HANDLEIDINGANTIMICROBIALSTEWARDSHIPBINNENDEVERPLEEGHUISZORG

HandleidingAntimicrobialStewardshipbinnendeverpleeghuiszorg 2

ColofonDezehandleidingistotstandgekomendankzijdeinspanningenvandeledenvandeprojectgroep‘VoorkomenvanantibioticaresistentiedoorAMS-programmainverpleeghuizen.Ditprojectismogelijkgemaaktdoor:.Projectnummer:848022002.Dehandleidingmet(verwijzingennaar)debijbehorendetoolsistedownloadenvia:http://www.zzgzorggroep.nl/wp-content/uploads/2018/03/Antimicrobial-Stewardship-binnen-de-verpleeghuiszorg.pdfDedeelszwart-versievandezehandleidingistedownloadenvia:http://www.zzgzorggroep.nl/wp-content/uploads/2018/03/Antimicrobial-Stewardship-binnen-de-verpleeghuiszorg-zwartwit.pdfDevolgendebijlagenzijnalswordbestandtedownloaden:Bijlage1SamenvattingAMS-activiteitenvia:http://www.zzgzorggroep.nl/wp-content/uploads/2018/03/Bijlage-1-Samenvatting-AMS-activiteiten.docxBijlage2RegistratieformuliercasusA-team(voorbeeld)via:http://www.zzgzorggroep.nl/wp-content/uploads/2018/03/Bijlage-2-Registratieformulier-casus-A-team-voorbeeld.docxBijlage4EvaluatieformulierA-team(voorbeeld)via:http://www.zzgzorggroep.nl/wp-content/uploads/2018/03/Bijlage-4-Evaluatieformulier-A-team-voorbeeld.docx

Ledenvandeprojectgroep:Drs.A.J.B.Verkaaik(projectaanvrager),medischdirecteurZZGZorggroepMevr.A.Eikelenboom-Boskamp(projectleider),deskundigeinfectiepreventieZZGZorggroep/CanisiusWilhelminaZiekenhuisDrs.M.vanLoosbroek,specialistouderengeneeskundeZZGZorggroepProf.Dr.A.Voss,arts-microbioloogCanisiusWilhelminaZiekenhuis,lidNederlandseVerenigingvoorMedischeMicrobiologieDrs.E.I.C.LutkeSchipholt,apothekerCanisiusWilhelminaZiekenhuisDr.M.Nelissen-Vrancken,apothekerInstituutvoorVerantwoordMedicijngebruikDrs.P.Geels,specialistouderengeneeskundenietpraktiserendInstituutvoorVerantwoordMedicijngebruikDr.S.Natsch,ziekenhuisapotheker/klinischfarmacoloognamensdeStichtingWerkgroepAntibioticabeleidMetondersteuningvan:H.Wunderink,InkoopensubsidiesZZGZorggroepvooradministratieveondersteuningT.vanBeusekomenM.Hermsen,AfdelingLerenenOntwikkelenZZGZorggroepvoorhunbijdrageaandee-learningM.vanDirven,adviseurInstituutvoorVerantwoordMedicijngebruikSpecialistenouderengeneeskunde,verpleegkundigen/verzorgendenencliënten/vertegenwoordigersvandedeelnemendelocatiesvanZZGZorggroepvoordeelnameaanditprojectMetdankaanLenaHillenga,vertegenwoordigervanhetLandelijkOverlegClientenraden.EnmetdankaandeledenvandeklankbordgroepvertegenwoordigdvanuitVERENSO,RIVMCentrumInfectieziektebestrijding,GGD-GHORenVilans.

HandleidingAntimicrobialStewardshipbinnendeverpleeghuiszorg 3

Inhoudsopgave

Colofon...........................................................................................................................................2

Inleiding.........................................................................................................................................4

AchtergrondAMS..........................................................................................................................4

1. Leeswijzer..............................................................................................................................6

2. Randvoorwaarden.................................................................................................................6

3. Inrichtenorganisatiestructuur..............................................................................................8

4. A-teamactiviteiten..............................................................................................................11

5. Farmacotherapeutischoverleg(FTO).................................................................................16

6. Scholingverpleegkundigeenverzorgendeberoepsgroepen.............................................17

7. Cliëntenenhunvertegenwoordigers(familie)...................................................................18

Literatuur.....................................................................................................................................19

Bijlage1:SamenvattingAMS-programma..................................................................................20

Bijlage2:RegistratieformuliercasusA-team(voorbeeld)..........................................................22

Bijlage3:Tabelenflowchartbeoordelingantibioticagebruik(voorbeelden)............................23

Bijlage4:EvaluatieformulierA-team(voorbeeld)......................................................................25

Bijlage5:E-learningverpleegkundigeenverzorgendeberoepsgroepen..................................26

Bijlage6:Overzichtwebsitest.b.v.informatievoorcliëntenenvertegenwoordigers(familie)27

HandleidingAntimicrobialStewardshipbinnendeverpleeghuiszorg 4

InleidingVooruligtdehandleidingAntimicrobialStewardship(AMS)binnendeverpleeghuiszorgd.w.z.gerichtopWLZgeïndiceerdecliëntenwaarbijhetgaatomeenintegraalaanbodvanverpleging,verzorging,behandeling,begeleiding,welzijnenwonen.

AMSisinmiddelsgemeengoedbinnendeziekenhuizen,maarisnietzondermeertoepasbaarbinnendeverpleeghuiszorg.DoorsubsidievanZonMwishetmogelijkgeweestomeenprojecttestartenbinnendeZZGZorggroep(eenvandeaanbiedersvanverpleeghuiszorgbinnenderegioNijmegene.o.)omeenvertaalslagtemakenvanAMSinziekenhuizennaardeverpleeghuissetting.Deaanbevelingenentoolsindezehandleidingzijntotstandgekomennaaraanleidingvanervaringendietijdensdeprojectperiodevan14maandenzijnopgedaanenwaarinstewardshipactiviteitenzijnvoorbereid,uitgevoerdengeëvalueerd.

HetdoelvandezehandleidingisomorganisatiesmetverpleeghuiszorgeenpraktischeleidraadtebiedenbijhetopzetteneninrichtenvanAMS,welkeaansluitbijhet‘Kwaliteitskaderverpleeghuiszorg’waarinhetaccentligtophetcontinulerenenverbeteren.

Deaanbevelingenzijngeenrichtlijnen;zezijnveeleertebeschouwenalsmogelijkeonderdelenvaneen“gereedschapskist”,welkebinnenuweigensamenwerkingsverbandingezetkunnenwordeninhetkadervanAMS.Zoalsookwordtgesteldindepraktijkgids‘AntimicrobialStewardshipinNederland’5,gerichtopziekenhuizen,geldterookindeverpleeghuiszorggeenuniverseeltoepasbaarAMS.DewijzewaaropbinnenuwsituatievormgegevenkanwordenaanAMSisuiteindelijkafhankelijkvandegeschiktheidenhaalbaarheidvanstewardshipactiviteiten.Hierbijvalttedenkenaanbijvoorbeelddeuitgangssituatiemetbetrekkingtothetvoorschrijfgedrag,deaanwezigeinfrastructuur,hetgemakwaarmeegegevensuitcliëntendossiersenvoorschrijfsystemenzijntehalenenbeschikbaremankrachtenmiddelenbinnenuweigenlokalesituatie.

AMS-programma

AMS-programmaiseeninternationaalomarmdconceptvanintramuralemultidisciplinairesamenwerkingomgoedgebruikvanantibioticatebevorderenenonjuistgebruikaftelatennemen,metalsdoelenverbeteringvandepatientoutcome,verbeteringvandekosteneffectiviteitvandebehandeling,enterugdringenvandenadelenvanantibioticagebruik,waaronderresistentie.2

AchtergrondAMSResistentietegenantibioticawordtgezienalseenvandebelangrijkstebedreigingenvandevolksgezondheid.OokinNederland,waarartsengemiddeldgezienzorgvuldigenterughoudendzijninhetvoorschrijvenvanantibiotica,neemthetaantalresistentebacteriëntoe.Doordetoenamevanantibioticaresistentieinbuiten-enbinnenlandontstaansteedsvakerinfectiesdiemoeilijkerofinsommigegevallenhelemaalnietmeerbehandeldkunnenworden.

