De wereld van Franz KafkaDe wereld van… Stefan Zweig, Frans Kafka, Joseph RothII.

Praagca. 1910

- de derde stad (na Wenen en Boedapest) van de Donaumonarchie- ca. 230.000 inwoners in acht districten (met in de voorsteden nog eens 370.000inwoners)- ooit nagenoeg volledig Duitstalig, ca. 1910 grotendeels bevolkt door Tsjechischsprekende bevolking- Altstadt (36.000 inwoners) en Josefstadt (4.000 inwoners) overwegend Duitstalig‘eiland’- ‘Praags Duits’ → een dialectvrij, woordarm Duits

Praagca. 1910

- de derde stad (na Wenen en Boedapest) van de Donaumonarchie- ca. 230.000 inwoners in acht districten (met in de voorsteden nog eens 370.000inwoners)- ooit nagenoeg volledig Duitstalig, ca. 1910 grotendeels bevolkt door Tsjechischsprekende bevolking- Altstadt (36.000 inwoners) en Josefstadt (4.000 inwoners) overwegend Duitstalig‘eiland’- ‘Praags Duits’ → een dialectvrij, woordarm Duits

Praagse Duitsersca. 1910

‘Dit waren bijna uitsluitend …… een levendig maatschappelijk leven’

Duits-Praagse cultuurlevenca. 1910

- Deutsche Landestheater- Neue Deutsche Theater- Rudolfinum (concertgebouw, met maar liefst 3.400 plaatsen)- k.k. Karl-Ferdinands Universität (+ een Technische Hochschule)- PragerTagblatt en Bohemia- Deutsche Haus waarin 232 (!) Duitse verenigingen onderdak vonden

Duits-Praagse cultuurlevenca. 1910

- Deutsche Landestheater- Neue Deutsche Theater- Rudolfinum (concertgebouw, met maar liefst 3.400 plaatsen)- k.k. Karl-Ferdinands Universität (+ een Technische Hochschule)- PragerTagblatt en Bohemia- Deutsche Haus waarin 232 (!) Duitse verenigingen onderdak vonden

Rudolfinum

Duits-Praagse cultuurlevenca. 1910

- Deutsche Landestheater- Neue Deutsche Theater- Rudolfinum (concertgebouw, met maar liefst 3.400 plaatsen)- k.k. Karl-Ferdinands Universität (+ een Technische Hochschule)- PragerTagblatt en Bohemia- Deutsche Haus waarin 232 (!) Duitse verenigingen onderdak vonden

Duits-Praagse cultuurlevenca. 1910

- Deutsche Landestheater- Neue Deutsche Theater- Rudolfinum (concertgebouw, met maar liefst 3.400 plaatsen)- k.k. Karl-Ferdinands Universität (+ een Technische Hochschule)- PragerTagblatt en Bohemia- Deutsche Haus waarin 232 (!) Duitse verenigingen onderdak vonden

Duits-Praagse cultuurlevenca. 1910

- Café Savoy- revuetheater / cabaret Lucerna- bioscopen Orient, Bio en Grand Théatre Bio ‘Elite’

Praagse moderne levenca. 1910

Praagse moderne levenca. 1910

Praagse moderne levenca. 1910

Praagse opstandenca. 1910

- Tsjechische studenten (van het Boheemse platteland) tegen de liberale burgerij- arbeiders tegen hun kapitalistische uitbuiters- Tsjechen tegen de economische en politieke overheersing van de Duitsers

Praag was een diep verdeelde stad: de (Duitse) bovenlaag – adel, militair, industrie– conservatief, zo niet reactionair; de (Tsjechische) onderlaag nationaal-democratisch; daartussenin de kleine, eerder hulpeloze liberale middenstand(Duits, joods, in geringe mate Tsjechisch)

Praagse opstandenca. 1910

- Tsjechische studenten (van het Boheemse platteland) tegen de liberale burgerij- arbeiders tegen hun kapitalistische uitbuiters- Tsjechen tegen de economische en politieke overheersing van de Duitsers

Praag was een diep verdeelde stad: de (Duitse) bovenlaag – adel, militair, industrie– conservatief, zo niet reactionair; de (Tsjechische) onderlaag nationaal-democratisch; daartussenin de kleine, eerder hulpeloze liberale middenstand(Duits, joods, in geringe mate Tsjechisch)

