalen, is de totale opper-vlakte van de Rijn en de met haarin verbinding staande waterenruim 21 keer groter geworden.Waar exoten voorheen vooral viauitzettingen en ballastwater van(zee)schepen in de Rijn terecht-kwamen, komen ze sinds de inge-bruikname van het Rijn-Donauka-naal in 1992 ook via dit kanaal hetRijnsysteem en ons land binnen.Het grootste deel van deze uit-heemse soorten weet zich daarnagoed te handhaven. Zo is grofwegeen derde van de ruim zeventig vis-soorten die anno 2010 in Neder-land worden aangetroffen, uit-heems.
BlauwneusEen deel van de exoten die recente-lijk ons land zijn binnengekomen,vertoont echter een behoorlijk in-vasief karakter. Ruub Klop van Vis-serijbedrijf Klop in Hardinxveld:,,Wij vangen natuurlijk al langeruitheemse soorten, zoals blauw-neus, roofblei en Donaubrasem.Maar de mate waarin al die soor-ten grondels oprukken, kun je in-derdaad wel als een invasie be-schouwen. Hoe je dat zou moetenbeteugelen, weet ik niet. Zoietsoverkomt je. Op kleine, afgeslotenmeren en vijverszou je misschiennog wel watkunnen doen,maar op grote,aaneengeslotenwateren is hetonbegonnenwerk. Zoiets valtgewoon niet tebeheren endaarom moetenwe er misschienook maar niet zodramatisch overdoen.’’De nieuwkomersvinden in onzerivieren met ste-nen bestortingeneen prima stek.Sinds 2002 heb-ben zich in onze rivieren invasieve,bodemgebonden vissoorten geves-tigd, waarbij het dan in de meestegevallen gaat om vier soorten gron-dels: de marmergrondel, de zwart-bekgrondel, de Kesslers grondel ende Pontische stroomgrondel. Dezevier uitheemse vissoorten komenoorspronkelijk uit de Ponto-Kaspi-sche regio.,,Al die grondels doen het als dekonijnen: ze paaien drie of vierkeer per jaar en dat gaat zomer enwinter door. Vandaar dat het ookzo snel gaat met die aantallen. Ikheb wel eens gehoord dat er metgrote fuiken op het IJsselmeer2000 kilo van dat spul werd gevan-gen. Wij mogen niet meer met fui-ken op de rivier vissen. We gebrui-ken zegens met wijde mazen, waaral die grondels dus gewoon door-heen glippen. Kreken en kribvak-ken die begroeid zijn met water-planten, vormen een ideaal op-
groeihabitat. Die jonge grondelshebben nog geen stekels en zijndan net ‘tum-tum’ voor vogels alsblauwe reiger, visdief en fuut.Laatst sneed mijn zoon eensnoekbaars open en trof daar vierof vijf grondels aan. Die beestenfungeren dus in feite als voedsel
voor andere soorten.’’Hoe is het met de commerciëlewaarde van die grondels? Zijn ze
bijvoorbeeld eetbaar voor demens? ,,Het zit niet zo in onzegenen om zoetwatervis te eten.Mensen uit Oost-Europa beschou-wen het als een lekkernij. Zij etenook karper en brasem, soortenwaarvoor wij de neus ophalen.Maar ja, ’s Lands wijs, ’s lands eer.’’Het verspreidingsbeeld van dezwartbekgrondel laat een duidelijkzwaartepunt zien in het benedenri-vierengebied. Zo komt deze soortveel voor in de Nieuwe Merwedeen Hollandsch Diep. De zwartbek-grondel heeft een gedrongen li-chaam en heeft, afhankelijk van deondergrond, een lichte of donkere,grijsbruine of olijfgroene kleur metbruine vlekken op de zijlijn. Man-netjes worden tijdens de paai-periode soms helemaal zwart. Dezwartbekgrondel kan ongeveer25 centimeter lang worden. Deborstvinnen van de zwartbekgron-del zijn vergroeid tot een zuignap,
waardoor het dier gemakkelijk teonderscheiden is van de inheemserivierdonderpad en de beekdonder-pad. Bij donderpadden zijn de vin-nen trouwens van elkaar geschei-den.De zwartbekgrondel komt van oor-sprong voor in de Kaspische Zee,de Zee van Azov, de Zwarte Zee ende benedenlopen van omliggendestroomgebieden.Via ballastwater van schepen enverbinding van stroomgebiedenheeft de soort zich verspreid naarNoord-Amerika, de Oostzee enWest-Europa. De soort is in 2004voor het eerst in Nederland aange-troffen en heeft zich sindsdien snelverspreid via de grote rivieren enkanalen.De nieuwkomer heeft een voorkeurvoor stortstenen oevers, maar isook aangetroffen op zandbodemsen tussen vegetatie. De zwartbek-grondel leeft van kleine bodemdie-ren zoals slakken, mosselen, kreeft-achtigen, insectenlarven, visseneie-ren en kleine vissen.