InhetvisiedocumentoverdekwaliteitvanhetantibioticabeleidinNederlandvandeStichtingWerkgroepAntibioticabeleid(SWAB)20123,wordtdeontwikkelingvaneenAntimicrobial

HandleidingAntimicrobialStewardshipbinnendeverpleeghuiszorg 5

Stewardship(AMS)inNederlandseZiekenhuizenalsvoorwaardegezienomeenstringentantibioticabeleiduittekunnenvoeren.Hierbijisopgemerktdatverkendzalmoetenwordenopwelkewijzehierinvullingaangegevenzoukunnenwordenbinnendeverpleeghuiszorg.EenvormvanAMSinverpleeghuizeniszekerzinvol.Cliëntenineenverpleeghuisvormentenslotteeenkwetsbarepopulatiedievatbaarderzijnvoorinfecties.Detoenemendezorgzwaarteenhetgezamenlijkwonenenverzorgdwordenleidentoteenverhoogdrisicoopverspreidingvaninfecties/micro-organismen.Ditkandekwaliteitvanlevennegatiefbeïnvloedendoortoegenomenziektelastenziekteduurenbeperkendemaatregelenomverdereverspreidingtevoorkomen.Bijernstigeinfectiesmoetenafwegingenwordengemaaktovernoodzaakenwenselijkheidvaneenziekenhuisopname.Metdetoenamevanbijzonderresistentemicro-organismen(BRMO)leidtditindetoekomsttevenstotmoeilijk,ofinhetslechtstegevaltotniet,behandelbareinfecties.UitonderzoekblijktookdatcliëntenbinnendeNederlandseverpleeghuiszorgsteedsvakerdragerzijnvanresistentebacteriën.4,5,6Ditvraagtomeenverankerdestructuurvanhygiëneeninfectiepreventiebinneneenorganisatie,intensiveringvanmaatregelenomverspreidingvanresistentebacteriëntegentegaanenomverantwoordomtegaanmetantibioticagebruikendaarmeeresistentieontwikkelingtebeperken.

Achtergrondwaartegenhetprojectisuitgevoerd

HetprojectheeftplaatsgevondenbinnendeZZGZorggroep.DeZZGZorggroepisinderegioNijmegeneengroteaanbiedervanintra-enextramuraleverpleging,verzorgingenherstelzorg.Metruim2500medewerkerswordtklantgerichtehoogwaardigezorggebodenaanruim1000cliëntenmeteenWLZ-indicatie,wordtwijkverpleegkundigezorggebodenaanruim3000cliëntenenwordenjaarlijksruim700cliëntenopgenomeninhetZZGHerstelcentrumvoorrevalidatieofherstelzorg.DeZZG-Zorggroepwerktdaarbijintensiefsamenmetketenpartnerszoalshuisartsen,ziekenhuizen,GGZinstellingenenandereouderenzorginstellingen.MethetRadboudumcendeHogeschoolArnhem-Nijmegenisaljarenlangsamenwerkingrondopleidingenonderzoekterverbeteringvanhetzorgaanbod.

DeZZGZorggroepvoerteenactiefinfectiepreventiebeleid.Onderdelenvanditbeleidzijneenactieveinfectiecommissieeneencontractmeteendeskundigeinfectiepreventievoorstructurelewerkzaamheden.Erbestaateennetwerkvanzgn.hygiënekwaliteitsmedewerkers(HKM-ers)diejaarlijkseenscholingkrijgenenauditsuitvoerenophetgebiedvanhygiëneeninfectiepreventie.TevensparticipeertdezorggroepinhetRegionaalZorghygiëneNetwerkNijmegene.o.(REZON,alsonderdeelvaniPrevent)waarbinnenonderanderejaarlijksprevalentiemetingennaarzorginfectieswordenuitgevoerd.AlleartsenvandezorggroepvormensamenmetdeverpleegkundigspecialistenendeleverendapothekervanhetCanisiusWilhelminaZiekenhuis(CWZ)eenfarmacotherapieoverleg(FTO)-groep.HetFTOvindt6maalperjaarplaats.HetFTOwordtvoorbereiddoordeapothekervanhetCWZeneenspecialistouderengeneeskunde.DemicrobiologischediagnostiekwordtgedaandoorhetlaboratoriumvoorMedischeMicrobiologieenInfectieziektenvanhetCWZ.

Aanhetprojecthebben4locatiesvandezorggroepdeelgenomenmetintotaal132plaatsenpsychogeriatrieen39plaatsensomatiek.Indeperiodevan5maandenwaarinhetA-teamactiefwas,hebbenintotaal18specialistenouderengeneeskundeantibioticavoorgeschreven.

HandleidingAntimicrobialStewardshipbinnendeverpleeghuiszorg 6

1. LeeswijzerIederhoofdstukbegintmeteengroenkaderwaarindeaanbevelingenstaanweergegeven.Indetekstonderhetgroenekaderwordtverdereuitleggegeven.Iederhoofdstukeindigtmeteenblauwkaderwaarindesituatiebinnendezorggroepwaarinhetprojectheeftplaatsgevondenwordtbeschrevenmeteventuelevervolgstappen.

2. Randvoorwaarden

Aanbevelingen

2.1. VormeenprojectteamvoorhetopzetteneninrichtenvaneenAMS-programma2.2. ZorgvoordraagvlakbijdeRaadvanBestuurenallebetrokkenen2.3. Zorgdattijdbeschikbaarwordtgesteldomhetprogrammauitvoerenmetde

daarvoorbenodigdefinanciën

VoorafgaandaanhetinvoerenvaneenAMS-programmaishetbelangrijkdatuaaneenaantalrandvoorwaardenvoldoet.Ditvoorkomtdatactiviteitenvastlopenenudewerkwijzenietkuntborgenindepraktijk.De3belangrijksterandvoorwaardenzijn:

2.1 Projectteamencoördinatie

SteleenprojectteamsamenvoorhetopzetteneninrichtenvanhetAMS-programma,deanalysevangegevensdieverzameldwordenendeevaluatievanhetfunctionerenvaneenA-team.Ukunthierbijdenkenaaneenvertegenwoordigervandevakgroepspecialistenouderengeneeskundedietevenslidisvandeinfectiecommissie,vandeapothekerdiedemedicatieleverenaandezorggroependearts-microbioloogvanhetmedischmicrobiologischlaboratoriummetkennisoverlokale/regionaleresistentiegegevens.Ombinnenhetprojectteameffectiefenefficiëntbesluitentekunnennemen,organisatie-bredevoorwaardentecreërenenverbeteringendoortekunnenvoerenishetaantebevelenomeenmedischdirecteur/lidvanhetmanagementteam(MT)bijhetprojectteamaantelatensluitenofdespecialistouderengeneeskundeeenmandaatnamenshetMTtegeven.

Legiedersverantwoordelijkheidbinnenhetprojectteamvastenbenoemeeneindverantwoordelijkevoorhetprogramma.Hetisaanteradendecentralecoördinerenderolbijeenoftweepersonenneerteleggen.Ukuntoverwegenomhiervooreenpersoonbijhetprojectteamaantelatensluitendiekennisheeftvandezorgorganisatieophetgebiedvanhygiëneeninfectiepreventieenverbondenismeteenarts-microbioloogvanhetmedischmicrobiologischlaboratoriumzoalseendeskundigeinfectiepreventie.

2.2 Draagvlak

EssentieelvoorhetslagenvaneenAMS-programmaiscommitmentvandeRaadvanBestuurvanuworganisatiewaarbijsprakeisvaneenduidelijkevisiemetdaaraangekoppeldeenbudgetvoordein-enuitvoeringvaneendergelijkprogramma.Tevensishetbelangrijkomdraagvlaktecreërenbijallepartijendiebetrokkenzijnbijhetopzetteneninrichtenvanhetprogramma.

HandleidingAntimicrobialStewardshipbinnendeverpleeghuiszorg 7

2.3 TijdenfinanciënHetopzetteneninrichtenvanAMS-programmaeneventueleverbeteractieskostentijdendusgeld.HoeveeltijdnodigisvooreenAMS-programmabinnenuworganisatieisonderandereafhankelijkvandeuitgangssituatie.Eenuitgangssituatiewaarbijvoorbeeldreedscontractenbestaantussendesamenwerkendepartijen(meteventueeleenbenodigdeuitbreidingopeenbestaandcontract),aangeslotenkanwordenbijreguliereoverleggen,behandelprotocollenup-to-datezijnenbenodigdegegevensmakkelijktegenerenzijn,zalmindertijdinbeslagnemendaneenuitgangssituatiewaarindit(deels)niethetgevalis.Detijdsinvesteringisookafhankelijkvandeuithetprogrammavoortvloeiendeverbeteracties.Eensituatiewaarinhetvoorschrijfgedrag(veelal)conformhetopgesteldebehandelprotocolgebeurtincombinatiemeteventueleanderevoorafgesteldecriteriazoalshetvermeldenvandeindicatieinhetvoorschrijfsysteem,zalmindertijdinbeslagnemen,danineensituatiewanneerditnietgebeurt.Ookishetbelangrijkomrekeningtehoudenmeteventuelewijzigingeninhetkweekbeleidnaaraanleidingvanhetopstellen/veranderenvandebehandelprotocollen.Ditkanfinanciëleconsequentiesmetzichmeebrengen.Maakhieroverafsprakenmethetmedischmicrobiologischlaboratorium.Tenslotteishetbelangrijkomscholingoverditonderwerpoptenemeninhetscholingsprogrammawaarmeekostengemoeidzijn.Inbijlage1staateensamenvattingmetAMS-programmaactiviteiten,gebaseerdopdeaanbevelingenindezehandleiding,dieuvooruweigensituatieverderinofaankuntvullen.DezekuntutevensgebruikenomverantwoordingafteleggenaandeRaadvanBestuur.

