Cultuurhistorie als ontwikkelingskans voor de

leefbaarheid in kleine kernen

Hylkema Consultants BV

•Adviesbureau op het gebied van monumenten en kunst- en cultuurbeleid

• Specialisme: functieverandering van bijzonder onroerend goed

• Regierol voor de eigenaar/opdrachtgever: financieel bestuurlijk inhoudelijk organisatorisch

De Stuers

• De Gids, 1873

Holland op zijn smalst

Renaissance-oxaal

Actie tomaat (1969)

Wet tot behoud van cultuurbezit (1984)

Hilversum , 1987

Schiedam, 1979

1984 en 1988: 3e en 4e Nota R.O.

Compacte steden Economische knooppunten

Vinex (1993)

Keerpunt rond 2000

Geschiedenis = reservoir

Vier vormen van cultuurhistoriea. Gewoonten en gebruiken: volkskunst,

nijverheid, tradities, rituelen e.d. (mondeling overgeleverd)

b. Intellectueel erfgoed: letterkundige werken, muziek, theaterstukken, film etc.

c. Roerend goed: schilderijen, meubels, museale/oudheidkundige verzamelingen, archieven, schepen etc.

a. Onroerend goed: onder- en bovengrondse monumenten, landschap, kunst in openbare ruimte.

Instrument waarvoor?

1. Culturele achtergronden tonen & verhelderen

2. Identiteit articuleren3. Recreatie & toerisme stimuleren4. Inspiratiebron5. Ontwerp-opgaven aanscherpen6. Ruimtelijke kwaliteitsverbetering/

verrommeling tegengaan

Onderzoek

• Kunst en cultuur zijn ‘waardemakers’ (Cultuur impuls stedelijke

vernieuwing, ABF Research, april 07)

• Cultuur draagt bij aan positieve beeldvorming en identiteit en verdient een rol bij wijkvernieuwing

(De sociale infrastructuur van de 40 ‘krachtwijken’, DSP-groep, sept 07)

1. Culturele achtergronden tonen/verhelderen

• Uitingen van cultuurhistorie zijn op te vatten als een collectie;

• De collectie kan in samenhang benaderd, getoond, behandeld en gebruikt worden;

• Op schrift, op een website, in een museum, in de openbare ruimte.

Het verhaal vertellen

Lokale culturele canon

Internet

Musea als ontwikkelingskans

Woerden

Thorn

JHM Elburg

Monumenten als ontwikkelingskans

Kees de Tippelaar, Breukelen

2. Identiteit articuleren

• Gedeelde beleving en uitdrukking van wie ‘we’ zijn;

• Een groep herkent en beleeft de uitdrukkings-vormen als ‘eigen’.

• Onderscheidende factor. • Onderzoek EUR 2003: gemeenten gaan

hier niet erg bewust mee om;• Verschillen worden niet beleidsmatig

geaccentueerd.

Voorbeeld: 11 kernen-opera gemeente Westland

Andere voorbeelden i.r.t. leefbaarheid

Valkenburg a/d Geul

Leerdam

Sturen op identiteit• Vertrekpunt: lokale cultuurhistorie: - gebeurtenissen - verhalen - helden - gebouwen

- economisch verleden

• Accentueren via: - architectuur - autonome kunsten - culturele infrastructuur

- het ‘cultureel vermogen’

Werken aan de culturele identiteit

• Openbare ruimte in de binnenstad• Winkelaanbod en uitstallingsbeleid• Versterken historische structuren

(wegen, waterlopen, groen)• Opfrissen van het economisch geheugen

Cultureel profiel = een maakbaar concept Doel: onderscheiden en aantrekken.

