Dialectgebruik en –verliesin Belgisch Limburg

?

In iedere nieuwe generatie zijn er steedsMinder dialectsprekers, die in steeds minder Situaties hun dialect spreken.

1. Dialectverlies in B - Limburg

A. functieverlies

B. structuurverlies

Dialecten verliezen in toenemende matekenmerken uit hun systematiek door zete vervangen door bovenlokale of boven-regionale taalelementen.

1041 ex.

189 ex.

1660 ex.totaal:2890 ex.

de Limburg-enquête

A. functieverlies

Aantal dialectsprekers in Bilzen (steekproef)

Einde 2001 :

een representatieve steekproef op leeftijd en geslachtbij de inwoners van Bilzen-centrumanoniem via bevolkingsregister

1 op 20 Bilzenaren

tussen 16 en 85 jaar

met de Belgische nationaliteit

Aantal dialectsprekers in Bilzen (steekproef)

M V tot.16-24j. (°1977-85) 21 19 4025-34j. (°1967-76) 21 24 4535-44j. (°1957-66) 25 27 5245-54j. (°1947-56) 24 25 4955-64j. (°1937-46) 17 17 3465-85j. (°1916-36) 21 32 53

__ __ __129 144 273

Aantal dialectsprekers in Bilzen (steekproef)

Bilzers ander dial.16-24j 11% 14%25-34j 43% 25%35-44j 42% 53%45-54j 40% 51%55-64j 62% 62%65-85j 60% 48%

16-24j

25-34j

35-44j

45-54j

55-64j

65-85j

0%

20%

40%

60%

80%

gemiddeld 42% dialectsprekers

- ‘ik kan het dialect van mijn woonplaats spreken’

- ‘ik wil het dialect van mijn woonplaats kunnen spreken’

Dialect bij 800 Limburgse* min-30ers

NL

B

totaal kan dialect

53,4% 62,2% 27%

46,6% 37,8% 60%

wil dialect

(n=800) (n=564) (n=211)

* Opgroeiplaats in een van beide Limburgen

VCV

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

M -30 V -30 M 30-60 V 30-60 M +60 V +60

< 50% 50-60% 60-70% 70-80% 80-90% > 90%

Frequentie van dialectgebruik volgens sexe & leeftijd

B. structuurverlies lexicaal onderzoek

lexicaal onderzoek in Kanne

Selectie van 31 begrippen :

Keuken : kopje (taske), borden (teleure), schort (sjottel), vork (forchette), aardappelen (jappele), uien (unne), vergiet (zeibaor), ham (sjink), pitten (keene),Klokhuis (kits)

Kleding : laarzen (botte), veter (rejstattel), bretellen (hulpe), zakdoek (maalplak),das (krevat)

Kindertijd : knikkers (huive), tol (koekerel), schommel (sjokkel)

Dieren : vlinder (piepel), kikker (kwakvors), regenworm (pirling), kippen (hinne),mieren (beddezeikers)

Algemeen : schaduw (kielesjaoj), prikkeldraad (pinnekesdraod), wasknijper (pinneke), hiel (hak), lucifer (zwengel), kus (puun), kruiwagen (krouwkar),rijden (vaoren)

Kanne : resultaten per item

62 62 61 61 61 60 59 58 58

53 53 5250

4846 45 45 45

42 41 40

32 32 32 31 31 30 30

19 18

5

0

10

20

30

40

50

60

70

uien das

laarzen

aardappelenham

kruiwagenkopje

schommelvork

schaduwlucifer

veterhiel

bordenschort

regenworm

wasknijperkippen

kikkerkus

knikkers

vlinderpitte

nhij ri

jdt

zakdoek tol

klokhuismieren

bretellenvergiet

prikkeldraad

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

> 64 55 - 64 45 - 54 35 - 44 25 - 34 < 25

Kanne : resultaten per leeftijd

2. Dialectbeleving, een renaissance ?

Limburg is koploper dialectmuziekDoor Wiel Beijer

MUZIEK . Van alle Nederlandse streektaalmuziek komt bijna de helft, 42,9 procent om precies te zijn, uit Limburg. Dat blijkt uit onderzoek van Joop van den Bremen uit Vlissingen.

