(basiscursus wetenschap, sessie 2)

Zoeken, evalueren en gebruiken vanvoor wetenschap relevante bronnen

Jeroen Bosman (@jeroenbosman), Universiteitsbibliotheek Utrecht

Amersfoort, 20150313

CC-0

Voor:

en

programma

• 13:00 inleiding wetenschappelijke informatie

• 13:30 vraaganalyse/verkenning: wat heb ik nodig, zoekprofiel, zoektermen

• 14:00 zoekmethoden en zoektechnieken

• 14:30 beschikbaarheid en opslaan zoekresultaten

• 15:00 pauze

• 15:30 zoeken van wetenschappelijke teksten: artikelen en boeken

• 16:00 zoeken overige bronnen: rapporten, data, beeld

• 16:30 evalueren van bronnen

• 17:00 einde

Inleiding

• Onderzoekscyclus

• Wetenschappelijk en voor wetenschappelijk relevant

• Primair en secundair

• Samenhang tussen soorten informatie <> documenttypen <> zoekmachines <> zoekmogelijkheden

De onderzoekscyclus

voorbereiding

analyse

schrijvenpubliceren

outreach

beoordeling zoeken

Wat gebeurt er in die fasen?

voorbereiding

analyse

schrijvenpubliceren

outreach

beoordeling zoeken

goal settingfunding

project management

search/explore

get access

ref management

read

annotate

experiment

collect data

make notebooks

analyzevisualize

writecitetranslatearchive/share code/data/pubs/slides

select journal

publish

communicate

valorize

researcher profiling

comment

peer review (pre)

peer review (post)

Impact/metricsassessment

Welke bronnen: wetenschappelijk of voor wetenschap relevant?

Wetenschappelijk =

• Voortgebracht door wetenschap?

• Wetenschappelijke opbouw?

• Verslag van wetenschappelijk onderzoek?

Daarmee vooral:

• Artikelen

• Boeken

• Datasets

Voor wetenschap relevant =• Wetenschappelijk +• Onderzoeksobjecten (literatuur

of jurisprudentie bv.) +• Documentatie (verslagen,

foto’s, brieven)

Primair en secundair

Primaire bronnen• Documenten die zich (vrijwel)

geheel baseren op directe waarneming en ontstaan tijdens die waarneming

Daarmee bv.:• Foto’s

• Verslagen empirisch onderzoek, experimenten

• Interviews

• Overlijdensactes

• Verslagen

Secundaire bronnen

• Relateren en vergelijken van inzichten uit primaire en andere secundaire bronnen

In wetenschap vooral: artikelen

In wetenschap vooral: review artikelen en boeken

Soort informatie <> documenttype <> zoekmachine <> zoekmogelijkheden

1. Wat voor soort informatie heb ik nu nodig?

2. In wat voor soort documenten/publicaties verwacht ik die info?

3. Welke zoekmachines zijn er voor die documenten/publicaties?

4. Welke mogelijkheden bieden die zoekmachines?

Klik het schema voor een experimentele interactieve versie in libguides.library.uu.nl

Soorten informatie

• Feiten → naslagwerken, feitendatabases

• Inleidingen, theorie, reflectie → boeken

• Onderzoeksverslag, analyses → tijdschriftartikelen

• Beleid, toegepast onderzoek → rapporten, websites

• GeoInformatie → kaarten, GIS databanken

• Nieuws, opinie → magazines, kranten, blogs, sociale media

Documenttypen

• De Nederlandse wetenschap genereert 15x meer artikelen dan boeken en ook meer proefschriften dan boeken

• Verhouding verschilt per richting; verschuiving van boeken naar artikelen

Klik het schema voor de live versie op de NARCIS websitenarcis.nl

Vraaganalyse en zoektermen: zoekprofiel

• Wat is je onderwerp/probleemstelling?

• Welke elementen bevat je onderwerp?

• Weet je de (correcte) Engelse vertaling ervan?

• Welke zoektermen kun je gebruiken?

• Ken je alternatieven (synoniemen, breder, smaller, woordvormen) voor die zoektermen?

• Zijn er inperkende voorwaarden?

Voorbeeld uitwerking probleemstelling

• Voorbeeld: “Wat is het effect van klimaatverandering op natuur in de stad?”

• Elementen/variabelen: klimaatverandering en natuur

• Engels: climate change, nature

• Inperkingen: “in de stad”

• Nog onbekend: waar (land/regio) en wanneer (eeuw? laatste 20 jaar?)

