IVN streeft naar een duurzame samenleving door mensen te betrekken bij natuur, milieu, landschap en de eigen leefomgeving.

Routebeschrijving

LA: linksaf, RA: rechtsaf, RD: rechtdoor

1. Ga onder de voorpoort door (met de leeuw

met het zwaard en het wapen van Leiden).

2. Ga meteen RA de Burgsteeg in, steek de

deels overdekte brug (de Koornbrug) over en

ga RD tot de Breestraat. U passeert rechts

het stadhuisplein met zijn mooie

paardenkastanjes.

3. Ga op de Breestraat RA en neem de 1e steeg

LA (Wolsteeg).

4. Steek de Langebrug over en ga RD de

‘Gekroonde Liefdepoort’ in. U komt terecht in

een groene oase, een modern hofje met

perenbomen (deels in leivorm).

5. Ga aan het eind RA het oude hofje in. Dit is

het Pieters- of Van der Speckhofje (1645).

Het is nog bewoond dus wees prudent.

6. Als u aan de andere kant het hofje weer

uitkomt ‘botst’ u tegen een enorme

paardenkastanje en de muurhuizen van de

Pieterskerk aan.

7. Houdt nu de Pieterskerk aan uw rechterhand

en loop de Kloksteeg in. Ter hoogte van het

kerkplein links het Jan Pesijnhofje (1683), ook

bewoond, maar zeker in het voorjaar het

bezichtigen waard vanwege de bloeiende

magnolia in de tuin. Ook de gevelsteen is de

moeite waard om te lezen! Op het kerkplein

staan paardenkastanjes en lindebomen.

8. Ga aan het eind van de Kloksteeg de hoge

brug over het Rapenburg over en RD de

Nonnensteeg in.

Aan het Rapenburg bevindt zich, rechts naast het

monumentale gebouw van de universiteit (vroeger

een kloosterkerk), de ingang van de Hortus

Botanicus: de mooiste tuin van Leiden.

Al meer dan vier eeuwen worden in de tuin en

kassen van de Hortus botanicus planten uit alle

windstreken verzameld en gekweekt, bewonderd

en bestudeerd. Bij de kassa zijn sinds kort gratis

themawandelingen verkrijgbaar.

Ommetje tussen burcht en singel in Leiden

IVN Leiden, provincie Zuid-Holland

Traject: rondwandeling door de binnenstad van Leiden

Start-/eindpunt: op het pleintje onderaan de Burcht van Leiden, vóór het terras van het

Koetshuis (Burgsteeg 13)

Lengte: 5 km

De Burcht van Leiden staat op een dominante plek middenin Leiden waar bijna 1000 jaar geleden al een houten ‘sterkte’ op een vluchtheuvel (een ‘motte’) was. Nu resteert er op de motte nog een rond bouwwerk, waarover je helemaal kunt rondlopen met uitzicht over (de daken van) oud Leiden.

Openingstijden: 1 april – 31 okt 10-18 uur; 1 nov

– 31 mrt 10-16 uur en ma dicht. (niet gratis, MJK

geldig)

9. Ga aan het eind van de Nonnensteeg LA, de

5e Binnenvestgracht op. Rechts ziet u achter

het hekwerk de Hortus weer.

Op nr. 7a vindt u de Hortus Clusianus uit 1594.

Deze eerste studietuin begon met een

combinatie van exotische planten (zoals tulpen,

hyacinthen en tomaten) en inheemse en nuttige/

medicinale gewassen. De tuin moet grote indruk

hebben gemaakt op de eerste bezoekers ervan.

Ook nu nog is de tuin een lust voor oog en oor.

De tuin is soms open (let op: de deur kan

klemmen).

10. Eenmaal uit de Clusiustuin vervolgt u LA uw

weg en ziet u recht vooruit de bol van de

Sterrenwacht.

11. Voor nr. 12 gaat u LA de Zeegersteeg in.

Hier vindt u links het Komkommerhof en

rechts het St. Annahofje uit 1503. Rechts

voor de ingang staat een vijgenboom die

vruchten draagt. Aan het einde van de

Zeegersteeg komt u op de Kaiserstraat,

waar u RA slaat.

