Dyslexie: Identificatie, diagnostiek en behandelingLudo Verhoeven

Radboud Universiteit Nijmegen

Topics

• Lezen en spellen in verschillende talen

• Noodzaak van directe instructie bij leren lezen

• Identificatie van dyslexie

• Oorzaken van dyslexie

• Behandeling

• Perspectief

Lezen en spellen in verschillende talen

In learning to read, children implicitly learn how theirwriting system encodes their spoken language and thushow they can decode printed words into spoken words toget meaning (Cambridge University Press, 2017).

Writing System

Morphemes

Syllables

Phonemes

OrthographicSystem

Graphic UnitsAlphabetic

Syllabic

Morphosyllabic

Linguistic System

Modeling learning to read across writing systems

Noodzaak van directe instructie bij leren lezen

Basisprincipes bij leren lezen

• Leren lezen is geen natuurlijk proces (Snowling)• Expliciete phonics instructie is vereist• Focus op de relatie tussen grafische eenheden en spraakklanken

• Self-teaching mechanisme (Share)• Succesvol decoderen leidt tot orthografisch leren• Item-based lexicalisatie processen

• Interactive lexical model (Perfetti)• Precisie: mate van specificatie van representaties• Redundantie: mate van automatisering (sterkte van associaties)

De relevantie van phonics instructie

0

2

4

6

8

10

12

14

16

Letters Phonologicalawareness

Worddecoding

Spelling

ControlUnsystematicSystematic

De Graaff, S., Bosman, A., Hasselman, F., & Verhoeven, L. (2009). Benfits of phonics instruction. Scientific Studies of Reading, 13, 318-333.

Groep 3: Incremental decoding instruction

Voorspellers van vroege woord decoderen

Schaars, M., Segers, E., & Verhoeven, L. (2017). Word decoding development in incremental phonics instruction in a tranparent orthography. Reading and Writing, 30, 1529-1550.

Visual STM

Lexical retrieval

Phonemic Awareness

Verbal STM

WDc1 WDc2 WDc3 WDc4 WDc5 WDc6 WDs

.08

.04.19

.49

.04.04

.04

.88 .78 .68 .67 .73 .56

.20 .24 .19 .30.27

.04

Figure 3. Standardized solutions of word decoding development in the first six months of reading acquisition and precursors. WDc = Curriculum based Word Decoding; WDs = Standardized Word Decoding.

Problemen bij dyslexie

Typische lezer

Orthography

Phonology Semantics

Dyslectische lezer

Orthography

Phonology Semantics

International Workshop Developmental dyslexia across languages and writing systems

Gao

Representation in Congress provides a theory of dyadic policy representation intended to account for when belief sharing, delegate, responsible party, trustee, and “party elite led” models of representational linkage arise on speci!c policy issues. "e book also presents empirical tests of most of the fundamental predictions for when such alternative models appear, and it presents tests of novel implications of the theory about other aspects of legislative behavior. Some of the latter tests resolve contradictory !ndings in the relevant, existing literature – such as whether and how electoral marginality a#ects representation, whether roll call vote extremism a#ects the re-election of incumbents, and what in fact is the representational behavior of switched seat legislators.

“All of the empirical tests provide evidence for the theory. Indeed, the full set of empirical tests provides evidence for the causal e#ects anticipated by the theory and much of the causal process behind those e#ects.”James T. Smith, New York Literary Review

Pro

tective M

easur

emen

t and

q

uan

tum

Reality

Developmental Dyslexia across Languages and Writing SystemsEdited by

Ludo Verhoeven, Charles Perfetti and Kenneth Pugh

Language grouping Language Writing system

Asian

West Semitic

European

Chinese

Japanese (Kanji)

Japanese (Kana)

Hebrew

Finnish

Russian

Czech

Slovak

Dutch

French

English

Morphosyllabic

Morphosyllabic

Alphabetic (syllabic)

Alphabetic: consonantal (abjad)

Alphabetic

Alphabetic

Alphabetic

Alphabetic

Alphabetic

Alphabetic

Alphabetic

Part 1: Dyslexia across languages and writing systems Part 2: Cross-linguistic perspectives on dyslexia

Verhoeven, L., Perfetti, C., & Pugh, K. (Eds.) (2019). Developmental dyslexia across languages and writing systems. Cambridge University Press.

• Behavioural predictors

• Neural precursors

• Phonological deficit

• Role of visual attention

• Role of semantics

• Modeling variability

• Etiological markers

• Gene-environment interactions

Final conclusion

• Dyslexia across languages is characterized by difficulties with accurate and/or fluent word decoding and poor spelling. These difficulties

typically result from a deficit in the phonological component of language

that is often unexpected in relation to other cognitive abilities and the

provision of effective classroom instruction. Evidence-based intervention

effects in case the focus is on phonology through reading and spelling.

Identificatie van dyslexie

Verhoeven, L.T.W. & Keuning, J. (2018). The nature of developmental dyslexia in a transparent orthography. Scientific Studies of Reading, 22 (1), 7-23.

