Post on 08-Jun-2015
Bijengezondheid
Bijengezondheid NBV
Deze cursus gaat
niet over bijenziekten
Bijengezondheid
Bijengezondheid NBV
Maar over het plezier dat
bijen aan hun imker beleven
Bijengezondheid
Bijengezondheid NBV
En het plezier dat imkers
aan hun bijen kunnen beleven
Bijengezondheid
Bijengezondheid NBV
Dit gevoel willen we
overbrengen
Bijengezondheid
Bijengezondheid NBV
Duur van de cursus
De cursus bijengezondheid bestaat uit :
a. Drie theorie avonden
b. Een aantal praktijklessen
Bijengezondheid NBV
Opzet van de cursus
• Deze cursus is eenvoudig van opzet
• Waarnemen met normale zintuigen
• Geen microscoop- of laboratoriumonderzoek
• Een specialistencursus is in voorbereiding
Bijengezondheid NBV
Drie theorielessen
1. Hygiënisch imkeren
2. Beschrijving bijenziekten
3. Behandeling ziekten en plagen
Bijengezondheid NBV
De praktijklessen
• De praktijklessen worden in overleg ingevuld
• Tijdens de cursus wordt bepaald waar de meeste aandacht naar uitgaat
• Het accent ligt op de varroabestrijding
Bijengezondheid NBV
Afsluiting van de cursus
• De afdeling bepaalt de wijze van afsluiting
• Een theorie examen ?
• Beoordeling mentor ?
• Op een vriendelijke manier ?
• Wij gunnen iedereen het Basisdiploma Bijengezondheid
Bijengezondheid NBV
Deel 1 : Hygiënisch imkeren
Bijengezondheid NBV
Bijengezondheid
Hygiënisch imkeren
• De gezondheid van bijen
• Voorkomen is beter dan genezen
• Herkennen van ziekten
• Residuen
Bijengezondheid NBV
De gezondheid van bijen
• Wat is nu echt van belang voor onze bijen ?
Voldoende te eten
Een schone omgeving
Een vakbekwame imker
Bijengezondheid NBV
De gezondheid van bijen
• De natuurlijke ontwikkeling van een volk
• Het veranderende landschap
• De beschikbaarheid van stuifmeel
• Zwermen om ziekten te bestrijden
• Nadelen moderne imkerij
Bijengezondheid NBV
De natuurlijke ontwikkeling
• Explosieve groei in het voorjaar
• Zwermen
• Voorraad verzamelen voor de winter
• Overwinteren
Bijengezondheid NBV
Het veranderende landschap
• Weelderig bloeiende randen verdwijnen
• Uitbundig bloeiende weilanden verdwijnen
• Akkers worden onkruidvrij gehouden
• Het ontstaan van monoculturen
Bijengezondheid NBV
Beschikbaarheid van stuifmeel
• Eiwitten, vitaminen, vetten en mineralen
• Nodig voor de productie van voedersap
• Nodig voor de ontwikkeling van larven
• Nodig voor de ontwikkeling van winterbijen
Bijengezondheid NBV
Zorg voor gevarieerd stuifmeel
• Niet elke plant bevat dezelfde stoffen
• Stuifmeel moet juist van veel verschillende planten afkomstig zijn
• Gebrek aan stuifmeel oorzaak zwakke volken
• Geen stuifmeel, geen winterbijen, geen volken
Bijengezondheid NBV
Zwermen
• Natuurlijke methode van ziekte bestrijding
• In de natuur zwermen volken bij ernstige infectie
• Een zwerm neemt nauwelijks ziektekiemen en parasieten mee
• Deze blijven in het broednest achter
Bijengezondheid NBV
Nadelen moderne imkerij
• Het broednest zit soms jarenlang op de zelfde ramen
• Raat wordt veel te lang gebruikt
• Ziektekiemen hopen zich op
• Broedziekten ontwikkelen zich
• Ramen en kastdelen uitwisselen met andere volken
• Reizen naar drachtvelden : contact met zieke volken
Bijengezondheid NBV
Wij zijn verantwoordelijk
• De bijen zijn volledig van ons afhankelijk
• Wij bepalen hun leefomgeving
• Wij zorgen voor huisvesting
• Bijhouden van kennis is van groot belang
Bijengezondheid NBV
• is in staat om afwijkingen te herkennen
in het broednest
op de bodemlade
buiten de kast
De vakbekwame imker
Bijengezondheid NBV
De vakbekwame imker
• Blijft zichzelf ontwikkelen door :
Het volgen van lezingen
Studiedagen bezoeken
Verenigingsavonden bijwonen
Bijengezondheid NBV
Voorkomen beter dan genezen
• De natuurlijke afweer tegen infectie
• Wat kan de imker doen om de infectiedruk laag te houden
• Verspreiding van zieken
• Hygiëne in de stal
• Het vervangen van ramen
• Hoe te handelen met een duidelijk ziek volk
• Ontsmetten
• Geïntegreerde varroabestrijding
Bijengezondheid NBV
De natuurlijke afweer tegen infecties
• Fysieke barrières
• Het bijenlichaam
• De proventriculus
• Propolis verzamelen
Bijengezondheid NBV
De natuurlijke afweer tegen infecties
• Hoge suikerconcentratie
• Bijenbrood
• Broedtrekken
• Gedragsaanpassing
Bijengezondheid NBV
Wat kan de imker doen ?
