College 4: Klemtoon en ritme

Prosodie:

Klemtoon en ritme

1. Cyclische SPE-regels: problematisch1.1 Probleem1.2 Iambic Reversal

2. Alternatieve representatie: Boomdiagrammen3. Alternatieve representatie: Grids

3.1 Stress clash3.2 Bomen en grids3.3 Probleem: clash

4. Euritmieregels4.1 Ritmische patronen4.2 Alternerend ritme

5. Klemtoon & Ritme in OT

Opbouw van het college

Cyclische SPE-regels

Cycliciteit

[ [ [land] [bouw] ] [machine] ]

Klankleer 1: MSR: [ … 1 ]

CSR: [[1] [2]]

NSR: [[2] [1]]

Bracket Erasure Convention

BEC: de stressverhoudingen binnen

brackets zijn onveranderbaar

Cyclische SPE-regels

Cycliciteit en BECde stressverhoudingen binnen brackets zijn onveranderbaar

tennis: love - fiftéen

Probleem: cycliciteit

Cyclische SPE-regels

Cycliciteit en BECde stressverhoudingen binnen brackets zijn onveranderbaar

tennis: fífteen - love

Probleem: cycliciteit

Cycliciteit en BECde stressverhoudingen binnen brackets zijn onveranderbaar

guitár 'guítar man'

Cyclische SPE-regelsProbleem: cycliciteit

[fifteen][men] 1 1

Cyclische SPE-regelsProbleem: cycliciteit

[[fifteen][men]] 1 1 2 1

Cyclische SPE-regelsProbleem: cycliciteit

Nevenaccentverschuivingen geen accentkwestie, maar ritmische kwestie:

Iambic Reversal Rule

[[fifteen][men]] 1 1 2 1

Cyclische SPE-regelsProbleem: cycliciteit

Iambic Reversal Rule (optionele ritmeregel)

Stress clash

vgl. Marcèl Báx

w s S s w S [1 stress] [1 stress]

conditie: w

Cyclische SPE-regelsIambic Reversal

Probleem: ritmeregel kan alleen 'lineaire clashes' verantwoorden

Er is geen stress clash, en toch nevenaccentverschuiving

[[Mississippi][Delta]] 1 1 2 1s w s w S w

Cyclische SPE-regelsIambic Reversal

Boomdiagrammen

Liberman & Prince (1977):

Stress is relatieve prominentie; d.w.z.

een element is sterk ten opzichte van

een ander element dat zwakker is

Relatieve prominentie

Delta

s w

syllabeniveau

BoomdiagrammenRelatieve prominentie

Relatieve sterkteverhouding op:

Mississippi Delta

s w s w s w

Relatieve sterkteverhouding op:

syllabeniveau

BoomdiagrammenRelatieve prominentie

Mississippi Delta

s w s w s w

w s

syllabeniveau

voetniveau

BoomdiagrammenRelatieve prominentie

Relatieve sterkteverhouding op:

Mississippi Delta

s w s w s w

w s s

w

Relatieve sterkteverhouding op:

syllabeniveau

voetniveau

prosodisch woord

fonologische frase

BoomdiagrammenRelatieve prominentie

Op syllabeniveau is er geen clash in

Mississippi Delta

Toch kan Iambic Reversal plaatsvinden:

clash op voetniveau

BoomdiagrammenRelatieve prominentie

Grids

Mis sis sip pi Del ta s w s w s w

w s s

w

Accent & ritme

a. x voor elke

x x x x x x

Mis sis sip pi Del ta s w s w s w

w s s

w

GridsAccent & ritme

b. x voor elke sterkste van elk lexicaal item (fonol. woord)

a. x voor elke

x x x x x x x x

Mis sis sip pi Del ta s w s w s w

w s s

w

GridsAccent & ritme

c. x voor elke s, zodat sterkste s van constituent hogere kolom heeft dan de sterkste s van de zwakke zusterconstituent.

