28 ware mensen- rechtenmensen

Gevangenis- voedsel wereldwijd

Tien keer voor Amnesty naar Syrië

Maandblad over mensenrechten | december 2013/januari 2014 | Jaargang 46 #12/1 | Losse nummers € 4‚50 | www.wordtvervolgdmagazine.nl

wordtvervolgd

Russische gevangenen spreken zich nog één keer uit in de rechtszaal

WV_NR12_2013#4.indd 1 19-11-13 16:36

2 | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’13/januari ’14 | Inhoud

Het is niet het trainingskamp van Oranje tijdens

het WK Voetbal van volgend jaar‚ nee‚ Nova

Holanda is een favela in het grijze noorden van de

stad‚ ooit gebouwd als heropvoedingskamp voor

sloppenwijkbewoners. Het zijn rechte rijen

houten huisjes in een stinkende polder‚ aangelegd

in de baai van Rio de Janeiro. De militaire heersers

tijdens de dictatuur (1964-1984) vonden ‘Nieuw

Holland’ dan ook een toepasselijke naam.

Ik kom hier vaak. Niet omdat het allemaal nog

zo strak oogt‚ maar juist omdat het er gezellig is‚

vol uitbouwsels‚ muziek en straatverkopers. Ik

groet de gewapende jongens van de drugsbaas‚

zoals je je buren groet. ‘Gisteren was het hier weer

bang‚ bang’‚ vertellen de bezoekers van een

barretje verderop. Ontspannen praten ze over de

schietpartij. Dat ze onrecht zó gewoon vinden‚ wil

bij mij maar niet wennen.

‘Ik heb veel geluk gehad’‚ zegt een jongen op

krukken. Bij de laatste politie-inval werd hij

beschoten door een tank. De kogel kwam in zijn

heup‚ niet in zijn hart. ‘Kogels kennen geen

richting’‚ zegt een vrouw lachend. ‘Maar God wel’‚

reageert de jongen.

Zes andere bewoners werden wél doodgescho-

ten. Als trofeeën werden ze aan de pers getoond.

‘Drugshandelaren’‚ zei de politie. En dat was

voldoende. Geen onderzoek‚ geen straf. Niet eens

een berisping wegens roekeloos handelen.

Begin november werd bekend dat de Braziliaan-

se politie het afgelopen jaar gemiddeld vijf

mensen per dag heeft gedood. En dat in het

prachtige tropische voetballand dat geen dood-

straf kent. De kogel als enige ‘opvoeder’. Mooier

wil het vandaag in Nieuw Holland even niet

worden.

Marjon van RoyenCorrespondent in Rio de Janeiro

4 VierVijf 11 Column Grunberg 14 ‘Mooier kan ik het niet maken’ Directeur over Amnesty’s bezuinigingen16 ‘Ik wil niet naar school’ Strijd tegen kinderarbeid in Nepal32 Een lang bevochten tekst 65 jaar Universele Verklaring 35 De Zaak Kenan Evren 36 KijkenLezen Boeken-‚ film‚ tv- en webtips Cover: © Gorilla

28 ware mensenrechten- mensenWie in Nederland zet zich in tegen onrecht?

18

Laatste woord Russische gevange-nen zeggen Kremlin nog één keer de waarheid

6

groeten uit... Nova Holanda

© K

rist

a v

an

de

r N

iet

© A

no

ek

Ste

ke

tee

INHOUD

© R

ep

ort

ers

WV_NR12_2013#4.indd 2 19-11-13 16:36

Inhoud | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’13/januari ’14 | 3

38 Gestolen bruiden Beelden uit Kirgizië 43 Column Polman 46 Poëzie48 ‘De energie van het Taksimplein is niet weg’ Turkse schrijfster Ece Temelkuran52 Een etmaal brieven schrijven 10 decemberactie 54 Amnesty in 2013 Wat de organisatie bezielde 59 Puzzel

Volle borden‚ lange dagenWat gevangenen wereldwijd eten

12‚ 30‚ 44‘Het is er nu te gevaarlijk‚ ook voor mij’ Donatella Rovera was tien keer voor Amnesty in Syrië

26

NOG LANG NIET MET PENSIOENZe was de drijvende kracht achter de Universele Verklaring van

de Rechten van de Mens (UVRM). De voormalige First Lady

Eleanor Roosevelt leidde in het najaar van 1948 de werk-

groep die de verklaring opstelde. In korte tijd moest ze gedele-

geerden uit onder andere China‚ Rusland‚ Frankrijk en Zuid-Afrika

op één lijn krijgen (zie pagina 32). Met succes. Op 10 december 1948

namen de Verenigde Naties de UVRM aan.