• Evenwicht in de kast respecteren
• Sterke volken telen, zwakke opruimen
• Raten vernieuwen
• Gevarieerd stuifmeel aanbieden
Bijengezondheid NBV
Wat kan de imker doen ?
• Zorgen voor schoon drinkwater
• Materialen ontsmetten
• Besmetting voorkomen
• De kasten en stal schoon houden
Bijengezondheid NBV
Hoe verspreiden zich ziekten ?
• Voeren besmet stuifmeel of honing
• Invoer jonge koningin met bijen
• Vervliegen, zwermen, varroamijt, wasmot
• Imker, handschoenen, kleding, schoeisel
Bijengezondheid NBV
Hoe verspreiden zich ziekten ?
• Contact imkers onderling
• Uitwisselen besmet materiaal
• Aanschaf gebruikte bijenkasten
• Gebruikt materiaal niet te reinigen
Bijengezondheid NBV
Hygiëne in de stal
• Ruim alles direct op
• Bouw een ratentoren en ontsmet met ijsazijn
• Kasten schoonmaken, uitboenen en afvlamen
• Vernietig materiaal dat opgeruimd moet worden
Bijengezondheid NBV
Raat vernieuwen
• Was het advies jaarlijks 33% te vervangen
• Het advies is nu jaarlijks 50% te vervangen
• Sommigen vervangen jaarlijks al 100%
Bijengezondheid NBV
Raat vernieuwen
• Volken gedijen beter op nieuwe raat
• Je verlaagt de infectiedruk enorm
• Een natuurlijke manier van imkeren
Bijengezondheid NBV
Deze investeringen
• Betalen zichzelf terug, door
gezondere volken
meer plezier aan het imkeren
een hogere opbrengst aan honing en was
Bijengezondheid NBV
Hoe behandel je een ziek volk
• De grootste deel van de infectie zit in het broed
• Verwijder besmette ramen
• Hang schone ramen of kunstraat in
• Zet desnoods een heel volk op kunstraat
• Eventueel samen met een varroabestrijding
Bijengezondheid NBV
Ontsmetten
• IJsazijn
• Heet sodawater
• Flamberen
Bijengezondheid NBV
IJsazijn
• Maak een toren van kamers met ramen
• Gebruik 50 ml ijsazijn ( 60 % ) per kamer
• Toepassen bij temperatuur boven 15oC
• Kamers en ramen voor gebruik goed luchten
Bijengezondheid NBV
Heet sodawater
• Kasten met de beitel eerst schoon schrapen
• Gebruik 60 gram soda per liter heet water
• Kasten boenen en daarna afspoelen
• De ziektekiemen verdwijnen in afvoerput
Bijengezondheid NBV
Flamberen
• Een klusbrander hoort in de stal
• Materiaal direct voor gebruik flamberen
• Ziektekiemen en ongedierte verdwijnen
Bijengezondheid NBV
Geïntegreerde varroabestrijding
• Darrenraat verwijderen in het voorjaar
• Varroabestrijding in de zomer
• Oxaalzuur toepassen in de winter
Bijengezondheid NBV
Pauze
Bijengezondheid NBV
Het herkennen van ziekten
• Gezond broed
• De ontwikkeling in het voorjaar
• Observatie
• Ziekte beelden
• Overzicht ziekten en plagen
Bijengezondheid NBV
Gezond broed
Bijengezondheid NBV
Gezond broed
• Mooi aaneen gesloten broed
• Weinig open cellen tussen het gesloten broed
• Deksels droog en enigszins bolvormig
• Larven zijn parelwit van kleur
• Larven liggen in de karakteristieke C-vorm
Bijengezondheid NBV
Gezond broed
Bijengezondheid NBV
De ontwikkeling in het voorjaar
• Is goed te volgen op de bodemlade
• In de winter 5 straten bezet
• Doorzichtige wasplaatjes en veel stuifmeel
• Na een paar weken mooi weer 9 straten bezet
• Volken die achterblijven kunnen ziek zijn
Bijengezondheid NBV
Ontwikkeling gezond volk
• In de winter : een vijftal ramen bezet
• Een paar weken mooi weer :10 ramen bezet
• Eind april : 20 ramen bezet, 12 ramen broed
• Eind mei : de bijen puilen de kast uit
Bijengezondheid NBV
Herkennen van bijenziekten
• Op afstand van de kast
• Voor de kast
• Op de bodemlade
• In het broednest
Bijengezondheid NBV
Op afstand van de kast