Hermann Kafka (1852-1931) en Julie Löwy (1855-1934)

Valli, Elli, Ottla

Duitstalig gymnasium (op bovenverdieping)1893 - 1901

Karl-Ferdinands-Universität (1901 – 1906) studie rechten en promotie

Lid van de ‘Lese- und Redehalle deutscher Studenten’

Assicurazioni Generali (1906/1907)

‘s middags en ‘s avonds wandelingen,bezoek aan partijvergaderingen, dediscussiegroep van Franz Brentano (incafé Louvre), voordrachtsavonden in desalon van Berta Fanta, bioscoopbezoek,café Savoy, etc.

‘Van acht tot twee …… in de morgen’

v.a. 1908: werkzaam bij de ‘Arbeiter-Unfall-Versicherungs-Anstalt für dasKönigreich Böhmen in Prag‘

1911: laatste poging van Hermann Kafka om zijn zoon vertrouwd temaken met het zakenleven, door hem compagnon te maken van defabriek van zijn schoonzoon

Franz Kafka: ‘Ik heb zeer lang bij het raam gestaan en vaker wilde ik detolgaarder op de brug door mijn val doen schrikken …’

‘Uw opvoedingsmethoden …… voor hem was’ [33]

‘Allereerst de zaak …… hun “betalende vijand” was’ [39]

Felice Bauer Milena Jesenská Julie Wohryzek Dora Diamant

Felice Bauer Milena Jesenská Julie Wohryzek Dora Diamant

Franz Kafka en Felice Bauer:

Kafka en Felice Bauer ontmoeten elkaar in 1912. Begin juni 1914 verloven ze zichmet elkaar, om de verloving op 12 juli weer te verbreken. De verbreking van deverloving, in Hotel Askanische Hof, noemt hij later een 'Gerichtshof im Hotel‘(vgl. Een geheimzinnig veemgericht, Willem van Toorn)

Na een hernieuwde kennismaking in 1915 zullen ze zich opnieuw verloven. Dezeverloving duurt nóg korter: zij houdt slechts vier weken stand (juli-aug 1917)

Felice Bauer Milena Jesenská Julie Wohryzek Dora Diamant

Franz Kafka en Julie Wohryzek:

Kafka en Julie ontmoeten elkaar in 1918. In mei 1919 volgt de verloving, die innovember hetzelfde jaar weer wordt verbroken. Ze zullen contact blijven houdentotdat Kafka Milena ontmoet

Felice Bauer Milena Jesenská Julie Wohryzek Dora Diamant

Franz Kafka en Milena Jesenská:

Kafka en Milena hebben elkaar in een periode van zo’n acht maanden, van april totnovember 1920, maar twee keer persoonlijk ontmoet, eerst enkele dagen in Wenenen daarna nog een keer, maar voor een veel kortere tijd, in de grensplaats Gmünd.Ze schreven elkaar echter vrijwel dagelijks

Felice Bauer Milena Jesenská Julie Wohryzek Dora Diamant

Franz Kafka en Dora Diamant:

Kafka en Dora ontmoeten elkaar in de zomer van 1923 in een badplaats aan deOostzee. Het is liefde op het eerste gezicht. Het laatste levensjaar van Kafka zaldoor zijn relatie met Dora het gelukkigste jaar van zijn leven worden

Werke (Auswahl):Romanfragmente:Der Prozess (1925, entstanden 1914/15)Das Schloss (1926, entstanden 1922)Amerika (1927, von Kafka unter dem Titel Der Verschollene 1911-14 begonnen, Eingangskapitel ‘Der Heizer‘erschien 1913)

Kurzprosa und Erzählungen:Die Aeroplane in Brescia, in: Bohemia 82, Nummer 269, 1909Betrachtung, 1913Die Verwandlung, in: Die Weißen Blätter Eine Monatsschrift. Jg. 2, 1915In der Strafkolonie, 1919Ein Landarzt. Kleine Erzählungen, 1919Ein Hungerkünstler. Vier Geschichten, 1924