Inmiddels‚ 65 jaar later‚ heeft de UVRM een bijna mythische status

verworven. Een soort moderne variant van de tien geboden. Het is

’s werelds meest vertaalde tekst‚ die je op de meest onverwachte

plekken tegenkomt. Internationale verdragen zijn gebaseerd op de

UVRM en er zijn 61 grondwetten die ernaar verwijzen‚ waaronder

zelfs die van China – de Nederlandse Grondwet overigens niet. En

ruim elfhonderd mensen lieten een letter uit de UVRM op hun lijf

tatoeëren.

Dat de Universele Verklaring niet heeft geleid tot een wereld

zonder mensenrechtenschendingen was te verwachten. Ze is niet

bindend‚ dus staten kunnen haar naast zich neerleggen. Toch

straalt de verklaring gezag uit. Haar bestaan heeft een cultuurom-

slag teweeggebracht in de internationale gemeenschap. Vrijwel ie-

der staatshoofd zegt inmiddels mensenrechten te respecteren en

wijst andere landen terecht.

Dat leidt soms tot bizarre taferelen. Zo zei een Wit-Russische di-

plomaat bij de Verenigde Naties een paar jaar geleden nog dat Neder-

land te weinig deed tegen marteling. Hoe anders was dat in 1973.

Toen Amnesty dat jaar een conferentie tegen marteling wilde hou-

den‚ weigerde Unesco een ruimte te verhuren. De VN-organisatie

vond dat staten zelf moesten bepalen of ze gevangenen wel of niet

zouden martelen.

Zoals we het strafrecht niet afschaffen omdat er nog altijd mis-

daden worden gepleegd‚ moeten we ook de UVRM blijven waarde-

ren. Wie de 65-jarige tekst nu leest‚ ziet dat ze nog altijd actueel is.

Eventueel kunnen we haar moderniseren. In 1948 hadden landen

als San Marino en Venezuela de doodstraf al afgeschaft (in 1865 en

1863)‚ maar toch lukte het toen niet een verbod op de doodstraf in

de UVRM te krijgen.

Ook Nederland liep op dit vlak niet voorop. In het jaar dat de

UVRM tot stand kwam‚ zijn hier nog vier oorlogsmisdadigers ge-

ëxecuteerd. En in de jaren erna‚ tot maart 1952‚ volgden er nog

eens zeventien. Pas in 1983 werd in

Nederland de doodstraf grondwettelijk

verboden. Misschien kan ook de Uni-

versele Verklaring dat inmiddels over-

nemen.

Arend Hulshofhoofdredacteur

© A

I

De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren. Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie.

© I

ng

a P

ow

ille

it

WV_NR12_2013#4.indd 3 21-11-13 10:31

4 | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’13/januari ’14 | VierVijf

VIERvijf

© D

an

ilo

Ma

ldo

na

do

Haags verblijf ‘een droom’ Goed internet‚ een atelier met

schildersmateriaal en een wer-

kende telefoon: ‘Mijn verblijf

hier is als een droom’‚ zegt de

Cubaanse graffiti-artiest Danilo

Maldonado (30). Tot half novem-

ber was hij de voorlopig laatste

gast van het Shelter City Project

in Den Haag‚ dat mensenrechten-

activisten op adem laat komen

van een bestaan vol bedreigin-

gen. Activisten uit Congo‚ Rus-

land en Sudan gingen hem voor.

‘De Rus‚ een advocaat‚ werd vóór

hij bij ons kwam bedreigd door

leger en politie’‚ zegt Guus van

Zwoll van Justitia et Pax‚ initi-

ator van het project. ‘Ook na zijn

terugkeer gebeurde dat. Dit keer

echter volgden protesten van het

Nederlandse ministerie van

Buitenlandse Zaken en Lawyers

for Lawyers. Daarop stopten de

bedreigingen.’ Het Shelter City

Project is zó goed ontvangen dat

Van Zwoll verwacht dat Den

Haag – met steun van andere

geldschieters – het zal voortzet-

ten. ‘Ook Middelburg en twee

andere gemeentes overwegen

shelter city te worden.’ Maldo-

nado zal intussen in Cuba ‘ge-

woon doorgaan’ met zijn provo-

cerende kunst. ‘Ik weet dat als de

autoriteiten kwaad willen‚ ik nu

vrienden heb die voor me in

actie komen.’

‘Waar zijn de 71 anderen?’ Een gewonde zelfmoordterrorist in Pakistan zoekt de hem beloofde maagden als hij bijkomt en een verpleegster ziet

Prijs voor inspirator Arabi-sche LenteHet zou een primeur kunnen

worden‚ op 11 december‚ als in

Amsterdam de Prins Claus-prij-

zen worden uitgereikt. Voor het

eerst in de zeventien jaar van het

bestaan van de prijzen hebben

alle elf prijswinnaars toegezegd

te komen. Alleen de aanwezig-

heid van fotograaf Lu Guang was

half november nog onzeker. Pe-

king verhinderde vorig jaar de

komst van de Tibetaans-Chinese

blogger Tsering Woeser‚ winnares

van de Grote Prins Claus Prijs‚

door haar huisarrest op te leggen.

