Henk van Gerven, SP-Kamerlid en oud huisarts Patrick van Lunteren, beleidsmedewerker SP-fractie

Den Haag 2013

Dag TagVerwijDering Van TeerhouDenD asfalTgranulaaT in neDerlanD

3

inhouDinleiDing 4

anTwoorD Van sTaaTsseCreTaris MansVelD 5

VoorgesChieDenis 6

De oPlossing 10

bijlage 1 11

bijlage 2 14

bijlage 3 15

Foto’s: Archief SP

4

inleiDingIn 2009 kreeg het Milieu Alarmteam van de SP een tip. Miljoenen tonnen kankerverwekkend asfalt verdwenen naar het buitenland. Het gaat om teerhoudend asfaltgranulaat (TAG) dat hier in Nederland als gevaarlijk voor de volksgezondheid wordt beschouwd. Bij wegwerkzaamheden moet het van de weg worden geschraapt en onder hoge temperatuur gereinigd. Om dat zo netjes en veilig mogelijk te doen, betalen gemeenten daar veel geld voor. De inzamelaars van al dat asfalt brengen het echter niet naar de ovens voor thermische reiniging. Nee, ze verschepen het naar het buitenland. Met name in de Baltische staten, zoals Estland en Letland, wordt het kankerverwekkende asfalt gewoon weer toegepast voor aanleg van wegen, vliegvelden en parkeerplaatsen.

wikiPeDia oVer TeerhouDenD asfalTIn het verleden werd in plaats van bitumen ook wel teer gebruikt als bindmiddel. Teer is een kunstmatig product dat verkregen wordt via ‘destructieve distillatie’ van steenkool. Vanwege het hoge gehalte aan polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s) mag teer echter sinds 1990 in Europa niet meer worden toegepast in de wegenbouw. Oude asfaltlagen kunnen echter nog teer bevatten, hetgeen extra voorzorgsmaatregelen vergt bij de verwijdering van oude asfaltlagen in verband met de gezondheid van de werknemers. Bovendien mocht in Nederland teerhoudend asfaltgranulaat als recyclingsproduct tot 2001 nog worden toegepast in onderlagen. Sinds 2001 streeft de Nederlandse overheid echter tot volledige verwijdering van teer uit de asfaltketen.1

Een maas in de Europese regels maakt het mogelijk dat handige jongens veel geld kunnen verdienen aan teerhoudend asfalt. De wegbeheerder, meestal een provincie of gemeente, betaalde jarenlang zo’n 25 euro per ton teerhoudend asfalt. Zoveel kost ongeveer het thermisch reinigen, zoals de Nederlandse wet voorschrijft. Exporteren naar de Balti-sche staten kost ongeveer 11 euro. Tel uit je winst. Teerhoudend asfalt is echter een gevaar voor de volksgezondheid, vooral voor de mensen die ermee moeten werken. We kunnen toch niet toestaan dat mensen in het buitenland er wel aan worden blootgesteld door het winstbejag van enkele handige jongens? Vooral omdat we dat in ons eigen land niet willen.

Inmiddels zijn door inspanning van de SP en de teerverwerkende industrie de gemeenten en provincies ook wakker geschud. Zij eisen echter niet dat de volksgezondheid wordt beschermd. Integendeel, gemeenten en provincies zien in die uitweg een mooie kostenbesparing. Ze betalen nu nog maar zo’n 17 tot 20 euro per ton. Zo hebben de weg-beheerders en de inzamelaars van asfalt allebei profijt van een maas in de Europese wet, maar wel ten koste van de volksgezondheid. Als we uitgaan van circa 35 miljoen ton TAG dat nu nog onder de wegen ligt, dan wordt duidelijk dat de inzamelaars van dat asfalt vele tientallen miljoenen kunnen opstrijken door het goedkoop naar het buitenland af te voeren.

