MVO 1 Inleiding KMO

Duurzaam of maatschappelijk verantwoord ondernemen

Duurzaam ondernemen:

- People = werknemers binnen een bedrijf

- Planet = omgeving + milieu

- Profit = wat doet een bedrijf met hun winst → ten gunste van de maatschappij?

1. Naar een toekomstgerichte en sociaal verantwoorde bedrijfsstrategie

Millenniumdoelstelling: de rijkste landen willen tegen 2015 de armoede en de kindersterfte halveren

Triple bottom line: PPP

→ 3 pijlers van MVO

- People: sociaal → mensen binnen het bedrijf

- Planet: ecologische → milieu

- Profit: economische

Prosperity (deze 3 pijlers moeten tot rijkdom leiden op elk vlak)

People

Sterke bevolkingsgroei

Arbeidsrechten

Kinderarbeid

Armoedebestrijding

…

Planet

- Uitputting grondstoffen: Uranium, Coltran, water, …

Bv jeansproductie:

1

7380 liter water

144 megajoule

9kg CO²

Chemicaliën op katoen, … → opkomst duurzaam katoen

- Piek olie

- Vervuiling van de omgeving

- Bedreigde voedselketen en biodiversiteit

Profit

Een korte lijst van de grootste financiële crisissen sinds 1900

1910 – Shanghai rubberaandelen crisis

1930s – The Great Depression – de grootste depressie in de 20ste eeuw

1973 – 1973 olie crisis – oil prijs steeg: gevolg de 1973–1974 aandelen markt crash

1980s – Latijns-Amerikaanse schulden crisis – beginning in Mexico

1987 – Black Monday (1987) – de grootste 1-dag procentuele daling in beursgeschiedenis

1989-91 – United States Savings & Loan crisis

1990s – Japanese asset price bubble collapsed

1992-93 – Black Wednesday – speculatieve aanval op munten in het Europees Exchange Rate

Mechanism

1994-95 – economische crisis in Mexico – speculatieve aanval omwille van Mexicaanse

overheidsschuld

1997-98 – Aziatische financiële crisis – devaluatie en bankcrisis in Azië

1998 Russische financiële crisis

2007-09 – de Amerikaanse financiële crisis van 2007–2009 veroorzaakte mee de

De globale financiële crisis van 2008–2009,

En creëerde de 2010 recessie

2

Nieuwe economische paradigma’s

Zo was het: Hier moeten we heen:

→ Een goede economie en maatschappij moeten

op elkaar afgestemd zijn, anders is er geen ecologie

Dit is het nu:

Moeten we heen:

3

= Cradle-to-cradle (= alles herbruiken)

→ Principe: zo weinig mogelijk afval hebben

→ Overschotten / afval hergebruiken

Bv Nike: demonteerbare schoenen, schoenen versleten, alles apart, met dit afval nieuwe dingen

maken

De 4 E’s

De 4 E’s voor verandering → ecologische economie

4

- Enable: maak verandering mogelijk, zorg dat duurzame en aantrekkelijke alternatieven beschikbaar

zijn (bv performant openbaar vervoer)

- Encourage: zorg voor de juiste financiële prijssignalen → maak duurzame keuzes goedkoper; maar

onduurzame keuzes moeilijker bv treinticket versus vliegtuigzitje

- Exemplify: overheid moet goede voorbeeld geven, grootste consument 20% van alle uitgaven →

systematisch groene aankoopkeuzes (wagenpark, gebouwen), voer voor de rest consistent beleid in

alle departementen

- Engage: ipv mensen individueel met de vinger te wijzen, betrek ze bij veranderingsprocessen, heeft

meer impact, bv klimaatwijken

United Nations Global Compact

→ 10 principes waarop multinationals kunnen op intekenen zodat bedrijven hieraan werken

→ Kan een bedrijf gebruiken als marketingtool

2000 UN Global Compact

Van duurzame ontwikkeling → duurzaam ondernemen

MENSENRECHTEN

• Principe 1: bedrijven moeten de internationaal geproclameerde mensenrechten steunen en

respecteren

• Principe 2: en ervoor zorgen dat zij niet medeplichtig zijn aan schendingen van de

mensenrechten

ARBEIDERSRECHTEN

• Principe 3: Bedrijven moeten zich houden aan de vrijheid van vereniging en de erkenning van

het recht tot collectief onderhandelen

• Principe 4: de uitbanning van alle vormen van dwangarbeid en verplichte arbeid;

• Principe 5: de effectieve afschaffing van kinderarbeid, en

• Principe 6: de uitbanning van discriminatie bij tewerkstelling.

MILIEU

• Principe 7: Bedrijven ondersteunen een voorzorgsprincipe bij milieu-uitdagingen;

• Principe 8: initiatieven ondernemen om een grotere milieuverantwoordelijkheid op te

nemen en

• Principe 9: de ontwikkeling en verdeling van milieuvriendelijke technologieën aanmoedigen.

ANTI-CORRUPTIE

5

• Principe 10: Bedrijven verzetten zich tegen corruptie in al zijn vormen, met inbegrip van

afpersing en omkoperij

DO-proces

Kern van een DO-proces voor bedrijf

= maatschappelijke verantwoordelijkheid opnemen

Voorbeelden: eco-efficiëntie, hernieuwbare energie, ergonomische bedrijfsruimten en terreinen,

schonere productiemethoden, ecodesign, diversiteit,medewerkerparticipatie,….

Spanningsveld: lange termijn- korte termijn

→ Men heeft er niet altijd het geld voor (over) op korte termijn en ‘vergeet’ de lange termijn winst

1.1 Verschuivingen in de globaliserende economie: MACRO

- Nieuw maatschappelijk probleemveld: complex en onzeker

Globalisering markt, arbeid, kapitaal → concurrentie stijgt = prijs daalt

o Globalisering arbeid:

Producten worden niet altijd verkocht op plaats van productie

Producten kunnen overal verkocht en gemaakt worden

Mondige klanten → consumentenorganisaties, buurtcomités, ngo’s, …

o Klanten zijn veeleisender

o Blogs kunnen een bedrijf kapot maken

Groeiende regelgeving: Vlarem, REACH, … → alles wordt ingewikkelder

- Dynamiserende effecten:

Concurrentie, outsourcing, efficiëntie,….

- Gevaarlijke tendensen:

Anorexia: focus op kost- en arbeidsreductie

Boulimie: te sterke groeidrang en overnamewoede

- Druk op ondernemingen van buitenaf:

Sterke identiteit + proactief vermogen = noodzakelijk

6

transparant zijn

verantwoording afleggen

vertrouwen geven

Vb 2009 bankencrisis - 2010 Deepwater Horizon 2010

- Nood aan integratie van:

1. Milieu-aspecten → sociale en economische aspecten

2. Operationeel (milieu en sociaal) management in strategisch management

3. Leerprocessen van de diverse partijen

4. Globalisering en lokalisering

- Probleemgebieden → oplossing = overgangsprocessen naar nieuwe productiewijzen en

producten/diensten → nieuwe manieren van produceren zoeken voor bestaande productie (positief

gebruiken: ineens ook rekening houden met MVO)

- Nood aan beleidsmaatregelen om bedrijven te helpen (bv ecocheques)

1.2 Winst niet meer als unieke finaliteit: MICRO

- Moeilijke taak van een bedrijfsleider: ook creatief ondernemen met oog en hart dwz

BREDE TOEKOMSTVISIE (niet enkel financiële doelstellingen)

DUIDELIJKE EN INNOVATIEVE STRATEGIE met aandacht voor versterking van competitief

voordeel → competitief voordeel uithalen door MVO als troef te gebruiken in reclame

- Winst versus waarden

Goedkoper en kinderarbeid VS duurder en geen kinderarbeid

Bv opkomst bio-katoen

- Mogelijke tegenwerpingen

Hoge kosten

Wollen sokken imago → imago bio-winkel

Veranderingen binnen bedrijf → men houdt niet van veranderingen maar van continuïteit

- Voordelen vanuit bedrijfseconomisch perspectief:

7

Nieuwe businessactiviteit bv consultancy rond MVO, aanbieden nieuwe groene producten

Uitbouw van diensten bv milieu-adviseur

1.3 Een onderneming is geen eiland

- Implementeren van anti-eilandmentaliteit in dagelijkse werking van onderneming:

1. zakenethiek of bedrijfsethiek (mgtstijl)

2. Corporate Social Responsibility (CSR → regels)

3. Corporate Social Responsiveness (meetinstrument)

= integratie in Corporate Social Policy Process

- “Civil society” → “corporate citizen” (Ethibel)

2. Voorwaarden voor duurzaam ondernemen (DO)

- DO brengt totale reflectie en verandering op gang via INTEGRATIE van economische, sociale en

ecologische domeinen

- Globaal en complex concept dus wel doordacht, breed overlegd en transparant

→ STAPPENPLAN

- DO-proces moet:

CORRECT uitgevoerd worden

duidelijk GEVISUALISEERD worden

2.1 De triple bottom line benadering als draagvlak

= Strategie die systematisch de economische, milieu- en sociale impact in de bedrijfsvoering

integreert:

Verantwoordelijkheid opnemen

Proces van reflectie starten

Veranderingsproces voortdurend verbeteren

Stakeholders betrekken en engageren

2.2 Inhoud vanuit visie en ambitie van de ondernemer

8

Implementatie DO-proces in bedrijf:

- Niet:

aanwenden als tovermiddel om zaken op te lossen

modieus verpakken van bestaand project/tool

green-washing = uitbuiten als marketingtool

- Wel:

= marktpositie evalueren en strategie uitstippelen om vandaag competitieve voordelen voor morgen

op te bouwen

= kijken met andere ogen naar projecten/tools

= op structurele wijze legitimiteit van ondernemerschap versterken

= investeren op lange termijn: basis = duurzame innovatie

= bedrijf oriënteren op de buitenwereld (anti-eilandmentaliteit!)