• Zoektermen……

Vervolg voorbeeld: zoektermen

hoofdterm klimaatverandering natuur

Engels climate change nature

Woordvormen/spelling climatic,climates,changing,changed natural

Synoniem (long term weather changes) wilderness

Breder geosystem …

Smaller temperature, precipitation fauna, plants, trees

Verwant weather ecosystem, biodiversity, biosphere

Antoniem climate stability culture, human, anthropogenic

Hulpmiddelen zoektermen

• voor gerelateerde termen, concepten, vertalingen: Wikipedia

• voor vertalingen: woordenboeken, Google Translate

• voor synoniemen & verwante woorden: Thesaurus.com

• in reeds gevonden bronnen genoemde trefwoorden en andere termen

• in sommige zoekmachines staan suggesties voor zoektermen

• Denk “in termen van het document”

• Zoek naar antwoorden , niet naar vragen

Meer in UU LibGuide zoektermen: http://libguides.library.uu.nl/zoektermen

Actie

Doe nu opdracht 1:

Vraaganalyse en zoektermen

Zoekmethoden

• Sneeuwbalmethode: uitgaan van documenten die je al kent; volg verwijzingen .• Voordeel: natuurlijk, simpel• Nadeel: achterwaarts in tijd, bias keuze auteur• * Je kunt ook links volgen naar mee van dezelfde auteur, geralteerde bronnen etc.

• Citatiezoeken recentere literatuur vinden door te klikken op cited by/geciteerd door.• Voordeel: natuurlijk, vooruit in de tijd, zegt iets over het stuk dat je al hebt• Nadeel: kan vrijwel alleen in Google Scholar (en betaalde databases)

• Systematische methode: uitgaan van woorden die beschrijven wat je zoekt.• Voordeel: geen bias• Nadeel: vraagt veel kennis onderwerp en zoektermen

• Catalogusmethode: uitgaan van wat op een bepaalde plek verzameld en beschikbaar is. • Voordeel: alles is beschikbaar• Nadeel: beperkt door omvang collectie, vaak minder goede zoeksystemen

Zoektechnieken

• Booleaans zoeken: combineren en uitsluiten met AND, OR, NOT, NEAR

• Exact phrase: zoeken op exacte woordcombinatie

• Trunkeren: zoeken met de gemeenschappelijke stam van een groep woorden

• Trefwoorden van auteurs of makers van een zoeksysteem gebruiken

• Veldspecifiek zoeken: aangeven dat je termen in een bepaald deel van de publicatie moet voorkomen (titel, samenvatting, auteursnaam)

• Filters en 'limits' gebruiken: beperken van je resultaatset door alleen publicaties met bepaalde kenmerken te tonen (taal, publicatiejaar etc.)

Trunceren(beperken op woordstam)

• zoek op de “stam” van woorden met een asterisk *

climat* zoekt naar climate, climatic, climatology, etc.

• werkt niet in Google zoekmachines

Actie

Doe nu opdracht 2:

Zoekmethoden en zoektechnieken

Opslaan zoekresultaten

• Alleen bibliografische gegevens of ook (indien beschikbaar) full text?

• PDF

• Als je zelf bestanden opslaat: Bestandsnaamconventies: liefst• Eerste auteursnaam-jaar-titel: Chalmers-2011-Climate-change-in-cities.pdf

• Bestanden delen: via Google Drive of Dropbox

Opslaan zoekresultaten

• Zotero (gegevens & full text opslaan en delen)• Gratis tot 300 MB opslag

• Mendeley (gegevens & full text opslaan en delen)• Gratis tot 2 GB opslag, max 3 personen per groep

• Mijn bibliotheek optie in Google Scholar

• Meer in UU LibGuide referentie management (Engelstalig): http://libguides.library.uu.nl/reference_management/refmantraining

✔

✘

✘

✘

✘

Maar kan ik er bij ?

• Open Access

• Openbare bibliotheek: bv. Krantenbank

• Koninklijke bibliotheek: bv. 300,000 e-books (online, 15€/jaar)

• “Walk in access” universiteitsbibliotheek: vrijwel alles

• Auteursversies of “pre-prints” gedeeld door auteur

• Auteur mailen

• Tweet met link en #icanhazpdf

Het is niet beschikbaar, of toch?

Actie

Doe nu opdracht 3:

opslaan

geschikt voor:

Google

Scholar

Catalogus

UB

Utrecht

Google

Books

Google

Nieuws

Google Kranten-

bank

Zanran Worldcat

tijdschriftartikelen ✔ ✘ ✘ ✘ ✘ (✔) ✘ ✔

krantenartikelen ✘ ✘ ✘ (✔) (✘) ✔ ✘ ✘

boeken (✘) ✔ ✔ ✘ ✘ ✘ ✘ ✔

rapporten ✘ ✔ ✘ ✘ ✔ ✘ ✘ ✔zoeken/volgen

citaties ✔ ✘ ✔ ✘ ✘ ✘ ✘ ✘alléén weten-

schappelijke

publicaties(✔) ✘ ✘ ✘ ✘ ✘ ✘ ✘

(cijfers in) tabellen ✘ ✘ ✘ ✘ ✘ ✘ ✔ ✘

Welke zoekingang voor wat?

