1

Voorwoord

De titel zegt het al: dit boekje is een verhalenboek; de neerslag van mijn eigen interesses. Al schrijvend ontdekte ik steeds meer, want zo gaat dat vaak. De stenen van de aarde hebben behalve een geologische kant ook een verhalenkant, in de ruimste zin. Etnische tradities, traditionele kunst, het 'gevoel' dat culturen hebben bij een vulkaan, een steen, een mineraal, maar ook heel bijzondere natuurwonderen of onverklaarbare verschijnselen komen aan bod. Sommige verhalen gaan over stenen, in andere figureren stenen als een aspect van een ritueel, een landschap, een oude religie, of gewoon als materiaal om te bewerken voor een hoger doel. Zand valt ook onder mineralen, en ook daar is een hoop over te vertellen. Over zand als zand, of zand als middel voor culturele creativiteit. Ik ben geen geoloog, en deze stukjes pretenderen dan ook niets anders dan aspecten van stenen en mineralen bij elkaar te brengen die niet onder de geologische paraplu vallen. Het is niet meer dan een willekeurige greep uit de rijke schatkist van 'mineralen en hun verhalen' - pretentieloos, maar wel, hoop ik, interessant. Loes Modderman, 2011

2

INHOUD mineralen en hun verhalen

1. Een actuele legende 2. Hairy 3. De ronde torens van Ierland 4. La Orotava 5. Ringing Rocks 6. Echt? Stenen?? 7. Natuurlijk wonder 8. Het verhaal van Zand 9. De rots van Kyaiktyo 10. Scholar's Rocks 11. Markawasi 12. Helende stenen 13. De flessen van Andrew Clemens 14. Vakantiestenen 15. Komboloi 16. Bezielde stenen? 17. Sjamanen kwarts 18. Zandtekeningen van Vanuatu 19. Wonderen in China 20. Mineralen en hun verhalen 21. Knikkers van Reuzen 22. Legende in steen 23. Spirits van de vulkaan 24. Wandelende stenen 25 Navajo zandschilderingen 26. Chemische kristallen 27. De hemel is van steen 28. Da's heel wat voor een steen! 29. De stenen van Lafcadio 30. Ovoo's - de spiritplaats 31. In de Wake of Blake 32. Zandtapijten 33. Zachte stenen 34. Opgesloten 35. Kunst uit zandkorrels 36. Des Keizers Jade 37. Heiligdommetje in huis 38. Medicijnwiel - de heilige hoepel 39. Zandkunst van Orissa 40. Coral Castle - liefde in steen 41. Precair evenwicht 42. Versteend 43. Woestijnglas 44. Minerale eieren 45. Weer's wat anders 46. Grafstenen 47. Een steen voor regen 48. Zand bij de hand 49. Het regent stenen 50. Vakantie idee

3

1. EEN ACTUELE LEGENDE Als we aan legenden denken dan zijn die in onze gedachten verbonden met (min of meer) historische gebeurtenissen waarvan de werkelijke toedracht allang in de mist der tijden is verdwenen. Een mooi, vaak religieus getint verhaal is overgebleven, goed voor koude winteravonden bij de open haard. De meeste godsdiensten en culturen hebben een rijkdom aan legenden geproduceerd, en de hoofdpersonen zijn in de regel heiligen of wonderdoeners, goden of helden. Maar er zijn op de wereld legendarische figuren die hun schaduwleven hebben weten te rekken door zich zo stevig in de volksaard te nestelen dat hun bestaan ook nu nog een realiteit is. Op zich een wonderlijk fenomeen, waarbij we ons van alles kunnen afvragen. Bijvoorbeeld: wat doen onze gedachten met de werkelijkheid? Scheppen wij onze goden en onze demonen? Wat is een 'objectieve waarneming'? Hoe zit het met bijvoorbeeld de verschijningen van Maria? Met de huilende en bloedende beelden in oorden waar de atmosfeer doordrenkt is met devotie en hartstochtelijke gebeden?

Maar ik wil het niet hebben over het van legenden topzware Christendom. We gaan naar Hawai. Of liever: Hawai'i , zoals de Hawaiianen hun land noemen. Even wat achtergrond: De eilandengroep Hawai'i ligt ten Zuid-Westen van de Verenigde Staten in de Stille Oceaan. Het is de 50ste Staat van de VS, toegetreden in 1959. Behalve het grootste eiland Hawai'i, meestal 'Big Island' (groot eiland) genoemd, bestaat het eilandenrijk uit meerdere grote en kleine eilanden, waarvan alleen de grootste, Hawai'i, O'ahu, Kaua'i, Maui, Moloka'i, en Lana'i bewoond zijn. Al die eilanden zijn vulkanisch. Eigenlijk leven de Hawaiianen op de toppen van vulkanen die kilometers onder het zeeoppervlak hun basis

hebben. Daarom veranderen de eilanden ook steeds van omvang; sommige groeien en andere worden kleiner. Soms ontstaan er nieuwe eilandjes. Big Island's hoogste vulkaan Mauna Kea is hoger dan de Mt. Everest, gerekend vanaf de bodem van de zee. (4,205 m). Op deze vulkaan is een van de grootste sterrenwachten van de wereld gevestigd. Behalve Mauna Kea telt het eiland Hawai'i nog andere belangrijke vulkanen, o.a. Mauna Loa, Hualalai en Kilauea, waarvan er enkelen altijd actief zijn, waardoor het landschap bijna dagelijks verandert. Ook de andere eilanden kennen vulkanische activiteit. Het zal dus niemand verbazen dat de vulkanen niet alleen het dagelijks leven van de eilandbewoners maar ook hun mythen en legenden hebben vormgegeven. Centraal in de mythologie van Hawai'i is de vulkaangodin Pele.► Over haar willen we het hebben. Want Pele is niet het soort godin waaraan men offers brengt en tot wie men zijn gebeden richt; Pele is een natuurgodin, net zo levend en werkelijk als de koningin: meestal zie je haar niet maar je zou haar kunnen tegenkomen. Zo is het ook met Pele. Het eilandenrijk Hawai'i valt onder haar gezag, en laat niemand het in z'n hoofd krijgen om haar niet de verschuldigde eerbied te betonen. Inwoners én toeristen. Pele kent vele vermommingen. Soms is ze alleen een licht in de lucht, zwervend van vulkaan naar vulkaan. Ze wordt gezien als eerbiedwaardige oude vrouw in een wit kleed, of als een mooie jonge meid in wit, rood of zwart, soms met een witte hond. Die witte hond die soms maanden rondzwerft op het lavaterrein van het observatorium op Mauna Kea, niets te eten heeft maar toch gezond blijft, en niets met mensen te maken wil hebben. Pele kan zich voordoen als toerist, springend over lavavelden waar anderen alleen voetje voor voetje durven te lopen, of ze staat te liften langs een eenzame weg, en wee degene die haar dan niet meeneemt. In de auto ruikt ze aangebrand en vluchtig naar zwavel, en de temperatuur vliegt omhoog. Alles weet ze van vulkanen. "M'n hobby", zegt ze. Ze maakt een praatje met een voorbijganger, en als die omkijkt is ze verdwenen, spoorloos, in het niets. Daar waar iemand haar nodig heeft kan ze opeens verschijnen, raadselachtig maar met goede raad, waarschuwend voor een uitbarsting, haar ogen pikzwart maar met een innerlijk vuur....

