Afvalwaterketen in transitie?Of: hoe creëren we een stroomversnelling?

Dr. Derk Loorbach

Den Bosch, 18-04-2013

Dr. Derk Loorbach

Den Bosch, 18-04-2013

Kernboodschappen

1. Wereld is onomkeerbaar in transitie 2. (afval)waterketen ontkomt hier niet

aan3. Eerste stappen worden gezet maar

er is meer nodig4. Afvalwaterketen is in de positie om

niet alleen eigen maar ook andere transities te versnellen

Dutch Research Institute For Transitions

WERELD IN TRANSITIE

Dutch Research Institute For Transitions

Persistente onduurzaamheid

• Huidige economische model niet volhoudbaar– Ecologisch: externalisatie– Economisch: efficiency en financiële winst– Sociaal: ongelijke verdeling

• De mondiale veranderingen leiden tot toenemende druk– Globalisering, geopolitiek, informatisering,

klimaatdiscussie

Dutch Research Institute For Transitions

Dutch Research Institute For Transitions

Dutch Research Institute For Transitions

Wat is een transitie?

Take off

Voorontwikkeling

Stabilisatie

Tijd

Indicator voor maatsch. verandering

Versnelling

Rotmans et al, 2000

Zitten we hier?

Dutch Research Institute For Transitions

Multi-level brilMacro-levelautonome trends, paradigma's, langzame verandering

Meso-levelregime: dominante structuren, culturen en werkwijzen

Micro-level Snelle verandering: innovatieve ideeën, projecten, technologie, niche actoren

Geels and Kemp, 2001

Afvaltransitie…?• Historische afvaltransitie succesvol: van storten naar

verbranden

• Heeft geleid tot een lock-in: huidig regime heeft afval nodig

• Tegelijk is een nieuwe transitie aan het opkomen: circulaire economie

Toenemende spanning, regime reflexen, doorbraken en versnelling

Dutch Research Institute For Transitions

Afval als transitieopgave

• Huidige afvalregime is in principe efficiënt maar onduurzaam

• De druk op bestaande systeem loopt op en concurrentie van duurzame alternatieven neemt toe

• Onzekerheden richting de toekomst zijn groot, kennis omstreden en belangenposities complex

• Momentum voor echte doorbraken, positief of negatief

Transitie gaat onvermijdelijk versnellen, hoe zorgen we voor een duurzaamheidstransitie?

Belangrijke grote bewegingen

Routekaart: de toekomst is al begonnen• Energie: van centraal fossiel naar decentraal

duurzaam

• Grondstoffen: van lineair naar circulair

• Geld: van Euro naar waarde en diensten

• Macht: van hiërarchie naar netwerken

• Mensen: van groei naar krimp

Dutch Research Institute For Transitions

(AFVAL)WATER IN TRANSITIE

Dutch Research Institute For Transitions

Dutch Research Institute For Transitions

Afvalwaterketen

• Klassiek technisch georiënteerd end-of-pipe systeem

• Weinig relatie tot ‘probleemveroorzakers’

• Sterke beweging richting duurzaamheid en efficiency

Van technisch excellent naar maatschappelijk effectief!

Dutch Research Institute For Transitions

Transitieopgave vlg Routekaart

Hoe te komen tot een versnelling van de structurele transitie in de sector die vanuit de noodzaak en

potentie van een duurzame afvalwaterketen nodig is?

• Drie leidende toekomstbeelden• Vier transitiepaden (bebouwd, industrieel,

grondgebonden industrie, landelijk)• Concrete innovatie-uitdagingen

kan niet alleen door optimalisatie en van binnenuit

Dutch Research Institute For Transitions

Perspectief

Verbetering van de leefomgevingskwaliteit terwijl tevens meer economische en maatschappelijke waarde wordt gecreëerd en het een inspirerende en enthousiasmerende werkomgeving biedt

• Maximale waterkwaliteit• Naar fossielvrije en emissieloze ketens• Van afval naar grondstof (terugwinnen ipv

zuiveren)• Actieve speler in transities • Werken volgens waardepyramide• Alles op de juiste schaal

Dutch Research Institute For Transitions

Omslagen

• Leidend én volgend• Technisch én sociaal• Lokaal én regionaal• Wettelijke taak én waardecreatie• Specialistisch én integraal• Doelmatig én exploratief• Breed kader én experiment• Sturing/controle én zelforganisatie• Binnen naar buiten én buiten naar binnen• Bestaande structuur én nieuwe structuur

