Burgerschapsconcepten in Vlaanderen:Een internationale vergelijking

Ann Carton*, Yves Dejaeghere**, Marc Callens* & Marc Hooghe***Studiedienst van de Vlaamse Regering**Centrum voor Politicologie, Katholieke Universiteit Leuven

Inleiding

Vernieuwde aandacht voor burgerschap*O.m. in Vlaams regeerakkoord 2004-2009

*grote mobilisatie-agenten worden minder prominent

*Carton & Pauwels (2005): Vlaming heeft beperkt enthousiasme voor ‘actief’ burgerschap

Verschilt dit echter van andere landen? Wat bepaalt verschil?

‘Burgerschap’ als concept

Overkoepelend begrip dat relatie tussen individu en staat duidt

Uiteenleggen in zijn dimensies:“Elementen”: identiteit, burgerlijke deugd

& status“Opleiding”: kennis, attitudes, alg.

vaardigheden “Niveaus”: lokaal tot internationaal

Burgerschap in regeerakkoord verwijst naar “Burgerlijke deugd”

Actief burgerschap

TH Marshall: citizenship & social class (1949) Kritiek: te weinig aandacht voor actief

burgerschap Civic Culture (1963): eerste comparatief

onderzoek. Barns & Kaase (1979): ook ‘contestataire’ vormen van actief zijn behoren tot basis repertoire burgers

Hedendaags onderzoek: bredere waaier van activiteit wordt bekeken (verkiezing, buycott, petities, ...). Data wijzen op splitsing traditionele vs. niet-conventionele vormen

Ook steeds meer aandacht voor relatie met democratische waarden

Normatief: wat moet?

Drie grote stromingen in westerse traditie:

Liberalisme: nadruk op rechten en vrijheid

Communautarisme: nadruk op actief zijn in de gemeenschap

(Neo)-republicanisme: burgerschap is een taak, politiek staat centraal

Burgerschapsconcepten

Onderzoek: burgers zelf naar gedrag ‘ideale burger’ vragen. Gamma maatschappelijke activiteiten aanbieden Kwantitatief: European Social Survey (2002), General Social

Survey (1984), Citizenship, Involvement, Democracy (2005), Cived (1996-1997), Belgian Political Panel Study (2006-2008)...

Kwalitatief: Almond & Verba (1963), Conover e.a. (1991), Lister (2003), ...

ISSP biedt voordelen: voldoende items, groot aantal landen

Dimensies van burgerschap in ISSP

Plichten Nooit proberen belastingen te

ontduiken Altijd de wetten en regelgevingen

naleven Stemmen

Altijd uw stem uitbrengen bij verkiezingen

Dimensies van burgerschap in ISSP Solidariteit

Mensen helpen in ons land die het slechter hebben dan uzelf

Mensen helpen in de rest van de wereld die het slechter hebben dan uzelf

Actief De activiteiten van de overheid in

het oog houden Actief zijn in sociale of politieke

verenigingen

Globale resultaten op landenniveau

Oeso-landen (n=26)

EU-landen (n=17)