4

Kent iemand haar, in dat dorp, die stad? Zo'n opvallende verschijning, en niemand weet haar naam of waar ze woont? Kenmerkend in al die verhalen is dat men pas achteraf denkt: dat moet Pele geweest zijn. Wie anders? Dan komt de verbijstering, het ongeloof, en de realisatie: ik heb iets ongelofelijks meegemaakt. Pele helpt, verwart, doet goed wie haar goed doen en straft ongenadig wie haar heerschappij bespotten of haar langs de kant van de weg laten staan. Redelijk is ze niet altijd, maar machtig wel. Voor de Hawaiianen een uitgemaakte zaak, en voor toeristen...die komen er wel achter. Zeker als ze, tegen alle waarschuwingen in, lavastenen meenemen van Pele's vulkanen. Voor de Polynesische bewoners van de eilanden zit in alles in de natuur 'mana' , levenskracht. Ook in stenen. En zand.

Geen Hawaiiaan zal het in z'n hoofd halen om Pele's eigendommen te verstoren. Maar toeristen zijn uit ander hout gesneden. Die willen souvenirs, en de rest is bijgeloof. Niet zo gek, lava is prachtig, veelkleurig en decoratief. Het verhaal dat Pele wraak neemt op toeristen die stenen en zand meenemen is aantoonbaar recent ontstaan, toen een gids in de 40er jaren het verhaal bedacht om van het gezeur af te komen. Na zoveel jaar is er in de collectieve reizigers- psyche een veld van onderhuidse angst gegroeid. Wie de regels overmoedig aan zijn laars lapt zal het weten, en krijgt met Pele te maken. Zij straft fel en soms

onmiddellijk: de stenendief haalt zijn benen open, valt van een rots, krijgt een verkeersongeluk of wordt door een virus geveld. Wie ongeschonden thuiskomt zal daar waarschijnlijk zijn ongeluk tegemoet gaan. Een echtscheiding, een ziekte, verlies van have en goed ...en dan wordt de lava terug op de post gedaan naar het verkeerbureau van Hawai'i , dat dagelijks zulke pakketten met ongeluksgesteente krijgt toegezonden: alstublieft leg deze stenen terug! Ze hebben ons niets dan ongeluk gebracht! En dan volgt het zoveelste treurige verhaal. En het gedachtenveld wordt sterker en doordringender, en het veld met afgedankte stenen wordt groter.... Maar Pele en haar bezittingen zijn niet uniek in de wereld. Hetzelfde gebeurt elders. Bijvoorbeeld in Australië. Jaren geleden, toen ik me toevallig bezighield met het onderwerp van bezielde stenen, kwam ik in aanraking met een jongeman die stenen had meegenomen van Uluru, de heilige berg van de Aborigines in Australië. Beter bekend als Ayers Rock. ▲ Ook daar bestaat de levende legende dat de goden niet gesteld zijn op wie de hand slaat aan hun eigendommen. Uit de eerste hand hoorde ik zijn ongelofelijke verhaal: bij thuiskomst had hij vrijwel onmiddellijk zijn knie gebroken, daardoor zijn werk verloren, vervolgens zijn vriendin en zijn huis. Wonderlijke dingen waren hem overkomen. Nadat hij de stenen met een passende ceremonie aan de natuur had teruggeven, vond hij een afgedankte didgeridoo hangend in een boom. Hij knapte hem op en ging de kost verdienen met het maken en bespelen van didgeridoos. Blijkbaar hadden de oude goden van Uluru hem eindelijk vergeven. Ook in Australië worden de postkantoren in de omgeving van Uluru overspoeld met pakketten van toeristen die een zware last kwijt willen, vanwege ongelukken en tegenspoed.... Toeval?

Tenslotte stuitte ik op een derde locatie waar hetzelfde fenomeen zich afspeelt: een eilandje voor de kust van Zweden: Blå Jungfrun, ofwel Blauwe Jonkvrouw. Het eiland heeft een geschiedenis van hekserij, en volgens de legende kwamen heksen uit alle windstreken er jaarlijks samen. Een godin regeerde er de golven en de wind, en zeelieden die de Kalmar Sound bevoeren offerden iets van waarde om haar gunstig te stemmen. Wind en golven polijsten de stenen op het strand, die zo mooi zijn dat toeristen ze niet kunnen laten liggen. Met alle gevolgen van dien. En dus worden er zware pakketten met begeleidende treurige briefjes aangeleverd in het gemeentehuis van Oskarshamn, de grootste plaats van het eiland. De stenen willen naar huis.

5

Ik heb iemand gekend die Uluru in het klein had nagebouwd: een rood rotsje in een piepklein woestijntje van dieprood Australisch zand. Het rotsje kwam van de echte monolith van Uluru. Het deed hem geen kwaad, waarschijnlijk omdat zijn miniatuur monument hem verbond met de magie van die plek. Daar kan geen godheid bezwaar tegen hebben. Magische plaatsen hebben een wonderlijke invloed op ons. Ze dwingen eerbied af, en confronteren ons met de geesten van hun geschiedenis. Instinctief voelen we dat we hun ongereptheid moeten bewaren. Tenminste, als we gevoelig zijn voor de innerlijke kant van het landschap. We gaan niet picknicken op een grafheuvel en we krassen onze naam niet op een menhir. Maar desondanks is er ook die oermenselijke behoefte om een bewijs van aanwezigheid mee naar huis te nemen. Niet alleen foto's, maar ook een tastbare herinnering. Vanwege de 'mana', de geest. Geest die wij, net als onze voorouders, vermoeden in alles wat natuurlijk is. Als er toch geen economische belangen waren. Lyall Watson schrijft in zijn boek 'Earthworks' : Mijnbouw is, in essentie, geweldpleging tegen Moeder Aarde. In sommige culturen wordt dat nog zo gezien. "Je kunt niet van me vragen" zei een Sioux medicijnman "om in de aarde te graven. Moet ik een mes pakken en dat in de borst van mijn moeder steken? Moet ik haar vlees opensnijden om bij haar botten te komen?" In de Oudheid werd nooit begonnen met graven voor de nodige offers waren gebracht en rituelen waren uitgevoerd. Als het werk werd gestaakt, werd de schade weer zoveel mogelijk hersteld, zodat Moeder Aarde er weer netjes bijlag. Alleen op die manier konden de mijnwerkers leven met hun heiligschennis. Mensen verplaatsen zich over de hele wereld zonder vervelende gevolgen, maar blijkbaar geldt dat niet voor stenen. En wie van ons heeft er nooit een mooie steen opgeraapt en meegenomen? Misschien is het niet de steen, maar de innerlijke houding die telt. Wat we ook denken van deze verhalen, of we geloven in de macht van Pele en de geest van Uluru, of dat we het zoeken in ons eigen onderbewuste dat zo gevoelig is voor suggestie - het doet er niet toe. In beide gevallen kunnen we stilstaan bij de verbondenheid van onze psyche met goden en gaven, en ons verwonderen over hoe dicht we, uiteindelijk, nog staan bij onze diepste magische wortels.