SituatiebinnendeZZGZorggroepVisieopantibioticaeninfectiepreventiebeleidDezorggroepdeeltdevisievandestichtingantibioticabeleid(SWAB)zoalsomschreveninhetvisiedocument‘DekwaliteitvanhetantibioticabeleidinNederland’.Hetuitgangspuntisdatdebehandelbaarheidvaninfectiesbijcliëntenzolangmogelijkgewaarborgdblijftenernoodzakelijkemaatregelengetroffenwordentenaanzienvanvoorschrijven,gebruikenmonitoringvanantibiotica.Hetbeleidrichtzichopstringentantibioticagebruik;debewakingdaarvanwordtneergelegdbijeenantibioticateam(A-team).Tevenswordteenopelkaarafgestemdinfectiepreventiebeleidenantibioticabeleidalsnoodzakelijkevoorwaardegezienvoordebestrijdingvanresistentiebinnendezorggroep.

HandleidingAntimicrobialStewardshipbinnendeverpleeghuiszorg 8

3. Inrichtenorganisatiestructuur

Aanbevelingen:

3.1. Stemdebewakingvanhetantibioticabeleideninfectiepreventiebeleidopelkaarafenbrengditonderdeverantwoordelijkheidvandeinfectiecommissie

3.2. SteleenA-teamsamen3.3. BespreekhetAMS-programmaindevakgroepspecialistenouderengeneeskunde3.4. LaathetAMS-programmaeenperiodiekterugkerendonderwerpzijntijdensde

bijeenkomstenvanhetfarmacotherapeutischoverleg(FTO)3.5. Zorgvooreenscholingsaanbodaanverpleegkundigeenverzorgende

beroepsgroepen3.6. Bespreekopwelkewijzevrijwilligersgeïnformeerdworden3.7. Bespreekopwelkewijzecliëntenenhunvertegenwoordigers(familie)

geïnformeerdworden3.1 Afstemmingantibiotica-eninfectiepreventiebeleid

Eenopelkaarafgestemdantibioticabeleideninfectiepreventiebeleidiseen‘conditiosinequanon’voordebestrijdingvanresistentieinzorginstellingenenberustopdriepijlers:

a. Voorkómenvanhetontstaanvanresistentiedoorhetzorgvuldigtoepassenvanantibiotica

b. Detectied.m.v.diagnostiekensurveillancevanresistentebacteriënenhunverspreiding

c. Voorkómenvanverspreidingvan(resistente)bacteriëndooradequatehygiënischeeninfectiepreventiemaatregelen

Doordebewakingvanhetantibioticabeleidenhetinfectiepreventiebeleidbijééncommissieondertebrengenwordteenintegraleaanpakenbewakingervanvergemakkelijkt.Geziendeaardvandeonderwerpenlijkthetlogischomditondertebrengenbijdeinfectiecommissie.

3.2 SamenstellenA-team

EenA-teamdatbijvoorbeeldbestaatuiteenspecialistouderengeneeskunde,eenapothekereneenarts-microbioloogvanhetmedischmicrobiologischlaboratoriummetkennisoverlokale/regionaleresistentiegegevens,isgoedinstaatsamendekwaliteitvanhetantibioticumgebruiktebewaken.Zijkunnenmetelkaardeantibioticabehandelprotocollenopstellenendemonitoringdoenopdenalevingervan.

3.3, VakgroepvanspecialistenouderengeneeskundeenFTO3.4 Omdraagvlakbijdespecialistenouderengeneeskundetecreëren,ishetbelangrijkhenvanaf

hetbeginafaantebetrekkenbijhetAMS-programma.Demeestvoordehandliggendemanierisdatdespecialistouderengeneeskundediezittingheeftinhetprojectteam,zijn/haarcollega’stijdenseenvakgroepvergaderinginformeertoverdestandvanzakenm.b.t.hetprojectteamenA-team.Belangrijkhierbijisdaterruimteisvoorvragenenopmerkingenvanspecialistenouderengeneeskundemaarookvoortwijfels.Dezevragen,opmerkingenentwijfelszijnvoorhetA-teamheelbelangrijkomindeoverwegingmeetenemenbijhetopstellen/herzienvandebehandelprotocollen.Hiermeezalnaarverwachtingdebekwaamheidvanspecialistenouderengeneeskundevergrootwordenendebereidheidomconformdebehandelprotocollenvoorteschrijventoenemen.

HandleidingAntimicrobialStewardshipbinnendeverpleeghuiszorg 9

Devragen,opmerkingenentwijfelskunnenookaanleidingzijnvoornadereuitlegofscholingtijdenseenFTO.Bijtwijfelskuntubijvoorbeelddenkenaanantibioticakeuzesinhetbehandelprotocolofnaaraanleidingvancasuïstiekuitdepraktijk.ZievooraanbevelingenvoorhetFTOhoofdstuk5‘Farmacotherapeutischoverleg’.

3.5 ScholingsaanbodaanverzorgendeenverpleegkundigeberoepsgroepenHetonderwerpantibiotica(resistentie)wordtnogaleensbeschouwdalseenonderwerpdatalleenvanbelangisvoorartsen.Echterzekerbinnendeverpleeghuiszorgzijndeverpleegkundigenenverzorgenden(enfamilie)vaakdeeerstendieklachtenensymptomenvaneeninfectiebijeencliëntopmerken.Tevenszijnzijheteersteaanspreekpuntvoordecliëntzelfofdefamilie.Eenspecialistouderengeneeskundezietzijn/haarcliëntentenslottenietelkedagenismedeafhankelijkvandeinformatievandeverpleegkundigenenverzorgenden.Ookindeuitvoeringspelendeverzorgendeneenbelangrijkrol,denkbijvoorbeeldaanveelvuldig‘stickenvanurine’waarvanlangnietaltijdbijdezeberoepsgroepduidelijkisdatdezehandelingbedoeldisomeenurineweginfectieuittesluitenennietomdezeaantetonen.Entedenkenvaltookaanscholingoverwelkepreventievemaatregelenergenomenkunnenwordenomhetrisicoopeenurineweginfectieofopeenaspiratiepneumonieteverlagen.Indieneenspecialistouderengeneeskundebesluitom(vooralsnog)geenantibioticavoorteschrijven,danwordtditinhetalgemeendoordeverzorgendeteruggekoppeldnaardecliëntoffamilie.Alleenbijingewikkeldesituatieszaldespecialistouderengeneeskundeditzelfdoen.Tenslottehebbenzijeenbelangrijketaakinhetadequaatuitvoerenvanhygiënischeeninfectiepreventiemaatregelenomverspreidingvan(resistente)bacteriëntegentegaan.Zieverderhoofdstuk6‘Scholingverpleegkundigeenverzorgendeberoepsgroepen’.

3.6 VrijwilligersCliënten(envertegenwoordigers)enmedewerkersindeverpleeghuiszorghebbentemakenmetvrijwilligers.Hetisaantebevelenomtebesprekeninwelkematezijgeïnformeerdkunnenwordenoverhetonderwerpantibioticaresistentieeninfectiepreventie.Hetisafhankelijkvandeaardvandewerkzaamhedenvanvrijwilligersbinnenuworganisatiewelkeinformatievoorhenvanbelangisomverspreidingvan(resistente)bacteriëntevoorkomen.Hierbijkuntudenkenaaninformatieoverhandhygiëne,hygiënebijomgangmetvoeding(waarvrijwilligersvooringezetworden)enwattedoenwanneereenvrijwilligereeninfectieheeft.Eendeskundigeinfectiepreventiekanuhierbijadviseren.VooralgemeneinformatieishetaantebevelenomaantesluitenbijdeinformatiedievrijtoegankelijkisvoorhetpubliekzoalsinformatieviaVERENSO,RIVMenVilans(zieookbijlage6indezehandleiding).Binnendezorgorganisatiezalinoverlegmetdevrijwilligerscoördinator(en)gekekenkunnenwordenopwelkewijzedezeinformatieverstrektwordtaandevrijwilligers.Aanbevolenwordtomdezelfdekanalentekiezenwaaropandereinformatieaandevrijwilligerswordtverstrekt.

3.7 Cliëntenenvertegenwoordigers(familie)

Naasthetfeitdatcliëntenenvertegenwoordigers(familie)voorinformatiealtijdterechtmoetenkunnenbijdeverzorgenden,verpleegkundigenofspecialistenouderengeneeskunde,ishetaantebevelenomookschriftelijkeinformatieaantebiedendiezeopeenrustigmomenteenskunnennalezen.Zieverderhoofdstuk7‘Cliëntenenhunvertegenwoordigers(familie).

