Zaltbommel

Zaltb

omm

el

ISBN 90-5994-119-5

AA U I T G E V E R I J A P R I L I S – Z A L T B O M M E L

Afgewerkt formaat: 224 x 226 x 10 mm. Plaat: Zwart PMS 186

Kees Metz

Zaltbommel in de jaren

vijftig, zestig en zeventig

van de vorige eeuw

Vroeger scheen altijd

de zon...

U I J T H O V E N , D O R P E N E N S T E D E NU I J T H O V E N , D O R P E N E N S T E D E N

Aprilis

Basisontwerp: Collage, Aldeboarn

Lay-out en lithografie: Foxy Design, Zaltbommel

. . . . . . . . . .

A

Uitgeverij Aprilis

Markt 9

5301 AL Zaltbommel

Postbus 141

5300 AC Zaltbommel

T: 0418 512 088

F: 0418 684 908

[email protected]

www.aprilis.nl

ISBN 90 5994 119 5

NUR 693

© 2005 Uitgeverij Aprilis – Zaltbommel

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvou-

digd en/of openbaar gemaakt door middel van

druk, fotokopie, microlm of op welke andere

wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke

toestemming van de uitgever.

Getracht is de rechthebbenden van de afbeel-

dingen te achterhalen. Zij die menen alsnog

aanspraak te kunnen maken op zekere rechten,

kunnen contact opnemen met de uitgever.

Zalbommel-bw 03-08-2005 22:24 Pagina 2

Kees Metz



van de vorige eeuw

Vroeger scheen altijd de zon…

.

U

H

D

E

S

.

.

.

.

I

O

O

N

T

.

.

.

.

J

V

R

.

E

.

.

.

.

T

E

P

.

D

.

.

.

.

.

N

E

.

E

.

.

.

.

.

,

N

.

N

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.


Inleiding

De Tweede Wereldoorlog is be-

paald niet ongemerkt aan Zalt-

bommel voorbijgegaan. Tot twee-

maal toe, in 1940 en 1945, werden

de bruggen over de Waal verwoest.

De grote groep joodse stadgenoten

werd weggevoerd en kwam op een

enkeling na niet terug. Verder lag

de stad vanaf de herfst van 1944 in

het grensgebied van het nog bezet-

te noorden en het al bevrijde zui-

den, was de bevolking geëvacueerd

en waren vele panden verwoest.

In tegenstelling tot de meeste

kerktorens in de rest van de Bom-

melerwaard ontsnapte de toren

van de Sint-Maarten op haast mi-

raculeuze wijze aan vernietiging.

Na de bevrijding gingen de meeste

mensen er weer flink tegenaan.

Hoewel de oorlog een grote impact

had, probeerde daarna iedereen zo

snel mogelijk de draad weer op te

pakken. Idealisten die geloofden in

een heel andere maatschappij kwa-

men bedrogen uit, want de politie-

ke, bestuurlijke en maatschappe-

lijke verhoudingen van vóór de

oorlog werden in recordtempo in

ere hersteld. De wederopbouw en

het herstel van de economie kre-

4 . . . . . . . . . .

gen de hoogste prioriteit en pas

aan het eind van de jaren vijftig

ontstond geleidelijk een beweging

die tussen 1965 en 1970 tot grote

veranderingen zou leiden. De jaren

zestig betekenden in feite veel

meer een definitief afscheid van de

vooroorlogse verhoudingen dan de

Tweede Wereldoorlog zelf. Dit af-

scheid ging gepaard met een onge-

kende toename van de welvaart die

ertoe leidde dat in de jaren zeven-

tig ook in Zaltbommel een aantal

grote projecten kon worden gerea-

liseerd.

Rond 1950 kwamen in Zaltbommel

de eerste grootschalige uitbreidin-

gen buiten de historische vesting

tot stand. De industrialisatie nam

toe en daarmee de welvaart,

want tot de Tweede Wereldoorlog

behoorde de Bommelerwaard en

daarmee Zaltbommel tot de minst

welvarende gebieden van Neder-

land. In 1951 telde de stad vijfdui-

zend inwoners. In 1960 was dat

aantal gestegen tot zesduizend,

terwijl er rond 1970 zevenduizend

inwoners waren, waarvan overi-

gens intussen slechts 3500 in de

oude binnenstad. Nog voor 1980

werd de achtduizendste inwoner

geboren.