2. HAIRY

In China gebeuren vreemde dingen. Misschien hebben we het wel ergens gelezen: in 2007 is er een steen gevonden. Nou is dat op zich niet ongewoon, natuurlijk. Maar deze steen moet hebben gedroomd dat hij een dier was. Of misschien wel een mens. De 30 cm lange, gladde muisgrijze steen heeft 15 cm lange haren, en ze schijnen, onder de juiste condities, te groeien. Het haar is grover dan menselijke haren en tussen steen en haar zit een dun laagje 'huid' . Hij werd gevonden ergens op een strand in China en bevindt zich na een oponthoud

in Chengdu nu in een vitrine in een gebouw in Beijing. De waarde van de steen is ruim een miljoen dollar. Hairy is niet enig in z'n soort; er zijn nog twee andere exemplaren, beide in een museum in Taiwan. Of die haren misschien een andere kleur hebben is onbekend. Natuurlijk lijkt het een grap, maar de grens tussen levende en dode materie is niet te trekken. Wie weet kwamen harige stenen vroeger wel vaker voor. In principe niet gekker dan vleesetende planten of de vele vormen van leven die kenmerken hebben van zowel planten als dieren. Wonderlijk genoeg ben ik enige tijd geleden een harige zandkorrel tegengekomen. Die had ik gefotografeerd, maar ik kan de foto niet meer terugvinden. Zelfs het land waar het zand vandaan kwam is me ontschoten. Ook de zandkorrel zelf is onvindbaar, wat geen wonder mag heten. Helaas.

6

3. DE RONDE TORENS VAN IERLAND

Wie wel eens in Ierland is geweest, heeft zeker ronde torens gezien, als schoorstenen met (soms) een konisch dak erop. Die meer dan 30 m. hoge torens, waarvan er nog 65 over zijn die over heel Ierland zijn verspreid, zijn uniek voor het eiland. Nergens anders komen ze voor. Hoe oud ze zijn en wat mensen bewogen heeft ze te bouwen, is nog steeds een omstreden kwestie. Theorieën dat het overblijfselen zouden zijn van de Phoenicische vuurcultus, phallische symbolen om vruchtbaarheid te bevorderen, Viking of Anglo-Saksische landmarkeringen voor reizigers, of opslagplaatsen voor wat dan ook hebben allemaal hun aanhangers gehad. Daarbij hangt het natuurlijk af van wanneer de torens zijn gebouwd, en zolang dat niet met zekerheid is te zeggen kan er over hun doel alleen gespeculeerd worden. Tegenwoordig wordt meestal aangenomen dat de torens dateren van ergens tussen de 7de en 10de eeuw AD. De gangbare theorie is dat ze hoorden bij kloosters en kerken, dat er klokken in gehangen hebben en dat

ze in tijden van nood dienden als vluchtplaats voor kostbaarheden en voor bedreigde monniken. Maar waarschijnlijker is dat de torens oorspronkelijk vrijstaande structuren waren, en dat de Christelijke gebouwen rond een aantal ervan later zijn toegevoegd. Veilig waren ze in elk geval niet, want monniken zaten als ratten in de val, en een toren uitroken zal het probleem niet geweest zijn. Opvallend is dat de toegang tot de torens 3 tot 5 meter boven de grond is gemaakt. Het onderste stuk van de torens is gevuld met aarde, in iedere toren op een ander niveau, alsof ze 'gestemd' zijn als een pijporgel. De Amerikaan Philip S. Callahan, een entomoloog uit Georgia werd getroffen door de merkwaardige bouw en hij geloofde niet dat de torens alleen maar vlucht en bewaarplekken geweest waren. Dus deed hij onderzoek naar het magnetisme van steen en hun heilzame werking op het omringende ecosysteem. Hij schreef er een boek over: 'Ancient Mysteries, Modern Visions'. Als entomoloog had hij de functie van de antennes van insecten bestudeerd die electromagnetische golven resoneren. Volgens Callahan hebben de Ierse torens - en andere soortgelijk gevormde torens in antieke culturen - gediend als 'antennes' om kosmische en aarde energie te geleiden naar het omringende gebied. Daarbij zijn niet alleen de vorm maar ook de gebruikte materialen van belang. Van de 65 torens zijn er 25 gebouwd uit kalksteen, 13 uit ijzerrijke rode zandsteen en de rest uit basalt, leisteen of graniet; allemaal mineralen die paramagnetische eigenschappen hebben en waardoor de torens kunnen fungeren als magnetische antennes en energie geleiders die de gezondheid, vitaliteit en het welzijn van de omgeving positief beïnvloeden. Callahan bestudeerde de torens en hun invloed meer dan 40 jaar, en heeft de effecten van paramagnetische velden uitvoerig onderzocht en beschreven. Geïnspireerd door zijn bevindingen heeft de Australische Alanna Moore enkele van zulke 'krachttorens' laten oprichten in zuid Australie, na de juiste plekken daarvoor met de wichelroede te hebben bepaald. http://www.geomantica.com/

John Quackenboss uit Virginia experimenteerde met hetzelfde idee, en plaatste een aantal terracotta pijpen van 2 meter hoog op een oppervlak van 10 hectare. Die vulde hij met basalt gravel, en maakte er een dak op van beton. Na zes weken was het effect goed te merken: zijn land had een grotere opbrengst dan normaal, ondanks de droogte. Uit Australië, waar intussen veel soortgelijke constructies door boeren worden gebruikt, komen positieve berichten. Boeren hebben geen pesticiden meer nodig en de verdamping van kostbaar vocht neemt af. Callahan gelooft dat de Ierse torens fungeren als geleiders voor ELF (Extra Lage Frequentie) straling, die, in tegenstelling tot hogere frequenties, in staat is door te dringen in water en aarde. Het beste werkt het als paramagnetisch (rose graniet) en diamagnetisch (basalt) materiaal wordt afgewisseld. Dat is bij de Ierse torens het geval. Tegenwoordig kan men gemalen paramagnetisch rotszand krijgen om het land te

bemesten. Paramagnetisme werd in de oudheid over de hele wereld toegepast in gewijde architectuur. In Korea heeft men torens ▲ die volgens hetzelfde principe zijn gebouwd, de Cheomseongdae. De ingang is verhoogd en bevindt zich in het midden van de torens en de basis is gevuld met aarde. De officiële theorie is dat het observatoria waren. Niet erg handig voor een bejaarde sterrenkijker om in zo'n de toren te moeten klauteren. Hoe dan ook: wie de ruimte heeft, hij bouwe een ronde paramagnetische toren in zijn achtertuin!

7

4. LA OROTAVA

Als u van plan bent naar Tenerife te gaan, dan zou u het feest van Corpus Christi op de eerste zaterdag van juni moeten inplannen. Dan vindt u in La Orotava, een stad aan de N.W. kust van het eiland, iets wat u nog nooit van uw leven hebt gezien. Vier weken vóór het feest wordt de centrale Plaza van de stad bedekt met een canvas tent, en gaan een stuk of tien kunstenaars aan het werk. Het resultaat is het grootste zandtapijt van de wereld: zo'n 860 m² . Ieder jaar opnieuw wordt dit ongelo - felijke tapijt neergelegd, van natuurlijke

zanden die in vele soorten en kleuren op het eiland zijn te vinden. Veel komt van de Cañadas del Teide, de hoogste berg en ingeslapen vulkaan op het eiland. Vulkanische zanden kunnen verschillende kleuren hebben. Ieder jaar is het tapijt hetzelfde van opbouw, maar vormgeving en afbeeldingen zijn ieder jaar verschillend. In het midden is er een centrale afbeelding van Christus, en daaromheen scènes uit het N.T., apostelen, heiligen en symboliek . Met de precisie van Tibetaanse monniken worden de voorstellingen neergelegd. Blijkbaar waait het niet veel op Tenerife. Boven ▲ het tapijt uit 2009, en ► uit 2005.