HandleidingAntimicrobialStewardshipbinnendeverpleeghuiszorg 10

SituatiebinnendeZZGZorggroepOrganisatiestructuurantibioticabeleideninfectiepreventiebeleidSindsjarenishetantibioticabeleidvandezorggroeponderdeelvanhetfarmacotherapeutischoverleg(FTO)enishetinfectiepreventiebeleidondergebrachtbijdeinfectiecommissie.Naaraanleidingvanhetprojectwordtdebewakingvanhetantibiotica-eninfectiepreventiebeleidopelkaarafgestemdengaatintegraalonderdeverantwoordelijkheidvandeinfectiecommissievallen.Deantibioticabehandelprotocollenwordendaarmeeonderdeelvanhetantibioticabeleid.Deapothekersteltinsamenspraakmetdevakgroepvanspecialistenouderengeneeskunde,deantibioticabehandelprotocollenopendraagtzorgvoordeherzieningervanopbasisvandeSWAB-richtlijnen,VERENSO-richtlijnenenNHG-standaarden.DezegeldentevensvoorandereverpleeghuizeninderegioNijmegenwaardeapothekerdemedicatielevert.Inhetverledeniseenarts-microbioloogbetrokkengeweestenishetbehandelprotocolherzienopbasisvanderesistentiegegevensinderegio.Erbestondgeenstructureleafspraakoverdeaanwezigheidvaneenarts-microbioloogbijhetFTOofbijhetopstellenc.q.herzienvandebehandelprotocollen.NaaraanleidingvanhetprojectwordthetopstellenenherzienvanantibioticabehandelprotocolleneenverantwoordelijkheidvanhetA-teamdatnaafloopvanhetprojectvoortgezetwordt.HetAMS-programmazaleenperiodiekterugkerendonderwerpzijntijdensdeinfectiecommissiebijeenkomstenentijdensdeFTO-bijeenkomsten(6xperjaar).Dezorggroepheefteencontractmeteendeskundigeinfectiepreventievoorstructurelewerkzaamhedenophetgebiedvanhygiëneeninfectiepreventieenkenteennetwerkvanzogenaamdehygiënekwaliteitsmedewerkers(HKM-ers)dieeenschakelzijntussendewerkvloerendeinfectiecommissie.TijdensscholingvandeHKM-ers,wordtaandachtbesteedaanonderwerpenophetgebiedvanhygiëneeninfectiepreventie(zoalsbijvoorbeeldhandhygiëne,persoonlijkehygiëne,persoonlijkebeschermingsmiddelen)enoverbijzonderresistentemicro-organismen(BRMO’s).Naastdezescholingiserinhetkadervanditprojecteene-learningontwikkeld,welkeorganisatie-breedbeschikbaarkomtvooralleverpleegkundigeenverzorgendeberoepsgroepenbinnendezorggroep.Binnendezorggroepiscontactgelegdmeteenvandevrijwiligerscoördinatoren.Zijzalhetonderwerphygiëne,infectiepreventieenantibioticaresistentieaankaartenbinneneenbestaandoverleg.Daarnavolgtoverlegmetdedeskundigeinfectiepreventieoverdevervolgstappen.Naaraanleidingvaneenfocusgroepbijeenkomstenbeoordelingvanbestaandevoorlichtingsmaterialendoorcliëntenenhunvertegenwoordigers,zijneenaantalzaken(passendbinnenhetproject)opgepakt.Dezestaanbeschreveninhoofdstuk7‘Cliëntenenhunvertegenwoordigers(familie).

HandleidingAntimicrobialStewardshipbinnendeverpleeghuiszorg 11

4. A-teamactiviteitenAanbevelingen:

4.1. BepaalbinnenhetprojectteamdesamenstellingvanhetA-team.4.2. LegdeverantwoordelijkhedenendebevoegdheidvanhetA-teamalsgeheelvast4.3. LegdewerkwijzevanhetA-teamvast(incl.selectiecriteria)4.4. LegdetakenvaniederA-teamlidvast.

4.1 SamenstellingA-team

HetisaantebevelenomhetA-teaminiedergevaltelatenbestaanuiteenspecialistouderengeneeskunde,eenapothekereneenarts-microbioloogvanhetmedischmicrobiologischlaboratoriummetkennisoverlokale/regionaleresistentiegegevens.

4.2 VerantwoordelijkhedenenbevoegdhedenvanhetA-teamalsgeheelHetisaantebevelenombinnendevakgroepspecialistenouderengeneeskundedeverantwoordelijkhedenendebevoegdheidvanhetA-teamduidelijktebenoemenentecommunicerennaardevakgroep.Belangrijkisomvooroptestellendathetverantwoordvoorschrijvenvanantibioticablijftvallenonderdeverantwoordelijkheidvandevoorschrijvendespecialistouderengeneeskunde.DeverantwoordelijkhedenvanhetA-teamkunnenalsvolgtgeformuleerdworden:• Hetup-to-datehoudenvandebehandelprotocollenn.a.v.nieuwe/herzienerichtlijnen

voordebehandelingvaninfecties,inclusiefhetkweekbeleid• Hetmonitorenvandenalevingvandebehandelprotocollenopbasisvanvoorafbepaalde

selectiecriteriaDebevoegdheidvanhetA-teamkanalsvolgtgeformuleerdworden:HetA-teamwordtgezienalseenteammetexpertiseophetgebiedvanantibiotica.HetadviesvanhetA-teamwordtdaaromalszwaarwegendbeschouwd.IndienergemotiveerdwordtafgewekenvanhetadviesvanhetA-team,dientdebehandelendspecialistouderengeneeskundedittevermeldeninhetcliëntendossiermetvermeldingvandemotivering.

4.3 WerkwijzevanhetA-team Proces ErvaringenvanuithetprojecthebbengeleerddatdeactiviteitenvaneenA-teambinnende

verpleeghuiszorgvooralgerichtzoudenmoetenzijnophetleereffectenopdatgenewatafwijkendis.Dewerkwijzezoalsgebruikelijkisbinnenziekenhuizenzalveelalnietkunnenwerkenindeverpleeghuiszorg.HetzalnamelijkvaaknietechthaalbaarzijnvoordeA-teamledenomad-hocfysiekbijelkaartekomen.OokishetlastigomindedagelijksepraktijkvooralleA-teamledenvastemomententevindenomeendirecteterugkoppelingtegevenviademail.TenslottezijnICT-systemenvaaknietaanelkaargekoppeld.DaarombevelenweaanomtekiezenvooreenperiodiekeretrospectievegegevensverzamelingvandeantibioticavoorschriftenmetbesprekinginhetA-team(fysiekebijeenkomst),voorafgaandaandeFTO-bijeenkomsten.DoorvoorafgaandaanelkFTO-bijeenkomstinzichttehebbeninhetvoorschrijfgedragvandeafgelopenmaanden,kunnenafwijkendezakenenproblemenbinneneenredelijketermijninhetFTObesprokenworden.

HandleidingAntimicrobialStewardshipbinnendeverpleeghuiszorg 12

Metdezewerkwijzewordternietbijgestuurdopdebetreffendeindividuelecliënt(zoalsinhetziekenhuis),maarwordteenleereffectbeoogdvoorhetvoorschrijvenvanantibioticabijvolgendecliëntenbijallespecialistenouderengeneeskundeenwordthiermeedekwaliteitvandeantibioticavoorschriftenverbeterd.Hetfeitdateenspecialistouderengeneeskundeoverdeschoudervanzijn/haarcollegameekijkt,levertookalopdatspecialistenouderengeneeskundealerterblijvenophuneigenvoorschrijfgedrag.Hetisaantebevelendatéénpersoondegegevensverwerktenanalyseertominternenextern(bijvoorbeeldaandeInspectieGezondheidszorgenJeugd)dekwaliteitvanhetvoorschrijfgedraginzichtelijktemaken.Omonnodig‘stickenvandeurine’tevoorkomen,wordtaanbevolenommetdeverpleegkundigenenverzorgendenaftesprekendat‘sticken’alleenmaginopdrachtvandespecialistouderengeneeskunde.Ukunthierbijoverwegenomdedipsticksopdeafdelingen/woongroepenwegtehalenenalleeneenkleinevoorraadop1centraleplekbinnendelocatieneerteleggen.Hiermeehelptudeverzorgendenomniet‘uitgewoonte’eendipsticktepakken,maarherinnertudeverzorgendeeraandateerstoverlegmeteenartsnodigis.Tenslottezouualsprojectteamkunnenoverwegenombijvoorbeeld1jaarnastartvanhetprogramma,eenevaluatietekunnenhoudenonderdespecialistenouderengeneeskunde.Eenvoorbeeldvaneenevaluatieformuliervindtuinbijlage4.SelectiecriteriaHetisaantebevelendathetA-teamzichrichtopdeantibioticavoorschriftentenbehoevevandebehandelingvanurineweginfecties,luchtweginfectiesenhuidinfecties,omdatditdeinfectieszijndiehetmeestvoorkomen.AanbevolenwordtomdevolgendevoorschriftenteselecterenterbesprekinginhetA-team:

� geenindicatievermeldinhetvoorschrijfsysteem� geenstopdatumvermeldinhetvoorschrijfsysteem� antibioticaduur>7dgn� intramusculairofintraveneus(indienvantoepassing)gegevenantibiotica� allenieteerstekeusantibioticaopbasisvandegehanteerdebehandelprotocollen� allecombinatievanmiddelen,bijvoorbeeldamoxicilline+fluorchinolonen� alleantibioticavoorschriftenterbehandelingvaneenBRMO� opwensvaneenspecialistouderengeneeskunde

Hetisaanteradenomopbasisvanbovenstaandeselectiecriteriaeneventueleaanvullendeeigenselectiecriteriaeerstgedurendeeenkorteperiodevan1of2maandenhetaantalvoorschriftenteinventariseren.DitgeeftbelangrijkeinformatieoverdetijdsbestedingdiehetA-teamkwijtzalzijn.Zonodigkanerprioriteitaaneenofmeerdereselectiecriteriawordengegeven,waarbijselectiecriteriametlagereprioriteitlaterkunnenwordentoegevoegd.Hetissterkaanteradendatdespecialistenouderengeneeskundedeindicatievermeldeninhetvoorschrijfsysteem.DitvergemakkelijkthetselecterenvanvoorschriftenwaarvanafgesprokenisomdezetebesprekeninhetA-team.Indienbijvoorbeeldeenantibioticumbijdebehandelingvandeeneinfectiealseerstekeusgeldtenbijeenandereinfectiealstweedekeus,dankanopbasisvandeindicatiegeselecteerdwordenofdezewelofnietbesprokenmoetwordenbinnenhetA-team(zieeerdergenoemdeselectiecriteria).Belangrijkisomhet

HandleidingAntimicrobialStewardshipbinnendeverpleeghuiszorg 13

vermeldenvandeindicatievoordestartvanhetA-teamtecommunicerenmetdespecialistenouderengeneeskundetijdenseenvakgroepoverlegen/ofFTO.Eenandereaanbevelingisombinnendevakgroepafsprakentemakenoverhetbepalenennoterenvandenierfunctieeneventueleanderebelangrijkefactorendieinteractieskunnengevenmetantibioticawaaropdeapothekervervolgenskananticiperen.Dezezouutoekunnenvoegenaaneerdergenoemdeselectiecriteria.

4.4 TakenvanA-teamleden

NaasthetfeitdathetA-teamdebehandelprotocollenup-to-datehoudt,staathierondereenvoorbeeldbeschrevenvandetakenvaniederA-teamlidbijdemonitoringvannalevingvanbehandelprotocollen:

• apotheker:o genereertoverzichtenvanantibioticavoorschriften(middel,dosering,duur)

a.d.h.v.voorafopgesteldeselectiecriteriao controleerthetvoorschriftopbijwerkingen,toxiciteiteninteractiesmetandere

geneesmiddelen

• specialistouderengeneeskunde:o noteerta.d.h.v.hetoverzichtvandeantibioticavoorschriftenrelevantegegevens

uithetcliëntdossierophetstandaardregistratieformulier(zievoorbeeldbijlage2)envraagtzonodigontbrekendeinformatienabijdebehandelendspecialistouderengeneeskunde

o geefteenbeoordelingoverhetjuistofonjuistgebruikvanhetantibioticum(volgensflowchartentabelinbijlage3)ennoteertditophetregistratieformulier

o stuurtvoorafgaandaanhetA-teamoverlegdeformulierenaandeA-teamledendoorvolgenseenafgesprokentermijn

o noteerttijdenshetA-teamoverlegafwijkendezakenenproblemen,welkevervolgensbesprokenwordeninhetFTO.

o bespreektsamenmetdeapothekerdebevindingenvanhetA-teaminhetFTO.o stuurtnaiedereA-teambesprekingdeformulierentoeaandegenevanhet

projectteamdiedegegevensverzameltenanalyseert

• arts-microbioloog:o checkta.d.h.v.hetingevulderegistratieformuliereneventuelekweekresultaten

(incl.resistentiegegevens)ofhij/zijheteensismetdebeoordelingvanjuistofonjuistgebruikvanhetantibioticumdoordes.o.

o sluitopverzoekaanbijhetFTO

HandleidingAntimicrobialStewardshipbinnendeverpleeghuiszorg 14

SituatiebinnendeZZGZorggroepA-teamactiviteitenWerkterreinA-teamHetwerkterreinvanhetA-teamheeftzichgerichtop4locaties.DespecialistouderengeneeskundevandeprojectgroepenA-teamwasm.u.v.dediensten,geenartsopdedeelnemendelocaties.WerkwijzeGezienhettijdsbestekenhetbudgetvanhetprojectwashetnietmogelijkomorganisatie-breedeenprevalentiestudieuittevoerennaarhetvoorschrijfgedrag.Vanwegehetfeitdatervierlocatiesdeelnamenaanhetprojectendedaarbijverwachteaantallenantibiotica-voorschriftenniettegrootwaren,iservoorgekozenomgedurende5maandenallevoorschriftenbinnenhetA-teamtebespreken.DecommunicatietussendeA-teamledenverliepvoornamelijkviademailofeenenkelekeerpertelefoon.DaarnaastkwamhetA-teamgedurendedezeperiode4xfysiekbijelkaar.Intotaalzijn75antibioticavoorschriftenbeoordeelddoorhetA-teamwaarvan73,3%doorhetA-teamalsjuistzijnbeoordeeld.Opbasisvandeervaringengedurendehetprojectenderesultatenvandemonitoringvandeantibioticavoorschriftenkangeconcludeerdwordendathetniethaalbaarisenooknietnuttigisomindetoekomstalleantibioticavoorschriftenbinnendezorggroeptebespreken.Erisgekozenvoorretrospectievegegevensverzamelingopbasisvandeselectiecriteriazoalsin4.3zijnaanbevolen. EvaluatieonderspecialistenouderengeneeskundevandedeelnemendelocatiesOnder‘vaste’specialistenouderengeneeskundevandedeelnemendelocatiesiseenkorteevaluatiegehoudenm.b.v.eenvragenlijst(ziebijlage4).Driespecialistenouderengeneeskundehebbendeevaluatieinkunnenvullen.Uitdezeevaluatiekwamnaarvorendatdewerkbaarheidvandebehandelprotocollenoverhetalgemeenprimawerdgevonden.Alleenwerdhetbeoordelenvandeernstvaneenluchtweginfectiem.b.v.deCURB-65verschillendbeoordeeld.Doorgebruikvandezescorekwammenalsneluitopeenmatige/ernstigepneumonie.Deafspraakdatpasnaoverlegmetdespecialistouderengeneeskundededipstickgebruiktmochtwordenvoorhet‘sticken’vandeurine,werdvakerdanvoorheenopgevolgd.Hettijdsintervaltussenhetvoorschrijvenrecept–terugkoppelingendewaarde/effectvandeterugkoppelingwerdalsprimaervaren.Menwasmeeralertopgoedgebruikvanhetbehandelprotocol.Erwerdengeenknelpuntenen/ofverbeterpuntenaangedragenvoordewerkwijzevanhetA-team.Opgemerktwerddatdeelnamenietalsbelastendwerdervaren,dekennisbinnenteamsoverurineweginfectiestoenamenhetfijnwasomalleskosteloostekweken(wasmogelijkvooreenbepaaldeperiodebinnenhetproject).Opdevraagofhetvoorschrijfgedragvanantibioticawasveranderdgedurendehetproject,werdendevolgendeantwoordengegeven:“betervolgensdebehandelprotocollen”,“kombijluchtweginfectiesvakeruitophetvoorschrijvenvanantibioticamatige/ernstigepneumonie”en“deedvoorafgaandaanhetprojectsommigedingenwelanders,maarhebmegedurendehetprojectgehoudenaandebehandelprotocollen”.Opdevraagofhetkwekenvaniedereurineweginfectieeenkwaliteitsverbeteringis,werdendevolgendeantwoordengegeven:“nietiedereUWIhoeft,maarheeftwelmeerwaardegehad”,“jaabsoluut”en“aangezienersomswatandersuitdekweekkomtdanverwacht,denkikdathetweleenverbeteringzouzijn”.

HandleidingAntimicrobialStewardshipbinnendeverpleeghuiszorg 15

VervolgsituatiebinnendeZZGZorggroepA-teamactiviteitenTenslottewerdopdevraagofhetbelangrijkwerdgevondendaterindetoekomsteenA-teamkomtbinnendeverpleeghuiszorgdevolgendeantwoordengegeven:“zouwelgoedzijn,kosten?”,“ikzieerzekervoordelenvan”en“afhankelijkvandetijdsinvesteringenikheberpositieveervaringmee,maargeeninzichthoeveeltijdhetkostomditallemaalbijtehouden”.TijdenseenFTOwordteenalgeheleterugkoppelinggegevenvanhetproject,inclusiefdeA-teamactiviteitenendeuitkomstenuitdezeevaluatie(waaronderdeCURB-65score).TevenswordtbesprokenopwelkewijzeAMSverderbinnendezorggroepuitgezetgaatworden.