b. x voor elke sterkste van elk lexicaal item (fonol. woord)

a. x voor elke

x x x x x x x x x x x x

Mis sis sip pi Del ta s w s w s w

w s s

w

GridsAccent & ritme

x x x x x x x x x x x x

Mis sis sip pi Del ta s w s w s w

w s s

w

ritme

accent

GridsAccent & ritme

• stress / accent: relatieve prominentie (klemtoon); reflecteert de groepering van syllabes in grotere prosodische eenheden (voet, woord, fonologische frase, …)

GridsAccent & ritme

• stress / accent: relatieve prominentie (klemtoon); reflecteert de groepering van syllabes in grotere prosodische eenheden (voet, woord, fonologische frase, …)

• ritme:(regelmatig) patroon van beklemtoonde en onbeklemtoonde syllabes; fysische stimuli

GridsAccent & ritme

• stress / accent: relatieve prominentie (klemtoon); reflecteert de groepering van syllabes in grotere prosodische eenheden (voet, woord, fonologische frase, …)

• ritme:(regelmatig) patroon van beklemtoonde en onbeklemtoonde syllabes; fysische stimuli

• metrum:volledig regelmatig ritme; (psychologische) perceptie van ritmische stimuli

GridsAccent & ritme

Verschil ritme en metrum:

GridsAccent & ritme

Verschil ritme en metrum:

GridsAccent & ritme

Clash in de grid: twee adjacente x-en met op het direct daaronder liggende niveau geen x er tussen

x x x x x

GridsStress clash

Clash in de grid: twee adjacente x-en met op het direct daaronder liggende niveau geen x er tussen

x x xx x x x x

GridsStress clash

Clash in de grid: twee adjacente x-en met op het direct daaronder liggende niveau geen x er tussen

xx--------------x

x x xx x x x x

GridsStress clash

Reversal:

linker x in clash verschuift naar de eerst mogelijke landingsplaats ter linkerzijde

xx xx x xx x x x x

GridsStress clash

xx ------------ x

x x xx x x x x xMis sis sip pi Del ta

GridsStress clash

xx xx x xx x x x x xMis sis sip pi Del ta

GridsStress clash

Waarom grids?

Hayes (1984): boom accent / structuur

grid ritme

Bomen & grids

Bomen & grids

Sommige frases hebben een zelfde boom, maar

verschillende grids:

Good look ing girl Mon ta na Bank

Jan - Wou ter Zwart Roe lien tje B.w s w s w s w s

s sw w

Grids

Sommige frases hebben een zelfde boom, maar

verschillende grids:

x x x x x x xx

Good look ing girl Mon ta na Bankw s w s w s w s

s sw w

Bomen & gridsGrids

Sommige frases hebben een zelfde boom, maar

verschillende grids:

x x x x xx x x x x x x x

Good look ing girl Mon ta na Bankw s w s w s w s

s sw w

Bomen & gridsGrids

Sommige frases hebben een zelfde boom, maar

verschillende grids:

xx --------------- x x

x x x x xx x x x x x x x

Good look ing girl Mon ta na Bankw s w s w s w s

s sw w

Bomen & gridsGrids

Sommige frases hebben een zelfde boom, maar

verschillende grids:

xx x xx x x x xx x x x x x x x

Good look ing girl Mon ta na Bankw s w s w s w s

s sw w

Bomen & gridsGrids

Problemen met Iambic Reversal

ontstaan waar

Probleem

Problemen met Iambic Reversal

ontstaan waar

(a) geen clash is en toch een

verschuiving, of

Probleem

Problemen met Iambic reversal

ontstaan waar

(a) geen clash is en toch een

verschuiving, of

(b) wel een clash, maar toch

geen verschuiving

Probleem

(a) geen clash, toch verschuiving

xx x

x x x xa me ri kaan

Probleem

(a) geen clash, toch verschuiving

xx xx x x xa me ri kaan

Probleem

data: perfectionist, kaleidoscoop, Ticonderoga

(b) wel clash, geen verschuiving

xx -------------------- x

x x xx x x x x xo ver spe li ge man

Probleem

(b) wel clash, geen verschuiving

x* x x

x x xx x x x x xo ver spe li ge man

Probleem

data: ingewikkelde som vgl. ingewikkelde baby’s

Oplossing Hayes (1984):

clash is niet de juiste trigger van nevenaccentverschuivingen

EuritmieregelsRitmische patronen

Hayes (1984): clash is niet de juiste trigger van nevenaccentverschuivingen

bepaalde ritmische output-structuren zijn hoogwaardig; om die te bereiken kunnen nevenaccenten verschuiven