VrouwtjesDe vrouwtjes kunnen meerderekeren per jaar eieren afzetten opstenen, schelpen of andere hardesubstraten. De eitjes worden be-waakt door het mannetje totdat zeuitkomen. Na uitkomst versprei-den de larven zich waarschijnlijkvia de waterstroom in stroomaf-waartse richting. Ook in een aantalbeekmondingen is de soort al aan-getroffen.Door zijn sterke kolonisatiedriftvormt de zwartbekgrondel moge-lijk een bedreiging voor inheemsebodemsoorten als rivierdonderpad,bermpje en riviergrondel.
Door stroomgebieden van rivieren met elkaar te verbinden, zwemmen er thans heel wat uitheemsevissoorten in onze wateren. De opmars van de grondels is onderhand niet meer te stuiten. ‘Wij vangendie dingen natuurlijk ook,’ zegt Ruub Klop van Visserijbedrijf Klop in Hardinxveld. ‘Ze zitten overal.’
N Grondels zijnnet ‘tum-tum’voor vogels alsdeze visdief.De zuignap opde buik van degrondel is dui-delijk zicht-baar.
InvasievandeDonaugrondelJACQUESVAN DERNEUT
VAN NATURE Jacques van der Neut schrijft in Van Nature over opvallendewaarnemingen in de natuur. Hij werkt als boswachter in DeBiesbosch. Daarnaast is hij een verwoed natuurfotograaf.
www.boswachtervanderneut.nl
BINNENVAART
De plannen om de stroomge-bieden van de Rijn en van deDonau met elkaar te verbin-den zijn niet nieuw.In 793 zinspeelde Karel deGrote al met dergelijke ideeën,maar die kwamen niet van degrond. In 1960 begonmenmetde aanleg van het Rijn-Donau-kanaal (ook wel bekend als hetRijn-Main-Donaukanaal) en in1992 werd de vaarwegmet eenlengte van 171 kilometer open-gesteld.Bijna de helft van alle lading-stromen in de Rotterdamsehaven wordt per binnenvaart-schip van en naar de Europesemarkt vervoerd. Via het Rijn-Donaukanaal zijn ook locaties inCentraal-Europa en Oost-Eu-ropa vanuit Rotterdam bereik-baar per binnenvaartschip.
HetRijn-Main-Donaukanaal
Z Via het kanaal zijn plek-ken in Centraal- en Oost-Europa ook bereikbaar voorde binnenvaart.
Die grondels doenhet als de konijnen:ze paaien drie ofvier keer per jaar–Ruub Klop
N De zwart-bekgrondel isin 2004 voorhet eerst inNederlandaangetroffenen heeft zichsindsdien snelverspreid viade grote rivie-ren en kana-len. De nieuw-komer heefteen voorkeurvoor stortste-nen oevers enleeft van kleinebodemdierenzoals slakken,kreeftachtigenen insectenlar-ven.FOTO’S JACQUESVAN DER NEUT