Om het tapijt goed te kunnen zien is het gemeentehuis open, en kan men vanaf de balkons het tapijt van bovenaf bekijken en fotograferen. De dag van

Corpus Christi en de dag erna is er een groot feest in La Orotava, als alle inwoners hun eigen tapijten maken, 'las Alfombras de Corpus', van bloemen en zand, door de straten van La Orotava. Religieuze voorstellingen en meer moderne motieven in een enorme variëteit en met grote precisie en enthousiasme gemaakt. Het feest van de tapijten is goed georganiseerd. Toeristen en

Tenerifianen kunnen langs de vele prachtige tapijten wandelen en alles op hun gemak bekijken. Hoewel niet alle voorstellingen religieus van aard zijn, en

sommige tapijten zelfs abstract zijn, is het 'Lichaam van Christus' - de eenheid van alle mensen - de verbindende factor en het centrale motief. Op internet zijn veel foto's te vinden van La Orotava, het festival en zijn bijzondere kunst.

8

5. RINGING ROCKS In Pennsylvania is een natuurwonder dat we hier ook wel zouden willen hebben. Het heet 'Ringing Rocks Park', en het ligt in Bucks County, voor 't geval u het wilt bezoeken. Midden in een rijkbegroeid natuurgebied ligt een veld met grote stenen, op en over elkaar. Die stenen maken, voor een deel althans, muziek. Mensen die erheen gaan nemen hamers mee om de stenen aan het zingen te krijgen. Op YouTube kun je horen hoe dat klinkt. De stenen zijn van alle kanten onderzocht en betheoretiseerd. Hoe ze daar komen, op dat stuk grond in het bos en nergens anders, waarom ze niet zijn begroeid, waarom de ene hoorbaar klinkt en de andere niet is min of meer een raadsel. Wat wel zeker is: de stenen bevatten veel ijzer. Dat zou de

verklaring zijn voor hun stem, die bij elke steen anders is. Stenen zijn in de regel zwijgzaam, maar dit veld met door reuzen gestrooide kiezels heeft het traditionele zwijgen verbroken. Toch is ook het verband tussen ijzerhoudend en klank vol onzekerheden, want bij uitstek ijzerhoudende stenen - meteorieten - zijn niet muzikaal begaafd. Daarentegen maken die wel een hoop vreemde geluiden onder het vallen, maar dat heb ik ook maar van horen zeggen. De laag stenen van de Ringing Rocks is ongeveer 3 meter dik, en men denkt dat ze op de bedrock liggen. Zulke kanjers verplaats je niet even om eronder te kijken; ze wegen gemiddeld een halve ton. Theorieën genoeg. Men heeft gedacht dat het die plek was die de gewichtige brokken steen aan het klinken kreeg. Maar stenen die verplaatst werden binnen of buiten het veld bleven zingen. In 1965 heeft een groep wetenschappers de stenen onderhanden genomen, ongeveer zoals vroeger katten werden ontleed op zoek naar de bron van hun spinvermogen. De conclusie was dat ook de niet-zingende brokken geluid geven, maar voor het menselijk oor te laag om te vernemen. Maar wat nou precies de stenen aan het zingen brengt bleef - en blijft - een raadsel.

Pennsylvania is niet de enige staat van Amerika die zo'n veld heeft. Ook Montana heeft klinkende boulders, en in Western Australia is een 15 km lange bergketen waar de stenen klinken als klokken en die daarom 'Bell Rock Range' heet. Mexico heeft een 'Hill of the Bells', maar daar bevinden zich maar enkele stenen die geluid maken. Rond 1785 wandelde Peter Crosthwaite, een excentrieke uitvinder, in Skiddaw in North Cumbria , Engeland. Misschien had hij toevallig een hamer bij zich, want toen hij sloeg op een van de vele rotsblokken gaf

dat een inspirerend geluid. Maanden was hij bezig geschikte stenen te vinden voor een instrument dat hij in gedachten had: een lithofoon.▲nu nog te bewonderen in het Keswick museum in Cumbria. Er zijn mensen die zich hebben laten inspireren door de lithofoon van Peter Crosthwaite en er muziek voor hebben geschreven. Steenmuziek.

9

6. ECHT? STENEN??? In de stad Hami in Noordwest China, Xinjiang Uygur, is in Juli 2010 een bijzondere tentoonstelling gehouden: de eerste Internationale Stenen Expo. Ongeveer 1000 verschillende vaak zeldzame steensoorten in bizarre en wonderbaarlijke vormen werden getoond en verkocht aan verzamelaars. Daar zijn er waarschijnlijk heel wat van in China, want het land is rijk gesteenten en de Chinese cultuur heeft daar van oudsher groot respect voor. En nee, de steen ◄ is niet toevallig een meloen, hoewel Hami bekend staat om zijn meloenenteelt. De mannen op de foto's moeten dan ook even voelen voor zij het geloven. De omgeving van Hami is een paradijs voor geologen en verzamelaars, en er komen gesteenten voor die nergens anders te vinden zijn.

In de omgeving van de stad Hami zijn veel aantrekkelijke bezienswaardigheden.

Er is de Liushu Valley met grillig gevormde graniet en gedetailleerde petroglyphen van onbekende ouderdom. De figuren zijn klein, dus je moet er naar zoeken. Dan is er 'Monkey Mountain' , een berg waar de natuur apen en andere dieren in steen heeft vereeuwigd. Simulacra, bijzonder om te zien. Als

de wind waait kun je er de meest wonderlijke geluiden horen van dieren en mensen en instrumenten. Dat alles maakt de sfeer op de berg nog geheimzinniger. En zandduin van 5 km lang en 50 meter hoog bevindt zich 70 km van Hani. Dat duin, gemaakt van fijn en zuiver zand maakt muziek: rollend als de donder of lieflijk als een

bamboefluit. Hij staat bekend als de 'Sounding Sandhill'. En nee, dit ► is geen lopend buffet, maar een

tafel met stenen. Wat moet het voor die Chinezen moeilijk zijn geweest om daarvan af te blijven!

10

7. NATUURLIJK WONDER

Ook als we niet met de esoterische eigenschappen van kristallen bezig zijn, kennen we allemaal de mooie kristallen die je kunt verzamelen of kunt bewonderen op een mineralenmarkt of in een museum. 'Handstukken' noemt de verzamelaar die. Misschien lijkt het daardoor of kristallen aan een maat gebonden zijn. Vaak is dat inderdaad zo: individuele minerale kristalvormen kunnen zo klein zijn dat je ze alleen door de microscoop kunt ontdekken, en andere kunnen zowel grote als kleinere gedaanten aannemen. Maar sommige mineralen kunnen hun kristallen zo groot laten groeien als ze willen, mits de omstandigheden er naar zijn, en ze ruimte en tijd hebben. Vooral dat laatste, want kristallen

