De filosofie van Seneca

Filosofie• Komt van:• fivlo~ / filevw - houden van• hJ sofiva - wijsheid

• Eerste filosofen in het Westen • vinden we in Klein-Azië• (daar woonden veel • Grieken)

Filosofie algemeen• De meeste antieke filosofieën zijn

veelomvattend. Zij denken na over:• fysica – Hoe zit de wereld in elkaar?• logica: Hoe kun je aan betrouwbare

kennis (over de wereld) komen?• ethica: Wat betekent dit voor je

dagelijks leven? Wat hoor je wel en niet te doen?

Eerste denkers• Eerste Griekse denkers vinden we in 6e eeuw v. Chr.• Dachten vooral over fysica na: hoe zit de wereld in elkaar?• Veel filosofen kwamen tot een ‘oerelement’, waaruit alles

zou moeten bestaan.

Bv. Thales van Milete• Dacht dat het oerelement water was.• Redenering / ‘bewijzen’:

– Als ijs smelt krijg je water.– Als dat verdampt krijg je stoom. – Grieken geloofden dat je als je stoom "verder verdunt"

lucht krijgt. – Planten komen op als het geregend – heeft.– Elke landmassa eindigt in water.

Bv. Heraclitus uit Ephese• Het oerelement is vuur (niet letterlijk nemen: vuur = energie)• Er is een ‘oervuur’, waaruit alles is ontstaan, bv ook de

menselijke ziel. Alles stroomt daar ook weer naar terug.• Voortdurende verandering:

– * pavnta rJei` kai oujden mevnei– alles stroomt en niets blijft– * Je kunt nooit twee keer in dezelfde – rivier stappen.

Verdere geschiedenis• 5e eeuw v. Chr: Athene belangrijk; werd ook centrum van

filosofie• Ethica steeds belangrijker• Grote namen:

– Socrates– Plato (Academie)– Aristoteles

• Andere stromingen: Stoa, Epicurisme• 2e eeuw v. Chr: filosofie naar Rome• Met name Stoa populair vanwege nadruk op virtus (deugd)

en pietas (plichtsbetrachting)

Seneca en filosofie• Sterk beïnvloed door de filosofie van de Stoa• Ook regelmatig elementen van Epicurisme in zijn teksten

De Stoa• Gebaseerd op gedachten van Zeno• Hij gaf les in de Stoa Poikile, een hal • in Athene, die bekend stond om zijn • schilderingen (poikile = bontgekleurd)

Zeno’s Paradoxen• Beide gebaseerd op stelling, dat je eerst de helft van de

afstand moet afleggen voor je verder kunt.• Achilles en de schildpad• De vliegende pijl

De filosofie van de Stoa• Fysica:

– Gebaseerd op Gr. filosoof Heraclitus:– Oervuur: goddelijke kracht / energie, die in alles in de

wereld aanwezig is.– Romeinen noemden die kracht de Ratio (Logos).– Dit woord heeft wel een extra bijbetekenissen:

• De Ratio houdt alles bij elkaar. • Dit is tevoren overdacht, heeft • een bedoeling en is goed.• Je kunt er niet aan ontkomen.• Vandaar ook andere namen: • Natura, Deus, Fatum, Providentia

Heraclitus

Ratio en ratio• Logica:

– Alle dingen op aarde hebben iets van de Ratio in zich (planten - groeikracht, dieren – energie)

– De mens heeft een deel van de Ratio in zich (ratio = verstand) en kan daarmee de Ratio leren kennen denken! Je bent een animal rationale!

– Je moet je ratio dus zoveel mogelijk ontwikkelen: sapiens worden.

• Ethica– Het plan van de Ratio is goed; dus niet tegen verzetten,

maar nastreven (secundum naturam vivere – volgens de natuur (=ratio) leven).

– Sapientia, het ontwikkelen van de ratio, is het summum bonum, een virtus.

• Emoties vormen een gevaar voor goed nadenken; ideaal is een toestand zonder heftige emoties: apatheia, tranquilitas animi!

• Bepaalde dingen in je leven maken niet gelukkig en leiden je juist af van het grote plan (bv geld): indifferentia

– (in-differentia = onz mv: dingen die je on-verschillig moeten laten)

Epicurisme• Fysica:

– Gebaseerd op Democritus’ – atoomleer:– De wereld bestaat uit atomen.– De ‘dichtheid’ van de atomen bepaalt de stof.– Atomen ‘haken’ door fortuna (toeval) aan elkaar (en

kunnen ook weer toevallig uit – elkaar gaan)

• Logica:– Atomen dringen ook je zintuigen in;.– Daardoor kun je dingen te weten komen. – Kan wel anders zijn voor versch. mensen / afstand etc.

• Ethica:– Goden zijn er wel, maar bemoeien zich nergens mee.– Geen plan voor de wereld; alles is fortuna (toeval). – Je kunt er dus zo niet meer zijn.– Tot dan: geen angst voor de goden, voor de dood,– voor de toekomst. Geniet van het leven!– Maar: Ataraxia is hoogste doel – (on-verstoorbaarheid; toestand van– tevredenheid).– Dus niet mateloos genieten (=hedonisme)