HandleidingAntimicrobialStewardshipbinnendeverpleeghuiszorg 16

5. Farmacotherapeutischoverleg(FTO)

Aanbevelingen:

5.1. BespreekeersthetAMS-programma,inclusiefdegekozenwerkwijzevanhetA-teaminhetFTOvoordathetA-teamvanstartgaat

5.2. LaathetAMS-programmaeenperiodiekterugkerendonderwerpzijntijdensdebijeenkomstenvanhetfarmacotherapeutischoverleg(FTO).

5.1 FTOvoordaadwerkelijkestartA-team

HetisaantebevelenomvoordestartvanhetA-teameersteenFTOtebestedenaanAMS,waarbijdebehandelprotocollenendewerkwijzevanhetA-teamwordenbesproken.EventueleknelpuntendieuitditFTOnaarvorenkomen,kunnennogaanleidingzijnomdebehandelprotocollenen/ofdewerkwijzeaantepassen.EenFTO-module(meteenuitgewerktprogrammaenwerkvormen)isgratistedownloadenviadewebsitevanhetInstituutvoorVerantwoordMedicijngebruik(IVM):www.medicijngebruik.nl.DezewerkmaterialenzijninhetkadervanhetZonMw-projectontwikkeld.

5.2 EvaluatietijdenshetFTO

DoorperiodiekderesultatenvandegegevensdieretrospectiefverzameldenbeoordeeldzijndoorhetA-team,tijdensdeFTO-bijeenkomstenterugtekoppelenwordteenleereffectbeoogdenhiermeeeenverbeteringvandeantibioticavoorschriften(zieookbijwerkwijzeA-team).Hetisaantebevelenominiedergevaldeafwijkendezakenenproblemenperiodiekterugtekoppelenmetbehulpvancasuïstiekbesprekingen.TevenskantijdenseenFTO-bijeenkomstscholingwordengegevenoverbepaaldeinfectiesenbehandelingervannaaraanleidingvanbijvoorbeeldherzieneofnieuwerichtlijnenen/ofbehandelprotocollen.Zonodigkuntuhiervooreenarts-microbiolooguitnodigen.

SituatiebinnendeZZGZorggroepFTOenAMS-programmaHetAMS-programmazaleenperiodiekterugkerendonderwerpzijntijdensdeinfectiecommissiebijeenkomstenentijdensdeFTO-bijeenkomsten(6xperjaar).TijdensdezeFTO-bijeenkomstenzullenrelevanteresultatenuitdeA-teambevindingenteruggekoppeldworden.Oponderdelenwordenscholingenverzorgdzoalsscholingoverbepaaldeinfecties,casuïstiekbesprekingenennaaraanleidingvanherzieneofnieuwerichtlijnen/behandelprotocollen.Zonodigwordthiervooreenarts-microbiolooguitgenodigd.

HandleidingAntimicrobialStewardshipbinnendeverpleeghuiszorg 17

6. Scholingverpleegkundigeenverzorgendeberoepsgroepen

Aanbevelingen:

6.1. Biedeene-learningoverantibioticaenresistentieaaninhetregulierescholingsaanbodvoorverpleegkundigenenverzorgendenenmaakafsprakenoverhetvolgenervan

6.1 Scholingantibioticaresistentie

Indebasisopleidingenvanverpleegkundigenenverzorgendenwordtkennisover antibioticaresistentievaaknietofonvoldoendeaangeboden.Omredenenzoalsgenoemdbij 3.5ishetaantebevelenomaandezedoelgroepeene-learningmoduleaantebieden.

E-learningheeftnamelijkalsvoordeeldatmenmetrelatiefweiniginspanningeneengrotedoelgroepbereikt.Belangrijkisomafsprakentemakenoverhetaldannietineigentijdvolgenervanenhetverkrijgenvanaccreditatiepunten.Inbijlage5vindtuinformatieoverhetbestellenvandegeaccrediteerdee-learningantibioticaresistentievanhetIVM,dieinhetkadervanhetZonMw-projectontwikkeldis.Indezee-learningwordttevensaandachtbesteedaanhygiëneeninfectiepreventie.Indienuwzorgorganisatieookwerktmetmedewerkersmetaandachtsgebiedhygiëneeninfectiepreventie(ookwelHKM-ersofhygiëneaandachtsveldersgenoemd),wordtaanbevolenomdezegroepmedewerkersalsvastaanspreekpuntvoorcollega’s,extratescholenoverditonderwerp.Hiervoorkuntueenberoepdoenopeendeskundigeinfectiepreventie.

SituatiebinnendeZZGZorggroepScholingverpleegkundigeenverzorgendeberoepenDee-learning,diebinnenhetprojectontwikkeldis,wordtbeschikbaargesteldaanalleverpleegkundigen,verzorgendenenverpleegkundigspecialistenbinnendezorggroep.Gedurendehetprojecthoefdeditnietin‘eigentijd’,maarwerdhiervooreenvastetijdgeschreven.Binnendezorggroepwordtbesprokenofditmogelijkkanblijven.TevensblijfthetonderwerpBRMOeenvastonderwerptijdensdescholingenaanhygiënekwaliteitsmedewerkers.

HandleidingAntimicrobialStewardshipbinnendeverpleeghuiszorg 18

7. Cliëntenenhunvertegenwoordigers(familie)

Aanbeveling:

7.1. Informeerdecliëntenenhunvertegenwoordigersoverhygiëne,infectiepreventieenantibioticaresistentie.

7.1 Informatieaancliëntenenhunvertegenwoordigers(familie)

Zoalsaangegevenbijdeorganisatiestructuurbijpunt3.7ishetaantebevelenomschriftelijkeinformatieaantebiedenaancliëntenen/ofhunvertegenwoordigers,diezeopeenrustigmomenteenskunnennalezen.Zoekhiervoorcontactmetdecliëntenraad(-raden)binnenuworganisatieomteoverleggenwelkeinformatieopwelkewijzeverspreidkanwordenaancliëntenenhunvertegenwoordigers.Inbijlage6staaneenaantalwebsitesbenoemdwaarvanudeinformatiezoukunnengebruiken.

SituatiebinnendeZZGZorggroepCliëntenenhunvertegenwoordigers(familie)Binnenhetprojectisgekozenvooreenfocusgroepbijeenkomst.Bijdezefocusgroepwaren1cliënt,5familieledeneneenvertegenwoordigervanhetLOCaanwezig.Deonderwerpendiepassendwarenbinnenhetproject,zijnopgepaktzoalshieronderbeschreven.Metnamewerderveeloverhetonderwerpurineweginfectiesgesproken.Aanbodkwamenwelkepreventievemaatregelengenomenkunnenwordenomeenurineweginfectietevoorkomen,ofermogelijkealternatievenzijnvoorantibiotischebehandelingendecommunicatienaarfamilie.NaaraanleidinghiervaniseensamenwerkingopgestartmetVERENSOvoorhetgezamenlijkontwikkelenvaneenfolderoverurineweginfecties(waarindeinformatieuitdenieuwerichtlijnurineweginfectiesvanVERENSOmeegenomenzalworden).VERENSOistevensbezigmethetbeschrijvenvanderolvanspecialistenouderengeneeskundebijAMS.Dezeinformatiewordtafgewacht.Eenanderpuntwaaropactieisondernomenwasintraveneuzeantibioticainhetverpleeghuis.Naaraanleidinghiervaniseeninventarisatiegedaanonderspecialistenouderengeneeskunde.Hieruitbleekdateropditmomentweinigcliëntenintraveneuzetherapiekrijgenwaarvoorzeingestuurdmoetenwordennaarhetziekenhuis.Ditheeftertoegeleiddateropditmomentgeenprioriteitwordtgegevenaanhetopstartenvaneenprojectomdemogelijkhedenvoorintraveneuzetherapiebinnenhetverpleeghuisoptestarten.Overigensheeftdelocatiemetherstelzorgeneerstelijnsverblijfzorg(hetZZGHerstelcentrum)dezemogelijkheidalwel.Tenslottekwamhierookaanbodwatmenmag/kanverwachtenvanvrijwilligersopdezeonderwerpen.Hieropisactieondernomenzoalsstaatbeschrevenbij3.6Tevenshebbendeledenvandefocusgroepbijeenkomstbestaandevoorlichtingsmaterialenbeoordeeldwaarbijgevraagdisnaarhuneersteindrukenbegrijpelijkheid.Zijhebbenookaangegevenwelkevoorlichtingsmaterialenzijzoudenaanbevelenvoorhuneigendoelgroep.Devoorlichtingsmaterialendiedoor4ofmeerpersonenaanbevolenwerden,staanvermeldinbijlage6enzijnmeegenomenindee-learningvoorverpleegkundigenenverzorgenden.