Tagebücher und Briefe:Tagebücher 1910-23, herausgegeben von W. Haas, 1951Brief an den Vater (1952, entstanden 1919)Briefe an Milena, herausgegeben von derselben, 1952 (erweiterte Ausgabe, herausgegeben von J. Born und M.Müller, 1983)Briefe an Felice und andere Korrespondenz aus der Verlobungszeit, herausgegeben von F. Heller und J. Born, 1967Briefe an Ottla und die Familie, herausgegeben von H. Binder und K. Wagenbach, 1974Briefe an die Eltern aus den Jahren 1922-24, herausgegeben von J. Cermák und M. Svatos, 1990Kritische Ausgabe der Werke, 12 Bände, herausgegeben von J. Born und anderen, 1983-93Kritische Ausgabe der Briefe, herausgegeben von H. G. Koch, 1999 ffHistorisch-kritische Ausgabe sämtlicher Handschriften, Drucke und Typoskripte, herausgegeben von R. Reuß undP. Staengle, 1995 ff

Werke (Auswahl):Romanfragmente:Der Prozess (1925, entstanden 1914/15)Das Schloss (1926, entstanden 1922)Amerika (1927, von Kafka unter dem Titel Der Verschollene 1911-14 begonnen, Eingangskapitel ‘Der Heizer‘erschien 1913)

Kurzprosa und Erzählungen:Die Aeroplane in Brescia, in: Bohemia 82, Nummer 269, 1909Betrachtung, 1913Die Verwandlung, in: Die Weißen Blätter Eine Monatsschrift. Jg. 2, 1915In der Strafkolonie, 1919Ein Landarzt. Kleine Erzählungen, 1919Ein Hungerkünstler. Vier Geschichten, 1924

Tagebücher und Briefe:Tagebücher 1910-23, herausgegeben von W. Haas, 1951Brief an den Vater (1952, entstanden 1919)Briefe an Milena, herausgegeben von derselben, 1952 (erweiterte Ausgabe, herausgegeben von J. Born und M.Müller, 1983)Briefe an Felice und andere Korrespondenz aus der Verlobungszeit, herausgegeben von F. Heller und J. Born, 1967Briefe an Ottla und die Familie, herausgegeben von H. Binder und K. Wagenbach, 1974Briefe an die Eltern aus den Jahren 1922-24, herausgegeben von J. Cermák und M. Svatos, 1990Kritische Ausgabe der Werke, 12 Bände, herausgegeben von J. Born und anderen, 1983-93Kritische Ausgabe der Briefe, herausgegeben von H. G. Koch, 1999 ffHistorisch-kritische Ausgabe sämtlicher Handschriften, Drucke und Typoskripte, herausgegeben von R. Reuß undP. Staengle, 1995 ff

Bij leven verschenen

Die Morgen-Ausgabe der Bohemia vom 29. September1909 mit Kafkas Artikel Die Aeroplane in Brescia1909 – Ein Damenbrevier.1909 – Gespräch mit dem Beter.1909 – Gespräch mit dem Betrunkenen.1909 – Die Aeroplane in Brescia.1911 – Richard und Samuel.1912 – Großer Lärm.1913 – Betrachtung. (mit 18 Prosatexten, u. a. mit: Der Ausflug ins Gebirge, Der plötzliche Spaziergang).1913 – Das Urteil.1913 – Der Heizer. (Erstes Kapitel des Romanfragments Der Verschollene).1915 – Die Verwandlung.; 1916 – Reihe Der jüngste Tag, Verlag Kurt Wolff, Leipzig, mit einerSchutzumschlagzeichnung von Ottomar Starke.1915 – Vor dem Gesetz. Bestandteil des Romanfragments Der Process und des Bandes Ein Landarzt.1916 – Der Process1918 – Der Mord. (1918; frühere Fassung von Ein Brudermord, der 1919 entstand und im Rahmen desLandarztbandes veröffentlicht wurde).1918 – Ein Landarzt.1919 – In der Strafkolonie.1920 – Ein Landarzt. (Sammelband mit 14 Prosatexten, u. a. mit: Ein Landarzt (Erzählung), Vor dem Gesetz, Einekaiserliche Botschaft, Ein Brudermord, Ein Bericht für eine Akademie)1924 – Ein Hungerkünstler. (Erzählung von 1922 und Titel des Sammelbands mit drei weiteren Prosatexten: ErstesLeid, Eine kleine Frau und Josefine, die Sängerin oder Das Volk der Mäuse).