2.3 Rol van de stakeholders

- Dialoog+toetsing+aanpassing van de strategie met ALLE stakeholders/ belanghebbenden:

Aandeelhouders: kapitaal

Klanten: omzet

Partners: snelheid in de ontwikkeling van horizontale waardeketen

→ Horizontale waardeketen = supply chain (van grondstof tot eindproduct)

Personeel: kennis, vaardigheden, attitudes

Samenleving: omgeving om door te groeien

- Taak van bedrijfsleiding:

1. krijtlijnen, spelregels en doelstellingen van het DO-project vastleggen

2. resultaten permanent toetsen en bijsturen

- Beoordelingsinstrumenten (bv Ethibel, Dow Jones, Sustainibility-index, GR, ISO14000, ISO 26000 …)

Ethibel: aandelen van Belgische ondernemingen die MVO doen

Dow Jones: aandelenindex VS

ISO14000 = certificaat rekeninghouder met milieu

2.4 Opbouw van reputatiekapitaal

9

→ Wat is het imago waard?

- DO=waarde van een onderneming verhogen → competitieve voordelen opbouwen door benutten

van resources:

Aandelenkapitaal: institutionele beleggers

Sociaal kapitaal: war for talent = opbouw van netwerken van kennis, vaardigheden en

attitudes

Natuurkapitaal: eco-efficiëntie = investeren in technologische innovatie

= Triple bottom line (SUCCESDRIJVER)

- Probleem = schaarste in Vlaanderen van resources → hoe schaarste ombuigen tot kansen?

- Reputatiekapitaal

1. = Vertrouwen van stakeholders in LTstrategie en KTactiviteiten

2. = Weerspiegeling van perceptie van stakeholders van de mate waarin de onderneming voor

hen van waarde is

Vb: Triodos Bank

Is in 2008 met 25% gegroeid tot een balanstotaal van EUR 2,4 miljard.

Groei duurzaam bankieren is een trend. Ook in tijden van crisis.

De nettowinst van Triodos Bank steeg met 13% en bedraagt EUR 10,1 miljoen.

- Uniek beheer van reputatiekapitaal: pijlers van governance:

Transparantie: hoe produceren, wat, voorwaarden, …

Accountability: aansprakelijkheid / verantwoordelijkheid opnemen

Eerlijkheid

2.5 Transparantie communicatie vormt cement (= de basis)

- Transparantie houdt ondernemingen bij elkaar

→ Vereiste = efficiënt, open en permanent communiceren en dialogeren met stakeholders

- Niet discussieforum om elkaar te overtuigen

- Wel: mening respecteren, synthese maken en waardevolle informatie integreren in strategie

10

= win-win situatie

2.6 Betrokkenheid top↑↓down en tijdig intern debat

- DO veronderstelt:

Klare visie over wat en hoe?

Commitment van topmanagement

- DO-project inbedden in visie en missie

Betrokkenheid van alle WN ( aan alle eisen van WN voldoen)

Tevreden werknemers

- Hoe tevreden zijn uw werknemers?

Heel belangrijk om te weten, want tevreden werknemers zijn:

Minder vaak afwezig wegens ziekte of andere redenen.

Beter gemotiveerd en makkelijker te engageren in nieuwe projecten.

Loyaler, minder snel geneigd om het bedrijf te verlaten.

Onontbeerlijk bij veranderingsprocessen of in moeilijke periodes.

Productiever.

Bevorderlijk voor de werksfeer.

Ontevreden werknemers daarentegen:

Zijn minder gemotiveerd.

Presteren slechter.

Melden zich sneller ‘ziek’.

Verpesten de sfeer.

Houden zich niet aan afspraken.

Wegen op de teamgeest.

Communiceren niet zoals het hoort

2.7 Feeling met lange termijn perspectief

- Huidige marktomstandigheden: maatregelen, successen en inspanningen op korte termijn

- Binnen DO: permanente trade-off (afweging) tussen KT behoeften & LT perspectief

2.8 Kernactiviteit is filter van het proces

11

- Bij start DO-proces: duidelijke link nastreven:

Core-business en bedrijfswaarden/normen

DO-acties

- Bv sociaal of milieugerichte acties vermijden die mijlenver van kernactiviteiten staan

Colruyt → transport maximaliseren, thuis-werkverkeer

TNT → Moving the World

2.9 Projecten vertalen in concrete voorbeelden

- Beginnen met kleinschalig, goed afgebakend pilootproject

- Sleutelrol = multidisciplinair team → team bestaande uit verschillende disciplines

- Toegevoegde waarde niet altijd meteen duidelijk of kwantificeerbaar

- Tijd om te groeien in transformatieproces

2.10 Duurzaam rapporteren en kwantificeren

- Rapportering en nieuwe auditmethodes en labeling

- Meetbaar en transparant maken van reputatiekapitaal → moeilijk te meten maar oefening is

belangrijker dan meten van resultaten

- Oefening → perceptie stakeholders → meetbare financiële resultaten: bv winst, return on

investment, total shareholder return, market value added, …

- Zie studie VEV: relatie financiële prestaties versus integrale DO-prestaties?

3. Duurzame winst als zakelijke must

- DO stoppen met winst maken of realiseren van groei

- DO = bron van duurzame winst

- Licence to operate verkrijgen is belangrijke winst: hoog reputatiekapitaal = realisatie van winst

(basis=vertrouwen)

12

“…but greening the economy can also present companies with opportunities to cut costs, exploit new

markets or to achieve competitive advantage in existing markets. Not only is it usually more cost

effective to avoid environmental problems at source rather than try to remedy them later, but

companies that take care of the environment often quickly recoup their initial investments; gains in

energy efficiency and waste reduction, for example, often translate into tangible operational savings.

…” E.C. Breathing life into greener businesses.

3.1 Meten is weten

- DO = transparant gegeven in onderneming via indicatoren en variabelen

- Uitdaging = economisch, sociaal en ecologisch rendement zichtbaar maken: waardencreatie

- Hoe transparanter, hoe beter de reputatie van een bedrijf

3.2 Duurzaam economisch rendement

- Voor aandeelhouders: rendement op het gemiddeld in de onderneming totaal geïnvesteerd

vermogen

- Druk om total shareholder return te verhogen

- Toename van belang van institutionele beleggers: market value added-concept

→ Als je kan zeggen dat je aan MVO doet en je laat dit merken aan je klanten, creëer je een

toegevoegde waarde

3.3 Duurzaam sociaal rendement

- Vereiste = duidelijk beeld van publieke positie en invloed van je onderneming

- Vandaag: gebrek aan methoden en instrumenten om dit beeld te kunnen vormen

- Social accounting: rapport over niet-commerciële resultaten

Social accounting = aan de buitenwereld tonen hoe je bedrijf aan MVO doet

Wat doe je met het geld dat ten goede komt aan de maatschappij?

- Multinationale onderneming kan veel druk uitoefenen op onderneming

3.4 Duurzaam ecologisch rendement

- Kernelementen = zelfregulering, best beschikbare technieken en integrale innovatie

13

- LT visie = noodzakelijk

- Toekomstige kosten vermijden

- KT → efficiëntie en risicobeheersing

3.5 Sturingsinstrumenten voor DO

Bedrijven willen vorm geven aan hun maatschappelijke verantwoordelijkheid:

4 controle-instrumenten

1) diagnostic systems = stellen van doelen en meten van duurzaamheidsprestaties →

strategisch management

2) boundary systems = stellen van regels bv gedragsregels

3) beliefs systems = formuleren en implementeren van basiswaarden bv integriteit, ethische

waarde

4) interactive systems = dialoog met stakeholders → soort tevredenheidsenqûete, contact met

buurtcomité

4. DO over de grenzen heen in multinationals

- Top over duurzaamheid in Johannesburg (Zuid-Afrika): case BMW

Top duurt 2 weken

BMW zette een MiniCooper voor het gebouw = reclame = marketingstrategie

- Milieu, mens en meerwaarde

- Codes of conduct (“internationale gedragsregels”): centraal = verbeteren van de kwaliteit van het

leven (verantwoord + duurzaam): nike, nokia, …

Bestonden al voor MVO → codes waren geschreven, maar werden niet altijd toegepast

Komen voor in MVO verslag

- Duurzaamheidsverslaggeving 80/250/500: bijv sociaal-ethisch of milieujaarverslag: shell