HandleidingAntimicrobialStewardshipbinnendeverpleeghuiszorg 19

Literatuur1. StichtingWerkgroepAntibioticabeleid,PraktijkgidsAntimicrobialStewardshipinNederland.Zie

www.swab.nl2. Gezondheidsraad,2015.Antibioticainziekenhuizen:profylaxeenantibioticstewardship.Zie

www.gezondheidsraad.nl3. StichtingWerkgroepAntibioticabeleid,2012.DekwaliteitvanhetantibioticabeleidinNederland.

AdviesaangaandehetrestrictiefgebruikvanantibioticaenhetinvoerenvanAntibioticateamsindeNederlandseziekenhuizenenindeEerstelijn.Ziewww.swab.nl

4. BuulvanL,etal.Antibioticuseandresistanceinlong-termcarefacilities.JAmMedDirAssoc2012;13(6):586.e1-13.

5. HoogenboomM,etal.Prevalenceofantibioticresistanceofthecommensal;florainDutchnursinghomes.JAmMedDirAssoc2013;14(5)336-9.

6. Nethmap2017.ConsumptionofantimicrobialagentsandantimicrobialresistanceamongmedicallyimportantbacteriaintheNetherlandsin2016.DOI10.21945/RIVM-2017-0056

HandleidingAntimicrobialStewardshipbinnendeverpleeghuiszorg 20

Bijlage1:SamenvattingAMS-programmaActiviteit Wie Wanneer TijdsbelastingRandvoorwaardeneninrichtenorganisatiestructuurSteleenprojectteamsamen• Legiedersverantwoordelijkhedenvast(denkookaan

eindverantwoordelijkeencentralecoördinatie)• Maakeenplanwaarbijdezesamenvattingalsleidraad

gebruiktkanworden

CommitmentvandeRaadvanbestuur• BespreekinhoudAMSenbenodigdetijdenfinanciënvan

allepartijen(denkookaanscholingsactiviteiten)• Bespreek(intensivering)samenwerkingexternepartijen

Bespreekopwelkewijzedraagvlakgecreëerdkanwordenbijallebetrokkenenenvoerdituit(denkaanaansluitingbestaandoverleg,schriftelijkeinformatie).• Denkaanspecialistenouderengeneeskundevia

vakgroepoverleg/FTO,locatiemanagers/afdelingshoofden,verantwoordelijkevooropleiding

Stembewakingvanhetantibioticabeleideninfectiepreventiebeleidopelkaarafenbrengditonderverantwoordelijkheidvandeinfectiecommissie

SteleenA-teamsamen

PlanwanneerdeAMS-activiteitenindevakgroepvanspecialistenouderengeneeskunde/FTObesprokengaanworden(daarnapasstarten)

Bespreekwelkeinformatieoverdeonderwerpenhygiëneeninfectiepreventieenantibioticaresistentievanbelangisvoorvrijwilligersenopwelkewijzezijhierovergeïnformeerdworden.Zethiervoordelijnenuitbv.naardevrijwilligerscoördinator

Bespreekwelkeinformatieoverdeonderwerpenhygiëneeninfectiepreventieenantibioticaresistentievanbelangisvoorcliëntenenhunvertegenwoordigers(familie)enopwelkewijzezijhierovergeïnformeerdworden.Zethiervoordelijnenuit,bv.naardecliëntenraad

A-teamactiviteitenLegverantwoordelijkhedenenbevoegdhedenvanhetA-teamvast

Bepaalofbehandelprotocolup-to-dateisofaangepastmoetwordenn.a.v.nieuwe/herzienerichtlijnenen/ofregionale/lokaleresistentiegegevens• Denkookaanbeleidt.a.v.dipstick(enterugkoppeling

hieroveraandeverzorgenden/verpleegkundigen

HandleidingAntimicrobialStewardshipbinnendeverpleeghuiszorg 21

Activiteit Wie Wanneer TijdsbelastingLegdemonitoringvandenalevingbehandelprotocollenvast.Denkaan:• bv.retrospectievegegevensverzamelingvande

antibioticavoorschriftenmetbesprekinginhetA-team,voorafgaandaanFTO-bijeenkomsten

• opdebehandelingvanwelkeinfectieswilhetA-teamzichrichten.Denkaankenbaaraanspecialistenouderengeneeskundeomindicatietevermeldeninhetvoorschrijfsysteem

• vaststellenselectiecriteriavandeantibioticavoorschriftendiebesprokenmoetenwordeninhetA-team

• eersteinventarisatievandehoeveelheidantibioticavoorschrifteno.b.v.selectiecriteria

Farmacotherapeutischoverleg(FTO)BespreekhetAMS-programma,inclusiefdebehandelprotocollenendegekozenwerkwijzevanhetA-teaminhetFTOvoordathetA-teamvanstartgaat• Biedtruimtevoorvragen,opmerkingenentwijfelsen

neemdezemeevoorbesprekinginhetA-teamen/ofprojectteam.Koppelaanspecialistenouderengeneeskundeterugwatuitkomstenzijnvandezebespreking

KoppeldebevindingenvanhetmonitorenvandeantibioticavoorschriftenperiodiekteruginhetFTO• Bv.doormiddelvancasuïstiekbesprekingen

Geefscholing/uitlegwanneerbehandelprotocolleno.b.v.nieuwerichtlijnenwordenherzienofgeefscholing/uitlegoverbepaaldeinfectiesendebehandelingervan

Scholingverpleegkundigeenverzorgendeberoepsgroepen

Bespreekmetverantwoordelijkevoorscholingopwelkewijzeverpleegkundigen/verzorgendengeschoold(kunnen)wordenoverhygiëneeninfectiepreventieenantibioticaresistentie• Denkaane-learningommetrelatiefweiniginspanningen

eengrotegroeptebereiken.Maakafsprakenofhetvolgenvane-learningaldannietineigentijdmoetgebeurenenhetverkrijgenvanaccreditatiepunten

• Denkookscholingdiegegevenwordtdooreendeskundigeinfectiepreventie

Bespreekopwelkewijzeverpleegkundigen/verzorgendenoverdegekozenscholing/scholingsvormengeïnformeerdworden

Cliëntenenhunvertegenwoordigers(familie)envrijwillgersZieeerderbijkopjeRandvoorwaardeneninrichtenorganisatiestructuur

EvaluatieAMS-programma BespreekwelkeAMS-activiteitenhoevaakgeëvalueerdmoetenwordenenopwelkewijze

HandleidingAntimicrobialStewardshipbinnendeverpleeghuiszorg 22

Bijlage2:RegistratieformuliercasusA-team(voorbeeld)Naamcliënt :Geslachtcliënt :Geb.datumcliënt :Typezorg :OPG OSOM OHerstelzorg/revalidatieNaamvoorschrijvendarts :Naambehandelend(eigen)arts :Datumentijdvoorschrift :StartdatumAB :Middel :Dosis :Interval/deeltijden :09.00012.00015.00017.00021.00Toediening :OPO OIM OIVDuur :Indicatievermeldinvoorschrijfsysteem :OJA,welke:………………………………….. ONEEKweekafgenomen : OJA ONEE Zoja,welkmateriaal :UrineweginfectieUrethrakatheter(opditmomentofindeafgelopen7dagen):OJA ONEESpecifiekeklachtenvaneenUWI :OJA ONEEAspecifiekeklachtenvaneenUWI :OJA ONEEDipstickgedaan :OJA ONEE

Zoja,uitslag :nitriet:OPOS ONEGleuco’s:OPOS ONEGLuchtweginfectieOnieuwefocaleafwijkingenbijauscultatievandelongen Okoorts>37.9OCofkoortsindeafgelopen48uurOkortademigheidofhoesten(productiefofnietproductief)Otachypnoe,malaiseofverwardheidHuidinfectieoppervlakkigO Cellulitis OImpetigo/ImpetiginisatieO Erythrasma OPittedkeratolysisO FolliculitisHuidinfectiediepO Bijtwonden OFurunkelO Diabetischevoet OFurunkel,meerdere(furunculose) O Erysipelas OFurunkel,meerderediep(karbunkel)O Ecthyma-ulcus OHidradenitissuppurativaO Erythemamigrans OPanaritiumEventuelekweekuitslag:BRMO :OJA ONEE ON.v.t.UitkomstenbesprekingA-team:Codeingezetteab-therapiejuist/onjuistvolgenstabel: O1a O1b O1c O2a O2b O2c O3a O3b O4a O4b1 O4b2 O4c O4d1 O4d2 O4d3 O5a O5b O5c O5dIndienaanpassingab-therapienodig,welkeaanpassing:Opnieuwbespreken: OJA,opwelketermijn:………… ONEE

HandleidingAntimicrobialStewardshipbinnendeverpleeghuiszorg 23

Bijlage3:Tabelenflowchartbeoordelingantibioticagebruik(voorbeelden)Categorieënjuistenonjuistantibioticagebruik1 Juistebeslissing

