Bijengezondheid

Bijengezondheid NBV

Deze cursus gaat

niet over bijenziekten

Bijengezondheid

Bijengezondheid NBV

Maar over het plezier dat

bijen aan hun imker beleven

Bijengezondheid

Bijengezondheid NBV

En het plezier dat imkers

aan hun bijen kunnen beleven

Bijengezondheid

Bijengezondheid NBV

Dit gevoel willen we

overbrengen

Bijengezondheid

Bijengezondheid NBV

Duur van de cursus

De cursus bijengezondheid bestaat uit :

a. Drie theorie avonden

b. Een aantal praktijklessen

Bijengezondheid NBV

Opzet van de cursus

• Deze cursus is eenvoudig van opzet

• Waarnemen met normale zintuigen

• Geen microscoop- of laboratoriumonderzoek

• Een specialistencursus is in voorbereiding

Bijengezondheid NBV

Drie theorielessen

1. Hygiënisch imkeren

2. Beschrijving bijenziekten

3. Behandeling ziekten en plagen

Bijengezondheid NBV

De praktijklessen

• De praktijklessen worden in overleg ingevuld

• Tijdens de cursus wordt bepaald waar de meeste aandacht naar uitgaat

• Het accent ligt op de varroabestrijding

Bijengezondheid NBV

Afsluiting van de cursus

• De afdeling bepaalt de wijze van afsluiting

• Een theorie examen ?

• Beoordeling mentor ?

• Op een vriendelijke manier ?

• Wij gunnen iedereen het Basisdiploma Bijengezondheid

Bijengezondheid NBV

Deel 1 : Hygiënisch imkeren

Bijengezondheid NBV

Bijengezondheid

Hygiënisch imkeren

• De gezondheid van bijen

• Voorkomen is beter dan genezen

• Herkennen van ziekten

• Residuen

Bijengezondheid NBV

De gezondheid van bijen

• Wat is nu echt van belang voor onze bijen ?

Voldoende te eten

Een schone omgeving

Een vakbekwame imker

Bijengezondheid NBV

De gezondheid van bijen

• De natuurlijke ontwikkeling van een volk

• Het veranderende landschap

• De beschikbaarheid van stuifmeel

• Zwermen om ziekten te bestrijden

• Nadelen moderne imkerij

Bijengezondheid NBV

De natuurlijke ontwikkeling

• Explosieve groei in het voorjaar

• Zwermen

• Voorraad verzamelen voor de winter

• Overwinteren

Bijengezondheid NBV

Het veranderende landschap

• Weelderig bloeiende randen verdwijnen

• Uitbundig bloeiende weilanden verdwijnen

• Akkers worden onkruidvrij gehouden

• Het ontstaan van monoculturen

Bijengezondheid NBV

Beschikbaarheid van stuifmeel

• Eiwitten, vitaminen, vetten en mineralen

• Nodig voor de productie van voedersap

• Nodig voor de ontwikkeling van larven

• Nodig voor de ontwikkeling van winterbijen

Bijengezondheid NBV

Zorg voor gevarieerd stuifmeel

• Niet elke plant bevat dezelfde stoffen

• Stuifmeel moet juist van veel verschillende planten afkomstig zijn

• Gebrek aan stuifmeel oorzaak zwakke volken

• Geen stuifmeel, geen winterbijen, geen volken

Bijengezondheid NBV

Zwermen

• Natuurlijke methode van ziekte bestrijding

• In de natuur zwermen volken bij ernstige infectie

• Een zwerm neemt nauwelijks ziektekiemen en parasieten mee

• Deze blijven in het broednest achter

Bijengezondheid NBV

Nadelen moderne imkerij

• Het broednest zit soms jarenlang op de zelfde ramen

• Raat wordt veel te lang gebruikt

• Ziektekiemen hopen zich op

• Broedziekten ontwikkelen zich

• Ramen en kastdelen uitwisselen met andere volken

• Reizen naar drachtvelden : contact met zieke volken

Bijengezondheid NBV

Wij zijn verantwoordelijk

• De bijen zijn volledig van ons afhankelijk

• Wij bepalen hun leefomgeving

• Wij zorgen voor huisvesting

• Bijhouden van kennis is van groot belang

Bijengezondheid NBV

• is in staat om afwijkingen te herkennen

in het broednest

op de bodemlade

buiten de kast

De vakbekwame imker

Bijengezondheid NBV

De vakbekwame imker

• Blijft zichzelf ontwikkelen door :

Het volgen van lezingen

Studiedagen bezoeken

Verenigingsavonden bijwonen

Bijengezondheid NBV

Voorkomen beter dan genezen

• De natuurlijke afweer tegen infectie

• Wat kan de imker doen om de infectiedruk laag te houden

• Verspreiding van zieken

• Hygiëne in de stal

• Het vervangen van ramen

• Hoe te handelen met een duidelijk ziek volk

• Ontsmetten

• Geïntegreerde varroabestrijding

Bijengezondheid NBV

De natuurlijke afweer tegen infecties

• Fysieke barrières

• Het bijenlichaam

• De proventriculus

• Propolis verzamelen

Bijengezondheid NBV

De natuurlijke afweer tegen infecties

• Hoge suikerconcentratie

• Bijenbrood

• Broedtrekken

• Gedragsaanpassing

Bijengezondheid NBV

Wat kan de imker doen ?