Zoekmachines voor wetenschappelijke teksten

• Full text zoeken in artikelen: Google Scholar scholar.google.nl

• Full text zoeken in boeken: Google Books books.google.com

• Boeken in bibliotheken: Worldcat worldcat.org

• Catalogus UB (bv. Utrecht) via www.uu.nl/universiteitsbibliotheek

• EBL via Koninklijke Bibliotheek voor E-books via kb.nl

• NARCIS: Nederlandse output, m.n. voor proefschriften narcis.nl

• Open Access: BASE en DOAJ en filter in Narcis

Google Scholar

• 100-150 miljoen wetenschappelijke publicaties

• verschil full record en aanwezigheid als ‘citation’

• verschil full-text links en bibliografische links

• gericht geïndexeerd in vele bronnen (uitgevers, abstract-databases, universiteiten, repositories, ...)

• met citaties!

• aantallen citaties mede gebruikt voor ranking

• recente publicaties staan daardoor laag in ranking door citatie-ranking

• filter altijd op jaar

• gaat strenger met termen om dan reguliere Google

• ....

Google Scholar

• ....

• van zoekresultaat naar volledige tekst vaak een probleem (niet aanwezig, alleen tegen betaling)

• soms veel versies van artikel (waaronder wel gratis)

• wel zichtbaar welke artikelen gratis versie hebben, geen filter

• koppeling aan bibliotheekbezit via Instellingen | Bibliotheeklinks

• citeren-knop voor te citeren verwijzing

• My Library optie voor simpel literatuurbeheer

Meer in de UU LibGuide Google Scholar:

• http://libguides.library.uu.nl/googlescholar

Zoeken in alleenOpen Access materiaal

• Lijst van Open Access tijdschriften doaj.org• 10,000 tijdschriften wereldwijd, allemaal volledig gratis beschikbaar• Veel niet NL-talig en niet EN-talig• Alleen tijdschriften die volledig OA zijn

• BASE search base-search.net• Vooral veel materiaal van universitaire repositories

Meer over Open Access in de UU LibGuide Open Access

• http://libguides.library.uu.nl/openaccess

Actie

Doe nu opdracht 4:

Zoekmachines voor wetenschappelijke teksten

Zoekmachines voor niet-wetenschappelijke publicaties

• Zanran (tabellen/grafieken op het web) zanran.com

• Google/Bing Images voor schema’s, afbeeldingen• Google (bv. voor rapporten)

• Gebruik filter op PDF en op domein van de organisatie

• Google News voor nieuws• Twitter voor discussie en rapporten

In/via bibliotheken:• Picarta voor vakbladen• LexisNexis/Krantenbank (NL, meertalige versie)• Pressreader voor nieuws

Zoeken van data

• Zanran: simpele tabellen en grafieken

• Datasets:• Narcis: van Nederlandse universiteiten• Re3data: wereldwijde lijst van data archieven

• Via organisaties die data verzamelen, voor klimaat bv.:• KNMI• PBL, bv. http://www.pbl.nl/onderwerpen/klimaatverandering/feiten-en-cijfers

• UNEP• IPCC• NOAA

• Via verwijzingen in literatuur

Actie

Doe nu opdracht 5:

Zoekmachines voor niet-wetenschappelijke publicaties

Evalueren van bronnen

• Uitgaan van controle door anderen vooraf:• Kwaliteitscontrole door redactie/peers/uitgever

• Alle tijdschriften die voorkomen in Scopus en Web of Science hebben controle op de kwaliteit van de inhoud d.m.v. ‘peer review’.

• Voor andere zoekmachines (Google Scholar, Worldcat) is dat niet zeker.

Evalueren van bronnen

Zelf achteraf controle uitvoeren door te kijken naar:

• wetenschappelijke opbouw

• kwaliteit verwijzingen

• citaties (optie citatiezoeken in Scopus, Web of Science of Google Scholar)

• werkadres (affiliation) van de auteur

Meer over Evalueren in de UU LibGuide:

• http://libguides.library.uu.nl/evalueren

Citeren

• Wanneer:• Altijd bij letterlijke citaten, overname data, beeld (indien toegestaan)

• Bij hergebruik inzichten, ook als je parafraseert

• Niet nodig bij algemeen bekende feiten

• Hoe:• Eenduidig, zodanig dat lezer werk altijd zelfstandig kan terugvinden

• Algemeen format: Maker-Jaar-Titel-Bron-Link

• Breed ondersteunde citatiestijl: APA (bv. In Google Scholar)

Actie

Doe nu opdracht 6:

Evalueren en citeren

Jeroen Bosman

@jeroenbosman

Fin