1a Cliëntheeftgeenantibiotica;geeninfectie;geenantibioticageïndiceerd1b Cliëntheeftgeenantibiotica;welinfectie;geenantibioticageïndiceerd1c Cliëntheeftwelantibiotica;welinfectie;welantibioticageïndiceerd;conform

behandelprotocol;juistgebruik2 Onjuistebeslissing

2a Cliëntheeftgeenantibiotica;welinfectie;welantibioticageïndiceerd2b Cliëntheeftwelantibiotica;geeninfectie;geenonderhoudstherapiegeïndiceerd;geen

antibioticageïndiceerd2c Cliëntheeftwelantibiotica,welinfectie,geenantibioticageïndiceerd3 Onjuistekeuzevanhetmiddel

3a Cliëntheeftwelantibiotica;welinfectie;welantibioticageïndiceerd;nietconform

behandelprotocol,afgewekenmetgoedereden3b Cliëntheeftwelantibiotica;welinfectie;welantibioticageïndiceerd;nietconform

behandelprotocol,zondergoedereden4 Onjuistgebruik

4a Cliëntheeftwelantibiotica;welinfectie;welantibioticageïndiceerd;conform

behandelprotocol;onjuistedosis4b1 Cliëntheeftwelantibiotica;welinfectie;welantibioticageïndiceerd;conform

behandelprotocol;onjuisteinterval:foutefrequentieperdag4b2 Cliëntheeftwelantibiotica;welinfectie;welantibioticageïndiceerd;conform

behandelprotocol;onjuisteinterval:verkeerdetijdstippen4c Cliëntheeftwelantibiotica;welinfectie;welantibioticageïndiceerd;conform

behandelprotocol;onjuistetoedieningsvorm(IV/IM/oraal)4d1 Cliëntheeftwelantibiotica;welinfectie;welantibioticageïndiceerd;conform

behandelprotocol;onjuisteduur:duurtelang4d2 Cliëntheeftwelantibiotica;welinfectie;welantibioticageïndiceerd;conform

behandelprotocol;onjuisteduur:duurtekort4d3 Cliëntheeftwelantibiotica;welinfectie;welantibioticageïndiceerd;conform

behandelprotocol;onjuisteduur:geenstopdatum5 Onvoldoendeinformatie

5a Cliëntheeftgeenantibiotica;onvoldoendeinformatieoverinfectie5b Cliëntheeftwelantibiotica;geeninfectie;onvoldoendeinformatieoveronderhoudstherapie5c Cliëntheeftwelantibiotica;onvoldoendeinformatieoverinfectie5d Cliëntheeftwelantibiotica;welinfectie;welantibioticageïndiceerd;onvoldoendeinformatie

overjuistheidgebruik Deelsuit(vertaaldenaangepastaanverpleeghuissetting):

I.Willemsenet.al.AppropriatenessofAntimicrobialTherapyMeasuredbyRepeatedPrevalenceSurveys.

Antimicrob.AgentsChemother.March2007vol.51no.3864-867

HandleidingAntimicrobialStewardshipbinnendeverpleeghuiszorg 24

Cliënt heeft antibiotica?

Cliënt heeft infectie?

Nee1a

Cliënt heeft een infectie?

Antibiotica geïndiceerd?

Nee

Onvoldoende informatie 5a

Onderhoudstherapie geïndiceerd?

Nee

2a

2b

Onvoldoende informatie 5b

Ja

AntibioticaGeïndiceerd? 2c

Ja

Middel conform formularium?Ja

Juiste dosis?

Juist interval?

Juiste toedieningsvorm?

Juiste duur?

Ja

Afwijking met goede reden?Nee 3b

3a

Nee

Ja

Nee

4aNee

4b1 onjuiste frequentie4b2 onjuiste tijdstippen

Ja

Ja

5dOnvoldoende informatie

5d

Ja

Onvoldoende informatie

5d

4cNee

Onvoldoende informatie

1c

Ja

4d1 te lang4d2 te kort

4d3 geen stopdatumNee

Onvoldoende informatie 5d

Ja

Ja

1bNee

nee

5cOnvoldoende informatie

Nee

Ja

HandleidingAntimicrobialStewardshipbinnendeverpleeghuiszorg 25

Bijlage4:EvaluatieformulierA-team(voorbeeld)Naamspecialistouderengeneeskunde:

1 Watvindjevandewerkbaarheidvandebehandelprotocollen?

2 Wordtervolgensjougehoudenaandeafspraak:pasurine‘sticken’naoverlegarts?

3 OverwelkepuntenbenjetevredenbetreffendedewerkwijzevanA-team?

4 Ziejeknelpuntenen/ofverbeterpuntenindewerkwijzevanA-team?

5 Benjetevredenoverhetbeleidt.a.v.kweken?

6 IsjevoorschrijfgedragvanantibioticaveranderdgedurendehetAMS-programma?

HandleidingAntimicrobialStewardshipbinnendeverpleeghuiszorg 26

Bijlage5:E-learningverpleegkundigeenverzorgendeberoepsgroepenHierondervindtudebestelinformatieoverdee-learningcursus‘Antibioticaindeverpleeghuiszorg’vanhetIVM.Dezee-learningisgeaccrediteerdisdoorhetKwaliteitsregisterVerpleegkundigen&VerzorgendenenhetKwaliteitsregisterVerpleegkundigspecialisten.Ukuntdecursusoptweemanierenbestellen:

1. ViadewebshopvanhetIVM,www.medicijngebruik.nl.Maakeenaccountaan,zoekdegewenstecursus,voeghetgewensteaantaltoeaanhetwinkelwagentjeenronddebestelprocedureaf.BetalenkanviaiDealofmeteendigitalefactuur.Naontvangstvandebetalingontvangtdebestellereenleveringsmailmetdaarindevouchercodeendestappendiemenmoetzettenomtoegangtotdecursustekrijgen.Eencursistmaakteeneigengebruikersnaamenwachtwoordaan.Devouchercodegebruiktdecursistvervolgensomvoordeeerstekeertoegangtoteencursustekrijgen.Daarnagebruiktelkecursistdeeigengebruikersnaam/wachtwoord.Indewebshopishetookmogelijkomvoormeerderemensenéénofmeercursussentebestellen.Debesteldevouchercodeskunnenviaeenhalf-automatischeprocedureverspreidwordenonderdebeoogdecursisten.Hiervoorheeftdebestelleralleeneenlijstmetmailadressennodig.Leerresultatenvandeeigencursistenkanmenvolgenviadelinkindeleveringsmail.Pervouchercodekandebestellervolgen:ofdeontvangerdecodegeactiveerdheeft,ofiemanddeeindtoetsheeftgemaakt,welkeindcijferiemandheeftbehaald,welkschoolcijferdecursistdecursusgeeftindeevaluatie.DezegegevenszijnalsExcel-bestandtedownloaden.Ookkandebestelleriemandeenremindersturenalshetlangduurtvoordatiemanddevouchercodeactiveert.Meerinformatieoverbestellenviadewebshopleestuhier:https://www.medicijngebruik.nl/e-learning/toelichting-bestellen-e-learningen

2. Viaeensamenwerkingsovereenkomst.Bijgrotereafnames(>50cursussen)gevenwedevoorkeuraanhetafsluitenvaneenovereenkomstinplaatsvanaanbestellenviadewebshop.Webesprekenmetdeafnemerdegewenstecursus(sen),hetgewensteaantalenhetmoment/demaniervanleveren.Ookhierleverenwenabetaling,maarzijnermeervariantenmogelijk.Leveringvandetoegangtotdecursuskanoptweemanieren:• Zoalshierbovenbeschreven,dusmetvouchercodes• ViaeenLTI-koppelingnaarhetLMSvandezorginstelling.Hoeditwerkthangtnauw

samenmethettypeLMSwaarumeewerkt.NeemhiervoorcontactopmethetIVM.

HandleidingAntimicrobialStewardshipbinnendeverpleeghuiszorg 27

Bijlage6:Overzichtwebsitest.b.v.informatievoorcliëntenenvertegenwoordigers(familie)Websitesoverinfectiesenhetvoorkomenervan,hygiëneeninfectiepreventieenantibioticaresistentie:Onderwerp WebsiteUrineweginfectie/blaasontsteking

• http://www.verenso.nl• https://www.thuisarts.nl/blaasontsteking/ik-heb-blaasontsteking-

vrouwBlaaskatheters • http://www.verenso.nl/assets/Uploads/Downloads/Richtlijnen/VER-

003-23DigPatfldBlaaskatheterweb2.pdfGriep • http://www.goviralgo.nl/feiten-en-misverstanden-over-de-griepLongontsteking • https://www.thuisarts.nl/longontsteking/ik-heb-longontstekingWondroos • https://www.thuisarts.nl/wondroos/ik-heb-wondroosDecubitus • https://www.thuisarts.nl/decubitus/ik-heb-decubitusOpenbeen • https://www.thuisarts.nl/open-been/ik-heb-open-beenHygiëneeninfectiepreventie • http://www.iprevent.netAntibioticaenresistentie • http://www.thuisarts.nl/antibiotica/ik-wil-meer-weten-over-

antibiotica-en-resistentie