• Evenwicht in de kast respecteren

• Sterke volken telen, zwakke opruimen

• Raten vernieuwen

• Gevarieerd stuifmeel aanbieden

Bijengezondheid NBV

Wat kan de imker doen ?

• Zorgen voor schoon drinkwater

• Materialen ontsmetten

• Besmetting voorkomen

• De kasten en stal schoon houden

Bijengezondheid NBV

Hoe verspreiden zich ziekten ?

• Voeren besmet stuifmeel of honing

• Invoer jonge koningin met bijen

• Vervliegen, zwermen, varroamijt, wasmot

• Imker, handschoenen, kleding, schoeisel

Bijengezondheid NBV

Hoe verspreiden zich ziekten ?

• Contact imkers onderling

• Uitwisselen besmet materiaal

• Aanschaf gebruikte bijenkasten

• Gebruikt materiaal niet te reinigen

Bijengezondheid NBV

Hygiëne in de stal

• Ruim alles direct op

• Bouw een ratentoren en ontsmet met ijsazijn

• Kasten schoonmaken, uitboenen en afvlamen

• Vernietig materiaal dat opgeruimd moet worden

Bijengezondheid NBV

Raat vernieuwen

• Was het advies jaarlijks 33% te vervangen

• Het advies is nu jaarlijks 50% te vervangen

• Sommigen vervangen jaarlijks al 100%

Bijengezondheid NBV

Raat vernieuwen

• Volken gedijen beter op nieuwe raat

• Je verlaagt de infectiedruk enorm

• Een natuurlijke manier van imkeren

Bijengezondheid NBV

Deze investeringen

• Betalen zichzelf terug, door

gezondere volken

meer plezier aan het imkeren

een hogere opbrengst aan honing en was

Bijengezondheid NBV

Hoe behandel je een ziek volk

• De grootste deel van de infectie zit in het broed

• Verwijder besmette ramen

• Hang schone ramen of kunstraat in

• Zet desnoods een heel volk op kunstraat

• Eventueel samen met een varroabestrijding

Bijengezondheid NBV

Ontsmetten

• IJsazijn

• Heet sodawater

• Flamberen

Bijengezondheid NBV

IJsazijn

• Maak een toren van kamers met ramen

• Gebruik 50 ml ijsazijn ( 60 % ) per kamer

• Toepassen bij temperatuur boven 15oC

• Kamers en ramen voor gebruik goed luchten

Bijengezondheid NBV

Heet sodawater

• Kasten met de beitel eerst schoon schrapen

• Gebruik 60 gram soda per liter heet water

• Kasten boenen en daarna afspoelen

• De ziektekiemen verdwijnen in afvoerput

Bijengezondheid NBV

Flamberen

• Een klusbrander hoort in de stal

• Materiaal direct voor gebruik flamberen

• Ziektekiemen en ongedierte verdwijnen

Bijengezondheid NBV

Geïntegreerde varroabestrijding

• Darrenraat verwijderen in het voorjaar

• Varroabestrijding in de zomer

• Oxaalzuur toepassen in de winter

Bijengezondheid NBV

Pauze

Bijengezondheid NBV

Het herkennen van ziekten

• Gezond broed

• De ontwikkeling in het voorjaar

• Observatie

• Ziekte beelden

• Overzicht ziekten en plagen

Bijengezondheid NBV

Gezond broed

Bijengezondheid NBV

Gezond broed

• Mooi aaneen gesloten broed

• Weinig open cellen tussen het gesloten broed

• Deksels droog en enigszins bolvormig

• Larven zijn parelwit van kleur

• Larven liggen in de karakteristieke C-vorm

Bijengezondheid NBV

Gezond broed

Bijengezondheid NBV

De ontwikkeling in het voorjaar

• Is goed te volgen op de bodemlade

• In de winter 5 straten bezet

• Doorzichtige wasplaatjes en veel stuifmeel

• Na een paar weken mooi weer 9 straten bezet

• Volken die achterblijven kunnen ziek zijn

Bijengezondheid NBV

Ontwikkeling gezond volk

• In de winter : een vijftal ramen bezet

• Een paar weken mooi weer :10 ramen bezet

• Eind april : 20 ramen bezet, 12 ramen broed

• Eind mei : de bijen puilen de kast uit

Bijengezondheid NBV

Herkennen van bijenziekten

• Op afstand van de kast

• Voor de kast

• Op de bodemlade

• In het broednest

Bijengezondheid NBV

Op afstand van de kast

• Vliegen de bijen massaal

• Brengen ze veel stuifmeel naar binnen

• Vliegen de bijen te vroeg of te lang door

• Vliegen de bijen bij te koud weer

Bijengezondheid NBV

Voorzijde kast en op de grond

• Vuil op de vliegplank of tegen de wand

• Dode bijen of mummies

• Hangen veel bijen voor de kast

• Krabbelaars voor de kast

Bijengezondheid NBV

Voordeel van de bodemlade

• Je hoeft de kast niet steeds te openen

• Van de bodemlade is veel af te lezen

• De ontwikkeling van het volk is goed volgen

• Vooral in de koude periode is de bodemlade een uitstekend middel om het volk te controleren

Bijengezondheid NBV

Lezen van de bodemlade

• Hoe groot is het broednest

• Veel stuifmeel op de bodem

• Doorzichtige wasplaatjes of bolle deksels

• Varroamijten of andere dieren

Bijengezondheid NBV

De volwassen bijen

• Hoe reageert het volk op aanraken kast

• Bruist het kort op en wordt weer stil ?