Transitiecontext

Circulaire economie

Water-, energie-, grondstoffen-, voedsel-, ...transitie

Transitie afvalwaterketen

Nieuwe markt/technische/beleidsstructuren

Nieuwe technologie, praktijken, competenties

Dutch Research Institute For Transitions

WERKEN IN TRANSITIE

Dutch Research Institute For Transitions

Dutch Research Institute For Transitions

Hoe ga je om met transities

• Integraal systeemdenken • Lange termijn richtinggevend voor korte termijn• Rekening houden met onzekerheden (toekomst)• Flexibele en aanpasbare doelen • Koppeling inhoud en proces • Ruimte creëren voor alternatieven • Combinatie van beïnvloeding en zelforganisatie• Nadruk op innoveren, experimenteren en leren• Selectieve participatie

Dutch Research Institute For Transitions

samenleving

Transitie ArenasReguliere beleidsarena

- Korte termijn- Bestaande belangen - incrementele verbeteringen - Probleem- en doelgericht

- Lange termijn- Veranderaars - Systeeminnovatie- Probleem- en doelzoekend

Transitiearenas

Dutch Research Institute For Transitions

Sturingsraamwerk

Evaluatie, monitoring, adaptatie &

(sociaal) leren

Ontwikkeling transitie-agenda &

transitiepaden, ontwikkeling

coalities

Opzetten & uitvoeren van transitie-experimenten &

mobiliseren van netwerken

Probleemstructurering & visievorming, opzetten

transitiearena

Strategisch(cultuur gericht)

Tactisch(structuur gericht)

Operationeel(werkwijze gericht)

Transitieinzichten

• Transities zijn mensenwerk en meer dan technologie

• Het gaat om verbinden, vernieuwen en versnellen

• Gaat uit van wenkend perspectief, momentum en organisch ontwikkelen

• Kent geen blauwdruk, alleen gedeelde principes

Dutch Research Institute For Transitions

Dutch Research Institute For Transitions

Routekaart: wenkend perspectief?

2050

ketenintegratieketenintegratie

fosfatenfosfatenDz energieDz energie

Huidig regime?

AfvalverwerkerTechnische oriëntatie

Grote verschillen watersch.

wkowko

Water is funWater is fun nutritientennutritienten

Ecologische zuivering

Ecologische zuivering

EnergiefabriekEnergiefabriek Grondstoffen

fabriekGrondstoffen

fabriek

syngassyngas

agrarischagrarischstedelijkstedelijk

industrieindustrie

landelijklandelijk

20302012

Dutch Research Institute For Transitions

VOEDING/GROEN

Stadslandbouw

Creatief beheer

Gemeenschapstuinen

Transition towns

VOEDING/GROEN

Stadslandbouw

Creatief beheer

Gemeenschapstuinen

Transition towns

GELD

Broodfonds

Alternatieve geldsystemen

Crowdfunding

Ethisch beleggen

Dit vraagt…

• Nieuwe cultuur: ondernemerschap, co-creatie, sociale innovatie, richten op onzekerheden, visionair

• Nieuwe structuren: samenwerkingsverbanden, infrastructuur, businessmodellen, beleidsruimte, bestuursvorm

• Nieuwe praktijken: politieke lobby, nieuwe

bedrijvigheid, andere competenties

Dutch Research Institute For Transitions

Transitie als struikelend leren

• Omslag ontstaan werkendeweg en vereist ruimte voor leren en gedragsverandering

• Die ruimte moet worden geboden en ingericht: door verbinden, richtinggeven en stimuleren

• Vereist andere vorm van afrekenen, doelen stellen en met elkaar leren

Dutch Research Institute For Transitions

Inzichten

• Onafwendbaarheid: de wereld om ons heen verandert onvermijdelijk

• Belang van beelden: energiefabriek, grondstoffenfabriek en routekaart als middel

• Belang van diversiteit: denk breed als het gaat om de afvalwatertransities

• Strategische positie: afvalwaterketen heeft ideale positie om andere transities te helpen versnellen

Dutch Research Institute For Transitions

Dutch Research Institute For Transitions

Voor meer informatie en EHBT:loorbach@drift.eur.nlwww.drift.eur.nlwww.ksinetwork.orgwww.twitter.com/drk75