U vindt hier -naast de witte esdoorns- aan de

rechterkant twee hofjes, waar de bewoners vaak

aan het tuinieren zijn: het Bethaniënhof en het

Jeruzalemshof. U kunt via het Bethaniënhof

doorlopen naar het Jeruzalemshof en zo weer

aansluiten op de Kaiserstraat.

12. Ga aan het einde van de Kaiserstraat, net

voor de brug, LA de Boisotkade op. U loopt

dan langs het Gemeentearchief en kunt

vanaf de Vlietbrug van het uitzicht genieten.

De Geuzen kwamen hier in 1574 de stad

binnen.

www.ivn.nl

IVN streeft naar een duurzame samenleving door mensen te betrekken bij natuur, milieu, landschap en de eigen leefomgeving.

Op de Vlietbrug heeft u aan de stadskant een

prachtig uitzicht over de Vliet, met dwars daarop de

bebouwing van het Rapenburg. Hierachter ziet u

een deel van de Pieterskerk. De dichtheid van de

bebouwing, de allure van de huizen en de

diversiteit aan bouwstijlen en dakvormen geven dit

deel van Leiden de uitstraling van een welvarende

stad uit de Gouden Eeuw.

Links ziet u het nieuwe deel van het

gemeentearchief en het door beeldhouwer Gert

van der Woude ontworpen bronzen Pilgrimbeeld.

Op de overgang tussen het oude archief en het

nieuw aangebouwde deel staat het jaartal van de

aanbouw (1995). Voor de entree liggen natuur-

stenen met daarin gegraveerd de namen van de

ongeveer 4000 kinderen die in 1995 Leiden in zijn

geboren en in het natuurstenen muurtje voor de

ingang lezen we de filosofische tekst: "Wie zoekt

wat zich hier laat vinden, zal blijven". Al deze

elementen zijn speciaal voor het archief ontworpen

door de Leidse kunstenaar Jan Kleingeld.

Rechts een aantal relatief nieuwe woningen in

rode steen aan het Consciëntieplein. Op deze plek

stond in de 14e eeuw de Ridderhofstede van de

heer van Raaphorst: de Rapenburg. Aan deze

familie dankt het huidige Rapenburg haar naam.

In het schuin aflopend talud staat een grote

populier, vier jonge kastanjebomen en een

Japanse kers. Langs de Vliet staan aan beide

zijden linden, in het talud naar het bronzen beeld

staan vlinderstruiken, sneeuwbes, rozenbottels en

wat hoger een boom met een schors met lichte

verticale strepen: de hemelboom.

Aan de singelkant van de brug kijkt u over de Witte

Singel en de Zoeterwoudse Singel. U ziet daar het

vervolg van de Vliet: het water passeert de

Neksluis bij de brug over de Witte Singel met

ingemetselde Leidse sleutels en het jaartal 1936,

het jaar van de plaatsing van de vernieuwde brug.

De sluisdeuren aan het bruggetje zijn zo gebouwd

dat ze het water uit de Singel tegenhouden zodat

het niet via de Vliet naar het achterliggende

polderland kon stromen. Door de ontginning van

het veen in de achterliggende polders kwam de

omgeving van Leiden zo laag te liggen dat het

nodig was via kunstwerken als dit sluisje het

Rijnwater binnen de stad te houden.

In het water van de Vliet en de Singel kunt u

meerkoeten, futen, ganzen en wilde eenden zien

zwemmen. Ook zijn de kokmeeuw, de

zilvermeeuw, de mantelmeeuw en de blauwe reiger

hier vaak te zien. De Waterlelie en Gele Plomp zijn

een groot deel van het jaar in de singel aanwezig.

De grote bomen langs de Witte Singel voor het

archief zijn witte esdoorns, wat lager aan de

waterkant staat een flinke Es.

12. Loop de Vlietbrug af richting de Doezastraat,

langs de landelijk aandoende huizen met

houten balkons en een ligusterheg aan de

Singelzijde met daarachter prachtige essen.

Voor de ligusterheg aan de linkerzijde, na het

laatste huis, is een aparte groeiplaats voor

Vingerhoedskruid ontstaan.