• Beschadigde of misvormde vleugels

• Veel donkere glimmende bijen

Bijengezondheid NBV

Afwijkingen in het broednest

• Onregelmatig of gaten patroon

• Uitpuilende bolle deksels

• Dode larven of verdroogde resten

• Deksels met gaten of stinkend broed

Bijengezondheid NBV

Hoe stel je de juiste diagnose

• Bij een ziekte behoren bepaalde symptomen

• Sommige symptomen komen bij meerdere ziekten voor

• Een diagnose is niet altijd eenvoudig te stellen

• Vaak is aanvullend laboratoriumonderzoek nodig

• Raadpleeg de overzichtstabellen van ziektebeelden en ziekten

• Raadpleeg bij twijfel de bijengezondheidscoördinator

Bijengezondheid NBV

Overzichtstabel ziektebeelden

• Kolom 2 : Plaats waarneming

• Kolom 3 : Verschijnsel

• Kolom 4 : Mogelijke ziekte

• Kolom 5 : Aanvulling

Bijengezondheid NBV

No Waar Verschijnsel Mogelijke ziekte of plaag Aanvulling

1 Voor de kast of op de bodem Dode bijen Niet eenvoudig te bepalen Aanvullend onderzoek nodig

2 Voor de kast Krabbelaars Virusinfectie

Nosema

Tracheeën mijt ½ kg bijen voor de kast

3 Vliegplank en voorwand Ontlasting Roer Bruine vlekken

Nosema Druppelvormige vlekken

Amoebe Gele kleur

Meiziekte Pasta achtig

4 Vliegplank en op de grond Stukjes was en raat Roverij Bijen vluchten bij openen kast

5 Vliegplank en op de grond Witte of gekleurde mummies

kalkbroed Wit of grijs/zwart

Steenbroed Groengeel, grijs of zwart

6 Bodemlade Bruine ovale mijten varroabesmetting

7 In de kast Besmeurde raten Roer Smerige celranden

Nosema

Amoebe Gele ontlasting

8 In het broed Dode larven Kakbroed

Steenbroed

Zakbroed Zak gevuld met vloeistof

Amerikaans vuilbroed Trekt slijmachtige draad

Europees vuilbroed Onnatuurlijke houding

Bijengezondheid NBV

Overzichtstabel ziektebeelden

9 In het broed Open cellen tussen gesloten broed

Inteelt Hagelschot

AVB en EVB

10 In het broed Onregelmatig broednest AVB Gronderige leemachtige geur

EVB Geur van rottend materiaal

Virusinfectie Verhouding bijen/broed fout

11 Celdeksels Ingezonken AVB en EVB

12 Celdeksels Kleine gaatjes Kalkbroed

AVB en EVB Karakteristieke vormen

13 Celdeksel Bolle deksels Bultbroed Dar in werkstercel

14 Cellen Meerdere eieren Leggende werkster Wordt bultbroed

15 Cellen Bruine mijten Varroa Bruine ovale vorm

Tropilaelaps Kleiner dan varroa

16 Cellen Witte kristallen Varroa ontlasting

17 Cellen Dode bijen Honger Met de kop naar binnen

18 Raten Tunnels van wit spinsel Wasmot

Bijengezondheid NBV

Overzichtstabel ziektebeelden

19 Raten en spleten Witte lange larven Wasmot Maken spinsel

Kleine kastkever Laten slijmspoor achter

20 Op de ramen Zwarte kevertjes Kleine kastkever

21 Op de ramen Roodbruine ovale mijten Tropilaelaps Mijten rennen over de raat

22 Op de bijen Kleine mijten of luizen Varroa Bruine ovale vorm

Tropilealaps Kleiner dan varroa

Bijenluis Kop, borst en staartstuk

23 Volwassen bijen Misvormde vleugels DWV

Tropilaelaps

24 Volk als geheel Trage ontwikkeling Niet eenvoudig te bepalen Aanvullend onderzoek nodig

Bijengezondheid NBV

Overzichtstabel ziektebeelden

Bijengezondheid NBV

Overzichtstabel bijenziekten