Het is mogelijk dat Lu‚ vermaard

om zijn onthullende werk over

milieuvervuiling‚ evenmin toe-

stemming krijgt zijn prijs op te

halen.

De Grote Prijs van dit jaar gaat

naar de Egyptische dichter en

oud-gewetensgevangene Ahmed

Fouad Negm (83). Decennialang

bekritiseerde Negm in volkstaal

alle autoriteiten in Egypte‚ in-

clusief de in juli afgezette presi-

dent Mohammed Morsi van de

Moslimbroederschap. Zijn tek-

sten over vrijheid en democratie

stonden begin 2011 geciteerd op

spandoeken op het Tahrirplein

in Caïro. Opvallend genoeg ge-

doogt Negm de militairen die nu

de macht hebben als ‘de minste

van alle kwaden’.

Naast het schap met WC-eendNairobi‚ 21 september 2013. De klanten zijn gevlucht; de super-markt in winkelcentrum Westgate in de Keniaanse hoofdstad oogt als een filmset waar militairen zoeken naar de daders van een aanslag. Maar de aanslag was echt‚ met uiteindelijk zestig doden als gevolg‚ en de angst in de ogen van de linkersoldaat is dat ook.Tyler Hicks‚ fotograaf voor The New York Times‚ was in Westgate om zijn bruiloftsfoto’s te laten printen toen militanten het gebouw binnenstormden en het vuur openden op voorbijgangers. Hicks bleef ter plekke tot vrijwel iedereen weg was en politie en leger de jacht openden op de daders. Hij maakte een bijna surreële repor-tage over verlaten winkels‚ bange klanten en opgefokte ordetroe-pen. Na vier dagen maakte de overheid bekend dat alle daders – Somaliërs – waren gedood of opgepakt‚ dankzij het ‘heldhaftige’ optreden van het leger. Opnames van bewakingscamera’s geven een ander beeld: nadat de overvallers waren overmeesterd of gevlucht‚ vulden ordetroepen hun zakken met mobiele telefoons‚ sieraden en dure horloges.

© T

yle

r H

ick

s‚ N

YT

WV_NR12_2013#4.indd 4 19-11-13 16:34

Gevaarlijke kunstenaarsDe vermaarde schrijver Julio

Cortázar en de zangeres Merce-

des Sosa (zie foto) waren een

gevaar voor de Argentijnse sa-

menleving. Althans‚ zo werden

ze bestempeld door de militaire

junta tijdens de Vuile Oorlog

(1976-1983)‚ blijkt uit zes archief-

mappen die begin november bij

toeval zijn gevonden in de kel-

der van de Argentijnse lucht-

macht. Cortázar en Sosa ston-

den op een lijst van 331

ongewenste personen‚ onder

wie veel journalisten en schrij-

vers. De in totaal vijftienhon-

derd documenten bevatten

verder notulen van de junta‚ die

verantwoordelijk is voor de

arrestatie‚ marteling‚ moord en

verdwijning van tienduizenden

politieke tegenstanders. Sinds

2009 worden massaprocessen

gevoerd tegen verdachten van

deze terreur. Mogelijk kunnen

de nieuw ontdekte documenten

daar een rol in spelen‚ zei minis-

ter Rossi van Defensie begin

november bij de presentatie van

de vondst.

Hervorming vanuit Sint Maarten? Nederlandse gevangenen met een levenslange celstraf zitten in prin-

cipe tot hun dood achter de tralies. Formeel is gratie op den duur

mogelijk‚ maar in de praktijk wordt die nooit verleend. Daar kan ver-

andering in komen dankzij een uitspraak van het Constitutionele

Hof van Sint Maarten begin november. Het hof van het sinds 2010

onafhankelijke land binnen het Nederlandse Koninkrijk oordeelde

dat een levenslange gevangenisstraf zonder ‘deugdelijke mogelijk-

heid’ op herbeoordeling ‘constitutioneel niet door de beugel kan’. Dit

betekent dat als Sint Maartense levenslang gestraften in cassatie

gaan bij de Hoge Raad der Nederlanden‚ die zich zal moeten buigen

over het oordeel van het Sint Maartense hof en dit mogelijk over-

neemt. Het Forum Levenslang stelde eerder dit jaar voor dat een

rechter na twintig jaar standaard moet beoordelen of iemand onder

voorwaarden kan worden vrijgelaten. Staatssecretaris Fred Teeven

zei in september echter geen veranderingen te willen.