Burgerschaps-dimensies

Gemiddelde Gemiddelde

Plichten 8,40 8,27

Stemmen 7,99 7,77

Solidariteit 7,07 7,07

Actief 6,24 5,94

Verschillen tussen Oeso-landen – Burgerschapsdimensie stemmen

4

5

6

7

8

9

10

DE

-E CZ

FLA SK

DE

-W FI

GB

HU

CH PL

AT

JP ES NL

PT

KR

MX

NZ

NO IE AU

US

FR

SE

CA

DK

Gemiddelde 95% BI bovengrens 95% BI ondergrens Algemeen gemiddelde

Verschillen tussen Oeso-landen – Burgerschapsdimensie plichten

4

5

6

7

8

9

10

FLA CH NL

CZ

DE

-E AT

FR

NO

SE FI

DE

-W DK

HU

ES

MX

SK NZ IE KR PL

PT

AU JP GB

CA

US

Gemiddelde 95% BI bovengrens 95% BI ondergrens Algemeen gemiddelde

Verschillen tussen Oeso-landen – Burgerschapsdimensie actief

4

5

6

7

8

9

10

CZ FI

HU

SK

FLA

DE

-E GB

DE

-W CH

DK NZ

SE JP NO FR AT

ES PL

NL IE KR

AU PT

US

MX

CA

Gemiddelde 95% BI bovengrens 95% BI ondergrens Algemeen gemiddelde

Verschillen tussen Oeso-landen – Burgerschapsdimensie solidariteit

4

5

6

7

8

9

10

HU CZ FI

KR NZ

FLA JP

DE

-E GB

SE

FR

NO

DE

-W DK NL

SK

CA

AU

CH

US AT

PL IE PT

ES

MX

Gemiddelde 95% BI bovengrens 95% BI ondergrens Algemeen gemiddelde

Een verklaring van de landenverschillen (1)

Literatuuroverzicht actief burgerschap Individuele karakteristieken Kenmerken van de samenleving

Multiniveau analyse integreert beide verklaringsniveaus

Een verklaring van de landenverschillen (2)

Individuele covariaten Sociaal-demografische

achtergrondkenmerken Geslacht, leeftijd, onderwijsniveau

Sociaal-economische positie Werksituatie van het individu en ev. partner

Integratie sociaal-politieke leven Participatie verenigingsleven, sociaal politiek

actief Attitudevragen

Vertrouwen in de overheid en in de medemens

Een verklaring van de landenverschillen (3)

Landcovariaten Onderwijs Algemene welvaartsniveau Investeringen in sociale zekerheid Religieuze cultuur Kiessysteem De facto gelijkheid (analyse EU-

landen)

Intragroepcorrelaties van multiniveau lege modellen

Oeso-landen EU-landen

Stemmen 0,088 0,093

Plichten 0,056 0,046

Actief 0,107 0,093

Solidariteit 0,110 0,109

Resultaten Oeso-landen (1)

Individuele covariaten Vrouwen hechten meer belang aan elk

van onderscheiden burgerschapsdimensies

Hoger opgeleiden, politiek actieven en burgers met vertrouwen in de overheid scoren globaal ook hoger

Participatie verenigingsleven positief effect

Hoe ouder hoe hoger de lat vooraleer van een ‘goede’ burger te spreken

Resultaten Oeso-landen (2)

Landcovariaten Dimensies plichten, actief zijn en

solidariteit negatieve relatie met gemiddelde PISA-scores voor wiskunde

Investeringen in sociale zekerheid negatief verband met dimensie plichten en dimensie actief

Geen verband: PISA-scores begrijpend lezen, BBP per capita en kiessysteem

Resultaten EU-landen

Individuele covariaten Globaal in de lijn resultaten Oeso-

landen Landcovariaten

Voordeel inbrengen van economische ongelijkheid (Gini-coëfficiënt)

In meer gelijke landen (zoals België – Vlaanderen) minder belang gehecht aan normen inzake actief burgerschap en solidariteit

Besluit (1)

Burgers in Oeso-landen traditioneel patroon burgerschapsconcepten Vooraan prioriteitenlijstje: stemmen

bij verkiezingen en gehoorzamen aan de wetten van het land

Pas daarna betuigen van solidariteit voor wie daar nood aan heeft

Nog verder zich actief inzetten voor de gemeenschap

Besluit (2)

Effecten landvariabelen niet altijd conform verwachtingen Een goed functionerend onderwijssysteem,

belangrijke investeringen voor de sociale zekerheid en een meer gelijke samenleving gaan niet noodzakelijk samen met de burgerschapsconcepten rond actieve en solidaire burgers

Mogelijke trade-off tussen geïnstitutionaliseerde en individuele solidariteit

Besluit (3)

Bijzondere positie Vlaanderen Voor alle onderscheiden dimensies van

burgerschap, en in het bijzonder voor het naleven van wetgeving, bengelt Vlaanderen onderaan

Kan implementatie van regeringsbeleid bemoeilijken

Efficiënte en transparante wetgeving bijzonder aandachtspunt voor de Vlaamse overheid