EuritmieregelsRitmische patronen

De Euritmieregels: op output gericht(daarmee voorloper OT)

Quadrisyllabic Rule (QR)

op het scandeerniveau liggen de x-en idealiter

vier syllabes van elkaar verwijderd.

EuritmieregelsAlternerend ritme

Quadrisyllabic Rule (QR)op het scandeerniveau liggen de x-en idealiter vier syllabes van elkaar verwijderd

Disyllabic Rule (DR)op een niveau lager liggen de x-en idealiter twee syllabes van elkaar verwijderd

EuritmieregelsAlternerend ritme

Quadrisyllabic Rule (QR)op het scandeerniveau liggen de x-en idealiter vier syllabes van elkaar verwijderd

Disyllabic Rule (DR)op een niveau lager liggen de x-en idealiter twee syllabes van elkaar verwijderd

Phrasal Rule (PR)op het een-na-hoogste niveau liggen de x-en zo ver mogelijk van elkaar af

EuritmieregelsAlternerend ritme

x

x xx x x

x x x x x x

a hun dred thir teen men

w s w w s s

w s

s

w

EuritmieregelsAlternerend ritme

QR en DR:

x

x xx x x

x x x x x x

a hun dred thir teen men

w s w w s s

w s

s

w

EuritmieregelsAlternerend ritme

QR :

x

x xx x x

x x x x x x

a hun dred thir teen men

w s w w s s

w s

s

w

EuritmieregelsAlternerend ritme

DR:

x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x

vijf en twin tig ou der wet se pla ten spe lers

EuritmieregelsAlternerend ritme

x

x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x

vijf en twin tig ou der wet se pla ten spe lers

EuritmieregelsAlternerend ritme

xx ------------ x

x x xx x x x x xMis sis sip pi Del ta

EuritmieregelsAlternerend ritme

xx xx x xx x x x x xMis sis sip pi Del ta

EuritmieregelsAlternerend ritme

xx xx x xx x x x x xMis sis sip pi Del ta

van twee naar vier

EuritmieregelsAlternerend ritme

xx x

x x xx x x x x x x

o ver spe li ge man nen

EuritmieregelsAlternerend ritme

x* x x

x x xx x x x x x x

o ver spe li ge man nen

EuritmieregelsAlternerend ritme

xx x

x x xx x x x x x x

o ver spe li ge man nen

geen aanpassing: vijf syllabes is geen verbetering t.o.v. drie syllabes

EuritmieregelsAlternerend ritme

xx x

x x xx x x x x x x

's Her to gen bos sche cen trum

EuritmieregelsAlternerend ritme

xx xx x xx x x x x x x

's Her to gen bos sche cen trum

EuritmieregelsAlternerend ritme

xx xx x xx x x x x x x

's Her to gen bos sche cen trum

vijf syllabes verschil is beter dan twee

EuritmieregelsAlternerend ritme

• accent en ritme moeten verschillend gerepresenteerd worden, dus

Conclusies

• accent en ritme moeten verschillend gerepresenteerd worden, dus

• bomen en grids zijn beide nodig voor de representatie van accent en ritme

alternatief: Bracketed Grids

zie voor uitvoerige discussie van alle mogelijke representaties:

Hogg & McCully – Metrical Phonology, a coursebook, Cambridge 1987

Conclusies

Prosodic Word (PrWd) (x )PrWd

Foot () (x ) (x)

Syllable () (x) (x) (x)

ba ri ton

Bracketed Grids (Hayes, 1995)

