De zee neemt

Dit is Zeeland

Willem Johannes Schütz, Storm bij het Roeiershoofd te Vlissingen (detail), 1875-1933 (olieverf op doek). Collectie Zeeuws Genootschap. Foto Ivo

Wennekes.

Zondvloed

Op zaterdag 5 november wordt Zeeland getrof-fen door een zware stormvloed. Grote delen van de Zeeuwse eilanden lopen onder water: Sint-Philipsland, Noord- en Zuid-Beveland, het land van Borsele. Ook op de andere eilanden en in Zeeuws-Vlaanderen vinden dijkdoorbraken plaats en overstromen gebieden. Het midden en het oostelijk deel van Zeeland is echter het zwaarst getroffen. Zaterdag 5 november 1530 gaat de boeken in als Sint Felix quade saterdach.

Aan het begin van de 16e eeuw is Zeeland een welvarende regio. Vanuit het gebied wordt handel gedreven met bloeiende Vlaamse steden als Antwerpen en Brussel, die goed bereikbaar zijn via het water. Datzelfde water vormt echter ook een gevaar. Het winnen van turf voor de zoutproductie, maar ook het slechte onderhoud van de dijken, zorgen ervoor dat veel polders onvoldoende zijn beschermd. Het inpol-deren van land betekent namelijk ook dat het water minder ruimte heeft. Bij een stormvloed zoekt het opstuwende zeewater een uitweg, wat dijkdoorbraken en overstromingen tot gevolg heeft.

Een aantal overstroomde gebieden worden uiteindelijk aan het eind van 16e of in de loop van de 17e eeuw op het water teruggewonnen. Oostelijk Zuid-Beveland, het Verdronken Land van Zuid-Beveland, verandert echter voorgoed. Dit komt vooral omdat nog geen twee jaar later, op 2 november 1532, het eiland opnieuw geteis-terd wordt door een zware stormvloed. Deze doet de ingezette herstelwerkzaamheden weer volledig teniet.

Het Verdronken Land van Zuid-Beveland blijft tot de verbeelding spreken. In de 20e eeuw worden bij laagwater de restanten van verschillende verdronken plaatsen bezocht. Voornamelijk particuliere onderzoekers en gravers vinden interessante voorwerpen. In Nieuwlande worden bijvoorbeeld met metaaldetectors grote aantallen insignes gevonden. Inmiddels zijn de bekende vindplaatsen in het Verdronken Land van Zuid-Beveland tot verboden gebied verklaard.

12

3 4

5 6

78

910

1112

13

1415

16

17

18

19

2021

22 2324 25 26

27

28

29

30116

117

313233

34

35

36

37

38

39

4041

4243

4445

46

47

48

49

50 51 52 53

5455

5657

58

59

60

6162

63

64

65

66

67

6869

70

71

7273

7475

76

77

78

7980

81

82

8384

85

8687888990

91

929394

95

96

97

98

99100

101

102

103104

105106

107

108

109110

111

112

113

115

114

 Door natuurrampen verdwenen dorpen  Door militaire inundaties verdwenen dorpen   Door een combinatie van militaire inundaties en natuurrampen verdwenen dorpenBron: Verdronken dorpen in Zeeland, Zeeuws Erfgoed, 2009