13. Steek de Doezastraat over en loop via het

zebrapad over het trottoir aan de rechterkant

van de Jan van Houtkade langs het water.

Op de hoek bij de bank voor de Koepoortsbrug (de

naam verwijst naar de stadspoort die hier vroeger

stond) staat aan de waterkant een stevige,

gedrongen paardenkastanje met veel knoesten en

een stuk ingegroeide staalkabel. Deze boom is zo’n

tien jaar geleden bij de reconstructie van het

stationsgebied hier naar toe verplant. De rij

kastanjes vormt net als veel andere bomenrijen in

de stad een belangrijke rust-, nest- en

foerageerplaats voor vogels. Van de aanwezigheid

van vogels zijn veel sporen te zien, onder andere

de vele vlierstruiken, die als zaadje zijn uitgepoept

en dus eigenlijk door de vogels zijn geplant.

14. Loop over het trottoir van de Jan van Houtkade

langs de statige kastanjes in het talud van de

Zoeterwoudse Singel. Op een gegeven

moment kunt u links de Jacobsgracht in kijken,

met op het eind het voormalige

Natuurhistorisch Museum. Bij de

parkeerautomaat is het aardig even naar

beneden aan de waterkant te speuren naar de

restanten van de waltoren Bourgondië.

15. Loop vervolgens door tot aan de waltoren

Oistenrijck.

Beide torens zijn vernoemd naar Maximiliaan van

Habsburg, keizer van Oostenrijk, die in 1478

trouwde met Maria van Bourgondië. In het talud

naar het water staan volop wilde planten: gevlekte

aronskelk, speenkruid, sneeuwklokjes,

vingerhoedskruid, fluitekruid, zuring, harig

wilgenroosje, braam en vlier. Naast de toren groeit

een door vogels ‘geplante’ Taxus.

Op de zonnige kant van de Leidse walkanten ziet u

regelmatig de muurleeuwenbek; een rotsplant die

vooral in het Middellandse Zeegebied voorkomt,

maar ook in de West-Hollandse steden goed

gedijen.

16. Steek bij de bloemenstal via de zebra’s de Jan

van Houtkade over en vervolgens de

Korevaarstraat en de Geregracht over naar het

Plantsoen. In het Plantsoen aan het water zie

je drie grote platanen op een rij. Vlak voor het

lage hekje bij het stenen gemaal staat een

Japanse notenboom.

IVN streeft naar een duurzame samenleving door mensen te betrekken bij natuur, milieu, landschap en de eigen leefomgeving.

17. Vervolg uw route via het pad langs het water

richting de volière.

Het plantsoen is aangelegd in 1830 en was, als we

de Burcht niet meetellen, het 1e echte kijkgroen dat

voor de Leidenaar werd aangelegd binnen de

singels. Een aantal prachtige monumentale bomen

vraagt uw aandacht: de stevige platanen met de

vlekkerige bast, een aantal flinke beuken en eiken,

een Corsicaanse den, een Atlasceder en kastanjes.

De volière stamt uit 1867 en is een aantal keren

met sluiting bedreigd, maar steeds weer werd hij

opgeknapt. Vele generaties ouders hebben hier op

zonnige dagen met hun kinderen naar de exotische

vogels kunnen turen. Wandelen door het plantsoen

is op mooie dagen nog steeds een leuk uitje voor

(groot)ouders. Ook buiten de volière kunt u volop

genieten van vogels. U ziet hier meeuwen, eenden,

zwanen, ganzen, meerkoeten, futen, duiven,

Turkse tortels, halsbandparkieten en allerlei

zangvogels.

18. De route gaat verder langs het water.

19. Steek de weg over bij de brug. Hier rechts een

watercypres en een amberboom.

20. Bij de splitsing van het pad midden door het

park of het pad langs het water staat een

majestueuze Kaukasische vleugelnoot.

Na 200 meter in de bijna haakse bocht van het pad

en de singel, bij een omgevallen boom (abeel) in

het water staat in het gras het bronzen beeld

Moeder & Kind van Jan Wolkers. In de roman

Turks Fruit beschrijft hij beeldend de

ontstaansgeschiedenis van dit bronzen

‘moedergeluk’.