Bij leven verschenen

Die Morgen-Ausgabe der Bohemia vom 29. September1909 mit Kafkas Artikel Die Aeroplane in Brescia1909 – Ein Damenbrevier.1909 – Gespräch mit dem Beter.1909 – Gespräch mit dem Betrunkenen.1909 – Die Aeroplane in Brescia.1911 – Richard und Samuel.1912 – Großer Lärm.1913 – Betrachtung. (mit 18 Prosatexten, u. a. mit: Der Ausflug ins Gebirge, Der plötzliche Spaziergang).1913 – Das Urteil.1913 – Der Heizer. (Erstes Kapitel des Romanfragments Der Verschollene).1915 – Die Verwandlung.; 1916 – Reihe Der jüngste Tag, Verlag Kurt Wolff, Leipzig, mit einerSchutzumschlagzeichnung von Ottomar Starke.1915 – Vor dem Gesetz. Bestandteil des Romanfragments Der Process und des Bandes Ein Landarzt.1916 – Der Process1918 – Der Mord. (1918; frühere Fassung von Ein Brudermord, der 1919 entstand und im Rahmen desLandarztbandes veröffentlicht wurde).1918 – Ein Landarzt.1919 – In der Strafkolonie.1920 – Ein Landarzt. (Sammelband mit 14 Prosatexten, u. a. mit: Ein Landarzt (Erzählung), Vor dem Gesetz, Einekaiserliche Botschaft, Ein Brudermord, Ein Bericht für eine Akademie)1924 – Ein Hungerkünstler. (Erzählung von 1922 und Titel des Sammelbands mit drei weiteren Prosatexten: ErstesLeid, Eine kleine Frau und Josefine, die Sängerin oder Das Volk der Mäuse).

Begonnen in augustus 1914:- maand na het ‘Gerichtshof im Hotel’- maand waarin WOI begint

Weerslag van zijn innerlijke conflicten?Existentialisme / vervreemding?Vooruitziende blik (WOI, exil, jodenvervolging)?

Begonnen in augustus 1914:- maand na het ‘Gerichtshof im Hotel’- maand waarin WOI begint

Weerslag van zijn innerlijke conflicten?Existentialisme / vervreemding?Vooruitziende blik (WOI, exil, jodenvervolging)?

‘Weet je waar alles op neerkomt? Alles komt erop neer dat de mens sterfelijk is endat hij dat niet weten wil. Maar voor wie weet dat hij eenmaal sterven moet, kan ergeen absolute moraal bestaan, voor hem zijn goedheid en barmhartigheid niets danvermommingen van de angst. Waarom zal ik mij moreel gedragen, als ik toch in elkgeval de doodstraf krijg? Iedereen krijgt eenmaal de doodstraf en iedereen weet het.(…) … in een wereld waar iedereen de doodstraf krijgt, daar kan er geen verschiltussen onschuld en schuld bestaan.’Uit: De donkere kamer van Damokles van Willem Frederik Hermans

Kleine fabel (eind 1920)

‘Ach’, zei de muis, ‘de wereld wordt met de dagkleiner. Eerst was zij zo groot dat ik bang was,ik bleef doorlopen en was blij dat ik ten slotterechts en links in de verte muren zag, maardeze lange muren ijlen zo snel naar elkaar toe,dat ik al in de laatste kamer ben, en daar in dehoek staat de val waar ik in loop.’- ‘Je hoeftalleen maar je koers te veranderen’, zei de katen vrat haar op.

Kleine fabel (eind 1920)

‘Ach’, zei de muis, ‘de wereld wordt met de dagkleiner. Eerst was zij zo groot dat ik bang was,ik bleef doorlopen en was blij dat ik ten slotterechts en links in de verte muren zag, maardeze lange muren ijlen zo snel naar elkaar toe,dat ik al in de laatste kamer ben, en daar in dehoek staat de val waar ik in loop.’- ‘Je hoeftalleen maar je koers te veranderen’, zei de katen vrat haar op.