Sinds 1996 registreert de Zeeuw op zijn website http://www.streektaalzang.myweb.nl streektaalartiesten en - groepen die actief zijn óf waren vanaf het midden van de twintigste eeuw. Afgelopen week was de Kerkraadse formatie Toepjoep (bekend van het liedje Foesbalsjong) zijn vijftienhonderdste registratie. Van al die groepen of artiesten komen er liefst 643 uit Limburg.De top van de ranglijst van Van den Bremen wordt bezet door de zuidelijke en de noordelijke provincies. Tweede op de ranglijst is Friesland met 233 noteringen (15,5 procent), op de voet gevolgd door Noord-Brabant met 208 noteringen (13,9 procent). Een goede vierde is Groningen met 124 bands of artiesten. Drenthe haalt 76 noteringen, Overijssel 64, Gelderland 62 en Zeeland 56. In de Randstad-provincies is het maken van muziek in het eigen dialect niet zo populair. Onder aan de ranglijst staan Utrecht en Flevoland met elk twee noteringen. Ook Zuid- en Noord-Holland doen het met respectievelijk 11 en 19 noteringen minder goed.

Dagblad De Limburger, 1 juli 2002

Dialectbeleving verschillen NL B

Eerste lokale dialectwoordenboek in B—Limburg verscheen eerst in 1980

- voor 1980 slechts enkele onuitgegeven woordverzame-

lingen als universitair proefschrift

- sindsdien langzame groei :

1981-1990 : 8

1991-2000 : 12

2000-2008 : > 15

% cafénamen in het dialect verschillen NL B Limburg

Verschillen B- en NL-Limburg

Top-10 van frequentste

FamilienamenNL-Limburg B-Limburg

1. Janssen Claes2. Smeets Peeters3. Peeters Janssen4. Jacobs Hermans5. Peters Martens6. Hendriks Jacobs7. Hermans Gielen8. Willems Thijs14. Jansen Lemmens15. Driessen Willems

Sevatius > Vaes(s)en

Vaes Vaessen

Vaes 1.643 / 3.376 Vaesen 640 / 791

Ook in B-Limburg zeer populair

Vaessen

Vaes

behoud van a/o + l + d/t : enkel in het Nederlands > ou

Duits Engels Nederlands

Salz salt zoutKalt cold koudalt old oudHalten to hold houdenGold gold goud

Ook in de Limb. dialecten > ou/au (behoud a/o),maar relicten in PLN : Alt-Hoeselt, Alden Biesen,Aldeneik, Waltwilder, Bocholt >< Boechout (O-Vl.)én in enkele FN !!

Salden < des alden =Sauwen (Maaslands)

Sauwen Sauwens

Arnold Sauwen(° Stokkem 1857)

Johan Sauwens(° Bilzen 1951)

4. Dialectbeleving en regionale identiteit

30% 21% 12% 3% 19% 1% 10% 3% 1%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

opgroeiplaats zuid midden noord Limburg

Ned.taligen Nederland europa herkomstland

Geogr. verbondenheid van in NL-Limburg wonende dialectsprekers (n=1207)

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

ba bb bc bd be bf bg

M -30

M 30-60

M +60

V -30

V 30-60

V +60

Belevingsspecten van het Limburggevoel

bb = mentaliteit (45%) be = geschiedenis (4%)bd = dialecten (24%) bg = keuken (4%)ba = feestcultuur (10%) bc = geloof (1%)bf = landschap (10%)

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

a b c d e f g h i j k l m n

globaal mannen vrouwen

a kinderen in het Limburgs opvoeden b Limburgs structureel in het onderwijsc zoveel mogelijk gebruiken d AGL instellene schrijven:publiceren bevorderen f meer Limburgs op radio en TVg meer liedteksten in het Limburgsh meer theaterproducties in het Limburgsi straat- en plaatsnamen in het Limburgs j dialect-taalrubriek op radio en TVk taalrubriek in tijdschriften l websites over dialect en attitudem leerstoel Limburgs n cursussen voor niet-Limburgstaligen

Dialectbevordering

Declaration contained in a Note Verbale from the Permanent Representation of the Netherlands, dated 18 March 1997, registered at the Secretariat General on 19 March 1997 - Or. Engl.

The Kingdom of the Netherlands declares, in accordance with Article 2, paragraph 1, of the European Charter for Regional or Minority Languages of 5 November 1992, that the principles enumerated in Part II of the Charter will be applied to the Limburger language used in the Netherlands. Period covered: 1/3/1998 -

The preceding statement concerns Article(s) : 2

Raad van Europa Verdrag nr. 148

4. Dialectstatus

?