Verzwegen stralingSinds kort is bekend hoe gevaar-

lijk het werk is van de slopers

van de kerncentrale in Fukushi-

ma‚ die in 2011 onherstelbaar

beschadigd raakte na een zeebe-

ving. Oud-werknemers vertel-

den Japanse en Britse media

begin november dat schimmige

onderaannemers laks omgaan

met veiligheidsmaatregelen en

geld achterover drukken. De

duizenden laaggeschoolde

werknemers vrezen ontslag als

ze te veel straling hebben opge-

lopen. Dus maskeren ze de ge-

meten radioactiviteit. Na de

onthullingen kwam de Japanse

regering in actie. Om de gezond-

heid van de slopers te waarbor-

gen? Niet echt. Zij diende een

wetsvoorstel in om meer zaken

tot staatsgeheim te be-

stempelen en onthullin-

gen strenger te bestraffen.

VierVijf | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’13/januari ’14 | 5

© R

eu

ters

WV_NR12_2013#4.indd 5 19-11-13 16:34

6 | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’13/januari ’14 | Het laatste woord in Russische strafzaken

Russische verdachten hebben recht op een laatste woord‚ voordat ze worden veroordeeld. Velen bekennen schuld‚ in de hoop op strafvermindering. Sommigen echter gebruiken het‚ net als veel dissidenten in het Sovjettijdperk‚ om zich nog één keer ongehinderd uit te spreken. ‘Ons volk is onderworpen aan een clubje mismaakten die alles hebben gejat.’

Recht van spreken

© R

ep

ort

ers

WV_NR12_2013#4.indd 6 19-11-13 16:34

‘Is de veroordeelde het correcte pad op

gegaan? Die vraag wordt gesteld bij

overweging van de mogelijkheid tot

vervroegde voorwaardelijke vrijlating. Ik zou

willen dat wij vandaag nog een volgende

vraag stellen: en wat is dat dan voor pad‚ het

correcte pad? Ik ben er volledig van over-

tuigd‚ dat het enige juiste pad dát pad is‚

waarop een mens eerlijk is tegenover zijn

omgeving en zichzelf. Ik volg dit pad en ik zal

er niet van afwijken‚ waar het lot mij ook

brengt. Ik heb vastgehouden aan dit pad

toen ik nog vrij was. Ik ben er niet vanaf ge-

stapt toen ik in Moskou in voorarrest zat‚ en

niets kan mij leren het principe van eerlijk-

heid te verloochenen. Zelfs de Mordovische

werkkampen niet‚ waar de machthebbers po-

litieke gevangenen sinds de Sovjetjaren zo

graag heen sturen.’

Zo had Nadezjda Tolokonnikova van het Rus-

sische punkcollectief Pussy Riot dit voorjaar

haar laatste woord willen beginnen‚ in een

vergeefse tussentijdse rechtszaak om ver-

vroegde vrijlating te bedingen.

Elke Russische verdachte heeft recht op een

laatste woord‚ formeel. (Tolokonnikova kreeg

dit keer geen spreektijd; de tekst verscheen

later op internet.) In de bedompte rechtszalen‚

waar rechters zich vaak mompelend door de

dossiers heen werken om hun stembanden te

sparen‚ is dit het moment waarop de verdach-

te zich nog één keer ongelimiteerd kan uit-

spreken‚ vaak vanuit een kooi van glas of tra-

liewerk. Daarna trekken de rechters zich terug

om de strafmaat te bepalen.

Wie in zijn laatste woord overtuigend

schuld bekent‚ kan voor strafvermindering in

aanmerking komen. Maar voor Tolokonniko-

va‚ in 2012 tot twee jaar cel veroordeeld nadat

zij een ‘punkgebed’ had opgevoerd in Rus-

lands grootste kathedraal‚ was dat geen optie:

‘Doordat het penitentiaire systeem mij

dwingt schuld te bekennen omwille van ver-

Tekst: Thalia Verkade‚ correspondent in Moskou

Het laatste woord in Russische strafzaken | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’13/januari ’14 | 7

Recht van spreken ©

HH

Links: 26 april 2013: Pussy Riot-lid Nadezjda Tolokonnikova doet begin dit jaar bij de rechtbank van Zubova

Polyana vergeefs een verzoek om vervroegde vrijlating. Rechts: Leraar Ilja Farber eind september in de

rechtszaal van Ostasjkov: ‘Ik schaam me voor het parket‚ voor de politiecommissaris en voor onze staat.’

WV_NR12_2013#4.indd 7 19-11-13 16:34

12 | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’13/januari ’14 | Gevangenisvoedsel

Volle borden‚ lege magen‚ lange dagen

Overal ter wereld zitten mensen in de cel die daar volgens mensenrechtennormen niet horen. Omdat ze slechts hun mening gaven‚ geen eerlijk proces kregen‚ ter dood zijn veroordeeld – of‚ zoals in Nederland‚ omdat ze in vreemdelingendetentie zitten terwijl ze geen criminelen zijn. Wat ze ge-meen hebben‚ zijn de lange dagen die ze in verveling doorbrengen. Soms onderbroken door recreatie‚ soms door werk‚ maar altijd door de dagelijkse maaltijden. In dit kerst-nummer – ook op pagina 30 en 44 – aan-dacht voor het voedsel dat de gevangenen op vijf continenten krijgen voorgeschoteld. Meestal weinig gevarieerd en weinig vul-lend. Ook is duidelijk dat het de autoritei-ten niet te veel mag kosten: zuivel of vlees is op veel plekken een zeldzaamheid.