groeien vreselijk langzaam. In de Chihuahua woestijn van Mexico ligt een wonder onder de grond. De Naica mijn werd al ontdekt in 1794, en lang geëxploiteerd om z'n zilver, lood en zink. Mijnwerkers stuitten regelmatig op kristallen, maar niets spectaculairs. In 1911 werd de mijn gesloten, maar kort daarvoor ontdekte men de 'Cave of Swords', op ruim 100 m diepte. Hoewel er al veel was geroofd, probeerde men de Cave te beschermen en hij werd afgesloten. In 1922 werd de mijn heropend voor de mineralen die ze nog steeds bevatte, en in 2000 deden de broers Juan en Pedro Sanchez een spectaculaire ontdekking, toen ze een nieuwe gang aan het boren waren. Ze waarschuwden onmiddellijk de ingenieur die toezag op de werkzaamheden, en die zag gelukkig het belang van de vondst en zorgde dat de tunnel langs een andere route werd geboord. Het bedrijf liet een zware deur plaatsen om de toegang te versperren, want de verleiding van de kristallen was groot.... Op meer dan 300 meter diepte ligt een wereldwonder: de 'Kristalgrot van de Reuzen'. Seleniet (gips)kristallen hangen kriskras bij duizenden in de grot. Sommigen zijn meer dan een meter in doorsnee en 10 meter lang. De grootste kristallen wegen 55 ton. Niet voor te stellen. De grot is niet ongevaarlijk. De hitte en de vochtige atmosfeer zijn verstikkend. Met helmen, beschermende kleding met ingebouwde koeling en zuurstof kan men het er nog maar korte tijd uithouden, en de grotten zijn niet voor publiek toegankelijk. De hitte komt van een vulkanische magmakamer enkele kilometers onder de grotten. Hete vloeistoffen bereiken de ruimtes en leveren de grondstoffen waar de mijnwerkers naar op zoek zijn. De mijn zelf wordt geventileerd, maar de kristalkamers niet, en daar is de hitte ondragelijk.

Het is waarschijnlijk dat er nog meer kamers worden ontdekt, maar het onderzoek onder deze omstandigheden is niet makkelijk. Toch is het de bedoeling dat op den duur de grotten worden opengesteld voor publiek, als de temperatuur onder controle gebracht kan worden. Selenite, genoemd naar de maangodin Selene staat bekend om zijn helende en metafysische eigenschappen. Al duizenden jaren geleden werd selenietpoeder gebruikt als cosmetisch middel. De kristallen zijn gezocht om hun positieve eigenschappen. Het zal dus niet meevallen om de grotten

te behouden als ze eenmaal toegankelijk zijn. Om de grotten te kunnen exploreren moet het water uit de mijn worden gepompt. Alleen in water kunnen de kristallen groeien. De vraag is wat er eigenlijk zou moeten gebeuren, en er zijn geologen die het liefst de Crystal Cave of the Giants weer aan de natuur terug zou geven. Daar valt veel voor te zeggen.

11

8. HET VERHAAL VAN ZAND Zand hoort ook tot geologie. Sommigen verzamelen het, anderen lopen eroverheen zonder er ooit aandacht aan te besteden. Dat is jammer, want zand is prachtig. Zelfs het meest simpele en algemene kwartszand zoals het langs onze kusten ligt levert nog verrassingen op als je 't door de microscoop bekijkt. Laat staan de ontelbare soorten zand die ontstaan zijn door de geologische eigenaardigheden van het plaatselijke landschap, of de zanden die met geologie niets te maken hebben maar wel met zeebiologie. Want lang niet alle zanden zijn mineraal. Het woord 'zand' zegt dan ook niets over de samenstelling, maar alles over de afmetingen van de korrels. We noemen iets 'zand' als de korrelgrootte zich bevindt tussen 0,06 mm en 2 mm. Daaronder is het klei of silt, daarboven gravel. Grofweg onderscheiden we ▼ 'minerale zanden ' en 'biogene zanden', ▼waarbij de eerste soort hoofdzakelijk uit een, meer of vele soorten mineralen bestaat en de tweede uit schelpjes of schelpgruis, fossielen van foraminiferen of andere resten van zeeleven. Het is ook goed mogelijk dat die twee soorten zich mengen.

Mineraal zand is een erosieproduct: rotsen breken door de invloed van miljoenen jaren wind, regen en temperatuurs- verschillen, en uiteindelijk worden de stenen zand. Zandkorrels zien er onder de microscoop dan ook meestal net zo uit als stenen, alleen vele malen kleiner. Maar ook biogene zanden zijn onderhevig aan erosie, door de zee en de wind die de componenten vermalen en afronden. Zo kunnen schelpen uiteindelijk zandkorrels worden. Zanden kunnen we determineren aan de hand van hun samen

-stelling, en ook aan de hand van de korrelvorm. Rivierzanden hebben meestal een hoekige korrel, die zulke zanden bijzonder geschikt maakt voor het bouwen van zandsculpturen. Het zand daarvoor wordt dan ook meestal uit een rivier gehaald en op de gewenste plek gestort. Bergzanden zijn vaak grof en onregelmatig, de perfecte afspiegeling van de berg waarop ze gevonden worden. Strandzanden hebben een gladdere korrel die vaak helder is, terwijl woestijnzanden een ronde korrel hebben die meestal dof is, omdat woestijnzanden zich aan elkaar 'zandstralen.' Zeezanden zijn dikwijls van biogene oorsprong, en men kan er fossieltjes en schelpjes in aantreffen, en ook het gruis dat gemaakt wordt door vissen die koralen eten. Dan is er nog de kleur van zand die ons iets zegt. Zanden kunnen alle kleuren van de regenboog hebben. Soms zegt dat wat over de samenstelling en de herkomst, maar soms ook ontstaan de kleuren door de invloed van de elementen. Zo zijn de prachtige rode en gele zanden van bijvoorbeeld het Midden Oosten, Afrika, Australië en Amerika ontstaan door oxidatie, een chemische reactie die ijzer en zuurstof verbindt. De korrels 'roesten' maar zijn gewoon ► kwarts, het meest voorkomende mineraal in zand. Kwarts heeft een grotere hardheid dan de

meeste andere mineralen, en daarom blijft kwarts over als andere soorten al weggesleten zijn. Eigenlijk kan alles zand worden, ook het afval op het strand, als je maar lang genoeg wacht.... Sommige zanden zijn algemeen, andere heel uniek. Hier ◄ een voorbeeld van een zand dat maar op enkele eilanden voorkomt: sterzand. Het bestaat uitsluitend uit de skeletjes van een bepaald soort foraminiferen: minuscule zeediertjes waarvan duizenden soorten bestaan. Veel zanden bevatten foraminiferen, maar zand dat helemaal uit één soort bestaat ...dat is bijzonder.