1 Bommenee Bommenede 1682, verlaten 1684

2 Claeskynderkerke Klaaskinderkerke 1570

3 Westenschouwen 16de eeuw

4 Clauskinderen Claeskerke, Oostkerke 1511

5 Coudekerke Koudekerke 1550-1600 buitengedijkt

6 Zuidkerke 1542 buitengedijkt

7 Brieskerke 1542 buitengedijkt

8 Westkerke voor 1500

9 Oudekerke vml. voor 1500

10 Sint-Jacobskerke voor 1500

11 Rengerskerke 1662

12 Simonskerke 1534

13 Borrendamme 1642

14 Sinte-Philipslandt 1532

15 Moggershil 1570

16 Stevenesse ‘Oud’-Stavenisse 1509

17 Welle 1530

18 Soecke Hoeke, Houcke, Dijxhoeke, ’s-Gravenhoecke 1530

19 Weele 1530

20 Campen 1530/1532

21 Soelekerke Soetelinkskerke 1530/1532

22 ‘Oud’-Wissenkerke voor 1352

23 ‘Oud’-Wissenkerke 1530/1532

24 ‘Oud’-Geersdijk 1530/1532

25 ‘Oud’-Kortgene 1530/1532

26 Nieuw-Hamerstede Edekinge? 1530

27 Emelisse 1530/1532

28 ‘Oud’-Kats Subburchdijc 1530

29 Oud-Hamerstede 1304

30 Offliet Ghrutersdijc? na 1460

31 Hongersdijk 1334, 1551

32 Oostkerke 1334

33 Westkerke 1377

34 ‘Oud’-Arnemuiden 1440 en circa 1460

35 Welzinge36 ‘Oud’-Westkapelle37 Tewijk 1530/1532

38 Sint-Katherijnekerke 1530/1532

39 Oostkerke 1530/1532

40 Monster 1530/1532

41 Westkerke Raaskerke 1530/1532

42 Wolfertsdorp 1530

43 Coudorpe44 Oud-Everinge tweede helft 15de eeuw

45 Nieuw-Everinge 1530

46 Stuivezand begin 17de eeuw

47 Bakendorp 1530-1570

48 Vinninghen Vinningen kort na het buurdorp Oostende deels buitengedijkt

49 Oostende 1520/1521 buitengedijkt

50 Kouwerve 1530/1532

51 Duvenee 1530/1532

52 Lodijke 1530/1532

53 Reimerswaal 1631

54 Nieuwkerke 1530/1532

55 Assemansbroek Broecke 1530

56 Kreke 1530/1532

57 Steelvliet Steenvliet 1530/1532

58 Hinkelenoord 1552

59 Agger 1552

60 Ouderdinge 1530/1532

61 Everswaard 1530

62 Schoudee 1530/1532

63 Mare 1530

64 Nieuwlande 1530/1532

65 ‘Oud’-Krabbendijke 1530

66 Tolsende 1530/1532

67 Nieuwkapelle 17de eeuw

68 Valkenisse 1682 buitengedijkt

69 ‘Oud’-Rilland 1530

70 ‘Oud’-Bath 1552

71 Saeftinghe Saeftinge, Saaftinge vloed 1175, mil. inund. 1584

72 Stampaert 1584

73 Casuele 1584

74 Weele Sint-Marie

75 Namen 1715/1717

76 Sint-Laureijns na 1580

77 ‘Oud’-Hontenisse 1508, 1509, 1511

78 Aendijcke 1584

79 Saemslach/Genderdijk Zaamslag 1584

80 ‘Oud’-Othene Noten 1586

81 Triniteit 1584/1585

82 Beoostenbly83 Peerboom mil. inund. 1488, 1493 stormramp

84 Sint-Janscapelle85 Moerkerke eind 15de, begin 16de eeuw

86 Niekerke 1393, 1488

87 Steelant 1488

88 Hughersluis 1492

89 Hertinghe 1488

90 Koudekerke 1375

91 Willemskerke stormvloed en mil. inund. 1488, inund. 1586

92 Vreemdijke Vroondijk storm en inund. 1488, storm 1601

93 Pakinghe Sint-Laureinskerke 1214/eind 14de eeuw

94 Wevelswaele 1375/1376, 1404

95 De Piet Ter Piete, Pieta, Pieten 1375

96 Boterzande 1375/1376

97 Hughevliet 1404

98 Gaternesse 1570

99 ‘Oud’-IJzendijke 1437

100 Elmare 1375

101 Sint-Nicolaas in Varne 1377

102 Oostmanskerke 1404

103 Schoondijke 1583/1585

104 Nieuwerkerke 1570 en mil. inund. 1584

105 Sint-Catharina Sint-Cathelijne 1375/1376 en 1583

106 Coxie Coxyde 1477, 1583

107 Hannekenswerve storm en mil. inund., voor 1660

108 Nieuwvliet 16de eeuw