Langs het water bloeit in het voorjaar de gewone

vogelmelk in grote hoeveelheden. Even verderop

kijkt tussen een enorme populier en een plataan de

‘Venus van Leiden’ (scheef) uit over het water. Nog

iets verder, bijna als laatste boom in het Plantsoen

zien we de Wilhelminalinde met een hek eromheen

en een inscriptie erin: ‘23 sept. 1898’.

21. Aan het eind van het Plantsoen steekt u bij de

zebra de Plantagelaan over naar de Plantage

en loopt u RD.

In de Plantage vallen alweer de grote bomen op:

een eik in het perk met het stenen muurtje, twee

heel verschillende esdoorns: één met een ring om

de bast (dit kan een litteken van het enten zijn) en

de ander in het midden van het gras, drie platanen

en een paardekastanje. In het gras zien we

opvallend veel Stinzenplanten: krokussen, sneeuw-

klokjes en vogelmelk.

22. Loop LA de Hogewoerd op, ga RA de

Veerstraat in bij café de Plantage, vervolg uw

weg LA de Utrechtse Veer op, met de leilinden

op het Co Snookerpleintje, naar de groene

ophaalbrug, ga RA de brug over, RA de

Nieuwe Rijn op. Bij huisnr. 111 ziet u een

geveltuintje met echte Leidse Stokrozen.

23. Loop verder langs Het Huis op de Waard naar

het Cathrijn Jacobsdochterhofje.

Door de poort mogen we even discreet rondneuzen

in dit bijzondere hofje. Vanuit de tuin kunt u de

Nieuwe Rijn zien en de Zijlsingel, de begraafplaats

Groenesteeg, de 4e

Binnenvestgracht en aan de

achterzijde de muur van het voormalige Minnehuis

met als herinnering de enorme schoorsteen van de

toenmalige keuken. De tuin heeft bij de poort links

aan de gevel een prachtige passiebloem, rechts

enkele fruitboompjes, een siertuin, bessen,

lavendel en bij het tuinhuisje staat een stevige

treures.

24. U kunt door de poort weer terug, rechts de

Kaarsenmakersstraat in en langs een rij

haagbeuken. Aan het eind gaat u LA de

Groenesteeg in.

25. Als u op dit punt RA gaat, komt u bij

Begraafplaats Groenesteeg die in 1812 is

aangelegd en uitgebreid tot z´n huidige vorm in

1830.

Er staan bijzondere bomen; let vooral op de grote

bruine beuk in het midden en de bijzondere

Stinzenflora: in de vroege lente is de grond bezaaid

met wilde hyacinten, gewone en knikkende

vogelmelk, krokussen, vingerhelmbloem, blauwe

druif, narcissen en sneeuwklokjes. De markante

rechthoekige witte aula is deels bewoond en deels

expositieruimte. Op de begraafplaats zijn bekende

en hooggeplaatste Leidenaren begraven zoals de

eerste twee directeuren van het Rijksmuseum van

Natuurlijke Historie (nu Naturalis): de heren

Temminck en Schlegel. Openingstijden: ma-vr 9-

17 uur; za+zo 11-17uur. Van 16 nov-1 apr tot 16

uur.

26. U loopt nu weer richting de Burcht. Er zijn

steeds meer geveltuintjes en bloembakken te

zien, ook in de zijstraatjes en steegjes. ’s

Zomers een kleurig geheel.

27. De 3e brug die u overgaat, gaat over de

schilderachtige Herengracht met aan beide

zijden lindebomen. Uiteindelijk komt u uit op de

Hooigracht, die u LA op gaat.

28. De 1e steeg RA (Hooglandse Kerkchoorsteeg)

leidt naar de Hooglandse Kerk. U kunt nu links

of rechtsom de kerk gaan tot u de poort bij de

Burcht weer ziet.

Deze wandeling wordt u aangeboden door IVN Leiden: www.ivn.nl/leiden Zie ook ‘Stadsnatuurwandelingen door Leiden’ een gezamenlijke uitgave van gemeente Leiden

en IVN Leiden.