- DO op bestuursagenda van multinationals

4.1 Japanse multinationals en DO

Westers → iedereen denkt aan zichzelf en niet aan de maatschappij

Oosters → als mensen staken, kuisen ze of drogen een band maar ze blijven werken; leven voor de

maatschappij

14

- Succesfactoren/ingrediënten DO:

open dialoog

maatschappelijke balans als integraal onderdeel financiële verslaggeving

“zero-waste”-beleid

integraal duurzaamheidsbeleid

kwalitatief hoogwaardige public affairs afdeling

ondernemingsidentiteit

transparantie

Succesingrediënt 1: Kwaliteitsvolle dialoog stakeholders

- Nederlandse m.n. : “interne” gedragsregels

↔ Japanse m.n. : aandacht voor dialoog met “externe” omgeving

-4 D’s: Denial – Data – Dialogue – Deliver

Wij zitten tussen data en dialogue, Japanners doen het allemaal

Mission statement = core business + duurzaam ondernemingsprincipe

- Japan: bv mitutoyo

“nut” van een product: gratie van de klant + andere belanghebbenden

Triple bottom-line : People-Profit-Planet

Stakeholders dialogue

→ Japanner ontwikkelt product → overleg met alle stakeholders → indien hun goedkeuring dan

begint men pas te produceren om een flop te voorkomen

Succesingrediënt 2: Duurzaam accountingsysteem

- Japanse accountant: goedkeuren van jaarrekening + maatschappelijke balans (= wat ze doen voor

hun maatschappij): vb toyota

- Kosten en opbrengsten van een duurzaam internationaal bedrijfsbeleid

15

- Actieve communicatie m.b.t. balans Economie/Ecologie

Succesingrediënt 3: “Zeo-waste policy”

- 5R-benadering van Duurzame Ontwikkeling : Refuse, Return, Reduce, Reuse or Recycle all Resources

- Voorbeeld: hergebruik in productie van afval lokale dochtermaatschappijen

Hout, slikken, rubberzolen, …

Succesingrediënt 4: Voeren van een integraal duurzaamheidsbeleid

- 2 bloopers Shell (Brent Spar), Monsanto (genetisch gemodificeerd voedsel) en BP Deep Water

Horizon)

Brent Spar

Samenvatting:

o Boorplatform, Shell wilde dit laten zinken, protest van Greenpeace

o Shell toegegeven onder druk van de Duitse consument (bleven weg van hun

tankstations)

o Nu een kade

Monsanto onvolledig over genetisch gemanipuleerde soja - Ontdekking onbekend DNA-

materiaal vijf jaar na marktintroductie

Samenvatting:

o Genetisch gemanipuleerd voedsel

o Maïsverkopers in Europa → flop doordat ze niet naar de consument luisterden →

Engeland: klonen van het schaap

BP schuift de schuld (deels) door

RAPPORT OVER RAMP IN GOLF VAN MEXICO

- Japanse m.n.: reeds jarenlang succesvol integraal Duurzaamheidsbeleid :

Voorbeelden: Ricoh, Mitsubishi, Mitutoyo, Canon, Toyota, Kawasaki

16

Succesingrediënt 5: Goede voorbereiding

- “Every war is won before it is ever fought!”

- Japanse m.n. : kwalitatief hoogstaande Public Affairs-afdelingen → anticiperen op allerlei lokale

ontwikkelingen

Public affairs → aparte cel binnen bedrijf die vooral met lobbyen bezig is

o Bv bedrijf dat naar het buitenland wil, de lobbyisten nemen contact op met de lokale

maatschappij om zo mensen voor zich te winnen

Succesingrediënt 6: Sterke identiteit ofwel “corporate identity”

- Japanse m.n.: essentie = visie (verlengstuk van sterke corporate identity)

- Visie = “hoe op een verantwoorde manier met interne en externe omgeving omgaan?”

- Zeer transparante en veelvuldige communicatie (intern en extern)

Succesingrediënt 7: Transparantie

- Japanse m.n. « Amer./Eur. m.n. code of conduct?

Japanners hebben niets te verbergen

Amerikanen tonen een deel maar verbloemen het andere

- Code of conduct moet opgevolgd worden

- Shell in 2000: opzegging van 106 contracten met internationale partners (slechte partners voor DO)

en 2 joint ventures. Voorbeeldfunctie van Shell: zie keerpunt met Brent Spar

- Japanse bedrijfsleven: partnerships gebaseerd op “vertrouwen” en zeer open communicatie

Win-win-situatie voor allebei → Japanners spreken bv winstmarge onderling af zodat beide

bedrijven blijven bestaan

Vertrouwen is een probleem voor Europeanen

Chinezen kennen notie van contracten niet → ze willen het onderste uit de kan

Scandinaviërs zijn zeer contract gebonden, ook al biedt iemand anders het goedkoper aan

17

5. Op zoek naar DO in KMO-werkveld

- Initiatieven: bv VEV, Koning-Boudewijnstichting, UNIZO (bijv conferentie MVO februari 2005 +

zelfbeoordelingsinstrument Albatros)

- Vaktijdschriften: getuigenissen van KMO-bedrijfsleiders

- Research via internet

- Mondelinge contacten, interviews

MVO1 Duurzaamheidsrapportering

Steeds meer bedrijven publiceren een duurzaamheidsverslag

1. Definitie

Een duurzaamheidsverslag maakt melding van

de milieu aspecten

de sociale verantwoordelijkheid

de financiële resultaten van de bedrijfsvoering

2. Engelse synoniemen

- Sustainability reporting

- Triple bottom line reporting

- 3 P’s (people, planet, profit) reporting

3. Fortune Global 205

250 grootste multinationale ondernemingen ter wereld – publicatie van duurzaamheidsverslag:

1999: 35% (vrijwel uitsluitend milieuverslag)

2002: 45% (combinatie milieu, sociale en financiële aspecten)

2008: 80%

18

History of CSR reporting

’62 Rachel Carson’s “Silent Spring”

60’s Swiss retailer Migros was one of the first to publish CSR info

’72 US company Abt and Associates added an environmental report

70’s Some European countries began encouraging environmental and social reporting

’97 Reporting became more structured – GRI

’02 KPMG International Survey on Corporate Sustainability Reporting

’04 72% of G-100 companies issued sustainability reports

’06 Accounting for Sustainability Project

4. Geschiedenis

CSR = Corporate Social Responsibility

’62 Rachel Caron → Biologe die Global Environment Mouvement heeft opgericht, in ’72 zijn hierdoor

pesticides afgeschaft

5. Bekendste internationale richtlijnen

GRI = Global Reporting Initiative

Soms ook GRI = Global Reporting Integrated → triple-bottom integreren

Basis: triple bottom line reporting

80’s After Brundtlandt Report, more companies

started stakeholders reporting

19

6. Business drivers

Argumenten voor het maken van een duurzaamheidsverslag:

Vergemakkelijkt het toetsen van doelstellingen en de controle van de vooruitgang

Vergemakkelijkt de invoering van een duurzaamheidsstrategie

Verhoogt het bewustzijn in de organisatie en zo ook het moreel van het personeel

o Moreel → bedrijf hecht er belang aan en dat voelen de werknemers aan, deze gaan

dat doortrekken en het goede voorbeeld geven Ook een marketingtruc

Biedt de mogelijkheid om de ondernemingsboodschap intern en extern uit te dragen

Verhoogt de algehele geloofwaardigheid door grotere transparantie en verbetert het imago

(en vergemakkelijkt daardoor ondermeer het verwerven en behouden van nieuwe

medewerkers)

o Transparantie → informatie doorgeven en laten zien door verslagen en publicatie

Helpt bij het behouden van de maatschappelijke “licence to operate”

Helpt bij het identificeren van kostenbesparingen en verhoogt de efficiëntie

Biedt kansen voor de verdere ontwikkeling van het bedrijf

o Verdere ontwikkeling = productontwikkeling (bedrijfsprocessen herbekijken)

7. Dialoog met stakeholders

Bedrijven benadrukken het belang van een goede maatschappelijke dialoog.

Drie vormen in een duurzaamheidsverslag:

1) Opnemen van beschouwingen van interne of externe belanghebbenden

2) Vermelden van stakeholderspanels die zij hebben ingesteld

3) Verwijzen naar opiniepeilingen onder werknemers (belang voor de interne communicatie!)

Voorbeeld externe opiniedoelstelling (Dow Chemical):

60 % van de omwonenden in 9 betroffen landen moet positief staan ten opzichte van het

bedrijf.

Opname negatieve citaten van stakeholders:

Shell (2001): citaat van voormalig voorzitter Amnesty International (Sir Geoffrey Chandler)

over gebrek aan aandacht voor mensenrechten in de business principes van Shell.

20

Rapporten worden ook gebruikt om over controversiële onderwerpen te communiceren.

Vb BASF (2001): compensatie aan voormalige dwangarbeiders

Vb Tokyo Electric Power (2002): publieke acceptatie van kernenergie onderbouwen

Feedback over de prestaties van het bedrijf en de duurzaamheidsverslagen zelf:

Toevoegen van een formulier of antwoordkaart.

Opnemen van de uitkomsten van lezersenquête (vb Matsushita Electric 2002, verslag van de

stakeholdersbijeenkomst georganiseerd naar aanleiding van de reacties op het vorige

verslag)

8. Behandelde sociale onderwerpen

Fortune Global 250 (in %, n=33)

Betrokkenheid bij de gemeenschap 97 %

Veiligheid en gezondheid 91 %

Gelijke behandeling / samenstelling personeelsbestand 88 %

Tevredenheid werknemers 67 %

Mensenrechten 55 %

Sociale aspecten t.a.v. leveranciers 39 %

o Leveranciers moeten ook aan sustainability doen

Kinderarbeid 36 %

Vrijheid van vereniging 27 %

o Bv staken

Eerlijke handel / internationale ontwikkeling 18 %

Corruptie 15 %

9. Sociale prestatie-indicatoren

Om de vooruitgang van de onderneming inzake duurzaamheid vast te stellen, is het voor zowel

interne als externe doeleinden van belang dat er prestatie-indicatoren zijn.