• accent en ritme moeten verschillend gerepresenteerd worden, dus

• bomen en grids zijn beide nodig voor de representatie van accent en ritme

• stress clash is niet genoeg om ritmische aanpassingen te verklaren;

Conclusies

• accent en ritme moeten verschillend gerepresenteerd worden, dus

• bomen en grids zijn beide nodig voor de representatie van accent en ritme

• stress clash is niet genoeg om ritmische aanpassingen te verklaren;

• in taal bestaan (universele?) ritmische ideaalpatronen voor de output, die trigger zijn voor (optionele) ritmische aanpassingen

Conclusies

College 4b: Stress in OT

Prosodie:

Klemtoon in OT

Hoofdklemtoon

Data 1. Major Generalisaties

2. Minor Generalisaties

Nevenklemtoon

Klemtoon in een parametrische theorie

Hoofdklemtoon in OT

Nevenklemtoon in OT (ritme)

Opbouw van het college

Hoofdklemtoon in het Nederlands valt moeilijk te beregelen (zie klankleer 1)

Veel uitzonderingen

Dissertatie Kager (1989):

Major generalisaties

vrijwel uitzonderingsloos

Minor generalisaties

geven sterke tendensen aan

Hoofdklemtoon

• Hoofdklemtoon bevindt zich nooit verder dan drie syllabes verwijderd van de rechter woordgrens

Deze generalisatie staat bekend als:

three-syllable window

uitz.: Schéveningen, nóminatief

Major generalisaties 1

… #

finaal

penult

antepenult

Three Syllable Window

• Hoofdklemtoon valt op de syllabe vóór een syllabe die een (onderliggende) schwa als kern heeft en waarin deze schwa voorafgegaan wordt door een consonant

schwallable-restrictie:

vb. kalíber, helikópter, colónne

Major generalisaties 2

• Hoofdklemtoon kan niet op de voorvoorlaatste (antepenult) syllabe vallen, indien de voorlaatste syllabe (penult) gesloten is en een volle vocaal bevat of indien de voorlaatste syllabe een diftong bevat

vb. agénda, eléktron, appéndix, thesáurus

Major generalisaties 3

• Woorden met finaal superzware (VVC of VCC) syllabes hebben finaal hoofdklemtoon

vb. abrikóos, schavúit, ledikánt

uitz. Nícolaas, árbeid, ólifant

Minor generalisaties 1

• Woorden met finaal een diftong hebben finaal hoofdklemtoon

vb. karwéi, lakéi;

uitz. Móskou, kénau

Minor generalisaties 2

• Woorden met finaal een gesloten syllabe met een korte vocaal hebben antepenult hoofdklemtoon

vb. báriton, álmanak

uitz. pelotón

• ingeval van tweesyllabige woorden op de penult (kájak; uitzondering tabák)

Minor generalisaties 3

• Woorden met finaal een open syllabe hebben penult hoofdklemtoon

vb. pyjáma

uitz. Cánada

Minor generalisaties 4

OT doet geen uitspraken over de aard vanfonologische representaties !!!

Klemtoon in een parametrische theorie

Parameters Opties

FOOT FORM Left-Strong/Right-StrongFOOT TYPE QS/QI (Quantity-

(in)sensitive)FOOT SIZE Bounded/UnboundedDIRECTION Left-to-Right; Right-to-

LeftEXTRAMETRICALITY Yes/NoEDGE (of EXTRAM.) Left/RightWORD FORM Left-Strong/Right-Strong

Klemtoon in een parametrische theorie

Parameters OptiesNederlands

FOOT FORM Left-Strong/Right-StrongFOOT TYPE QS/QI (Quantity-

(in)sensitive)FOOT SIZE Bounded/UnboundedDIRECTION Left-to-Right; Right-to-LeftEXTRAMETRICALITY Yes/No (extram. CVC-syllabes)

EDGE (of EXTRAM.) Left/RightWORD FORM Left-Strong/Right-Strong

Klemtoon in een parametrische theorie

Constraints op de vorm van voeten:

FTBIN (Foot Binarity) = , RHT = T (Rhythm Type = Trochaic) () = (s w)

WSP (Weight to Stress Principle) *(LH), *(HH)

Klemtoon Constraints in OT

Uitgangspunt in de meeste klemtoonanalyses van het Nederlands:

Open syllabes zijn LEr is een verschil in fonotactisch gedrag en prosodisch gedrag

Gesloten syllabes zijn H

(in sommige analyses: VCC# of VVC# en ook ViVj# (finale diftong) zijn SH)

L en H

Constraints op de positie van de klemtoon:

Nonfin (Nonfinality Syllable) *s]PrWd

EDGEMOST Align (PrWd, R, s, R)

Faithfulness/Correspondence Constraint:

Parse-

Klemtoon Constraints in OT

ongedomineerd:

Lx = Pr (ieder lexicaal item heeft een prosodische vorm)

RHT = T (rhythm type = trochaic)

Rangschikking:

FTBIN >> Nonfins >> WSP >> Edgemost >> Parse-

Ranking in OT

LL-woorden

china FTBIN Nonfs WSP Edgemost Parse-

(chí na) w#

(chí) na *! w# * chi (ná) *! * *

☞

LLL-woorden

pyjama FTBIN Nonfs WSP Edgemost Parse-

(pýja)ma ww#! *

py(jáma) w# * (pýja)(ma) *! (pyja)(má) *! *

☞

LHL-woorden

agenda FTBIN Nonfs WSP Edgemost Parse-

a(gén)da w# **!

(ágen)da *! ww# * a(génda) w# * (ágen)(da) *! * ww# (agen)(dá) *! * *

☞

LH-woorden

robot FTBIN Nonfs WSP Edgemost Parse-

(ró)(bot) *! w#

ro(bót) *! * (róbot) * w# ☞

LLH-woorden

bariton FTBIN Nonfs WSP Edgemost Parse-

(bári)(ton) ww #

(bari)(tón) *! ba(ríton) *! w# *

☞

So far so good, maar:Woorden als ledikant (dubbelgesloten syllabe)

Oplossing aanpassing onderliggende structuuris lelijk, maar wel vaak gedaan:

catalexis: creatie van een fantoomsyllabe

(Giegerich 1985, Van der Hulst & Van Lit 1987, Langeweg 1988, Kiparsky 1992, Harris 1994, Kager 1995, Van Oostendorp 1995)

Probleem

LLSH-woorden

ledikant FTBIN Nonfs WSP Edgemost Parse-

(lédi)(kan.tø) ww!w#

(ledi)(kán.tø) w# le(díkan)tø *! ww# ** le(díkan.tø) *! * ww# *

☞

echter: ledikánt catalexis: kant = kan $ tø

fantoomsyllabe bewerkstelligt het omgekeerde van nonfinality

Woorden als karwei (finale diftong)

De hier voorgestelde OT-analyse geeft deverkeerde kandidaat als optimaal aan

Groter Probleem

karwei

karwei FTBIN Nonfs WSP Edgemost Parse-

(kár)(wei) w#

kar(wéi) *! * (kárwei) *! w#

☞

Introductie PK-PROM (Prince & Smolensky 1993, p.39)

Element x is een betere peak dan element y als de intrinsieke prominentie van x groter isdan die van y

VCC en ViVj zijn superzwaar

PK-PROM-SH Constraint komt tussen FTBINen Nonfinality in (geldt dus alleen voor SUPERzware ’s)

Oplossing

karwei

karwei FTBIN PK-

PromSHNonfs WSP

(kár)(wei) *!

kar(wéi) * (kárwei) *! *

☞

ledikant

ledikant FTBIN PK-

PromSHNonfs WSP

(lédi)(kant) *!

(ledi)(kánt) * le(díkant) *! *

☞

vijand

vijand FTBIN PK-

PromSHNonfs WSP

(vij)(ánd) *!