Het Nederlands schriftsysteem

• Letter-klank relaties uitermate transparant

• Niveaus van orthographisch complexiteit:• MKM (pen, boom, huis)• Consonant clusters (stoel, hond, krant)• Tweelettergrepige woorden (bomen, bommen)• Meerlettergrepige woorden (bommelding, weggeven)

Onderzoek: indicatie dyslexie

• Participanten• 500 typische leerlingen in jaargroep 5, 6, 7, 8• 280 dyslectische leerlingen in groep 5, 6, 7, 8

• Design• 4 leeskaarten woorden: MKM, MM, disyll, trisyll• 4 leeskaarten pseudowoorden: MKM, MM, bisyll, trisyll• Fonologische taken:

• Fonologisch bewustzijn: Auditieve analyse + Klankmanipulatie• Rapid naming: plaatjes, cijfers, letters• Pseudowoorden nazeggen

Decoderen: accuraatheid

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

G3 G4 G5 G6

Accu

racy

Grade

WD1-CVC

WD2-CC

WD3-DIS

WD4-POLYS10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

G3 G4 G5 G6

Accu

racy

Grade

PD1-CVC

PD2-CC

PD3-DIS

PD4-POLYS

Decoderen: vloeiendheid

0

25

50

75

100

125

150

G3 G4 G5 G6

Effic

ienc

y

Grade

WD1-CVC

WD2-CC

WD3-DIS

WD4-POLYS

0

25

50

75

100

125

150

G3 G4 G5 G6

Effic

ienc

y

Grade

PD1-CVC

PD2-CC

PD3-DIS

PD4-POLYS

Fonologische vaardigheden

Voorspellers van dyslexie

Conclusies• Kinderen met dyslexie laten problemen zien met

accuraatheid en efficientie van decoderen :• meer bij pseudowoorden dan bij woorden• Meer onderhevig aan woordlengte effecten

• Fonologisch bewustzijn, rapid naming en nonwoordrepetitie blijven eveneens achter

• Pseudowoord decoding efficientie en fonologischevaardigheden voorspellen samen de diagnose van dyslexie -wijzend op een fonologisch tekort!

Oorzaken van dyslexie

Leren lezen in groep 3: Effect van familiaal risico

Ontwikkeling decoderen in eerste half jaar

Schaars, M., Segers, E., & Verhoeven, L. (2017). Word Decoding Development during Phonics Instruction in Children at Risk for Dyslexia. Dyslexia 23(2), 141–160.

Hypothese: zwakke foneemgrenzen bij dyslexie

M.W. Noordenbos , E. Segers , W. Serniclaes , H. Mitterer , L. Verhoeven (2012). Neural evidence of allophonic perception in children at risk for dyslexia. Neuropsychologia, 50, 2010 – 2017.

ba ba ba

da

baba

(Dehaene-Lambertz, 1998)

Fonologische categorieën in het baby brein

`2 `3 `6`5`4 `7 `8B D

Allofonische spraakperceptie in kinderen met risico op dyslexie

MMN topography at grand-average peak latency in (A) between-category and (B) within-category condition

Hypothese: zwak fonologisch bewustzijn bij dyslexie

Mark W. Noordenbos , Eliane Segers , Barbara Wagensveld , Ludo Verhoeven (2013).Aberrant N400 responses to phonological overlap during rhyme judgements in children at risk for dyslexia. Brain Research, 1537, 233 - 243

Rijmoordelen bij kinderen in groep 3

• Kinderen met risico op dyslexie vs controls in groep 3

• Drie condities• Rijm: bal-wal• Overlap: bal-bel• Unrelated: bal-vos

• Hypothese: •Meer problemen met overlap conditie bij dyslexie (global similarity effect)

Mean amplitudes of ERP responses at electrode Pz in 454-696 ms time window

Interventie voor kinderen met dyslexie

Tilanus, E.A.T., Segers, P.C.J. & Verhoeven, L.T.W. (2016). Responsiveness to intervention in children with dyslexia. Dyslexia, 22 (3), 214-232.

Effecten pseudowoord decoderen

0

10

20

30

40

50

60

70

Pretest Posttest

Accuracy

Typisch

Dyslectisch

0

5

10

15

20

25

30

35

Pretest Posttest

Fluency

Typisch

Dyslectisch

Effecten woord decoderen

7476788082848688909294

Pretest Posttest

Accuracy

Typisch

Dyslectisch

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Pretest Posttest

Fluency

Typisch

Dyslectisch

Conclusies

• Interventie effect op lezen van pseudowoorden• Accuraatheid (groot effect)• Vloeiendheid (klein effect)

• Gering effect op lezen van woorden• Accuraatheid (klein effect)• Vloeiendheid (vergelijkbare groei als typische lezers

• Blijvende verschillen op accuraatheid en vloeiendheid van woorden lezen

Hoe kun je leessnelheid vergroten?

Van Gorp, K., Segers, E., & Verhoeven, L. (2016). Enhancing decoding efficiency in poor readers via a word identification game. Reading Research Quarterly, 52, 105-123.

Interventie Leesrace• 62 zwakke lezers in groep 4 (waiting control group design)• Interventie Leesrace

• Vijf weken: 1 uur per week met mkm-woorden• Spellen:

• Semantische categorisatie: voet lichaam of eten?• Lexicale decisie: peun bestaand of niet-bestaand?

• Effectmeting na interventie en vijf weken later• Transfertaak met betekenisvolle woorden• Transfertaak met pseudowoorden

Voorbeeld

Status van de speler

Onderzoeksresultaten

Conclusies en discussie

• Interventie werkt: evidence-based!• Tablet-gestuurde leesinterventie vergroot leesnelheid• Vergelijking met controlegroep en met baseline

• Effecten en retentie op gestandaardiseerde toetsen• Bestaande woorden• Pseudowoorden

Implicaties voor de praktijk

• Voorkomen is beter dan genezen• Just in time intervention!

• Dyslexie kan worden geïndiceerd op basis van:• Vaardigheid pseudowoord en woord lezen + fonologische vaardigheden

• Phonics aanpak vergroot accuraatheid decoderen• Met name pseudowoorden

• Gaming aanpak vergroot snelheid decoderen• Zowel woorden als pseudowoorden

We can do it!