Geef het op! (nov/dec 1922)

Het was heel vroeg in de morgen, de straten schoon enleeg, ik ging naar het station. Toen ik een torenklok metmijn horloge vergeleek, zag ik dat het al veel later was danik had gedacht, ik moest me erg haasten; ik schrok zo vandeze ontdekking dat ik niet zeker meer was van de weg; ikwas in deze stad nog niet zo goed thuis; gelukkig was ereen politieagent in de buurt, ik liep naar hem toe en vroeghem - buiten adem - naar de weg. Hij glimlachte en zei: ‘Vanmij wilt u de weg weten?’ ‘Ja, ’ zei ik, ‘omdat ik hem zelf nietvinden kan.’ ‘Geef het op, geef het op!,’ zei hij en hij keerdezich met een grote zwaai om, zoals mensen die met hunlachen alleen willen zijn.

Geef het op! (nov/dec 1922)

Het was heel vroeg in de morgen, de straten schoon enleeg, ik ging naar het station. Toen ik een torenklok metmijn horloge vergeleek, zag ik dat het al veel later was danik had gedacht, ik moest me erg haasten; ik schrok zo vandeze ontdekking dat ik niet zeker meer was van de weg; ikwas in deze stad nog niet zo goed thuis; gelukkig was ereen politieagent in de buurt, ik liep naar hem toe en vroeghem - buiten adem - naar de weg. Hij glimlachte en zei: ‘Vanmij wilt u de weg weten?’ ‘Ja, ’ zei ik, ‘omdat ik hem zelf nietvinden kan.’ ‘Geef het op, geef het op!,’ zei hij en hij keerdezich met een grote zwaai om, zoals mensen die met hunlachen alleen willen zijn.

Over de gelijkenissen (1920 / 1922)

Velen klagen erover, dat de woorden der wijzen altijd weer slechts gelijkenissen zijn,niet te gebruiken in het dagelijkse leven, en alleen dat hebben wij.Wanneer de wijze zegt: ‘ga naar de overzijde,’ dan bedoelt hij niet dat je naar deoverkantmoet gaan, wat je in ieder geval nog zou kunnen doen,als het resultaat de moeite waardzou zijn, maar hij bedoelt ergens een legendarische overzijde, iets dat wij niet kennen,dat ook door hem niet nader geduid kan worden en dat ons dus hier in het geheel niethelpenkan. Al die gelijkenissen willen eigenlijk alleen maar zeggen,dat het ongrijpbareongrijpbaar is,en dat wisten wij al. Maar de dingen waarover wij ons de hele dag uitsloven,dat is ietsanders.Toen zei iemand: ‘Waarom verzetten jullie je? Als je de gelijkenissen zou volgen,danzoudenjullie zelf gelijkenissen zijn geworden en daardoor al bevrijd zijn van de dagelijkse zorg.’Een ander zei: ‘Ik wed dat dit ook een gelijkenis is.’De eerste zei: ‘Jij hebt gewonnen.’De tweede zei: ‘Maar helaas alleen in de gelijkenis.’De eerste zei: ‘Nee, in werkelijkheid; in de gelijkenis heb je verloren.’

Over de gelijkenissen (1920 / 1922)

Velen klagen erover, dat de woorden der wijzen altijd weer slechts gelijkenissen zijn,niet te gebruiken in het dagelijkse leven, en alleen dat hebben wij.Wanneer de wijze zegt: ‘ga naar de overzijde,’ dan bedoelt hij niet dat je naar deoverkantmoet gaan, wat je in ieder geval nog zou kunnen doen,als het resultaat de moeite waardzou zijn, maar hij bedoelt ergens een legendarische overzijde, iets dat wij niet kennen,dat ook door hem niet nader geduid kan worden en dat ons dus hier in het geheel niethelpenkan. Al die gelijkenissen willen eigenlijk alleen maar zeggen,dat het ongrijpbareongrijpbaar is,en dat wisten wij al. Maar de dingen waarover wij ons de hele dag uitsloven,dat is ietsanders.Toen zei iemand: ‘Waarom verzetten jullie je? Als je de gelijkenissen zou volgen,danzoudenjullie zelf gelijkenissen zijn geworden en daardoor al bevrijd zijn van de dagelijkse zorg.’Een ander zei: ‘Ik wed dat dit ook een gelijkenis is.’De eerste zei: ‘Jij hebt gewonnen.’De tweede zei: ‘Maar helaas alleen in de gelijkenis.’De eerste zei: ‘Nee, in werkelijkheid; in de gelijkenis heb je verloren.’