3. R & T bevorderen

• Neemt grote vlucht (veel ouderen)• “Zeg me waar u bent geweest en…”• We besteden gem. 1/4e van ons

inkomen (en veel km!) voor ons plezier • Veel aanbod; tijd als schaars goed

(aandachtseconomie)• Het verandert onze historische binnen-

steden en de natuur

Voorbeeld: gem. Graft-de Rijp

Honger naar belevenissen

• Cultuurhistorische wandelingen, festivals, reizen, dagen, nachten, restaurants, shopping-malls, etc.

• Zoutkamp, Woudrichem e.a.

vestingstad, Bredevoort boekendorp, Bronkhorst & kunst, Diepenheim & Shakespeare, enz

4. Inspiratiebron

“Nieuwe ideeën ontstaan in oude gebouwen”

Kunstenaarsdorpen

Zweeloo, Drenthe

5. Ontwerp-opgaven aanscherpen

• Input voor transformatie• Kader voor planbeoordeling “Een 'normaal' ontwerp kan mooi

zijn, maar het wordt vaak mooier als rekening wordt gehouden met de oorspronkelijke situatie of een historische aanleiding.”

(= adagium Hylkema Consultants)

Voorbeeld: Bernardus Wonen?

Lust of last?

Voormalige post- en telegraafkantoor aan de Markt in Oudenbosch

Andere voorbeelden

IJzergieterij DRU te Ulft

Jacco de Visser – Huis de Wiers, Vreeswijk

Leerlooierij Driesen, Dongen

Cultuurhistorie als bouwsteen voor architectonisch ontwerp

Twee voorwaarden:

• Bestaande kwaliteiten precies benoemen: morfologie, typologie, betekenis, verhalen, mythen (het eigene van de plek)

• Gepast reageren (ontwerpkwaliteit)

Monumentenzorg

• Bescherm objecten en ensembles

• Bevorder herstel en passend hergebruik (behoud door ontwikkeling)

• Gebruik zo mogelijk art. 3 M’wet om projectontwikkeling tegen te gaan

• Benut cultuurhistorische waardenkaarten voor ‘aanleidingen’

6. Ruimtelijke kwaliteitsverbetering

• Respect voor cultuurhistorische waarden binnen ruimtelijke ontwikkelingen.

• Zoeken naar ‘win-win’. • ‘Behoud door ontwikkeling’. • Pleidooi om monumenten en landschap

bron van inspiratie te laten zijn voor beleid, ontwerp-opgaven en ruimtelijke plannen (kwaliteit toevoegen).

Het landschap als aanleiding en verhaal

• Structuren (EHS, NHW, forten, vesting- werken e.d.)

• Landgoederen• Waterlopen (bv. De Vecht) = Tijd zichtbaar maken in de ruimte

(want daaraan hecht zich het indiv. en collectief geheugen)

Culturele planologie

• Benut cultuurhistorische waardenkaarten voor ‘aanleidingen’

• Stuur met een structuurplan• Gebruik actualisatie van het

bestemmingsplan om karakteristieke panden te behouden

• Doe strategische aankopen• Benut gebiedsgerichte

financieringsmogelijkheden

Voorbeeld: gem. Gennep

Cultuurbeleid kleine kernen

Determinanten voor de infrastructuur

• Inkomsten (10% eigen, 22% algemeen; 68%

specifiek)• Ligging• Historie• Bevolkingssamenstelling• Ambitie

Cultuurbeleid in kleine kernen

• Festivals• Amateurkunst (muziek, theater, beeldend

etc.)• Architectuurbeleid • Monumentenzorg (boven- en ondergronds)• Beheer openbare ruimte• Oudheidkamer/hist. vereniging• Bibliotheek• Kunsteducatie (binnen/buiten school)

Tot slot

• Toon gelaagdheid en samenhang• Specialiseer in relatie tot het karakter van het dorp• Identiteit is ook: branding en marketing • Gebruik cultuurhistorie om gedoseerd aan

vernieuwing te werken• Probeer bijzondere woon- en werkmilieus tot stand

te brengen• Beschouw cultuur niet als zachte, maar als de harde

sector• Gebruik de cultuurhistorie als reservoir!