12

9. DE ROTS VAN KYAIKTIYO Een van die merkwaardige monumenten die je in Azië kunt aantreffen is de gouden rots van Kyaiktiyo in Myanmar. Volgens de legende is het te danken aan een plukje haar van Boeddha dat het rotsblok al eeuwen niet van z'n plek is gekomen, al ziet het er naar uit dat hij elk ogenblik met donderend geweld in de afgrond kan storten. De boulder is bijna 8 m. hoog en heeft een omtrek van 15 meter. De pagode op de rots is ruim 7 m. hoog. Rotsblok en plateau zitten niet aan elkaar vast en het contactpunt tussen beiden is ongelofelijk klein. Het is werkelijk een wonder dat de rots, die overhangt op een hellend vlak niet valt. ▼ De legende gaat als volgt: de Boeddha gaf op een van zijn reizen een paar haren aan Taik Tha, een kluizenaar. Die gaf op zijn beurt de haren aan de koning, met de wens dat de haren zouden worden bijgezet in een rots met de vorm van het hoofd van de kluizenaar. Op de bodem van de zee werd met magische middelen het rotsblok gevonden en Kyaiktiyo was de beste plaats om hem neer te zetten en er een pagode op te bouwen, waar de haren van Boeddha worden bewaard. De boot waarmee het rotsblok was vervoerd veranderde in steen en is nu ook onderwerp van verering, 300 m van de steen. Intussen is door duizenden

gelovigen en pelgrims de rots en een deel van het plateau waarop hij rust van bladgoud voorzien. Vooral bij zonsopgang en ondergang is de gouden rots een fantastisch gezicht. Het gezang van de pelgrims, het brengen van offers van voedsel, bloemen en wierook en het aansteken van duizenden lichtjes gaat dag en nacht door. Vrouwen mogen de rots niet aanraken. In maart tijdens de volle maan is er een feest waarbij 90.000 kaarsen worden gebrand ter ere van Boeddha.

10. SCHOLAR'S ROCKS We kennen allemaal de Bonsai, het Japanse kunstmatig kleingehouden boompje dat tegenwoordig ook al voor een paar tientjes in tuincentra te koop is. De natuur in huis, liefst een beetje exotisch. Maar het kan ook anders. De Chinezen zijn van oudsher liefhebbers van bizar gevormde natuurlijke stenen. Uit die liefde ontstonden in de Ming Dynastie (14 tot 17de eeuw A.D.) de z.g. ' Scholar's Rocks' : stenen die in een gestileerde tuin werden geplaatst, of een kleiner formaat dat net als de Japanse Bonzai op een plateau werden gezet, speciaal voor dat doel gemaakt van een mooie houtsoort. Zulke stenen, 'Gongshi' in het Chinees, werden gekozen om hun structuur, vorm en kleur, en waren een voorwerp van schoonheid en spiritualiteit. Men zag ze als een stuk bezielde natuur, vandaar dat ze ook wel ' Spirit Stones' genoemd worden.

Vaak werden ze gebruikt als focus voor meditatie, en hun ouderdom en verweerde uiterlijk inspireerde dichters, schilders en filosofen. Veel Gongshi hebben een grillige vorm en weer en wind hebben hen voorzien van holtes en gaten die een bepaald ritme geven aan hun visuele schoonheid. Al die eigenschappen symboliseren verschillende lagen in de contemplatie van de natuur in en buiten de mens. Tegenwoordig zijn ze vooral nog een kostbaar verzamelobject. Op internet is er veel over te vinden.

13

11.MARKAWASI Markawasi is een uitgestrekt plateau in Peru op 3000 meter hoogte, moeilijk te bereiken, bezaaid met rotsformaties. Het bijzondere van die oeroude stenen is dat velen ervan lijken op menselijke gezichten van verschillende rassen en op dieren die wel of niet in dit deel van de aarde thuishoren. U begrijpt het: Markawasi is een enigma. In een documentaire over dit gebied gaat een groep inheemse en buitenlandse wetenschappers en gidsen voor enkele dagen onderzoek doen naar het hoe en waarom van deze Indiaanse krachtplaats. Onder hen is geoloog Dr. Robert Schoch, bekend van zijn veel-ouder-dan- gebruikelijk datering van de Giza Sfinx, een wetenschappelijke gotspe die hem bijna z'n geloofwaardigheid als wetenschapper kostte, ook al had hij vast gelijk. Sindsdien is Schoch wat voorzichtiger in zijn uitspraken, wat dan weer de irritatie opwekt van de alternatieve kant. Het valt niet mee om het iedereen naar de zin te maken. Hoe dan ook, in de documentaire wordt de expeditie gevolgd en de steen- monumenten van het plateau komen volop in beeld. 'Simulacra', heten natuurlijke vormen die lijken op iets

bekends. We komen ze overal op de wereld tegen. Mensen worden nou eenmaal getroffen door gelijkenissen met iets bekends - in rotsen, boomstronken en landschappelijke vormen. Vaak krijgen zulke formaties een naam en zijn ze mijlpalen die van verre te zien zijn, al eeuwen lang. Onze behoefte aan patronen herkennen maakt dat we vormen correleren waarvan de verbanden in werkelijkheid betekenisloos zijn. Hadden we die eigenschap niet, dan zouden we geen gezichten kunnen herkennen en voortdurend de weg kwijtraken. Terug naar Markawasi. Dat het een buitengewone plek is, is duidelijk. Oud ook, misschien al duizenden jaren omringd met heiligheid. Uit de rotsen zijn ooit zetels gehakt van waaruit men de 'beelden' het best kan bekijken, op tijden dat de zon zó staat dat licht en schaduw de rotsfiguren laten spreken. Wat wij zien zagen ze honderden, duizenden jaren geleden ook. In dat opzicht zijn mensen niet anders geworden. De interpretatie kan wel verschillen. Maar ook nu gaat nuchtere wetenschap over in berichten over visioenen, ervaringen van genezingen, dromen over een oeroude beschaving die de beelden maakte. Een helderziende uit Amerika ziet hoe aliens betrokken zijn bij de formatie, door klanken en materie-omvormende trillingen. Waar of niet waar, wie zal het zeggen. De Indianen laten zich nergens over uit, die ondergaan zulke plekken om hun voorouderlijke natuurkracht, niet om hun feitelijke geschiedenis.

Robert Koch heeft het laatste woord: de formaties zijn natuurlijk, hooguit hier en daar een beetje bijgehakt om de gelijkenissen nog beter tot hun recht te laten komen. Dat is moeilijk uit te maken na het verloop van zoveel tijd en zoveel erosie, zegt de geoloog. Maar doet dat er toe? Nee, vindt Schoch, en daarmee sluit hij aan bij de Peruaanse bevolking. De plek is heilig, gewijd, natuurlijk, ondoorgrondelijk en prachtig. En of die gelijkenissen nou door mensen lang geleden zo gemaakt zijn of simpel aan onze hersens ontspruiten, dat is niet zo belangrijk. Markawasi is een oord van zuivere lucht en prachtige sterrenhemels, en de sleutel tot haar wezen is onze verwondering om het Mysterie.

14

12.HELENDE STENEN Engeland, Schotland en Ierland staan vol steencirkels, sommige prominent aanwezig, zoals Stonehenge, andere ver buiten de toeristische routes, verborgen in het landschap. Sommige zijn groot en imposant, andere kleiner en onopvallender. "We weten niet precies wanneer de stenen zijn opgericht", schrijft Don Robins in 'Circles of Silence' , "en we weten evenmin waarom. Altijd blijven we zitten met een hinderlijk gevoel dat er, ondanks al het onderzoek, een aspect aan de stenen zit dat ons ontgaat, en waardoor we nooit de puzzelstukken op z'n plaats schijnen te kunnen krijgen." Een paar dingen weten we wel: veel steencirkels zijn gebouwd op krachtplaatsen, en dat heeft weer te maken met ondergrondse bronnen, want water is een element dat de