(víj)(and) ☞

twee adjacente superzware syllabes

Introductie *HD-Schwallable

Een syllabe waarvan het hoofd geenvocaalplaatskenmerken domineert (schwa dus)moet zich in de zwakke positie van een voetbevinden

kritiek: Is dit een universele constraint ???

Finale Schwallable

kaliber

kaliber FTBIN Nonfs *Hd-

SchwallableWSP

(káli)ber *!

ka(líber) * (káli)ber *! (kali)(bér) *! *

☞

ongedomineerd: Lx=Pr; RhT=T

FTBIN >>PK-PROMSH >>NONFIN >>*HD-SCHWALLABLE >>WSP >>EDGEMOST >>PARSE-

ingewikkeld, maar data ook

Ned. Hoofdklemtoon in OT:

Hoe beoordeel je zo’n analysevoorstel?

1. Zijn de constraints universeel gemotiveerd?

2. Zitten er ad hoc constraints tussen om de puzzel op te lossen?

3. Geven alternatieve rangschikkingen van de constraints alternatieve klemtoonsystemen weer of is het ook mogelijk om d.m.v. re-ranking onmogelijke patronen af te leiden?

Discussie

voordeel: uitzonderingen kunnen beschrevenworden als kleine variaties in de rangschikkingvan constraints: verschil in kracht van deverschillende invloeden op prominentie

vgl. báriton – pelotón

parametrische theorie kan niet zo makkelijk metuitzonderingen omgaan

Ned. Hoofdklemtoon in OT:

normale patroon LLH-woorden

bariton FTBIN Nonfs WSP Edgemost Parse-

(bári)(ton) ww #

(bari)(tón) *! ba(ríton) *! w# *

☞

uitzonderlijk patroon LLH-woorden

peloton FTBIN WSP Edgemost Nonfs Parse-

(pélo)(ton) w!w #

(pelo)(tón) *! pe(lóton) *! w# *

☞

promotie WSP & Edgemost; demotie van Nonfinality

báriton – pelotón zijn beide af te leiden

Nonfinality >> Edgemost >> WSP geeft als optimale output voor LLH: pelóton

Komen dergelijke patronen voor LLH-woordenvoor, dan is dat goed voor deze analyse

Zo niet, dan geeft de mogelijkheid tot re-rankingteveel mogelijkheden en is dat een argument tegen

Discussie

Tentamenvraag

• a. Geef een boomdiagram en een gridrepresentatie voor de ritmische structuur van de frase Zevensnarige Luit. Licht de opbouw van de grid toe.

• b. Is het volgens jou mogelijk om het nevenaccent in deze frase van sna naar Ze te verplaatsen? Ondersteunt jouw intuïtie de voorspelling volgens Hayes' Quadrisyllabic Rule?

Voorbeeld Opdracht

ze ven sna ri ge luit

s w s w w s

w s

s

w

Uitwerking opdracht

x x x x x x

ze ven sna ri ge luit

s w s w w s

w s

s

w

Uitwerking opdracht

x x xx x x x x x

ze ven sna ri ge luit

s w s w w s

w s

s

w

Uitwerking opdracht

x xx x xx x x x x x

ze ven sna ri ge luit

s w s w w s

w s

s

w

Uitwerking opdracht

xx x

x x xx x x x x x

ze ven sna ri ge luit

s w s w w s

w s

s

w

Uitwerking opdracht

xx xx x xx x x x x x

ze ven sna ri ge luit

s w s w w s

w s

s

w

Uitwerking opdracht

• Het nevenaccent kan (volgens mijn intuitie) naar de eerste syllabe verplaatsen;

• Dit komt niet overeen met de voorspelling van de Quadrisyllabic Rule, want vijf syllabes verschil is niet beter dan drie

• Mogelijke verklaringen voor de verschuiving:

– De verplaatsing wordt veroorzaakt door de Phrasal Rule;

– Getallen in samenstellingen hebben de neiging klemtoon naar zich toe te trekken, evenals preposities

Uitwerking opdracht