Hoogtepunt voor Zaltbommel was

de viering van het elfhonderdjarig

bestaan meteen na de oorlog. Hoe-

wel in de loop van de tijd in Zalt-

bommel en de directe omgeving

wel oudere bewoningssporen zijn

gevonden, wordt de naam, Bome-

la, voor het eerst vermeld in een

brief uit het jaar 850. Vandaar dat

het in 1950 groot feest was. Zelfs

prins Bernhard en zijn twee oudste

dochters, Beatrix en Irene, bezoch-

ten de festiviteiten.

Als we nu terugkijken op de jaren

vijftig, zestig en zeventig moeten

we constateren dat de ontwikkelin-

gen snel zijn gegaan. In 1950 werd

de stad nog verlicht met gaslan-

taarns, woonde vrijwel de hele be-

volking in de binnenstad en ver-

baasde iedereen zich over het aan-

tal auto’s dat in de binnenstad ge-

parkeerd werd tijdens de jaarlijkse

uitvoering van de Matthäuspassion

in de Sint-Maartenskerk. Het was

de tijd dat schoolkinderen num-

merborden van auto’s noteerden in

een schrift, met potlood, want op

school schreef je nog met een in


inkt gedoopte kroontjespen.

In de jaren vijftig vond de eerste

gemeentelijke herindeling van de

Bommelerwaard na de Franse Tijd

plaats. Net als in latere jaren bij

volgende herindelingsvoorstellen

hield ook deze herindeling de ge-

moederen bezig. In de revue bij het

elfhonderdjarig bestaan kwam dat

ook aan de orde zoals uit het hier-

naast staande gedicht blijkt:

Toen bleef Zaltbommel overigens

als enige gemeente in de Bomme-

lerwaard, buiten de herindeling

van 1955.

In 1970 woonden de meeste inwo-

ners van Zaltbommel in de uitbrei-

dingswijken, was er in de hele stad

elektrische straatverlichting, wer-

den ook in de sociale woningbouw

een douche en centrale verwar-

ming standaard aangebracht, had

Zaltbommel in het winkelgebied

trottoirs in plaats van stoepen en

maakte de eerste lokale protest-

partij, Gemeentebelangen, deel uit

van de gemeenteraad.

Aan het eind van de jaren zeventig

had de bebouwing van de stad de

oversteek gemaakt naar de Spelle-

waard, aan de andere kant van de

vroegere weg naar Den Bosch, de

5. . . . . . . . . .

Daar ging door ons stadje een vreemd bericht,

het viel als een steen in een vijver:

Er komt annexatie; het wordt verplicht!

Want dankzij die Arnhemse ijver

moet Zaltbommel gaan worden een metropool

uit grenscorrectie-school...

en het gaat nu gehele dorpen

als Holle-Bolle Gijs opslorpen.

Gaan Bruchem en Oensel nu heus van de kaart,

Hurwenen en heel Heerewaarden?

In mootjes ligt straks onze Bommelerwaard,

waar men slechts drie plaatsen in spaarde.

Van Gameren tot Rossum wordt ’t één lange baan

van weilanden, boomgaard en sloten.

Het stedelijk karakter? Dat gaat naar de maan.

Dat komt van dat stad-vergroten!

Het spreekt wel vanzelf, dat het platteland

zich dadelijk fel verweerde.

’t Verzette zich maanden met hand en tand

en schreef aan Gedeputeerden:

dat het liever in eigen vertrouwde sfeer

wou blijven, wat het was weleer.

En het stuurde met boos trillend handje

ook stukken naar ’t Bommelse krantje.

Maar och, alles went en dat zul je zien,

na een generatie misschien:

dan voelen, wie vroeger zo morden,

zich trots, dat zij Bommelaar worden...


Steenweg. Gemeentebelangen be-

stond niet meer, maar wel had een

andere, typisch jaren-zestig-partij,

D66, haar intrede gedaan in de ge-

meenteraad. Zaltbommel was echt

dé winkelstad voor de hele Bom-

melerwaard geworden.

Zaltbommel hoorde inmiddels tot

de grotere monumentengemeen-

ten van Nederland en vooral na het

monumentenjaar 1975 werd er ook

fors gerestaureerd. Het stadhuis

werd in oude luister hersteld (de

heropening was in 1981) en in 1977

werd begonnen met de groot-

scheepse restauratie van de Sint-

Maartenskerk die tot 1985 zou du-

ren. Een ander groot project dat in

de jaren zeventig werd voorbereid,

was de nieuwbouw van een cultu-

reel centrum, de Poorterij, ter ver-

vanging van Het Nutsgebouw.

Het verenigingsleven bloeide: har-

moniekapel Generaal Karel van

der Heijden vierde triomfen, de

sportclubs, zoals Olympia, NIVO-

Sparta (opgericht in 1954 als fusie-

club) en de Zaltbommelse Tennis

Vereniging, kregen volop nieuwe

leden én nieuwe accommodaties.