Indicator

Bedrijfsongevallen 76 %

Charitatieve bestedingen / donaties 48 %

21

Duurzaamheid-Spiegel Kernelementen

0%

20%

40%

60%

80%

100%Sociale ethiek

Human Resources

Arbeidsomstandigheden

Bijdrage sociaal maatschappelijkeontwikkeling

Communicatie sociale aspecten

Milieuethiek

Milieubelasting procesvoering

Milieubelasting productMilieucommunicatie

Bijdrage maatschap.milieubescherming

Economische ethiek

Kwaliteitsbeleid

Financieel economisch beleid

Omgeving en marktpositie

Bijdrage economische ontwikkeling

Communicatie financiële prestatie

PeopleProfit

Planet

Vrouwelijke medewerkers / stafleden 42 %

Etnische samenstelling personeel 27 %

Leveranciers met eigenaren uit minderheidsgroeperingen (USA) 15 %

10. Maatschappelijke indicatoren

Vrij zeldzaam.

Vb Shell:

Screent op kinderarbeid bij toeleveranciers en onderaannemers

Screent op aanvaardbare naleving van de Shell business principes door directe en indirecte

toeleveranciers

Heeft procedures m.b.t. steekpenningen

Vb. BP:

Maakt verslag van een internationale benchmarking van haar reputatie en positionering in

vergelijking met concurrerende oliebedrijven en bekende merknamen buiten de sector.

Meldt dat ze op het gebied van integriteit en milieubescherming hoog scoort in Engeland,

maar laag in Venezuela en de VS.

11. Scorecard (3P’s)

22

12. Beoordelingscriteria GRI

Report Content

1. Senior management statement 5 %

2. Reporting and Accounting Policies 5 %

3. Profile of reporting organisation 5 %

4. Executive summary and key indicators 5 %

5. Vision and Strategy 5 %

6. Policies, organisation,management systems and stakeholder relationships 10%

7. Performance 15 %

50 %

Report Principles

1. Relevance 5 %

2. Reliability 5 %

3. Clarity 5 %

4. Comparability 5 %

5. Timeliness 5 %

6. Completeness 5 %

7. Verifiability 1 0 %

8. Overall impression 1 0 %

50 %

13. Conclusies

- Toenemende verslaggeving over niet-financiële aspecten.

23

- Er bestaat nog een grote diversiteit aan verslaggeving.

Via de Global Reporting Initiative streeft men wel naar algemeen aanvaarde richtlijnen.

- Maatschappelijke onderwerpen zoals mensenrechten krijgen geleidelijk aan meer aandacht.

- Geleidelijk ontstaan van niet-financiële prestatie-indicatoren om de bedrijfsprestaties op het

gebied van duurzaamheid te kunnen vaststellen en beheersen.

14. Beste milieu- en duurzaam ondernemen rapport

Geschiedenis:

1991: ACCA (Association of Chartered Certified Accountants) organiseerde in Engeland de

Environmental Reporting Award.

Doelstelling ACCA “to identify and reward innovative examples of corporate environmental

reporting”.

1996: Europese dimensie met European Environmental Reporting Award (EERA)

1997: Prijs voor milieurapporten door het Belgisch Instituut der Bedrijfsrevisoren (IBR)

2002: Ook prijs duurzaam ondernemen toegevoegd aan milieurapporten gezien het groeiend

belang.

Winnaar 2008

Delhaize

Delhaize

Refereert naar de Global Reporting Initiative (GRI)-criteria en een GRI-index bevat

Een duidelijke missie en sterke betrokkenheid van het management bevat

Zeer volledig is en tal van relevante, tastbare indicatoren bevat, afgestemd op de core

business van de onderneming

Zeer duidelijk gestructureerd is en met name een executive summary bevat, bestaande

uit een omschrijving van de prestatie-indicatoren en een zeer nuttig lexicon met

definities

Verwijst naar de uitdagingen en de voor de onderneming relevante objectieven

De boekhoud- en rapporteringprincipes strikt naleeft

24

Hoewel er geen sprake is van een echte certificering zoals gewenst door de jury, toch het

voorwerp heeft uitgemaakt van een externe evaluatie (niettemin erg summier) in de

vorm van een verslag met aanbevelingen.

European Sustainability Reporting Award (ESRA)

Het rapport van Delhaize zal worden voorgesteld aan de European Sustainability Reporting

Association (ESRA) die als doel heeft de beste rapporten duurzame ontwikkeling in Europa te

promoten.

The European Sustainability Reporting Awards Scheme (ESRA) was held for 10 years, from

1996 to 2006. In that decade participants witnessed a vast improvement in both the level

and quality of reporting. The European Awards were discontinued in 2006, as it was felt that

the judges could contribute better via a knowledge sharing initiative, called the European

Sustainability Reporting Association. This online initiative focuses on sharing European

reporting developments and best practice, from both a country-specific and regional

perspective.

Award for best Belgian Sustainability Report 2009

Het Instituut van de Bedrijfsrevisoren (IBR) organiseert met de steun van KAURI, Business & Society

Belgium en Université Catholique de Louvain de Award for Best Belgian Sustainability Report 2009.

De Prijs wordt voor de 12de keer georganiseerd en wordt op dinsdag 9 november 2010 in Brussel

uitgereikt.

C&A en Toyota

MVO1: Globalisering

“Een welvaartsmachine voor een gelukkige minderheid…”

→ Ook uitbuiting

25

Globalisering?

= Transformatieproces van zaken en gebeurtenissen in grotere mondiale gehelen.

Overheden minder macht door multinationals die druk leggen → werkgelegenheid

2 grootste politieke stelsels → communisme en kapitalisme nu communisme → kapitalisme

Thomas Friedman: “de wereld is vlak geworden”

o De wereld is veranderd door mondiale handel, outsourcing, supply-chaining en

politieke krachten

o Deze verandering is onveranderlijk en heeft voor- en nadelen.

o Dit proces gaat alsmaar sneller

o Heeft een immer grotere impact op onze ondernemingen

Noam Chomsky: globalisering als verspreiding van het neoliberale gedachtegoed.

Herman Daly: internationalisatie <> globalisering

o Internationalisatie: handel tussen staten omwille van comparatieve voordelen

België → Benelux en dan verder gaan (Europa) zelfde gedachtengoed,

politiek stelsel

o Globalisering: vertroebelen van nationale grenzen voor economische doeleinden

omwille van absolute voordelen

Communisme (grenzen toe) ↔ neo-liberalisme (alle grenzen open)

Vroegere vormen

→ Ontdekkingsreizen

Zijderoute: van China naar het Perzische rijk tot het Romeinse rijk vanaf 300 v.C.

o Zijde, satijn, muskus, robijnen, diamanten, parels, porselein, papier, rabarber,

vruchten, thee, paarden en buskruit.

o Eerste naar China: Marco Polo

26

De gouden eeuw van de islam vanaf 600 na C.

Het Mongoolse rijk, herleving van zijderoute.

Portugese en Spaanse rijk 16de E

Oost-Indische Compagnie 17de 18de E

o Opgericht met aandelen, eerste MNO

19de E de eerste eeuw van globalisering:

o Snelle groei van internationale handel en investeringen

o Tussen Europese koloniale machten en de kolonies

o British Common Wealth → Britse kolonies: oa Australië, Nieuw-Zeeland

o United States

o Afrikaans binnenland en de Pacific worden opgenomen in een wereldsysteem

o Berlin Conference (1884): koloniale invloedsferen vastgelegd

Moderne globalisering: Multilaterale instellingen

Einde WO II Bretton Woods, juli 1944:

o Protectionisme en nationalisme: zware kost → alle economieën verzwakt

o Internationale samenwerking versterken

o Internationale instellingen:

Wereldbank

Internationaal Monetair Fonds (IMF)

1948 General Agreement on Tariffs and Trade (GATT) → 1995 World Trade Organization

(WTO)

Internationaal Monetair Fonds (IMF)

Opgericht in 1944

o Bretton Woods conferentie in VSA

o Aanvankelijk 45 leden nu 187

Aanleiding:

o Economische depressie jaren dertig na monetaire crisis 1933

o Forse devaluaties (waardedaling) van nationale valuta

o Gebrek aan internationale samenwerking → Protectionisme

o WOII

27

Opgericht ter bevordering van:

o Internationale monetaire samenwerking

o Groei van internationale handel en hoge graad van werkgelegenheid en inkomen

o Wisselkoersstabiliteit (i.p.v. devaluaties)

o Ontwikkeling van multilaterale betalingssystemen en internationale handel

o Vermijden van onevenwichten in betalingsbalansen van lidstaten

Vertaald in 3 kernactiviteiten

o Toezicht en beoordeling van macro-economisch en wisselkoersbeleid van lidstaten

o Verlenen van financiële assistentie aan lidstaten → Kredietverlening bv Griekenland

o Verlenen van technische assistentie aan lidstaten

1. Toezicht:

Jaarlijkse consultaties individuele landen

→ Economische politiek wordt geëvalueerd o.b.v. wisselkoersstabiliteit

Uitgave The World Economic Outlook

→ Beschrijving mondiale economische situatie

Toezicht breidde uit:

o 1977 naar economisch beleid

o Sedert ‘80 structuurbeleid :

