1

EMDR bij autisme spectrum stoornissen (ASS) en bij

verstandelijke beperking (VB)

Zoek de verschillen

2

Nederlands EMDR congres 24 maart 2012

Esther Leuning e.leuning@karakter.nlLiesbeth Mevissen l.mevissen@accare.nl

3

VB

Verstandelijke Beperking:ontwikkeling is vertraagd en stopt eerder =ontwikkelingstekort; ontwikkeling verloopt

harmonieus

4

Niveau’s VBIQ Ontw. leeft.

Zwakbegaafd 71 - 85

Licht (85%)

51 - 70 6½ -12 jr

Matig (10%)

36 - 50 4 - 6½ jr

Ernstig (3-4%)

21 - 35 2 - 4 jr

Zeer ernstig (1-2%)

≤ 20 0 - 2 jr

5

ASS i.t.t. VB

Autisme Spectrum Stoornis:ontwikkeling verloopt ánders=ontwikkelingsstoornis; disharmonisch

*sociale interactie*communicatie*rigiditeit in gedrag, belangstelling en activiteiten

6

ASS (DSM-IV): diversiteitRettsyndroom Desintegratiestoornis vd kinderleeftijdAspergerAutistische Stoornis (20% waarvan 80% tevens een VB) PDD-NOS & McDD (subgroep PDD-NOS?)

Ongeveer 50% van de mensen met een ASS heeft ook een VB

7

Casus Ricardo

11jaarTIQ=61, VIQ=72, PIQ=55 (ontw.leeft. ± 6 jaar)ASS /McDDorthopedagogisch behandelcentrum en cluster 3 school

arts meldt aan voor EMDR na medicatiecontrole (risperdal):*is thuis driftig en agressief, *durft niet meer thuis te slapen: hoort stemmetjes die aanzetten tot agressie*traumatische gebeurtenissen in voorgeschiedenis

Ricardo’s doel: 3 nachten thuis zonder stemmetjes

8

Ricardo; getuige autobrand (2:50)

9

VB EMDR protocol ki & jeugd

(zwakbegaafd) licht6;6-12jr

matig4-6;6jr

ernstig2-4jr

diep<2jr

(12jr-18jr) 9-12jr 6-8jr 4-5jr 1-3jr

10

Ricardo; her-evaluatie (1:40)

11

Ricardo vervolg

Binnen 6 weken: slaapt zonder problemen thuis

Na nog eens 6 weken: medicatie is volledig afgebouwd

Diagnose is herzien: geen ASS (PTSS gemist)

Lange termijn perspectief..weer voorgoed terug naar huis?

12

Prevalentie trauma

VB:• 5 keer zoveel kans om als kind

mishandeld/misbruikt te worden (King 2010)

• 31 % van de kinderen met VB is mishandeld/misbruikt, tegen 11 % kinderen zonder VB (Sullivan & Knutson, 2000)

• 61% vd vrouwen en 23% vd mannen met VB heeft ooit seksueel geweld meegemaakt (van Berlo 2011)

ASS: • 1 studie (Methar en Mukades ,2011) N=69

13

Prevalentie PTSS bij VBMevissen&de Jongh, 2010:

• 4 studies in kleine populaties• valide en betrouwbare instrumenten

ontbrekenPrevalentie onbekend

Hypothesen:*hoge prevalentie (kwetsbaarheid)*symptomen als bij kinderen

14

Prevalentie PTSS bij ASS

1 studie (Methar en Mukades ,2011)

N=69 (40 ASS én VB): 18 met trauma waarvan 12 PTSS

Symptomen PTSS:*sociaal en communicatief & zelfredzaamheid ↓↓

*stereotiep gedrag, agressie, afleidbaarheid, slaapstoornissen, prikkelbaarheid, hyperactiviteit & zelfverwondend gedrag↑↑

15

Diagnostiek van PTSS bij VB en/of ASS

PTSS wordt zelden gediagnosticeerd:

“diagnostic overshadowing”

(Symptomen toegeschreven aan ASS of VB)

16

VB en ASS: waar let je op?

• evidente veranderingen in gedrag/emotie/gedachten van de client

• regressie in de ontwikkeling van de client• totaal of gedeeltelijk vergeten van situaties• uitspelen/tekenen van/praten over steeds

weer dezelfde gebeurtenis• niet pluisgevoel bij ouders over een bepaalde

situatie en gebeurtenis

17

Behandeling “PTSS” bij ASS en VB Nederlandstalige literatuur

• Tijdschrift voor Kinder en jeugd-psychotherapie (2006, nr.3)

“EMDR voor posttraumatische stressklachten bij kinderen met een ASS; een oefening in bedachtzaamheid voor kinderen, hun ouders en

behandelaars”, door Saskia van Deurzen • Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme (2008, nr. 3)

casusbeschrijving door Liesbeth Mevissen

• Casusboek EMDR (2010) casusbeschrijvingen door Tineke Backer van Ommeren, Arianne Struik,

Esther Leuning

18

Behandeling “PTSS” bij ASS en VBEngelstalige literatuur

• King (2010) benadrukt noodzaak

• Mevissen (2010; 2011 ): 6 casusbeschrijvingen EMDR bij VB waarvan 2 VB én ASS

• Barol & Seubert (2010): 6 casusbeschrijvingen EMDR bij VB waarvan 3 VB én ASS

19

Alexander• 15 jaar• PDD-NOS, type MCDD• Psychotische symptomen bij emotionele stress

(stemmen horen en zich afsluiten)• Medicamenteuze behandeling• PTSS wordt pas later gediagnosticeerd door

psychiater• Trauma: getuige van SM vader, seksueel

misbruik op een behandelgroep, lastiggevallen door jongen uit de buurt, pestervaringen

20

Afleidende stimulus

• Alexander kan het protocol zeer goed volgen, behalve dat hij een aanpassing in de afleidende stimulus nodig heeft.

