Oude adagia en nieuwe mantra’s in de evolutie van de wereldbevolking
Donderdag 26 maart 2009
Koen Matthijs Centrum voor Sociologisch Onderzoek
Waar gaat het over?
• Per minuut: plus 150 mensen (geboorte minus sterfte)• Per minuut: 150, per uur: 9.000, per dag: 216.000• Elke vier à vijf dagen: stad zoals Brussel• Per jaar op wereldniveau: plus 80.000.000
• Een sprekend a contrario: leerlingen per klas of scholen per land…
• Bijna hele mensengeschiedenis: 10 miljoen • Rond 1600: 500 miljoen, 1800: 1 miljard, 1900: 1,6 miljard• Recent forse groei:
– 1990: 5 miljard– 2000: 6 miljard– 2010: 7 miljard
Enkele recente ontwikkelingen
• Op wereldschaal daalde het gemiddeld aantal kinderen per vrouw van 5,0 in 1950 tot 2,7 in 2007.
• In de minder ontwikkelde landen steeg de levensverwachting bij geboorte van 40 jaar rond 1950 tot 66 jaar rond 2005.
• In de 20ste eeuw hadden veel landen een groeicijfer van 3%. Dat is een verdubbeling om de 23 jaar.
• De toename is het grootst in de ontwikkelingslanden, dus landen die de toename economisch het minst goed kunnen opvangen. Dat leidt tot een demographic devide.
Wat is de demographic divide?
Ruwweg: krimp en oud versus groei en jong• Landen met hoge vruchtbaarheid en een relatief
lage levensverwachting; dat zijn vaak “arme” landen
• Landen met lage vruchtbaarheid en een relatief hoge levensverwachting; dat zijn vaak “rijke” landen
Het Europese demografisch plaatje is dus niet het mondiale.
Maar: de mondiale spreidstand is niet statisch!
Het concrete gezicht van de demographic divide (2005)
US Duitsland Ethiopië
Bevolking 2007Bevolking 2025Totaal vruchtbaarheidscijfer Aandeel < 15-jarigen Aandeel > 65-jarigen Levensverwachting bij geboorteZuigelingensterfte (per 1000 geboorten)Aandeel volwassenen met aids Kinderen met ondergewicht (< 5 jaar)
302.2349.42.12012786.50.61
82.379.61.31419793.80.1/
77.1108.75.443349771.435
Niet alleen meer inwoners….
2007 2050
ChinaIndiaVSIndonesiëBraziliëPakistanBangadeshNigeriaRuslandJapan
1.3181.132302232189169149144142128
IndiaChinaVSIndonesiëPakistanNigeriaBraziliëBangladeshCongoFilippijnen
1.7471.437420297295282260231187150
…maar minder kinderen…
Totaal vruchtbaarheidscijfer 1950 2007
Sub-Sahara AfrikaNoord-Afrika en Midden-OostenAziëLatijns-Amerika en CaraïbenNoord-AmerikaEuropa
6.76.95.95.93.52.7
5.53.02.42.52.01.5
…en veel meer ouderen…
• Historisch: altijd meer kinderen dan ouderen. Ergens rond 2020: meer 65-plussers dan min-vijfjarigen.
• Rond 2000: half miljard mensen 65 jaar en ouder, in 2030 meer dan één miljard (één op acht).
• Vevolgen voor:– Gezondheidsvoorzieningen– Nieuwe vormen van structurele sociale ongelijkheid– Nieuwe intra- en intergenerationele verhoudingen– Nieuwe sociale leeromgeving; dus nieuwe uitdagingen voor
de gedragswetenschappen
Waar naar toe?
• “Volgens wetenschappelijke berekeningen zal de Belgische bevolking binnen één eeuw met de helft verminderen indien de huidige demografische voorwaarden onveranderd blijven” (De Bond 1934, citaat van Valère Fallon) – Ter info: in 1920 7,5 miljoen Belgen
• “België haalt nooit de tien miljoen inwoners” (KBS, Demographic Outlook 1988)– Ter info: in 2008 10,7 miljoen Belgen
Demografische toekomstprojecties: een
heikele kwestie! • De huidige projecties zijn (wellicht) beter, maar ze
blijven onvolmaakt. Er zijn veel onzekere factoren:– Diffusie van bepaalde ziektes en aandoeningen – Evolutie van het geboortecijfer?– Evolutie van de levensverwachting? Maximale
levensduur?– Voor regio’s: internationale migratiestromen– Effecten van verlaat moederschap op de
levensverwachting van moeders (en hun kinderen)? Grootmoedereffect?