• Vliegen de bijen massaal
• Brengen ze veel stuifmeel naar binnen
• Vliegen de bijen te vroeg of te lang door
• Vliegen de bijen bij te koud weer
Bijengezondheid NBV
Voorzijde kast en op de grond
• Vuil op de vliegplank of tegen de wand
• Dode bijen of mummies
• Hangen veel bijen voor de kast
• Krabbelaars voor de kast
Bijengezondheid NBV
Voordeel van de bodemlade
• Je hoeft de kast niet steeds te openen
• Van de bodemlade is veel af te lezen
• De ontwikkeling van het volk is goed volgen
• Vooral in de koude periode is de bodemlade een uitstekend middel om het volk te controleren
Bijengezondheid NBV
Lezen van de bodemlade
• Hoe groot is het broednest
• Veel stuifmeel op de bodem
• Doorzichtige wasplaatjes of bolle deksels
• Varroamijten of andere dieren
Bijengezondheid NBV
De volwassen bijen
• Hoe reageert het volk op aanraken kast
• Bruist het kort op en wordt weer stil ?
• Beschadigde of misvormde vleugels
• Veel donkere glimmende bijen
Bijengezondheid NBV
Afwijkingen in het broednest
• Onregelmatig of gaten patroon
• Uitpuilende bolle deksels
• Dode larven of verdroogde resten
• Deksels met gaten of stinkend broed
Bijengezondheid NBV
Hoe stel je de juiste diagnose
• Bij een ziekte behoren bepaalde symptomen
• Sommige symptomen komen bij meerdere ziekten voor
• Een diagnose is niet altijd eenvoudig te stellen
• Vaak is aanvullend laboratoriumonderzoek nodig
• Raadpleeg de overzichtstabellen van ziektebeelden en ziekten
• Raadpleeg bij twijfel de bijengezondheidscoördinator
Bijengezondheid NBV
Overzichtstabel ziektebeelden
• Kolom 2 : Plaats waarneming
• Kolom 3 : Verschijnsel
• Kolom 4 : Mogelijke ziekte
• Kolom 5 : Aanvulling
Bijengezondheid NBV
No Waar Verschijnsel Mogelijke ziekte of plaag Aanvulling
1 Voor de kast of op de bodem Dode bijen Niet eenvoudig te bepalen Aanvullend onderzoek nodig
2 Voor de kast Krabbelaars Virusinfectie
Nosema
Tracheeën mijt ½ kg bijen voor de kast
3 Vliegplank en voorwand Ontlasting Roer Bruine vlekken
Nosema Druppelvormige vlekken
Amoebe Gele kleur
Meiziekte Pasta achtig
4 Vliegplank en op de grond Stukjes was en raat Roverij Bijen vluchten bij openen kast
5 Vliegplank en op de grond Witte of gekleurde mummies
kalkbroed Wit of grijs/zwart
Steenbroed Groengeel, grijs of zwart
6 Bodemlade Bruine ovale mijten varroabesmetting
7 In de kast Besmeurde raten Roer Smerige celranden
Nosema
Amoebe Gele ontlasting
8 In het broed Dode larven Kakbroed
Steenbroed
Zakbroed Zak gevuld met vloeistof
Amerikaans vuilbroed Trekt slijmachtige draad
Europees vuilbroed Onnatuurlijke houding
Bijengezondheid NBV
Overzichtstabel ziektebeelden
9 In het broed Open cellen tussen gesloten broed
Inteelt Hagelschot
AVB en EVB
10 In het broed Onregelmatig broednest AVB Gronderige leemachtige geur
EVB Geur van rottend materiaal
Virusinfectie Verhouding bijen/broed fout
11 Celdeksels Ingezonken AVB en EVB
12 Celdeksels Kleine gaatjes Kalkbroed
AVB en EVB Karakteristieke vormen
13 Celdeksel Bolle deksels Bultbroed Dar in werkstercel
14 Cellen Meerdere eieren Leggende werkster Wordt bultbroed
15 Cellen Bruine mijten Varroa Bruine ovale vorm
Tropilaelaps Kleiner dan varroa
16 Cellen Witte kristallen Varroa ontlasting
17 Cellen Dode bijen Honger Met de kop naar binnen
18 Raten Tunnels van wit spinsel Wasmot
Bijengezondheid NBV
Overzichtstabel ziektebeelden
19 Raten en spleten Witte lange larven Wasmot Maken spinsel
Kleine kastkever Laten slijmspoor achter
20 Op de ramen Zwarte kevertjes Kleine kastkever