werking van zulke krachtplaatsen versterkt. Sommige cirkels lijken astronomische observatoria te zijn, zo gebouwd dat men de stand van zon en maan kon meten. Ook zijn er aanwijzingen dat cirkels dromen kunnen versterken. Het graniet van de stenen bevat veel kwarts, en dat resoneert geluid en andere trillingen. Het is dan ook heel waarschijnlijk dat de psychische energie die de stenen genereren gebruikt werd voor zowel divinatie als healing. Archeologisch bewijs voor zulke veronderstellingen is er niet, maar er zijn wel veel oude overleveringen en legenden die die gedachte ondersteunen. Vanaf 1970 is er wetenschappelijk onderzoek gedaan naar die 'droomkwaliteit' van steencirkels. Project 'Dragon Dreams' bouwde voort op de 'tempelslaap' - het slapen en dromen in tempels en heiligdommen zoals dat al duizenden jaren geleden in Mesopotamië, Egypte, Griekenland en China plaatsvond. Vrijwilligers werden te slapen gelegd in steencirkels, waarbij hun REM (Rapid Eye Movements) slaap - de droomslaap - werd geanalyseerd met elektronische apparatuur. Direct bij het wakker worden vertelde de dromer zijn droom die op een voice recorder werd vastgelegd. Hoewel het moeilijk bleek om conclusies te trekken uit de vele gegevens, waren er mensen die gedetailleerd droomden van wat zich ooit daar ter plekke had afgespeeld. Hebben krachtplaatsen een geheugen? Het lijkt erop.

Tom Lethbridge (1901-1971) was een begaafd pendelaar. In 1964 was hij aan het wichelen bij 'the Merry Maidens', een steencirkel in Cornwall. Hij merkte dat als hij de pendel in een hand hield en de andere op een van de stenen liet rusten, er een tintelende sensatie door zijn hand ging, alsof hij een milde elektrische schok kreeg. De pendel schoot uit en draaide bijna horizontaal met de grond. Intussen leek het alsof de stenen zelf in beweging kwamen. Lethbridge's vrouw had een visioen alsof ze rond de stenen danste, en ze bedacht dat dat waarschijnlijk de oorspronkelijke manier was geweest om de stenen 'op te laden'.

Vroegere gemeenschappen hebben de steencirkels misschien gebruikt voor genezing, een langer leven en om vruchtbaarheid te garanderen. Een 12de eeuwse bard, Layamon, schreef in een van zijn balladen over Stonehenge : "The stenen zijn geweldig en ze hebben een magische kracht. Zieken komen er genezing halen en ze wassen de steen en baden in het water hun ziekten weg." Een geestelijke uit de 18de eeuw, Reverend J.Brome, schreef er dit over: "Als de stenen worden gewreven of afgeschraapt, en water wordt op de schraapsels gegooid, dan zeggen velen dat dat oude en nieuwe wonden geneest." Misschien bevatten aangroeisels van mossen en micro-organismen een natuurlijk antibioticum? In de Middeleeuwen deden de kerkelijke autoriteiten hun best om de steencirkels te vernietigen. Rituele aanvallen werden om de zoveel tijd met bijlen door plaatselijke boeren uitgevoerd, als een 'vernietiging van de duivel' . In de 18de eeuw was er een boer met de bijnaam 'stonekiller' die bij de cirkel van Avebury wekelijkse ceremonies hield die beschreven werden als een barbaars afslachten met hamers en bijlen en vuur, waarbij de deelnemers volgens getuigen leken op een "groep duivels die bezig waren de ziel van een zondaar te roosteren." Avebury, en de meeste andere steencirkels, staan er nog steeds....

15

13. DE FLESSEN VAN ANDREW CLEMENS Sommige mensen weten hun kunstvorm tot hoogten te brengen die voor anderen de Mt Everest lijken. Dat is des te bijzonderder als zo iemand zijn techniek zelf heeft bedacht en het niet heeft geleerd van anderen. Zo'n begaafd kunstenaar was de Amerikaan Andrew Clemens (1857-1894) Andrew werd geboren in Dubuque, Iowa, en bracht het grootste deel van zijn leven door in het nabijgelegen stadje McGregor. Op zijn 5de jaar werd hij doof tengevolge van encefalitis, en zijn ouders stuurden hem naar een doveninstituut toen hij 13 was. Na enkele jaren verliet hij het instituut

en begon hij te experimenteren met zandkunst. Niet ver van McGregor bevindt zich een natuurgebied 'Pictured Rocks' waar een bijzonder palet aan zandsteenkleuren te vinden is, zelfs groene en blauwe zanden vond hij in de rotsen.

Clemens wist precies de goede plekken te vinden. Zijn kunst is dan ook uitsluitend gemaakt met natuurlijk zand. Als hij thuiskwam met een nieuwe oogst werd alles zorgvuldig opgeborgen, kleur bij kleur. Andrew hield van dit stuk natuur, en steeds was hij op zoek naar nieuwe tinten om zijn kunst nog subtieler te kunnen maken. Gaandeweg ontwikkelde hij zijn eigen techniek en hij maakte zijn eigen gereedschap. Lijm gebruikte hij nooit, in tegenstelling tot de professionele zandflessenmakers in toeristische oorden. Hij bracht korrel voor korrel de zanden aan in ingewikkelde en subtiele patronen, en vulde dan de fles op met vastgepakt zand, zodat de patronen niet weg konden zakken. Hoeveel uren zal hij geëxperimenteerd hebben voor hij tevreden was over het resultaat? Vaak maakte Clemens zijn flessen in opdracht. Daar verdiende hij dan 50 ct of hooguit een paar dollar mee. Tegenwoordig worden de flessen die er nog over zijn geveild voor duizenden dollars. Zijn bekendste werk is de fles met George Washington te paard ▲ Er werd een artikel aan hem gewijd in de North Iowa Times door een lyrische redacteur die als een van de weinigen inzag hoe uniek Clemens was als kunstenaar en uitvinder van een toen onbekende techniek.

Heel bewerkelijke flessen kostten Clemens soms een jaar om te maken. Tijdens zijn leven kreeg Clemens bescheiden aandacht voor zijn werk, maar de waarde werd daardoor niet groter. Eenmaal exposeerde hij in een museum in Chicago, maar toen hij in 1893 een uitnodiging kreeg voor een groot evenement, weigerde hij, omdat hij zichzelf niet goed genoeg vond voor die eer. Misschien was het ook zijn doofheid die hem weerhield zich onder mensen te begeven. In latere jaren deed Clemens niets anders meer dan werken aan zijn zandflessen, en het raam van zijn werkkamer werd vaak verduisterd door nieuwsgierigen die van buiten keken hoe hij metaculeus zijn zandkorrels aanbracht... Hoeveel flessen Andrew in zijn korte leven maakte is niet bekend, maar waarschijnlijk waren het er honderden. Slechts enkele tientallen hebben het overleefd. Andrew Clemens, een unieke kunstenaar, stierf in 1894, waarschijnlijk aan tuberculose. In 1904 werd een fles van hem verkocht voor $ 10.500. Hij had het moeten weten.