Tekst: Marnix de BruyneProductie: Lotti PronkFotografie: Inga Powilleit

WV_NR12_2013#4.indd 12 19-11-13 16:35

Zimbabwe: twee maanden maïspap met spinazie De Chikurubi Vrouwengevangenis in Harare serveert de gevangenen

driemaal daags sadza‚ de dikke‚ witte maïsbrij die in heel zuidelijk

Afrika het volksvoedsel vormt. Het ontbijt is sadza ‘puur’‚ zonder

saus. Wie bezoek ontvangt‚ een minderheid in de gevangenis‚ kan

soms suiker toevoegen. Soms brengt een bakker oud‚ onverkoopbaar

brood‚ wat wordt geserveerd met thee zonder suiker. Lunch en

avondeten bestaan uit sadza met groente‚ meestal die van het

seizoen. Dat betekent dat gevangenen een maand lang dagelijks

twee keer sadza met spinazie kunnen krijgen.

Soms stuurt het gevangeniswezen suikerbonen voor bij de sadza‚

vertelt Cynthia Fungai Manjoro van de Zimbabwe Human Rights

Association (ZimRights). Ze kwam in Chikurubi terecht met een

aantal andere mensenrechtenverdedigers‚ op beschuldiging van

betrokkenheid bij de dood van een politieagent‚ waarvoor elk bewijs

ontbrak. ‘In de negen maanden dat ik daar zat‚ heb ik twee keer

vlees gegeten.’

Rusland: bijna bedorven vis Pap gemaakt van gort of boekweitkaf‚ met licht gezoete thee. Zo ziet

het ontbijt eruit in FKU-T-2‚ een gevangenis in de stad Vladimir die

gewone en politieke gevangenen herbergt. ’s Middags staat dezelfde

pap op het menu‚ plus een soort soep‚ die de gevangenen balan

noemen. Daar kan van alles in zitten‚ nooit is duidelijk wat. Erbij

komt een stuk zwart brood‚ gemaakt van ‘piepschuim’‚ zoals de

gedetineerden het beschrijven.

Per week krijgen de gevangenen meestal twee eieren‚ maar soms

niet één. Zuivel is zeldzaam. Vlees‚ van onduidelijke afkomst‚ krijgen

ze alleen op feestdagen en als buitenstaanders de gevangenis

komen inspecteren. Soms is er vis‚ die de eerste dag nog net te eten

is‚ daarna bederft en door de soep gaat‚ vertelt Pavel Malkov (36). Hij

bracht veertien jaar door in gevangenissen en strafkolonies in de

provincie Vladimir‚ waaronder FKU-T-2‚ voor een moord die hij zegt

niet te hebben gepleegd.

Volgens hem wordt het eten opgediend op vettige‚ stinkende

plastic bordjes‚ en is het vaak beschimmeld en bedorven. Ook

zouden de gevangenisautoriteiten broom door het eten doen‚ om de

seksuele behoefte van gevangenen te verminderen. ‘In elk geval

gooit de zuster er geregeld iets bij‚ ik weet niet wat.’

(Met medewerking van Thalia Verkade)

Gevangenisvoedsel | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’13/januari ’14 | 13

Zie verder pagina 30 en 44

WV_NR12_2013#4.indd 13 19-11-13 16:35

18 | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’13/januari ’14 | Voorvechters van mensenrechten

Ware mensenrechtenmensenWie in Nederland maakt zich sterk voor mensenrechten? Wie zijn nu de ware mensenrechten-mensen? Met die vragen in gedachten selecteerde Wordt Vervolgd – met het oog op 2014 – veer-tien prominente voorvechters‚ onder wie bewust geen politici of Amnesty-medewerkers. Vanuit het besef dat velen ongenoemd blijven‚ vroeg de redactie hun een minder bekende geestver-want te noemen. Het resultaat: een eregalerij met 28 klinkende namen.

Officier van JustitieHet is moeilijk processen te beginnen

tegen asielzoekers die mogelijk oorlogsmis-

daden hebben gepleegd‚ zegt officier van

justitie Hester van Bruggen (1973). Ze leidt

sinds 2008 het kleine Team Internationale

Misdrijven van het Openbaar Ministerie

dat onderzoek doet naar genocide en

oorlogsmisdaden in onder meer Rwanda‚

Sri Lanka en Bosnië. ‘Het zijn cold cases

waarmee je bezig bent. Getuigen zijn getraumatiseerd en vaak laat

het geheugen hen in de steek‚ omdat de feiten zich jaren geleden

voltrokken’‚ zegt ze erover. Van Bruggen reist voortdurend op en

neer tussen Nederland en de landen waar ze getuigen moet horen

en met eigen ogen wil zien waar de verschrikkingen plaatsvonden.