Reden genoeg voor de SP om aan de huidige staatssecretaris te vragen de gemeenten en provincies op te roepen om hun verantwoordelijkheid te nemen. De oplossing is immers simpel. Neem in de bestektekst voor aanbesteding van wegwerkzaamheden op dat het asfalt moet worden afgevoerd naar een erkende verwerker, die thermische reiniging toepast.

inleiDing

1 http://nl.wikipedia.org/wiki/Asfalt

5

anTwoorD Van sTaaTsseCreTaris MansVelD

anTwoorD Van sTaaTsseCreTaris MansVelDIn antwoord op vragen van de SP2 stelt de staatssecretaris dat het beleid wel degelijk werkt. Meer dan de helft van het teerhoudend asfalt wordt volgens de staatssecretaris thermisch gereinigd:

“Het Nederlands beleid voor teerhoudend asfaltgranulaat (TAG) voorziet in thermische reiniging van het vrijkomende TAG, gevolgd door nuttige toepassing van het gereinigd materiaal. Dat beleid werkt wel degelijk, want er is inmiddels in Nederland voldoende capaciteit voor de thermische verwerking van al het Nederlandse TAG en daarmee wordt ongeveer de helft van het Nederlandse TAG daadwerkelijk thermisch gereinigd. Het gereinigde materiaal wordt vervolgens nuttig toegepast. Zo laat bijvoorbeeld Rijkswaterstaat al het TAG dat vrijkomt bij het beheer van de Nederlandse rijkswegen, in Nederland thermisch reinigen en nuttig toepassen. Helaas werkt het beleid nog niet voor de totale stroom, want vorig jaar is ongeveer de helft van het vrijkomende TAG uitgevoerd en in het buitenland nuttig toegepast.”

Je zou aan de hand van dezelfde cijfers natuurlijk ook kunnen stellen dat het beleid niet werkt. De helft van dit kankerverwekkende spul gaat gewoon de grens over, waar het zijn schadelijke effect op milieu en volksgezondheid voort kan zetten. Het is wat wrang om dat ’nuttige’ toepassing te noemen. Dat onderkent de staatssecretaris iets verderop in haar antwoorden ook wel, maar ze schuift de verantwoordelijkheid net zo snel weer van zich af richting het bedrijfsleven:

“Het betreffende bedrijfsleven is er voor verantwoordelijk dat het uitgevoerde TAG in het buitenland daadwerkelijk nuttig wordt toegepast. Die nuttige toepassing vindt helaas niet plaats volgens de in Nederland gekozen manier, maar het staat landen in de Europese Unie nu eenmaal vrij om eigen criteria te verbinden aan de nuttige toepassing van afvalstoffen.”

De markt kent geen moraal, zo weten wij uit ervaring. Zelfs al hebben bedrijven de installatie voor verwerking, dan is export nog lucratiever. Ze verdienen dik door in het bestek op basis van thermische reiniging de rekening op te maken en de TAG vervolgens veel goedkoper te verschepen naar het buitenland.

2 20 maart, antwoord op vragen van het lid Bashir (SP) over de verwerking van teerhoudend asfalt (ingezonden 22 februari 2013).

6

VoorgesChieDenis

VoorgesChieDenisIn 2001 besloot toenmalig minister van Milieu, Jan Pronk, dat teerhoudend asfalt een te groot risico vormde voor de volksgezondheid. Het bevat polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s) en die veroorzaken kanker. Het asfalt moet van de weg af en thermisch gereinigd worden. Zo staat het in het Landelijk afvalbeheerplan 2 (LAP2):

“Teerhoudend asfalt komt vrij bij (herstel)werkzaamheden aan wegen en onderlagen van wegen. Asfalt is teerhoudend als de concentratie aan PAK10 gelijk dan wel groter is dan 75 mg/kg. De minimumstandaard voor het be- en verwerken van teerhoudend asfalt is nuttige toepas-sing binnen de kaders van het beleidskader, voorafgegaan door thermische bewerking waarbij de aanwezige PAK’s worden vernietigd.”3