21

VIDEO Alexander

22

EMDR bij Alexander• Eerst linksom gericht op trauma (4 keer)• Daarna rechtsom gericht op negatief zelfbeeld: ‘ ik

ben niet okee’ waarbij 4 nu nog geldige bewijzen (4 keer)

• Effect: Vrolijker, minder rigide, geen psychotische symptomen bij emotioneel stresserende gebeurtenissen, meer gericht op sociale omgang, minder ‘autistisch’ volgens moeder, afbouw anti-psychoticum

23

EMDR bij VB

• Ontwikkelingsleeftijd versie K&J protocol SUD

• Ouders/hulpverleners nauw betrekken

• Aanpassingen bij comorbide problemen bijv. ASS

24

Marissa

8 jaarGrens lichte VB/zwakbegaafd (TIQ 71, VIQ 82, PIQ 64); ontw. leeft. ± 6jaar Autisme Spectrum Stoornis/MCDD

Klachten: nare gedachten over dood, ziekte en messenvoor veel dingen bangbuikpijn, hoofdpijn

25

Relaxatie

Geen ingrijpende gebeurtenissen

Doel EMD(R):“nare gedachten” van emotionele lading ontdoen

trainen ”butterfly hug” als selfmanagement methode

26

Trigger

dood Mickel Jackson, klachten nemen toe

Er zijn wél traumatische gebeurtenissen• voor het eerst een lijk gezien• zelfmoordpoging vaders vriend• tante overlijdt aan kanker• klasgenootje ernstig ziek

27

Video Marissa (2:08)

behandeling herinnering aan misluktezelfmoordpoging van vaders beste vriend

communiceert via vader; volgt instructies standaardprotocol niet op

(media player vanaf 1:56)

28

Effect EMDR Marissa

In 2 sessies trauma’s verwerkt

Follow-up met ouders 7 weken later

29

Marissa 2 (3:41)

30

Kevin

11 jaar, thuiswonend, cluster 4 onderwijsdiagnose na 1/2jr observatie in kinderpsychiatrisch centrum:

•Autistische stoornis, kenmerken McDD•ADHD•Zwakbegaafdheid TIQ 84; VIQ81; PIQ92 ontw.leeft. ± 9 jaar

31

Uit dossier (1)

Bij aanmelding voor observatie:

• Forse agressie• Springt letterlijk over stoelen en kasten• Gepreoccupeerd met enge dingen

32

Uit dossier (2)

Eerder behandelaanbod:• medicatie (risperdal)• PMT• IPG• Speltherapie

Actueel alleen medicatie

33

Aanmelding EMDR

Door IPG na informeel contact:

1,5jr geleden 2x vlak achter elkaar gepest en in elkaar geslagen

Klachten:Durft niet meer buiten te spelen; altijd bang dat hij weer geslagen wordt.Laat veel agressie zien, met name in contact met broertje

34

Video Kevin

35

Na 1e sessie

Gefietst, samen gespeeld & ijsje gehaald

Geen woede-uitbarstingen meer

Opnieuw lastig gevallen; niet trots op goede coping

Geen zin om weer te komen

36

Na 2e sessie

Met moeite mee naar 3e sessie:“waarom maakt ze mij zo boos?”

Mee gaan zwemmenMee naar winkelSpeelt weer buitenAgressie op oude niveau

Nieuw: wil weten waar vertrouwenspersoon is

37

Romy

• 9 jaar• Autistische stoornis en op grens van

zwakbegaafdheid• Volledige ontregeling na ongeluk met cavia:

schoolverzuim, woedeuitbarstingen, extreme boosheid naar pleegvader, dwingend gedrag, huilbuien

38

EMDR bij Romy

• Neemt 2 cavia’s mee naar behandeling• Pleegmoeder doet story telling• Geen enkele bilaterale stimulus werkt• Ze kan (oog) contact niet aan• Wil geen koptelefoon op• Gooit na tijdje buzzers weg• Oplossing: tappen op cavia, benoemen van

schuldgevoel en boosheid op haarzelf

39

Effect

• Romy verdraagt het verhaal van pleegmoeder• Romy tapt op cavia’s wanneer ze thuis

verdrietig of boos is• Woedeuitbarstingen nemen af• Ze gaat weer naar school• Woede op pleegvader neemt af• Ze is in staat een nieuw afscheid te verdragen

40

Tips EMDR bij ASS

Ook onthand?

Geen standaardprotocol voor ASS

Wel “tips” van de SIG EMDR bij ASS

41

Contactpersonen SIG’s

• SIG EMDR en autisme: p.spuijbroek@centrumautisme.nl

e.leuning@hotmail.com

• SIG EMDR en verstandelijke beperking:r.lievegoed@planet.nl l.mevissen@accare.nl