Deregulering van arbeid → minder regels dus meer vrijheid om te kiezen

waar je gaat werken, moet niet in België blijven

Privatisering en liberalisering van bepaalde sectoren

2. Kredietverlening:

Verstrekt leningen wanneer lidstaten in de problemen komen

Leningen worden gefinancierd door verplichte bijdrage van alle lidstaten

→ Deze bijdrage is afhankelijk van de economische grootte en het belang van de lidstaten en

noemt men het quotum

Het quotum is de basis van de kredietverlening en moet gedeeltelijk in vreemde valuta

worden uitbetaald

Het trekkingsrecht

28

→ Een deel van je quotum terug opvragen (25%)

Special drawing rights (SDR’s)

o Trekkingsrecht als gevolg van wederzijdse schuldaanvaarding tussen het IMF en de

lidstaten

o Er dien rente te betaald worden

Kredieten voor specifieke doeleinden:

Onder voorwaarden:

o Overheidsbezuinigingen

o Liberalisering van bepaalde sectoren

o Importbeperkingen

o Tegen marktrente

→ De financiële hulp heeft als doel het betreffende land meer ademruimte te geven zodat

wisselkoersen kunnen stabiliseren

3. Technische assistentie:

Hulp bij wisselkoers en monetair beleid

Hulp bij ontwikkeling van centrale banken, mededingingsautoriteit → is kosteloos

Evaluatie:

Landen kregen financiële middelen om crisis te weerstaan

Voorwaarden voor landen steeds dezelfde:

o Liberalisering, overheidssanering

Overheidssanering: uit handen van de overheid halen, overheid gezond

maken

Voorwaarden kunnen echter nodige infrastructuur voor toekomst van land ondergraven en

voor sociale onrust zorgen → Voorwaarden zijn voor ons goed maar het kan dat dit niet voor

elk land zo is

Afrika is niet gelijk aan Azië, …

Wereldbank

Oprichting

o Tegelijk met IMF opgericht, alleen voor IMF-leden

o Vandaag 187 landen

29

Doelstelling:

o Oorspronkelijk: wederopbouw van lidstaten na WOII

o Nu: armoedebestrijding via duurzame groei

Focus op 7 thema’s: → Millenniumdoelstellingen + Duurzaam ondernemen (sustainability)

o Klimaatverandering

o Zwakke en conflictgebieden

o Goed bestuur

o Economische groei en innovatie

o Gezondheidszorg

o Samenwerking private en publieke sector

o Urbanisatie en beleid

Onderdelen:

o IBRD (International Bank for Reconstruction and development) → economische

projecten

o IDA (International Development Association) → basisvoorzieningen

o …

Beslissingsmacht afhankelijk van bijdrage van land

o Raad van Gouverneurs: ministers van Financiën van lidstaten

o Raad van Bewindvoerders: 5 permanente leden overige variëren

IBRD

Werking:

o IBRD leent tegen lage rente op wereldkapitaalmarkt

o Dat bedrag wordt verder geleend aan projecten in landen

o Zo kunnen die lenen tegen betere voorwaarden dan de marktvoorwaarden voor dat

individuele land.

Lening bedoeld voor:

o Economische haalbare projecten

30

o Vooral middeninkomenlanden (BRIC-landen = Brazilië Rusland India China)

IDA

Werking:

o IDA leent tegen lagere rente dan kapitaalmarkt (onder 0,25%)

o ‘Zachte leningen’ aan armste landen

o Lange looptijden (> 30 jaar)

Lening bedoeld voor:

o Basisvoorzieningen : onderwijs,gezondheidszorg, watervoorziening,…

o O.a. Bangladesh, Ethiopië, India, Vietnam,…

Wereldbank

Realisaties in 2009:

o 767 projecten voor $58.8 miljard aan kredieten, leningen, giften en waarborgen

o IBRD ondersteunde 126 nieuwe projecten voor $32.9 miljard in 42 midden-

inkomens- en laag-kredietwaardige landen.

o IDA ondersteunde 176 nieuwe projecten voor $14 miljard in 63 lage-inkomens

landen.

The World Bank annual report 2009

IBRD and IDA lending by region

→ Lenen aan wie?

31

IBRD and IDA lending by sector

→ Waar geld naartoe?

IMF en Wereldbank

32

Evaluatie

o 1 modelbestrijding voor alle landen:

Stabiel monetair en fiscaal beleid

Lage inflatie

Beheerste overheidsbegroting

Focus op democratie, privatisering, deregularisering en handelslibelarisatie

o Zelfde medicijn voor verschillende ziekten, Zuid-Korea is niet Somalië

o Economische projecten (bv. mijnbouw) kunnen destructief zijn

o Corruptie in een aantal landen, waarbij middelen verdwijnen

o IMF en Wereldbank houden met deze kritieken meer en meer rekening

World Trade Organisation (WTO)

WTO als opvolger van GATT

o GATT: general agreement on tarifs and trade uit 1948.

o Opgericht na GATT-Uruguay-ronde in 1995

o Zetel in Geneve

o 153 leden, 97% v/d wereldhandel

Principes

o Vrijmaken van de wereldhandel door wegwerken van

Tarifaire beperkingen: invoertarieven

Niet-tarifaire beperkingen:

dumping van goederen

invoerquota’s en exportbeperkingen, …

Taken:

1. Controleren naleving GATT-akkoorden

2. Nieuwe voorstellen ivm handelsliberatie: Internationale handel, Investeringen, mededinging,

arbeidsnormen, patentbescherming, …

3. Beslechting van handelsgeschillen tussen lidstaten

Laatste Doha-ronde (ronde van de WTO) mislukt door tegenstellingen:

33

o VS: landbouwsubsidies van EU, open grenzen voor GGO’s (Genetisch

Gemanipuleerde Organismen), patentbescherming

o EU: milieumaatregelen, maatregelen tegen kinderarbeid

o OL: geen arbeids- en milieunormen, geen liberalisering van diensten zolang VS en

Europa landbouw subsidiëren

TRIPS en GATS

1994 nieuwe akkoorden in de schoot van WTO:

TRIPS : ‘Trade-related Aspects of Intellectual Property Rights’

o Als reactie op namaak vanuit Azië, vooral China

o Bescherming van onderzoeksinspanning en technologische voorsprong

o Moet in nationale wetgeving opgenomen worden

Medicijnen, GGO’s, menselijke gen?

GATS : ‘General Agreement on Trade in Services‘

o Buitenlandse concurrentie ook voor lokale diensten

Banken, transport, rusthuizen, watervoorziening, gezondheidszorg

Kenia: mensen uit gezondheidszorg gesloten, Cochabamba (Bolivië): water

Protectionisme binnen de WTO

Protectionisme kan toegekend worden voor bepaalde sectoren in OL.

1. Voor bepaalde sectoren in OL, vanuit opvoedingsargument

Tijdelijke bescherming van jonge industrieën om comparatieve voordelen op te bouwen

Zie Japan jaren 70-80, China vandaag

2. Antidumpingsargument

Bescherming binnenlandse producent tegen lage buitenlandse prijzen

EU – China: textiel, VS- China: bepaalde elektronica

Handelsconflicten binnen de WTO

Politiek getint:

o Helms-Burton wet in VS

34

Bedrijven mogen geen handel drijven met Cuba, Iran, Irak en Libië

Compromis binnen de WTO:

EU zal investeringen ontmoedigen

VS zal wetgeving afzwakken

o Bananenconflict EU-VS

Vrije toegang tot EU vanuit voormalige kolonies ten nadele van Del Monte,

Chiquita en Dole die 20% invoerheffing betaalden

WTO-sanctie:

VS mag invoerheffing stellen op Europese invoer ter waarde van 200

miljoen $.

2006 begunstiging van voormalige kolonies opgeheven

Cultureel getint:

o Hormonenvlees vanuit VS

Geweigerd in EU

WTO-sanctie: VS behoudt tarieven op kas uit Frankrijk en tomaten uit Italië

(waarde 130 miljoen $)

o Genetisch gemodiceerde maïs en soja

Onder druk van Dupont, Monsanto en Cargill klacht bij WTO.

Economisch getint:

o 2000: staalimport in VS belasten

EU mag 3 miljard importtarieven opleggen aan VS o.a. spijkerbroeken en

agrarische producten

o 2006 EU en VS mogen vlg de WTO de textielimportgroei vanuit China beperken tot

7,5% per jaar. Een ganse lading blijft op de kade staan in België.

Regionale handelsintegratie

EU 27

Oostenrijk Finland Letland Roemenië

België Frankrijk Litouwen Slowakije

Bulgarije Duitsland Luxemburg Slovenië

Cyprus Griekenland Malta Spanje

35

Tsjechië Hongarije Nederland Zweden

Denemarken Ierland Polen Groot-Brittanië

Estland Italië Portugal

EEA 4

EU

Iceland

Liechtenstein

Norway

Euro-Maghreb 3

EU

Morocco

Tunisia

CEMAC 6

Cemeroon

Central Africa Rep.