In 2001 werd geschat dat er 50 miljoen ton teerhoudend asfalt in Nederland lag. Daarvan is al zo’n 11 tot 15 miljoen ton van de weg gehaald. De helft daarvan is, zoals de staatssecretaris aangaf, volgens de regels thermisch gereinigd. De resterende 35 miljoen ton teerhoudend asfalt in Nederlands ligt op of onder wegen die voor 99,9 procent in beheer zijn van een overheid: het Rijk, gemeenten, provincies of waterschappen. Al die overheden hebben de mond vol over hun verantwoordelijkheid voor duurzaamheid, milieu en volksgezondheid. Toch besluiten de meeste overheden niet om teerhoudend asfalt netjes te laten reinigen, zoals dat in het LAP2 is afgesproken. Dat komt deels door onwetend-heid, zo antwoordt de staatssecretaris aan de SP:

“In het artikel in Cobouw geven de verwerkers aan dat onbekendheid met de materie het belang-rijkste probleem is. Dat resulteert er in dat nog veel wegbeheerders niet weten wat het beleid voor verwerking van TAG is en in hun bestekken niet opnemen dat het vrijkomende TAG in Nederland thermisch moet worden gereinigd, gevolgd door nuttige toepassing van het gereinigde materi-aal. In mijn antwoord op vraag 2 heb ik aangegeven wat ik daaraan doe.”

Hoe lang kun je dat nog volhouden? Al op 8 december 2009 eist SP-Kamerlid Remi Poppe dat milieuminister Cramer per direct de export van teerhoudend asfalt onmogelijk maakt.4 Miljoenen tonnen kankerverwekkend teerhoudend asfalt zijn in de afgelopen anderhalf jaar naar Oost-Europa geëxporteerd, terwijl de Nederlandse wet voorschrijft dat dit giftige asfalt verplicht thermisch moet worden gereinigd. De SP kwam deze misstand op het spoor na een tip aan het Milieu Alarmteam. SP-Kamerlid Remi Poppe zei daarover: “Dit asfalt is een gevaar voor de volksgezondheid, vooral voor de mensen die ermee moeten werken. Dan kun je toch niet toestaan dat mensen uit winstbejag in het buitenland er wel aan worden blootgesteld? Vooral omdat we dat zelf in ons land niet willen.” Door de gebrekkige Europese regelgeving exporteren afvalverwerkers dit giftige asfalt met honderdduizenden tonnen tegelijk naar Oost-Europa. Op die manier zijn ze veel goedkoper uit dan wanneer zij voldoen aan de in Nederland verplichte thermische reiniging. De verwerkende bedrijven verdienen er veel geld aan, want ze zijn door de overheden dik betaald om het asfalt volgens de Nederlandse regels te reinigen. Poppe: “Dat is allemaal belastinggeld dat onte-recht in de zakken van de afvalverwerkers verdwijnt.”

3 www.lap2.nl/sectorplan.asp?b=41

4 www.sp.nl/milieu/nieuwsberichten/7187/091209-poppe_wil_verbod_op_export_teerhoudend_asfalt_naar_oost_europa.html

7

VoorgesChieDenis

In 2013 gaan er nog altijd schepen vol het land uit. Staatssecretaris Mansveld van Milieu erkent dat ook en schrijft op 20 maart 2013 dat ze wil dat deze praktijk stopt:

“Ik wil dat al het in Nederland vrijkomende TAG volgens het Nederlands beleid wordt verwerkt. Daarom ben ik aan de slag gegaan met de acties die mijn ambtsvoorganger heeft opgenomen in bijlage 4 van zijn brief van 6 juni 2012 (30 872, nr. 112) over de uitvoering van de brief ‘Meer waarde uit afval’.Zo heb ik eind 2012 aan het CROW (het nationale kennisplatform voor infrastructuur, verkeer, vervoer en openbare ruimte) extra budget beschikbaar gesteld en opdracht verstrekt om publicatie 210 ‘Richtlijn omgaan met vrijkomend asfalt’ zo optimaal mogelijk te herzien. Die herziening wordt in de tweede helft van 2013 afgerond. Daarna start ik samen met het betrokken bedrijfsleven een communicatietraject en zal ik uniforme besteksbepalingen laten opstellen die andere overheden daarna in hun bestekken kunnen opnemen. Verder zullen de Minister van Infrastructuur en Milieu en ik in onze eerstvolgende bestuurlijke (koepel)overleggen met de andere overheden dit onderwerp aan de orde stellen. Wij zullen de andere overheden erop wijzen dat zij ervoor verantwoordelijk zijn dat het TAG dat vrijkomt bij het beheer van wegen die onder hun verantwoordelijkheid vallen, volgens het Nederlands beleid wordt verwerkt. Ook de medewerkers van het ministerie van Infrastructuur en Milieu wijzen in van toepassing zijnde overlegstructuren op de problematiek en de gewenste wijze van verwerking in Nederland. Zo is het onderwerp al aan de orde geweest in de bege-leidingscommissie LAP (Landelijk afvalbeheer plan), waarin overheden en bedrijfsleven zijn vertegenwoordigd. Voor de volledigheid merk ik nog op dat het opvolgen van de Nederlandse minimumstandaard voor TAG een criterium is in duurzaam inkopen.”5