– Externe dreigingen (oorlog, klimaatverandering)– Wetenschappelijke doorbraken en technologische
verschuivingen
Verschuivende thematisering
• Rapport aan Club van Rome: een apocalyptisch verhaal– Uitputting grondstoffen– Water- en energietekort
• In Vlaanderen geconcretiseerd in een “ecocidium” (Leuven, 1972)– Het huis staat in brand. Bevolking en bevuiling– Afschaffing kinderbijslag? Belasting op kinderen? Gratis
contraceptie? Verplichte sterilisatie? Vrije abortus?
• Vandaag– Klimaatkwestie: invloed van menselijke activiteit op het
milieu (broeikaseffect, verlies biologische diversiteit)
Pessimisten versus optimisten
• Achtergrond: Robert Malthus– Bevolking: meetkundige reeks– Voedselvoorziening: rekenkundige reeks
• Ester Boserup– Technologische groei interfereert tussen bevolking en
economie
• I = P * A * T– I: milieu-impact– P: bevolkingsomvang (population)– A: welvaart (affluence)– T: technologie (technology)
Kwantiteit versus kwaliteit
• Klimaatverandering: stijgende temperaturen, stijging van zeespiegel, extreme weersomstandigheden, gemakkelijker verspreiding van infectieziektes.
• Dat beïnvloedt de evolutie en de kenmerken van de bevolking.
• Dat wordt uitvoerig gedocumenteerd op honderden weblocaties. Er zou een “new economics” nodig zijn, en ook een Green New Deal XXL.
• Dalende bevolkingsomvang leidt niet automatisch tot minder milieulast!
• Voorbeeld: emissie van kooldioxide (in ton, 2002, per inwoner): – Noord-Amerika: 19.6– Europa: 8.4– Sub-Saharan Africa: 0.8
Gevolgen: mondiale urbanisering
• Macro-trend: van vooral ruraal naar vooral urbaan• In 2008: meer dan 50% van de wereldbevolking in
steden, in 2030: 60%• Regionale verschillen (2008)
– Noord-Amerika, Europa, Latijns-amerika en de Caraïben: 70%
– Afrika en Azië: 40%• De toename zal zich vooral afspelen in de
middelgrote steden (maar dat is vijf miljoen….) • Effecten
– In steden: meer consumptie, meer energie- en watergebruik– Meer gepollueerde lucht, met nefaste impact op de
gezondheid en op de levenskwaliteit
Gevolgen: internationale migratie
• Voorbije decennia: ongeveer 3% van de wereldbevolking is (op jaarbasis) internationaal migrant. Dt beïnvloedt de omvang en de kenmerken van de bevolking in de zendende en de ontvangende landen.
• Desastreuze gevolgen van selectieve migratie.• Tussen 1995 en 2000 verhuisden 2.6 miljoen migranten
van minder naar meer ontwikkelde regio’s.• Vluchtelingen (volgens UN definitie): 10 miljoen in 2006• Feminisering van migratie (tegenwoordig 50-50-
verhouding), wat leidt tot andere migratiekenmerken.
Discussie
• Zijn er mondiale bevolkingsdoelstellingen? Wie bepaalt ze?• Hoe gedragsverandering implementeren? • Er is geen nood aan een mentaliteitsverandering!• Hoe armoede, achterstand en achterstelling mondiaal
aanpakken?• Wat met religieuze weerstanden, genderkwesties en
culturele gevoeligheden?• Demodystopia
– Vrees voor bevolkingsexplosie– Vrees voor bevolkingsimplosie– Vrees voor “population professionals” …
• Leert het verleden iets?– Ja, maar the benefit of hindsight verblindt ook!
• Wet van behoud van ellende?
Top Related