21 Op de ramen Roodbruine ovale mijten Tropilaelaps Mijten rennen over de raat
22 Op de bijen Kleine mijten of luizen Varroa Bruine ovale vorm
Tropilealaps Kleiner dan varroa
Bijenluis Kop, borst en staartstuk
23 Volwassen bijen Misvormde vleugels DWV
Tropilaelaps
24 Volk als geheel Trage ontwikkeling Niet eenvoudig te bepalen Aanvullend onderzoek nodig
Bijengezondheid NBV
Overzichtstabel ziektebeelden
Bijengezondheid NBV
Overzichtstabel bijenziekten
No Naam Soort Bijbehorende ziektebeelden
1 Kalkbroed schimmel - wit/gele of groen/grijze mummies - mummies los in de cellen of de bodem, op de vliegplank of voor de kast op de grond
2 Steenbroed schimmel - wit/grijze of lichtgroen/bruine mummies-mummies zitten vast in de cellen
3 AVB bacterie - draden trekkend- lege cellen, ingevallen deksels, gaatjes in de deksels- raten hebben bruin beige kleur en hebben gronderige leemachtige geur- ingedroogde korst zit vast in de cel
4 EVB bacteriën - niet draden trekkend- larven zijn verkleurd en liggen gedraaid in de cel. Zurige geur of zweetvoetengeur- soms verzegeld broed met ingezakte celdeksels of met gaatjes - ingedroogde korst ligt los in de cel
5 Zakbroed virus - streklarf kleurt eerst bruin/zwart- de kop knikt voorover - larve lijkt net een met vloeistof gevuld blaasje
6 DWV virus - gekreukelde of nauwelijks ontwikkelde vleugels.
7 APV virus - broedafwijkingen lijkend op EVB verschijnselen
8 Overige virussen virus - krabbelende, lusteloze bijen, soms met trillende vleugels- broedafwijkingen, hagelschot, afwijkende larven en verzegeld broed- haarverlies en zwartkleuring van de volwassen bijen- volken ontwikkelen zich niet goed
Bijengezondheid NBV
9 Nosema eencellige - ontlasting op de onbezette raten en bij vlieggat of vliegplank- te weinig bijen in verhouding tot het broednest- trage voorjaarsontwikkeling
10 Amoebe eencellige - hetzelfde als nosema. Microscoop onderzoek nodig.
11 Roer verstopping - besmeurde raten en vliegplank
12 Meiziekte verstopping - schudden met hun achterlijf om tot ontlasting te komen
13 Hagelschot moer - opvallend veel broedloze cellen
14 Bultbroed moer - onregelmatig broednest met bolle deksels
15 Varroa mijt - mijten op de varroa-bodem
16 Acarapis mijt - ½ kg bijen krabbelen voor de kast na de eerste reinigingsvlucht- volken ontwikkelen zich slecht. Weinig vliegactiviteit
17 Tropilaelaps mijt - mijten in het volk
18 Bijenluis vlieg - vooral op de kop van de koningin
19 Wasmot Mot - lange tunnels met spinsels in de raten
Overzichtstabel bijenziekten
Residuen in de honing
• Honing is een natuurzuiver product
• Daar horen geen vreemde stoffen
• Geneesmiddelen en bestrijdingsmiddelen
in de honing zijn uit den boze
Bijengezondheid NBV
De imker is verantwoordelijk voor
• Residuen van geneesmiddelen
• Residuen van bestrijdingsmiddelen
• Residuen van houtbeschermingsmiddelen
Bijengezondheid NBV
De bijen brengen zelf in de kast
• Zware metalen
• Pesticiden
• Pathogene bacteriën
• Pollen van genetisch gemodificeerde planten
• Radioactief materiaal
Bijengezondheid NBV
Residuen in de was
• Ook in de was blijven resten achter
• Sommige stoffen breken niet af
• Daardoor wordt de concentratie steeds hoger
• Dit kan schadelijk vormen aannemen voor de bij
• Hierdoor wordt ook de varroamijt resistent
Bijengezondheid NBV
Natuurzuivere honing
• Graag presenteren wij ons als een
producent van een natuurzuiver product
• Dat moeten wij dan ook waarmaken !
Bijengezondheid NBV
Bijengezondheid NBV
Einde les 1
Vragen of opmerkingen ?
Bijengezondheid NBV