De wegbeheerders weten het allemaal al lang. De CROW werkt al jaren aan dat convenant. En ook de bedrijven die thermisch kunnen reinigen, doen al jaren aan voorlichting aan aannemers, gemeenten, provincies en waterschappen. De kosten voor thermisch reinigen zijn echter hoger als de verwerking aan de erkende verwerker wordt overgelaten. In het bestek laat de huidige tekst zo ruimte om de boel te verschepen. Dat scheelt de gemeente veel geld en biedt de verwerker een mooie kans om naar het laagste putje te gaan en maximale winst te zoeken. Gemeenten Loppersum en Kerkrade erkent dat ook daadwerkelijk. Ook in Heerlen gaat de Wegverhardingsnota 2011-2015 nog altijd uit van een te ruime bestektekst, zodat de honderdduizenden tonnen teerhoudend asfalt nog altijd niet op juiste manier worden verwerkt.

Het Monitoringsoverleg TAG (hieraan nemen naast koepelorganisaties van overheden ook verwerkers van teer-houdend asfalt deel) deed een onderzoek en vond 60 gemeenten die zich niet hielden aan de door de regering voor-geschreven thermische reiniging. In bijlage 1 is een lijst opgenomen van gemeenten die ook na aansporing nog altijd geen maatregelen nemen om export van dit kankerverwekkende asfalt te voorkomen.

5 20 maart, antwoord op vragen van het lid Bashir (SP) over de verwerking van teerhoudend asfalt (ingezonden 22 februari 2013).

8

Dag Tag

9

VerwijDering Van TeerhouDenD asfalTgranulaaT in neDerlanD

10

De oPlossingDe staatssecretaris mag dus wel wat meer haast maken. Een eenvoudige concept-bestektekst is zo getypt en rond-gemaild. Vanaf dan kan geen wegbeheerder er meer onderuit. Dat kost 10 minuten werk, maar milieu en volksge-zondheid zijn dan weer een stapje op weg geholpen. Dan hoeft de wegbeheerder vervolgens alleen nog maar even te controleren of het teerhoudend asfalt ook daadwerkelijk thermisch wordt gereinigd.

Alle export van kankerverwekkend teerhoudend asfalt is eenvoudig te voorkomen door als wegbeheerder in het bestek thermische reiniging voor te schrijven. Twee woordjes verschil met de huidige bestektekst. Daarin staat nu meestal de tekst ”afvoeren naar een erkende verwerker”. Dat geeft die verwerker alle vrijheid het laagste putje te zoeken. Maak daarvan: “Thermisch gereinigd door een erkende verwerker”.

De oPlossing

bijlage 1

bijlage 1

12

bijlage 1

13

Gemeenten die Bestektekst niet aanpassen

Bron: Het TAG monitoringsoverleg

Gemeente bestek hoeveelheid*

Loppersum LOPP-2013-4 3800

Boxtel BTL 139-17 1300

Kerkrade WG 13-02 3250

Heerlen B2012-09 1545

Sittard Geleen B2013-03 (5989) 800

Hattum GHA 00512 32

Papendrecht 2012-01 137

Gemeente die niet reaGeert op verzoek tot aanpassen Bestek

Bedum Cob-13-038 84

* maal 1000 kilo

14

bijlage 2

1.2 Uitgaand - 5783

Scan nummer 2 van 2 - Scanpagina 1 van 1

15

bijlage 3

www.sP.nl