Er kwamen ook nieuwe verenigin-

gen zoals de Historische Kring

Bommelerwaard, jeugdvereniging

Orion, jongerencentrum De Boe-

mel en de lokale radio- en televi-

sieomroep Transmedia.

Sinds het eind van de jaren zestig

werd ook op steeds uitgebreidere

schaal carnaval gevierd.

Tussen 1950 en 1980 waren er vier

burgemeesters, respectievelijk bur-

gemeester Buissink (tot 1959),

burgemeester Wielinga (1960 tot

1967), burgemeester Broekens

(1968 tot 1973) en ten slotte burge-

meester Wilmink die in augustus

1974 werd geïnstalleerd. In de ge-

meenteraad lagen de verhoudin-

gen tot de komst van Gemeentebe-

langen in 1966 redelijk vast; elke

verkiezing was het de vraag of de

Partij van de Arbeid net wel of net

niet de absolute meerderheid zou

halen (het is er uiteindelijk nooit

van gekomen). In de loop van de

jaren zeventig verdween Gemeen-

tebelangen en kwam D66 in de

raad en sindsdien nemen alleen

landelijke partijen aan de gemeen-

teraadsverkiezingen deel.

De meeste foto’s komen uit het

Streekarchief Bommelerwaard dat

een grote collectie heeft. Die her-

komst is aangegeven met de tekst

Collectie Streekarchief Bommeler-

waard, (Coll. SAB). De medewer-

kers van het archief hebben met

veel inzet meegewerkt aan het tot-

standkomen van dit boek. Daar-

voor is de schrijver hen zeer dank-

baar. De overige foto’s komen uit

particuliere collecties en ook naar

die bruikleengevers gaat zijn dank

uit. Al deze foto’s uit de jaren vijf-

tig, zestig en zeventig geven een

prachtig beeld van een kleine stad

in verandering, aardige plaatjes

van een leuk, rustig stadje maar

ook beelden van grote activiteit.

Voor mensen die na de Tweede

Wereldoorlog zijn geboren was die

oorlog een tijd in zwart-wit, omdat

vrijwel alles wat daarvan tot ons is

gekomen aan films en foto’s zwart-

wit was. Daarentegen is het beeld

van mijn jeugd in de jaren vijftig

en zestig in mijn herinnering niet

alleen in kleur, maar scheen ook

altijd de zon! Als je een publicatie

maakt over de jaren vijftig, zestig

en zeventig blijkt dat ook het uit

die tijd beschikbare beeldmateriaal

meestal in zwart-wit is. Kleur op

het beeldmateriaal zegt blijkbaar

niet zoveel over wat voor tijd het

was. Het gaat om wat je zelf hebt

meegemaakt.

Kees Metz

6 . . . . . . . . . .


Steenweg. Gemeentebelangen be-

stond niet meer, maar wel had een

andere, typisch jaren-zestig-partij,

D66, haar intrede gedaan in de ge-

meenteraad. Zaltbommel was echt

dé winkelstad voor de hele Bom-

melerwaard geworden.

Zaltbommel hoorde inmiddels tot

de grotere monumentengemeen-

ten van Nederland en vooral na het

monumentenjaar 1975 werd er ook

fors gerestaureerd. Het stadhuis

werd in oude luister hersteld (de

heropening was in 1981) en in 1977

werd begonnen met de groot-

scheepse restauratie van de Sint-

Maartenskerk die tot 1985 zou du-

ren. Een ander groot project dat in

de jaren zeventig werd voorbereid,

was de nieuwbouw van een cultu-

reel centrum, de Poorterij, ter ver-

vanging van Het Nutsgebouw.

Het verenigingsleven bloeide: har-

moniekapel Generaal Karel van

der Heijden vierde triomfen, de

sportclubs, zoals Olympia, NIVO-

Sparta (opgericht in 1954 als fusie-

club) en de Zaltbommelse Tennis

Vereniging, kregen volop nieuwe

leden én nieuwe accommodaties.

Er kwamen ook nieuwe verenigin-

gen zoals de Historische Kring

Bommelerwaard, jeugdvereniging

Orion, jongerencentrum De Boe-

mel en de lokale radio- en televi-

sieomroep Transmedia.

Sinds het eind van de jaren zestig

werd ook op steeds uitgebreidere

schaal carnaval gevierd.