Chad

Congo

Equatorial Guinea

Gabon

GCC 6

Bahrain

Kuwait

Oman

Qatar

Saudi Arabia

United Arab Emirates

WAEMU 8

Benin

Burkina Faso

ASEAN 9

Brunei

Combodja

Indonesia

Lado PDR

Myanmar

Philippines

Singapore

Thailand

Vietnam

APEC 21

Australia

Chile

Brunei

Canada

Chile

China

Indonesia

Japan

Korea

Malaysia

Mexico

New Zealand

Papua New Guinea

Peru

Philippines

Russian Federation

Singapore

Thailand

NAFTA 3

Canada

Mexico

US

Group of 3 3

Colombia

Mexico

Venezuela

CARICOM 1

Caribbean

Andean Pact 5

Bolivia

Colombia

Ecuador

Peru

Venezuela

LAIA 11

Argentina

Bolivia

Brazil

Chile

Colombia

Ecuador

Mexico

Paraguay

Peru

36

Côte d’Ivoire

Guinea-Bissau

Mail

Niger

Senegal

Togo

US

Venezuela

Vietnam

Uruguay

Venezuela

MERCOSUR 4

Argentina

Brazil

Paraguay

Uruguay

United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD)

United Nations (UN – VN)

Opgericht in 1944 door VS, GB en SU.

190 lidstaten

2 lichamen:

o Algemene Vergadering

o Veiligheidsraad

o Liggen zwaar onder vuur in Afrika, ze zien al het onheil gebeuren maar mogen er

niets aan doen, ze mogen wel mensen de dag ervoor proberen te evacueren maar

niets op het moment zelf

Doelstellingen bij oprichting:

o Handhaving van de vrede en veiligheid

o Via overleg en samenwerking

o Over sociale, economische, culturele en humanitaire problemen

Uitgebreide doelstellingen

o Armoedebestrijding

o Duurzame ontwikkeling

o Goed bestuur

Middelen

o Financiële bijdrage van lidstaten vlg draagkracht

37

o Speciale bijdragen: militairen, …

Algemene Vergadering v/d VN

Moeilijke besluitvorming: 190 leden elk 1 stem

Secretaris-Generaal: Ali Abdussalam Treki

Verschillende commissies

Resoluties zijn niet bindend

Veiligheidsraad v/d VN

Permanente leden met vetorecht: VS, GB, SU, Frankrijk en China

10 wisselende leden

Doelstelling: Internationale vrede en veiligheid handhaven

UNCTAD: United Nations Conference on Trade and Development

Opgericht in 1964

Initiatief van 77 OL, ontevreden over werking van GATT

Recent gedekolonialiseerde landen specifieke met specifieke problemen:

o Fluctuerende grondstofprijzen

o Technologische achterstand

o Financiële crisissen

o Toegang van OL op wereldmarkt

Mislukken van WTO-top in Seattle (1999) en Cancun 2003

o Belang van UNCTAD toegenomen als onderhandelingsplatform

Organisaties binnen VN

IPCC: International Panel on Climate Change

Sessies:

o Jaarlijks met bestuursverantwoordelijken en experten van de lidstaten en

organisaties ter bespreking van o.a. het jaarlijks rapport

o 3 werkgroepen:

Werkgroep 1: onderzoekt en levert wetenschappelijke gegevens over

klimaatwijzigingen

38

Werkgroep 2: bestudeert kwetsbaarheid van socio-economische en

natuurlijke systemen voor KW, positieve en negatieve aspecten, en

adaptatiemogelijkheden hieraan.

Werkgroep 3: onderzoeken scenario’s tot reductie van broeikasgasemissies.

o 2 task forces:

Over Inventarisering van Nationale Broeikasgassen: uniforme methoden

bepalen en gegevens opstellen en vergelijken

Over gegevens over reductie scenario’s: verzamelt en beheert gegevens.

o Werkingsmiddelen: IPCC Trust Fund:

Lidstaten leveren vrijwillige en technische bijstand

WMO (World Meteorological Organization en United Nations), UNEP (United

Nations Environment Programme) en UNFCCC leveren financiële steun en

leveren ondersteunend personeel

UNFCCC: United Nations Framework Convention on Climate Change

1997 KYOTO protocol

181 landen ratificeerden: VS niet

Doel klimaatopwarming beperken to 2°C:

o Reductie van broeikasgassen tegen 2012

Referentiejaar 1990

Voor rijke landen: reductie met 5%

o Reductie afhankelijk van land

o Overdracht van schone technologie naar ontwikkelingslanden

o Broeikas gassen: alle gemeten in CO2 equivalenten

Koolstofdiocide (CO2)

Methaan

Lachgas

Zwavelhexafluoride

CFK’s en PFK’s

2009 Copenhagen

Wat na Kyoto 2012?

Wegens tegenstelling tussen China – VS – EU geen noemenswaardig akkoord

o Afspraken in over 100 miljard dollar klimaatsteun aan de OL tegen 2020

39

o Temperatuurstijging binnen de 2°-grens houden, maar elk land zelf bepalen hou dit

te bereiken

Onderhandelingen lopen verder

Millenium goals

→ Meetbare doelen te bereiken tussen 1990 en 2015

Honger verminderen:

o Halveer het aantal personen met een inkomen kleiner dan 1$/dag,

o Via menswaardig werkgelegenheid voor ieder

o En halveer het aantal personen die honger lijden

Elk kind moet een basisschoolopleidin g kunnen genieten

Gendergelijkheid

o Vrouwen moeten toegang hebben tot hogere opleidingen

Verminder de kindersterfte met 2/3 voor kinderen tot 5-jaar

Verminder met ¾ kraamoverlijdens

o en voorzie kraambegeleiding voor alle vrouwen

Bestrijd HIV, malaria en andere ziekten:

o Stop de toename van HIV

o Ieder HIV-patiënt heeft toegang tot medicatie

o Stop de toename van malaria

Verzorg een duurzaam milieu

o Integreer duurzame ontwikkeling in het overheidsbeleid en verminder het verlies aan

milieu

o Vertraag het verlies aan biodiversiteit

o Halveer het aantal dat geen toegang heeft tot veilig, drinkbaar water

o Verhoog de levenskwaliteit van 100 miljoen sloppenbewoners

2000 United Nations Global Compact

Platform voor bedrijven, vakbonden en mensenrechtenorganisaties

OH en bedrijven bestrijden armoede en milieuverontreiniging

Macht van bedrijven

7700 aangesloten bedrijven

Elk lid moet minstens 1 duurzaam project realiseren per jaar en dat documenteren

Principes binnen Global Compact

40

o MENSENRECHTEN

Principe 1: bedrijven moeten de internationaal geproclameerde

mensenrechten steunen en respecteren

Principe 2: en ervoor zorgen dat zij niet medeplichtig zijn aan schendingen

van de mensenrechten

o ARBEIDERSRECHTEN

Principe 3: Bedrijven moeten zich houden aan de vrijheid van vereniging en

de erkenning van het recht tot collectief onderhandelen

Principe 4: de uitbanning van alle vormen van dwangarbeid en verplichte

arbeid;

Principe 5: de effectieve afschaffing van kinderarbeid, en

Principe 6: de uitbanning van discriminatie bij tewerkstelling.

o MILIEU

Principe 7: Bedrijven ondersteunen een voorzorgsprincipe bij milieu-

uitdagingen;

Principe 8: initiatieven ondernemen om een grotere

milieuverantwoordelijkheid op te nemen en

Principe 9: de ontwikkeling en verdeling van milieuvriendelijke

technologieën aanmoedigen.

o ANTI-CORRUPTIE

Principe 10: Bedrijven verzetten zich tegen corruptie in al zijn vormen, met

inbegrip van afpersing en omkoperij

Andere organisaties

OECD: organization for economic cooperation and development.

o Bevordering van democratie en markteconomie door

Duurzame economische groei te ondersteunen

Werkgelegendheid te bevorderen

Levensstandaard te verhogen

Financiële stabiliteit behouden

Andere landen ondersteunen in ontwikkeling

Bijdragen aan de groei in wereldhandel

o 33 leden, welvarende landen

41

G8: jaarlijkse top van 7 rijkste landen + Rusland

o Bespreken economische thema’s

o Leden: Frankrijk, Duitsland, Italië, US, GB, Japan, Canada en Rusland

o Informeel overleg

G20

o Naast de G8 ook landen in ontwikkeling zoals de BRIC-landen, Turkije,…

Globalisering meten

Economische globalisering kan op verschillende manieren gemeten worden.

o Meestal o.b.v. 4 economische stromen:

Goederen en diensten: export + import als deel van BNP of per hoofd van de

Netto migraties: in- of buitenwaardse migraties, tgo. bevolkingsaantal.

Kapitaal: in- of buitenwaardse directe investeringen als deel van net BNP of

per hoofd van de bevolking

Technologie: deel van de bevolking dat nieuwe communicatietechnologieën

gebruikt

KOF-index

= Een zwitserse index die verschillende aspecten van globalisering meet :

o Economisch, sociaal en politiek

o Vergelijkt 208 landen

o België als eerste, gevolgd door Oostenrijk, Zweden, UK en Nederland

o Als laatsten: Haïti, Myanmar, Centraal Afrikaanse Republiek en Burundi

Effecten van globalisering

Industrie

o Wereldwijde productiemarkt, verplaatsing van productie-economie naar

ontwikkelende landen

o Uitstoot van niet-geschoolde arbeiders in ontwikkelde landen, stijgende

inkomenskloof

o Toegang tot exotische producten voor consumenten en bedrijven

42

o Grote bewegingen van grondstoffen en materialen tussen bedrijven

o Toegang tot goederen door welvarende naties, ten koste van armere landen en

loonarbeiders die het werk verrichten

Financiën

o Mondiale financiële markt

o Brede toegang tot financieringsmiddelen voor bedrijven, regionale en nationale

overheden.

o Deregularisering van banksector en speculatieve financiële instellingen

Economie

o Realisatie van 1 mondiale goederenmarkt, wat investeringen in nieuwe producten en

productiemethoden toelaat ( grote volumes )

o Gebaseerd op vrijheid van handel in goederen en kapitaal

o Bedreigde middenklasse

Politiek

o Creatie van een wereldbestuur dat relaties tussen naties regelt en de sociale en

economische globalisering verdedigt.

o VS hebben mondiaal en machtige positie veroverd, zeker na 1989

o China uitgegroeid tot de huidige tijger dankzij consumptie in VS en Europa, en

‘speciale economische zones’ (vooral vanaf 1996 :toetreding WTO).. .