Ze betreurt het dat Nederlandse rechters niet naar zo’n ‘plaats

delict’ mogen reizen: ‘Alleen als je op heuvel A hebt gestaan‚ kun je

beoordelen hoe goed je kunt zien wat er op heuvel B gebeurt. Dat

is cruciaal om de geloofwaardigheid van een getuige te testen.’

Staat slachtoffers van verkrachting bijAnne-Marie de Brouwer (1975)‚ hoofddocent internationaal straf-

recht aan Tilburg University‚ promoveerde op onderzoek naar

seksueel geweld als instrument in oorlogen. ‘Ook buiten haar werk

om zet ze zich in voor mensen die slachtoffer zijn van verkrachtin-

gen in oorlogssituaties’‚ verklaart Van Bruggen haar keuze. De mede

door De Brouwer opgerichte stichting Mukomeze biedt Rwandese

vrouwen die seksueel geweld overleefden tijdens de genocide van

1994‚ hulp bij het vinden van onderdak‚ werk of een plek op school

of aan de universiteit.

KinderombudsmanMet staatssecretaris van Onderwijs Sander

Dekker presenteerde Kinderombudsman

Marc Dullaert (1963) in maart een anti-pest-

wet‚ die scholen verplicht om pesten aan te

pakken. ‘Want pesten is een vorm van

geweld die grote littekens achter kan laten’‚

aldus Dullaert. Hij zei de kinderen en

ouders die vastlopen met klachten over

pesten te zullen helpen. Als Nederlands

eerste Kinderombudsman onderzoekt Dullaert sinds 2011 klachten

van kinderen en controleert hij zelf steekproefsgewijs het

regeringsbeleid. Daarbij uit hij geregeld felle kritiek op de regering.

Zoals afgelopen zomer. De ‘strenge eisen’ die Nederland stelt aan

asielkinderen die zich willen voegen bij hun ouders die al een

verblijfsvergunning hebben gekregen‚ noemt hij ‘één van de

grootste kinderrechtenschendingen uit de naoorlogse geschiede-

nis’. Hij beschreef hoe kinderen worden behandeld op Nederlandse

ambassades: ‘Een meisje van veertien werd gevraagd: “Vertel eens‚

hoe ging je moeder dood?”’

Hielp duizenden kinderen in IndiaFerdinand van Koolwijk (1952-2013) vertrok rond het jaar 2000 met

een koffer vol idealen naar India. Daar richtte hij de Partnership

Foundation op‚ die zich inmiddels ontfermt over 2.500 straatmeisjes

in zeven Indiase steden. De meisjes worden opgenomen in zogehe-

ten Rainbow Homes‚ waar ze onderwijs krijgen en medische zorg.

Van Koolwijk overleed eind oktober op 61-jarige leeftijd. Te vroeg

om te controleren of zijn grote wens – tienduizend straatmeisjes

onderdak bieden in 2018 – in vervulling zal gaan. Marc Dullaert

kende Van Koolwijk persoonlijk. ‘Ik waardeerde hem vooral

vanwege zijn enorme inzet voor duizenden straatkinderen.

Intussen bleef hij bescheiden over zijn eigen rol.’

WV_NR12_2013#4.indd 18 19-11-13 16:35

Voorvechters van mensenrechten | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’13/januari ’14 | 19

Ware mensenrechtenmensen

Hoogleraar vreemdelingenrecht

Toen de Tilburgse

hoogleraar straf- en

vreemdelingenrecht

Anton van Kalmt-

hout (1945) twee jaar

geleden met emeri-

taat ging‚ beloofde

hij ‘de rol van luis in

de pels te zullen

blijven vervullen’. Als lid van het anti-mar-

telcomité van de Raad van Europa reist hij

jaarlijks het continent af om onaangekon-

digd gevangenissen en asieldetentiecentra

te bezoeken. Daarnaast maakt hij zich in

eigen land hard voor een humaner asielbe-

leid. Hij vindt dat Nederland met conserva-

tief en bang beleid zichzelf in de vingers

snijdt. ‘We hebben honderdduizend mensen

zonder geldige papieren in Nederland’‚ zei

hij in maart tegen Trouw. ‘We zijn dertig jaar

bezig om die mensen tegen heel veel geld

het land uit te zetten.’