Tussen 1950 en 1980 waren er vier

burgemeesters, respectievelijk bur-

gemeester Buissink (tot 1959),

burgemeester Wielinga (1960 tot

1967), burgemeester Broekens

(1968 tot 1973) en ten slotte burge-

meester Wilmink die in augustus

1974 werd geïnstalleerd. In de ge-

meenteraad lagen de verhoudin-

gen tot de komst van Gemeentebe-

langen in 1966 redelijk vast; elke

verkiezing was het de vraag of de

Partij van de Arbeid net wel of net

niet de absolute meerderheid zou

halen (het is er uiteindelijk nooit

van gekomen). In de loop van de

jaren zeventig verdween Gemeen-

tebelangen en kwam D66 in de

raad en sindsdien nemen alleen

landelijke partijen aan de gemeen-

teraadsverkiezingen deel.

De meeste foto’s komen uit het

Streekarchief Bommelerwaard dat

een grote collectie heeft. Die her-

komst is aangegeven met de tekst

Collectie Streekarchief Bommeler-

waard, (Coll. SAB). De medewer-

kers van het archief hebben met

veel inzet meegewerkt aan het tot-

standkomen van dit boek. Daar-

voor is de schrijver hen zeer dank-

baar. De overige foto’s komen uit

particuliere collecties en ook naar

die bruikleengevers gaat zijn dank

uit. Al deze foto’s uit de jaren vijf-

tig, zestig en zeventig geven een

prachtig beeld van een kleine stad

in verandering, aardige plaatjes

van een leuk, rustig stadje maar

ook beelden van grote activiteit.

Voor mensen die na de Tweede

Wereldoorlog zijn geboren was die

oorlog een tijd in zwart-wit, omdat

vrijwel alles wat daarvan tot ons is

gekomen aan films en foto’s zwart-

wit was. Daarentegen is het beeld

van mijn jeugd in de jaren vijftig

en zestig in mijn herinnering niet

alleen in kleur, maar scheen ook

altijd de zon! Als je een publicatie

maakt over de jaren vijftig, zestig

en zeventig blijkt dat ook het uit

die tijd beschikbare beeldmateriaal

meestal in zwart-wit is. Kleur op

het beeldmateriaal zegt blijkbaar

niet zoveel over wat voor tijd het

was. Het gaat om wat je zelf hebt

meegemaakt.

Kees Metz

6 . . . . . . . . . .


De vijfde en zesde klas van de

Openbare Lagere School II (de zo-

geheten Rikkerschool, zo genoemd

naar een vroegere hoofdonderwij-

zer) in 1950. Rechts staat de heer

Van Oversteeg, hoofd van de

school in de jaren vijftig en zestig.

De school verhuisde in 1955 naar

nieuwbouw aan de Omhoeken en

heette toen Dr. A.F. Philipsschool.

Nog later fuseerde de school met

de Hugo de Grootschool en heette

vanaf dat moment de Walsprong.

(Coll. SAB)

7. . . . . . . . . .


Feestverlichting op de Markt. Het

1100-jarig bestaan van Zaltbom-

mel werd in 1950 groots gevierd,

misschien ook wel als reactie op de

ellendige tijd gedurende de Twee-

de Wereldoorlog. Er was heel veel

versiering in de stad en een uitge-

breid feestprogramma.

De bewoners van de Oude Sta-

tionsweg lieten de paardentram

herleven, die van 1910 tot 1923

over die weg naar het station reed.

8 . . . . . . . . . .


In de Kindertuin, het meest weste-

lijke bolwerk, werd een sprookjes-

spel of kinderoperette opgevoerd

met de titel ‘Goudhaartje en de

troubadour’.

9. . . . . . . . . .


Bij de feestelijkheden hoorde een

uitvoering op de Markt, voor het

stadhuis. Achter de tafel staat on-

der anderen prins Bernhard.

Links, in de Tolstraat, hangt een

aankondiging van het poppenthea-

ter van de bekende Bommelse pop-

penspeelster Cia van Boort.

(Coll. SAB)

10 . . . . . . . . . .


De prinsessen Beatrix en Irene wa-

ren met prins Bernhard ook aan-

wezig bij een concours hippique op

het terrein achter de werf waar een

deel van de feestelijkheden plaats-

vond.

(Coll. SAB)

11. . . . . . . . . .


Zaltb

omm

el

ISBN 90-5994-119-5

AA U I T G E V E R I J A P R I L I S – Z A L T B O M M E L

Afgewerkt formaat: 224 x 226 x 10 mm. Plaat: Zwart PMS 186

Kees Metz



van de vorige eeuw

Vroeger scheen altijd

de zon...

U I J T H O V E N , D O R P E N E N S T E D E NU I J T H O V E N , D O R P E N E N S T E D E N

Aprilis

Zaltbommel

Documents

Transcript of Zaltbommel