109 Oostende voor 1516

110 Westende voor 1516

111 Reimersdorpe Remboudsdorpe voor 1516

112 Waterdunen voor 1516

113 Avenkerke voor 1516

114 Schoneveld 1375

115 Sint-Lambert-Wulpen 1516

116 Schoonboom 1421?

117 Dekenskapelle Noordwelle 1463

Zeeuws Museum, 2020

na

voor

Naast de vele verdronken dorpen luidt de Sint Felixvloed ook het einde in van de stad Reimerswaal. Deze derde stad van Zeeland weet zijn bestaan weliswaar nog een eeuw te rekken, maar van de welvaart van weleer is al snel geen sprake meer. Na nog enkele overstromingen en stadsbranden wordt Reimerswaal in 1631 defi-nitief verlaten. De Staten van Zeeland verkopen de restanten van de overgebleven huizen en stadwallen als bouwmateriaal.

Reimerswaal

Een, die zichzelf niet meer bezit, is aan de mist geschonken.Klokken zijn mee verdronkenen luiden dit ononderbroken. Maar niemand weet of ziet de plaats, waar alles ligt gezonken.Gerrit Achterberg (1905-1962), uit de bundel Limiet (1945)

Reimerswaal

Jan Luyken, Reimerswaal in huidige en vroegere tijden, 1694-1696 (ets op papier). Collectie Rijksmuseum.

Een van de beroemdste schilders van Zeeland komt uit Reimerswaal. Zijn schilderijen hangen in musea in Madrid, Londen, Parijs en New Orleans. Op de ongeveer dertig werken die van Marinus van Reymerswale bekend zijn, beeldt hij vaak geldtellers en belastinginners af. Bijzonder is dat hij op zijn schilderijen documenten weer-geeft, die terug te voeren zijn op aankopen en rechtszaken die zich in Reimerswaal hebben afgespeeld.

Marinus van Reymerswale

Atelier van Marinus van Reymerswale, Twee belastinginners, ca. 1540 (olieverf op paneel). © Collection National Gallery, Londen; inv.nr. NG944.

Marinus van Reymerswale, Advocatenkantoor, 1545 (olieverf op hout). Collectie The New Orleans Museum of Art, New Orleans. Aangekocht met

steun van de Ella West Freeman Foundation Matching Fund.

Dit geldt ook voor De Roeping van Mattheus. In deze Bijbelse scène staat Mattheus in zijn kantoor waar hij als tollenaar belastingen heft in opdracht van de Romeinen. Hij wordt door Jezus aangesproken om hiermee te stoppen en hem te volgen.

Reimerswaal ligt aan de Schelde waar alle scheepvaart richting Antwerpen langs vaart. Antwerpen floreert op het gebied van handel en financiën. Overal langs de Schelde zijn tolkan-toren, waar schippers belasting moeten betalen voor de goederen die ze in- of uitvoeren. Deze financiële instellingen nemen het niet altijd even nauw met de regels. Misschien gebruikt Marinus van Reymerswale het Bijbelverhaal van De Roeping van Mattheus om deze wantoestanden aan de kaak te stellen.

Dit zwaar beschadigde paneel wordt toege-schreven aan Marinus van Reymerswale. Het heeft net als de stad veel geleden. In 2014 wordt het schilderij aan het Zeeuws Museum geschon-ken door Adri Mackor. Hij doet al jaren onder-zoek naar de schilder. Hij vergelijkt de teksten op Marinus’ schilderijen met archief stukken die te herleiden zijn naar de verdronken stad.

Marinus van Reymerswale (toegeschreven), De Roeping van Mattheus, 1530-1540 (olieverf op paneel). Collectie Zeeuws Museum.

Foto Adri Verburg.

De Roeping van Mat theus , 1530—1540