Laat vluchtelingen zich vrij voelenKitty van Bussel (1953)‚ coördinator van Stichting Vluchteling als Naaste in Helmond‚ helpt vluch-

telingen die in het reguliere circuit hun weg niet meer kunnen vinden aan onderdak en geeft ze

advies. ‘Ze is daarin een actieve ondersteuner’‚ prijst Van Kalmthout haar. In een hoorzitting in

mei 2012 op het Helmondse raadhuis geeft Van Bussel zelf een voorbeeld. Ze schetst hoe ze een

gevluchte Iraakse christen naar Schiphol bracht toen hij had besloten naar Irak terug te keren.

‘Hij is niet met een busje van de Dienst Terugkeer en Vertrek “afgeleverd” bij het vliegtuig. Nee‚

wij zijn met de trein naar Schiphol gegaan. Niet langs de marechaussee‚ hij is als vrij burger ver-

trokken’‚ zegt Van Bussel‚ die met vrijwel alle door haar begeleide teruggekeerden contact houdt.

© A

no

ek

Ste

ke

tee

WV_NR12_2013#4.indd 19 19-11-13 16:35

‘In Syrië is nu zo veel haat‚ dat draai je niet meer terug’

WV_NR12_2013#4.indd 26 19-11-13 16:35

Het Interview | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’13/januari ’14 | 27

T-shirts’ voor enkele weken heen ging‚ om er vier maanden te blijven.

Of in Somalië‚ eerder dit jaar‚ ‘een nachtmerrie om te werken’‚ waar

het optimisme van een jaar terug nu ‘totaal misplaatst’ is. Of in Zuid-

Sudan‚ waar ze de ochtend van het gesprek net van is teruggekomen.

In deze nog maar twee jaar onafhankelijke staat is in de deelstaat

Jonglei een rebellengroep actief‚ mogelijk gesteund door Sudan. Het

leger reageerde daarop met een offensief dat mogelijk enkele honder-

den burgers het leven kostte. Dorpen en stadjes zijn ontvolkt‚ hulpor-

ganisaties hebben het gebied verlaten‚ hun klinieken zijn geplun-

derd en vernield‚ zag Rovera op haar missie. Ze bezocht dorpen op

drie uur lopen ‘door gras hoger dan ik ben’ van het stadje Boma‚ waar

ze verbleef. En ze sprak de autoriteiten aan. ‘Het leger deed het ge-

weld af als incidenten‚ de officier van justitie zei dat hem geen enkele

klacht over het leger had bereikt. Toen ik hem erop wees dat dit niet

vreemd was‚ gezien de angst van burgers‚ en zei dat hij zelf ook on-

derzoek kan initiëren‚ werd hij erg onvriendelijk.’

De internationale gemeenschap‚ intussen‚ doet niets. Rovera: ‘De

wereld ziet het jonge land zó graag slagen‚ ze wil het zo graag zien als

good guy‚ dat ze alles door de vingers ziet. Ik begrijp die wens wel.

Maar als je van Zuid-Sudan een succes wil maken‚ moet je juist nú

druk uitoefenen zodat het land mensenrechten respecteert.’

De vergelijking met Syrië dringt zich direct op. ‘De internationale ge-

meenschap doet het zelden goed‚ maar in Syrië heeft ze het wel heel

erg verknald. Met verschrikkelijke gevolgen’‚ begint ze haar analyse.

‘Begin 2011‚ toen de eerste demonstraties plaatshadden‚ had je Tune-

sië gehad‚ Egypte en Bahrein. De wereldleiders moesten een ping-

pongbal volgen – het is begrijpelijk‚ wellicht‚ dat ze de opstand in

Syrië niet meteen konden duiden.’

Al snel was duidelijk dat de Syriërs niet uit waren op de val van het

regime. ‘Ze wilden wat hervormingen‚ een beetje meer vrijheid‚ niet

eens zo veel. Dit was ook niet Tunesië‚ Egypte of Libië‚ waar een dic-

tator al tientallen jaren de dienst uitmaakte; hier zat een redelijk

nieuwe vent‚ Bashar al-Assad – die een geolied systeem van onder-

drukking leidde‚ dat wel.

‘Toen hij het vuur liet openen op vreedzame demonstranten‚ had

daarop moeten worden gereageerd. De EU en de VS hadden een VN-

resolutie kunnen opstellen‚ waarin ze dat veroordeelden. Waarin ze

dreigden met economische sancties. Wellicht had het regime een

stap terug gedaan. Hadden Rusland en China dat tegengehouden? We

zullen het nooit weten. Want het is niet eens geprobeerd.’ >

Londen – ‘Kijk‚ zo ging ik gekleed in Syrië.’ Donatella Rovera‚ na

twintig jaar missies in conflictgebieden de meest ervaren re-

searcher van Amnesty International‚ diept in haar rijtjeshuis in

Londen een pasfoto op uit haar handtas. Strak omlijst door een zwar-

te hoofddoek‚ als in een medaillon‚ kijkt haar gezicht de lens in. ‘Ik

ging conservatief gekleed‚ in een lange zwarte jilbad’‚ vertelt ze. ‘Er-

onder droeg ik een combat-broek met in de zakken mijn kleine lap-

top‚ camera en satelliettelefoon. Zodat niemand iets bijzonders in

mijn tas zou vinden.’