No Naam Soort Bijbehorende ziektebeelden

1 Kalkbroed schimmel - wit/gele of groen/grijze mummies - mummies los in de cellen of de bodem, op de vliegplank of voor de kast op de grond

2 Steenbroed schimmel - wit/grijze of lichtgroen/bruine mummies-mummies zitten vast in de cellen

3 AVB bacterie - draden trekkend- lege cellen, ingevallen deksels, gaatjes in de deksels- raten hebben bruin beige kleur en hebben gronderige leemachtige geur- ingedroogde korst zit vast in de cel

4 EVB bacteriën - niet draden trekkend- larven zijn verkleurd en liggen gedraaid in de cel. Zurige geur of zweetvoetengeur- soms verzegeld broed met ingezakte celdeksels of met gaatjes - ingedroogde korst ligt los in de cel

5 Zakbroed virus - streklarf kleurt eerst bruin/zwart- de kop knikt voorover - larve lijkt net een met vloeistof gevuld blaasje

6 DWV virus - gekreukelde of nauwelijks ontwikkelde vleugels.

7 APV virus - broedafwijkingen lijkend op EVB verschijnselen

8 Overige virussen virus - krabbelende, lusteloze bijen, soms met trillende vleugels- broedafwijkingen, hagelschot, afwijkende larven en verzegeld broed- haarverlies en zwartkleuring van de volwassen bijen- volken ontwikkelen zich niet goed

Bijengezondheid NBV

9 Nosema eencellige - ontlasting op de onbezette raten en bij vlieggat of vliegplank- te weinig bijen in verhouding tot het broednest- trage voorjaarsontwikkeling

10 Amoebe eencellige - hetzelfde als nosema. Microscoop onderzoek nodig.

11 Roer verstopping - besmeurde raten en vliegplank

12 Meiziekte verstopping - schudden met hun achterlijf om tot ontlasting te komen

13 Hagelschot moer - opvallend veel broedloze cellen

14 Bultbroed moer - onregelmatig broednest met bolle deksels

15 Varroa mijt - mijten op de varroa-bodem

16 Acarapis mijt - ½ kg bijen krabbelen voor de kast na de eerste reinigingsvlucht- volken ontwikkelen zich slecht. Weinig vliegactiviteit

17 Tropilaelaps mijt - mijten in het volk

18 Bijenluis vlieg - vooral op de kop van de koningin

19 Wasmot Mot - lange tunnels met spinsels in de raten

Overzichtstabel bijenziekten

Residuen in de honing

• Honing is een natuurzuiver product

• Daar horen geen vreemde stoffen

• Geneesmiddelen en bestrijdingsmiddelen

in de honing zijn uit den boze

Bijengezondheid NBV

De imker is verantwoordelijk voor

• Residuen van geneesmiddelen

• Residuen van bestrijdingsmiddelen

• Residuen van houtbeschermingsmiddelen

Bijengezondheid NBV

De bijen brengen zelf in de kast

• Zware metalen

• Pesticiden

• Pathogene bacteriën

• Pollen van genetisch gemodificeerde planten

• Radioactief materiaal

Bijengezondheid NBV

Residuen in de was

• Ook in de was blijven resten achter

• Sommige stoffen breken niet af

• Daardoor wordt de concentratie steeds hoger

• Dit kan schadelijk vormen aannemen voor de bij

• Hierdoor wordt ook de varroamijt resistent

Bijengezondheid NBV

Natuurzuivere honing

• Graag presenteren wij ons als een

producent van een natuurzuiver product

• Dat moeten wij dan ook waarmaken !

Bijengezondheid NBV

Bijengezondheid NBV

Einde les 1

Vragen of opmerkingen ?

Bijengezondheid NBV