Informatie en techniek

o Informatie is wereldwijd beschikbaar via moderne communicatietechnologie

o Vlottere toepassing van nieuwe technieken en kennis

o Verhoogde competitie via internet voor kapitaal, productie en arbeid

o Wereldwijde patentenrecht vanuit WTO

o Cultureel

o Stijgende multi-culturele contacten

o Veranderend bewustzijn en inzicht

o Verlangen om westers te kunnen consumeren, ‘westernization’ vanuit IMF,

wereldbank en Hollywood

43

o Verlies aan lokale eigenheid en betekenis ( vb. inboorlingen dansen vandaag voor

toeristen)

o Verlies van talen en kennis

Ecologisch

o Nieuwe problemen: klimaatopwarming, vervuiling van zeeën, ozongat, overbevissing,

exoten en biodiversiteit, ...

o Kunnen alleen via internationale samenwerking opgelost worden

o Uitspelen van zwakkere naties tegenover elkaar ook m.b.t. milieuregels

Transport

o Vrijer verkeer van personen, met voldoende middelen, met extra last voor

olieverbruik en luchtpolutie, en exotische natuurgebieden en –volkeren

o Fort ‘Europa’, ‘VS’ om migratie tegen te gaan

o Goedkoop door containisering

o Vervuiling van zeeën, van lucht en lawaaihinder door toenemende transporten

Landbouw

o Ontstaan van een agro-industrie in handen van MNO (Multinationale Onderneming)

o Nieuwe productievere technieken om stijgende bevolking te voeden

Herbiciden, meststoffen, genetisch gemodificeerde gewassen

Monoculturen, verlies van biodiversiteit

Terugdringen van familiale landbouw

Wettelijk

o Internationaal gerechtshof in Den Haag

o Internationale maffia

o Emancipatorische effecten vooral voor vrouwen

Globalisme als ideologie

Neo-liberalisme, kapitalisme, …

Vrij maken van handel bevordert economische welvaart

o Via optimale allocatie van middelen: theorie van comparatieve voordelen.

44

o Naar een hogere levensstandaard zelfs in ontwikkelingslanden

o Verhoogt de vrijheid van de burgers

Verspreiding van hogere levensstandaard gaat gepaard met verspreiding van democratie en

vrijheid

Democratie als uiting van de soevereine wil van het volk

Gesteund door cijfers?

Inkomensongelijkheid daalt in de wereld

Levensverwachting is bijna verdubbeld sinds WOII

Daling van kindersterfte

Democratie neemt toe

Stijgende vrouwenemancipatie

Dalende kinderarbeid

Stijgende alfabetisering

Stijgende electriciteitsvoorzieningen, autogebruik,mobiele telefonie, …

…

Anti-globalisme

Groot deel van anti-globalistische beweging erkent voordelen van globalisatie: vandaar

anders-globalisme.

Verschillende strekkingen en bewegingen waaronder ecologische, socialistische,

anarchistische maar evengoed nationalistische, reformistiche, … .

Reactie op

o Verlies aan democratie door machtige lobbygroepen die democratische

besluitvorming beïnvloeden

o Verlies aan waardevol bos, water en leefgebied

o Klimaatopwarming als gevolg van stijgende productie, consumptie en transport

o Onmenselijke arbeidsomstandigheden

o Vernietigen en onbewoonbaar maken van woongebieden

o Groeiende ongelijkheid (‘haves and haves-not’)

o Groeiende vluchtelingenstromen

o Erosie van lokale economieën en culturen

o …

45

Economische maatstaven als BNP en inkomen zijn foute indicatoren voor welvaart

Ook ecologische en sociale bewegingen zijn sterk geglobaliseerd, neo-liberalisme claimde de

term globalisme

Arme landen krijgen niet de kans om hun landbouw of industrie te ontwikkelen, zij worden

uit de markt gezet door ‘efficiëntere ontwikkelde’ bedrijven.

Vrije handel als toegang tot goedkope grondstoffen en arbeid (derugelering onder druk van

IMF en wereldbank)

Ook in ontwikkelde landen verlies aan ongeschoolde arbeid, met stijgende loonkloof tot

gevolg.

Verzwakking van vakbonden en arbeidersrechten tgo MNO ondernemingen en outsourcing.

Loonkloof niet meten op basis van nominaal inkomen maar koopkracht. Andere cijfers geven

ander beeld.

Verschil in inkomen binnen landen vaak zo groot als tussen groepen binnen land

Wereld Sociaal Forum

Eerste maal in Porto Alegro in Brazilië 2001 motto : "Another World Is Possible”.

Nadien jaarlijks vanaf 2004 in Mumbay met 75.000 aanwezigen. → Reageren op globalisme

Regionale sociale fora o.a. Europees Sociaal Forum.

Zoek op: laatse WSF wanneer? Thema?

Einde toename van de globalisering?

Stijgende brandstofprijzen kunnen een rem betekenen voor vrij transport van goederen en

personen voor de meerderheid van de wereldbevolking.

De stijgende handelstekorten tussen China en de VS, maar ook Europa, doen vraag naar

protectionisme in VS en Europa stijgen.

Ecologische voetafdruk

Definitie

46

De ecologische voetafdruk

= de oppervlakte biologisch productieve aarde die nodig is om te voorzien in de levensstijl van een

persoon, stad of land.

Biologisch → bios = het leven levende organismen

= een meetinstrument voor de impact van deze levensstijl op de aarde, en haar herstelvermogen.

→ William Rees en Mathis Wackernagel

Levensstijl, productie

→ Definitie: De ecologische voetafdruk = de oppervlakte biologisch productieve aarde die nodig is

om te voorzien in de levensstijl van een persoon, stad of land.

Levensstijl wordt gemeten in productie (consumptie en afval)

Mondiaal:

De nodige oppervlakte in gha om de gerealiseerde productie wereldwijd in 1 jaar te produceren.

Per regio:

De nodige oppervlakte in gha om de gerealiseerde productie van deze regio in 1jaar te produceren

+ De oppervlakte nodig voor import

- De oppervlakte nodig voor export.

Berekening

Mondiaal:

Ecologische voetafdruk = gebruik in gha van de mondiale productie / aantal wereldbewoners in dat

jaar

Per regio:

Ecologische voetafdruk = gebruik in gha van de regionale productie / aantal regiobewoners in dat jaar

+ ecologische voetafdruk van de import

- ecologische voetafdruk van export

Biologisch productieve aarde

47

→ Definitie: De ecologische voetafdruk = een meetinstrument voor de impact van deze levensstijl op

de aarde, en haar herstelvermogen.

Bioproductief → waar we kunnen uitputten om onze levensstandaard te kunnen onderhouden

Voor alles wat we consumeren en produceren gebruiken we land uit één of meerdere van deze

categorieën:

Akkerland

Weiland

Bosland

Visgronden

Bebouwde land

Dit wordt uitgedrukt in hectare (ha) oppervlakte wordt aangepast naar GLOBALE HECTARE (gha)

Aanpassing voor productiviteit van grondsoort

Regionaal wordt rekening gehouden met de gemiddelde productiviteit in de verschillende

sectoren

Onproductieve zeeën en meren 67%

Onproductief land 10%

Bioproductief land 18%

Visgronden 5%

48

Verschil in ha en gha te wijten aan verschillende opbrengst → akker brengt meer op dan weiland

voor veeteelt

Global hectares = wat we gebruiken

Bv cropland → hectares < global → akkerland = herbruikbaar

Bv fishingground → hectares > global → gebruiken niet alles

Verschillen in opbrengsten per land afhankelijk van gemiddelde productiviteit afhankelijk van

techniek en klimaat

ha gha

globaal 11,9 milj 11,9milj

akkerland 1,6 milj 3,7 milj

weiland 3,4 3,4

bosbouw 3,9

Akkerbouw: teelt van gewassen

Weiland: veeteelt

Bebouwde aarde:

infrastructuur: wegen, gebouwen

energiewinning

Bosbouw: voor houtwinning en CO2 captatie

Visgronden: zowel zoet- als zout water

Uit productie en consumptie komen afvalstromen: zowel bio-afbreekbare en niet bio-afbreekbare

leggen beslag op een deel van de aardoppervlakte

Resultaten

49

Voorbeeld niet herstellen van de biocapaciteit

Adapted from MA State and Trends Figure 18.6. Year of Maximum Catch. Geographic shifts in global

fisheries catches through time reflect increasing depletion closer to shore. Solid lines indicate areas

with maximum catches during 1965 and 1995; shaded areas represent places where the maximum

catch has already been reached and is falling.