Sinds april 2012 ging Rovera zeker tien keer naar Syrië. De eerste

maanden via gaten in het hek langs de Syrisch-Turkse grens‚ ‘soms

letterlijk wegrennend voor de Turkse grenswachten’. Later kon ze ‘le-

gaal’ de grens over. Vanaf begin dit jaar liet ze zich door kennissen

ophalen. De situatie was‚ met de komst van buitenlandse strijders‚

veel gevaarlijker geworden.

Naar regeringsgebied in Syrië ging ze‚ zolang dat nog kon‚ per taxi.

‘Bij de checkpoints ondervroegen ze de chauffeurs‚ mij niet: als

vrouw was ik een pakketje op de achterbank. De enkele keer dat ze

me aanspraken‚ deed ik alsof ik stom was.’ Ze trekt haar mond scheef

en stoot diepe keelklanken uit. ‘Met een gezicht vol walging wuifde

de militair ons door.’

Ook bij de rebellen kwam de machocultuur haar van pas‚ ‘zeker

nadat de buitenlandse strijders de milities gingen domineren’ en

steeds achterdochtiger werden. ‘Want vrouwen kunnen in hun ogen

geen CIA-agenten zijn.’

Het zijn details die je niet tegenkomt in Rovera’s talloze rapporten

en blogs over Syrië. Daarin valt‚ naast het gedegen feitenonderzoek‚

haar oog voor het menselijke detail op‚ maar ook de ingehouden woe-

de over het ‘spectaculaire falen’ van de internationale gemeenschap.

Tijdens een urenlang gesprek erover grijpt ze steeds terug op ande-

re missies in oorlogsgebieden‚ om een en ander in context te zetten.

Zoals die in Libië in 2011‚ waar ze ‘met twee paar sokken en twee

Donatella Rovera deed de afgelopen anderhalf jaar zeker tien keer onderzoek voor Amnesty in Syrië. Ze ziet ‘geen goede oplossingen meer’ voor het land‚ dat ze inmiddels te gevaarlijk vindt om nog heen te gaan. Moedeloos werd ze echter nooit. ‘De onderlinge solidari-teit in Syrië die ik aantrof‚ laadde steeds mijn batterij op.’

Tekst: Marnix de BruyneFotografie: AI

‘De internationale gemeenschap faalt vaker‚ maar in Syrië heeft ze het wel heel erg verknald’

WV_NR12_2013#4.indd 27 19-11-13 16:35

38 | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’13/januari ’14 | Kirgizië

WV_NR12_2013#4.indd 38 19-11-13 16:35

Kirgizië | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’13/januari ’14 | 39

Een snelle en goedkope manier om te trouwen

Tekst: Marina BrouwerFotografie: Noriko Hayashi / Panos

Niet alle tradities moeten in ere wor-

den gehouden‚ denk je als je het

verhaal achter deze foto’s kent. De

Kirgizische meisjes Aitilek en Dinara werden

vorig jaar ontvoerd door mannen met wie ze

enkele dagen later moesten trouwen. De

Japanse fotografe Noriko Hayashi (1983)

fotografeerde hen voor de reportage Unholy

Matrimony in Kyrgyzstan‚ waarvoor ze vier

maanden in het land verbleef.

Bruiden kidnappen was een eeuwenoude

traditie in Kirgizië‚ tot de communisten er in

de Sovjettijd een eind aan maakten. Maar

sinds een jaar of vijftien worden in het onaf-

hankelijke land weer naar hartenlust vrou-

wen ontvoerd‚ zo’n 11 duizend per jaar. De

daders zijn meestal jonge jongens van het

arme platteland. Zij staan onder zware druk

van hun familie om een vrouw te kapen: een

snelle en goedkope (geen bruidsschat) ma-

nier om te trouwen en een extra paar han-

den te krijgen voor het werk op het land. >

WV_NR12_2013#4.indd 39 19-11-13 16:35

Gratis voor leden

Wist u dat u recht heeft op een gratis abonnement op Wordt Vervolgd als u minstens 30 euro per jaar doneert aan Amnesty?

Nieuwe abonnees krijgen als welkomst-geschenk een gesigneerde versie van Eleanors Thee – Het ontstaan van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van Daan Bronkhorst. Zie ook de voorpublicatie op pagina 32.

Meld u aan via www.amnesty.nl/abo

wordtvervolgd

www.wordtvervolgdmagazine.nl Wordt Vervolgd. Recht van Spreken.

WV_NR12_2013#4.indd 60 19-11-13 16:36