Resultaten mondiaal

= 40% productie waarvan de aarde niet tijdig kan recupereren

Cumulatieve belasting van het recuperatievermogen van de aarde

Overshootday valt elk jaar vroeger: 21/8/2010 – 21/11/1995 – 19/12/1987

1,4 aarden nodig om de huidige productie vol te houden

Resultaten regionaal

= 40% productie waarvan de aarde niet tijdig kan recupereren

Cumulatieve belasting van het recuperatievermogen van de aarde

Overshootday valt elk jaar vroeger: 21/8/2010 – 21/11/1995 – 19/12/1987

1,4 aarden nodig om de huidige productie vol te houden

Eerlijke aarde-aandeel = 1.8 ha.

De voetafdruk van de gemiddelde Belg = 8 ha.

Als iedereen leeft zoals wij hebben wij Belgen 4 planeten nodig.

Human Development Index is maat voor het welzijn van een regio, gebruikt door de U.N.

Ecologische voetafdruk meet ecologische druk van de productie.

Binnen het blauwe vierkant heb je landen die voldoen aan de levensstandaard die de U.N.

nastreeft en die deze standaard bereiken met een duurzame ecologische voetafdruk .

De ecologische achteruitgang veroorzaakt nu reeds een verlies aan levensstandaard.

Belangrijke reden voor het falen van de Climat Change top 2009 in Copenhagen

→ De ontwikkelingslanden moeten dubbel inboeten, en willen dit niet

50

→ Obama kwam pas laatste dag

Politici mogen giften ontvangen van bedrijven → zijn partijleden waren omgekocht en

steunden hem daarom niet en dan kon hij daar toch niets komen doen

→ China …

Waar moeten we oplossingen zoeken?

Ecologische voetafdruk en biocapaciteit: factoren die de overshoot bepalen

Oefening biocapaciteit verhogen:

Zoek 10 middelen om de bioproductiviteit van de aarde te verhogen.

o Gemanipuleerde organismen

o Wisselteelt

o Meer akkerland ipv weiland

o Meer in de hoogte bouwen ipv in de breedte

o Moestuin

o Hout op duurzame manier gewinnen

Plaats deze in volgorde van capaciteitswinst, de hoogste bovenaan, de minste onderaan.

Bevolkingsgroei verminderen

Bevolkingsgroei 1980-2006:

Lage loonlanden: 112%

51

Midden loonlanden: 52%

Hoge loonlanden: 23%

Duurzame welvaartsgroei bevorderen in lage inkomenslanden zal bevolkingsgroei daar doen

afnemen. Welvaartsgroei in rijke landen is geen prioriteit.

Doel: stagnatie wereldbevolking rond 9 miljard in 2050.

Consumptie per persoon

Sedert 1914: BBP gestegen met 400% wereldwijd

Westen: 600%

Afrika: 200%

BBP als maat voor welzijnsgroei?

In arme landen:

Moet consumptie kunnen stijgen (bevolkingsgroei afremmen, armoedebestrijding).

Liefst met beperkte stijging van ecologische voetafdruk:

o Nood aan technologieoverdracht van rijk naar arm

In rijke landen:

Consumptie per persoon doen afnemen?

Consumptie anders richten:

o Minder verbruiksartikelen

o Meer diensten bv leasewagens, leasewasmachine, …

o Openbaar vervoer

o Passiefhuizen

o …

Grondstof en afvalintensiteit verkleinen

INDUSTRIE en LANDBOUW: Innovatie in productieketens: minder grondstoffen verbruiken, meer hergebruiken

Toxisch afval uitbannen

Terugname plicht van verbruikte producten

Duurzaam bosbeheer

Duurzame mijnbouw

52

Minder broeikasgassen uitstoten, …

Meststoffen, pesticiden

Ggo’s

…

Zie later Cradle-to-Cradle.

Particulier: Afval belasten

Eetgewoonten: vleesconsumptie

Bioproducten

…

Beperkingen van dit meetinstrument

Houdt wel rekening met gebruik van grondstoffen maar niet de uitputting ervan

Houdt geen rekening met gemiddelde productie impact

o Bv geen onderscheid tussen duurzaam en destructief boswinning

o Meet geen welzijn van een bevolking

Kijkt niet naar arbeidsvoorwaarden

…

Dit meetinstrument wordt jaarlijks verbeterd: recent werd CO2-impact van productie ingepast.

Oefening ecologische voetafdruk

Geef per groep uw top 3 acties die je kan ondernemen om je ecologische voetafdruk dit

academiejaar te verkleinen.

Cradle to cradle

Downcycling → op een tragere manier grondstoffen opgebruiken

Upcycling →

Recycling → C2C

53

Als mens is onze impact desastreus voor de aarde en andere soorten op deze aarde. Toch is onze

biomassa kleiner dan die van andere soorten.

Biomassa = het drooggewicht van levende organismen

Lineaire economie

Lineaire economie: alle grondstoffen → product maken →bepaalde productie (output) = afval

Economische denken:

kosten-baten analyse

markt gestuurd

neo-liberaal

• creatieve destructie (Schumpeter)

o Technologisch

o Innovaties vernietigen door steeds nieuwe innovaties

Circulaire economie

54

Circulaire economie → alles wat je uit de aarde haalt, geef je terug aan de aarde

Ander economisch denken:

aarde betrokken

schaarste = beperkt beschikbaar i.p.v. zeldzaam

Kenmerken C2C

Ontstaan in 1991

Bedenkers: architect en ontwerper William McDonough en chemicus Michael Braungart

Basisprincipe: afval = voedsel, strikte scheiding van de biologische en technische kringlopen

d.m.v. Intelligent ontwerp.

o Technologische kringlopen → oude technologische innovaties herwerken in nieuwe

Voor producten:

o In biologische kringlopen is het eindproduct 100% biologisch afbreekbaar;

o In technologische kringlopen dient het als hoogwaardige grondstof voor nieuwe

producten.

Voornaamste ontwerpcriteria:

o Volkomen veilig voor mens, plant en dier

o Volledig kwaliteitsbehoud later opnieuw gebruikt in de biosfeer of de technosfeer;

downcycling vermijden

o Makkelijk en snel ontmanteld zodat grondstoffen volgende levens krijgen

Biologische kringloop:

® Lifecycle™ and Climatex® LifeguardFRtm: Biological Nutrient

KLM - COMPOSTABLE AIRPLANE SEAT PROTOTYPE

TRIGEMA BIOAFBREEEKBARE T-SHIRT

o Katoen → 1 van de meest vervuilende planten; worden extreem giftige pesticiden

voor gebruikt

Technologische kringloop:

DESSO: CRADLE TO CRADLE FLOOR COVER

Huizen als bomen. Steden als wouden.

o Liuzhou, China, gestart in 2005

55

o Wallington, England, 2002, carbon-neutral communitie

Doing things right, doing the right things

Doing things right: nog ruimte om slechte dingen te doen terwijl je ervan moet uitgaan dat je

enkel goede dingen doet (= doing the right things)

Concept

Hoog ambitieniveau

Eco-effectiviteit vs. eco-efficiëntie :

o de goeie dingen doen ⇔ foute dingen laten

o goeie dingen ondersteunen ⇔ foute dingen bestraffen

Bedrijfsleven kan er iets mee

Geen downcycling – principe ‘afval’ totaal elimineren

Voorbeeld: plastic flessen, bloempot, plastic paaltje, verbrandingsoven, huis, wijk, stad

‘C2C’-ontwerpregels als leidraad

1. Ontwerp alle producten zodanig dat ze volledig kunnen worden hergebruikt, uitgaande van

het principe afval = voedsel.

2. Zorg ervoor dat alle ingrediënten na gebruik volledig gescheiden kunnen worden.

3. Zorg ervoor dat natuurlijke materialen volledig afbreekbaar zijn en kunnen dienen als voedsel

voor natuurlijke organismen.

4. Zorg ervoor dat niet-afbreekbare grondstoffen volledig bruikbaar zijn als hoogwaardige

grondstoffen voor nieuwe producten in de industrie.

56

5. Zorg ervoor dat tijdens de fabricage van een product op geen enkele wijze schadelijke

afvalstoffen ontstaan.

6. Respecteer diversiteit: niet alleen biodiversiteit, maar ook diversiteit van plaats en cultuur,

van behoeften en wensen .

7. Herken onderlinge afhankelijkheden: de vitaliteit van ecosystemen hangt af van relaties.

8. Gebruik lokale materialen.

9. Maak gebruik van natuurlijke energiestromen: een transitie naar verschillende en

hernieuwbare energiestromen, zoals wind en zon.

Mobiliserend karakter

C2C verbreedt en versterkt draagvlak om rond duurzaamheid te werken

Inspireert ondernemers, onderzoekers, overheid en burgers

Positieve boodschap: inspiratie, produceer en consumeer, positieve impact versus schuld,

consuminder, negatieve impact

C2C geeft realistische oplossingen

Geen alles omvattende oplossing of procedureboek, geen gekwantificeerde resultaten

Vernieuwend? Elementen van bestaande concepten: ecodesign, integraal ketenbeheer, bio-,

techno- en geosfeer

Energie en emissies:

o Nood aan efficiënte sluiting van kringlopen

o Materialen zijn eindig, hernieuwbare energie niet

Bewustzijn van consumenten verhogen

57