16

14. VAKANTIESTENEN In Het Teutenburgerwoud in midden Duitsland staat een heel bijzondere groep rotsen: de Externsteine: zandstenen torens die dateren uit het Krijt, zo'n 70 miljoen jaar geleden. De regio genoot al bekendheid in de prehistorische -, Keltische- en vroeg-Saksische tijd. De rotsen waren een heiligdom voor de nomadische rendierjagers en er werden paganistische rituelen uitgevoerd tot de 8ste eeuw A.D., toen Karel de Grote de heilige Irminsul boom, of boomstronk , vernietigde. (Een Irminsul is een boom, een stronk of een paal die symbolisch is voor de Levensboom en de Oude Religie.) Hoe die Irminsul eruit gezien heeft weten we niet. Gelukkig hebben Karel de Grote en zijn Christelijke nazaten de prehistorische tempel - bovenin ▼ de hoogste rots - intact gelaten, wat niet minder dan een

wonder is. Wie de tempel oorspronkelijk heeft gebouwd is onderwerp van discussie. Het enige wat zeker is, is dat hij is geconstrueerd op grond van astronomische gegevens. Een ronde opening geeft uitzicht op de maan op haar hoogste punt en de zon tijdens de zomer zonnewende. De eerste vermelding van de Externsteine dateert uit de 12de eeuw toen de regio onder het beheer kwam van een Benedictijnse abdij. Een serie grotten aan de voet van de Externsteine die daar - waarom? - al in de Oudheid waren gegraven, werd vergroot en gebruikt voor Christelijke kluizenaars en monniken. Er hangt een mysterieuze sfeer om dit monument. Helaas is daar door de vele luidruchtige toeristen vaak weinig van te merken. Maar bent u in de buurt, dan is een nachtelijk bezoek misschien de ervaring van uw leven......

Gaat u toevallig naar Cornwall in Engeland, vergeet dan niet 'Men-an-Tol ' te bezoeken. Deze groep van vier stenen staat in de buurt van Penzance, in de moor, en een van die stenen is rond en heeft een gat. Het kan niet missen. Een van de staande stenen is omgevallen. Archeologen denken dat de stenen een overblijfsel zijn van een grafkamer, waar vaker ronde stenen met een gat worden aangetroffen. De folkloristische overlevering maakt melding van de helende en vruchtbaarheidsbevorderende eigenschappen van de steen. Bijna elke kwaal kan genezen worden als u door de ronde steen kruipt.

Kleine kinderen werden tot voor kort (en wie weet nog wel) naakt door de steen gehaald en dan drie keer door het gras, in oostelijke richting, getrokken om kinkhoest en tuberculose te genezen. Volwassenen die genezing zochten van reuma en rugklachten, kropen negen maal door het gat, tegen de zon in. Sommige bezoekers melden ook in deze tijd nog een gevoel van euforie en welbevinden als ze het oude ritueel uitvoeren. Volgens de overlevering heeft de steen ook profetische kwaliteiten. De 19de eeuwse folklorist Robert Hunt vermeldt dat wanneer twee spelden voorzichtig kruiselings op de steen worden gelegd, iedere vraag die aan de steen wordt gesteld door de spelden zal worden beantwoord, want een onbekende kracht zal ze in beweging brengen....

17

15. KOMBOLOI Wat is het toch wonderlijk dat zoveel dingen interessant worden op het moment dat je je er echt in gaat verdiepen. Dat geldt zeker ook voor alles wat te maken heeft met esoterische gebruiken, voorwerpen, tradities en hun relatie tot de mensen voor wie ze betekenis hebben. Neem nu de z.g. 'Komboloia' Misschien bent u wel eens in Griekenland geweest en zijn u daar de stalletjes met kralensnoeren opgevallen, in alle kleuren en maten en een enorme variëteit aan materiaal. Misschien kent u iemand die er een heeft meegenomen als souvenir, of hebt u zelf de verleiding niet kunnen weerstaan. Wat is een komboloi? In tegenstelling tot een gebedssnoer heeft een komboloi geen religieuze betekenis; hij is er niet als houvast voor het gebed, zoals bijvoorbeeld de Mala van Hindoeïsme en Boeddhisme of de Rozenkrans in het Christendom. Niettemin is het snoer kralen van grote betekenis voor de drager. De komboloi , een woord dat niets anders betekent dan 'aaneengeregen

kralen', wordt ook wel 'worry beads' - zorgen kralen - genoemd. Veel Grieken dragen hem in hun zak, en hij komt tevoorschijn op momenten van rust of tijdens een gesprek, wanneer de vingers wat te doen willen hebben. Traditioneel werden komboloia gemaakt van ivoor, maar meestal van barnsteen. Barnsteen, of amber is versteende hars van bomen die miljoenen jaren geleden in de aarde wortelden; een levend en prachtig materiaal met warme tinten geel, oranje en bruin. Om het te bewerken is vakmanschap vereist, een techniek die in het verleden van vader op zoon overging. Elke kraal werd met de hand gemaakt, met grote zorg en liefde. Antieke komboloia zijn dan ook heel kostbaar. Niets ging bij de productie verloren, en in latere tijd bedacht men technieken om ook het vijlsel van het kostbare amber, gemengd met andere harssoorten weer te gebruiken voor het fabriceren van nieuwe kralen. Tegenwoordig worden komboloia van diverse materialen gemaakt die goedkoper maar ook minder mooi zijn. De komboloi-kenner verafschuwt komboloia die niet van warm, natuurlijk materiaal gemaakt zijn, en voor de toeristenindustrie van plastic en metalen kralen heeft hij geen goed woord over. Behalve het uiterlijk is ook het 'gevoel' en de 'muziek' van de kralen voor de bezitter van het grootste belang. Op grond van die eigenschappen kiest men zijn persoonlijke komboloi, zoals men een vriend kiest. De komboloi heeft, in tegenstelling tot gebedssnoeren, geen vast aantal kralen, maar het aantal is altijd oneven, vanwege de symmetrie: de middelste kraal is een houvast waaraan de komboloi rondgedraaid kan worden. De kralen sluiten niet aan: een ruimte van 4 vingers breed maakt het mogelijk om het koord te manipuleren en de

kralen te laten klinken. De twee rijen kralen komen traditioneel samen in een grotere kraal die 'de priester' wordt genoemd, maar soms ook in een kwast of enkele kralen. De Komboloi is oud. Waarschijnlijk ouder dan de meeste gebedssnoeren. Mensen hebben nou eenmaal behoefte aan 'iets om aan te pakken' . De komboloi voorziet in een oermenselijk verlangen naar houvast, iets vertrouwds dat er altijd is en waar altijd op teruggevallen kan worden. Komboloia gaan een leven lang mee, en soms worden mensen met hun dierbare snoer begraven. Je komboloi kwijtraken is voor traditionele Grieken niets minder dan een ramp. En daarmee zitten we dan op het esoterische vlak, want voor een

psychometrist moet zo'n komboloi een schatkamer aan indrukken opleveren. Het geluk en het verdriet van een mensenleven is diep in de kralen gedrongen. De komboloi is veel méér dan een stel kralen aan een touwtje: het is een vriend, een vertrouweling, een stuk van iemands leven. De traditionele komboloi bezitter zal hem nooit uit handen geven; de magie van het voorwerp en de strikt persoonlijke waarde zou daardoor worden aangetast. De komboloi kan wel van vader op zoon overgaan, als een ketting die de generaties verbindt.

18

16. BEZIELDE STENEN ? Omdat ik dol ben op mysterieuze zaken, kreeg ik onlangs van een vriendin in Amerika een steen van 'Racetrack Playa', een merkwaardige plek in Death Valley, Californië. Racetrack Playa is een droog en volkomen vlak gebied, ingesloten door bergen. De regen die er een enkele keer valt wordt snel opgenomen in de kurkdroge bodem. Op de vlakte liggen grote (rond 500 kilo) en kleine brokken steen, misschien al miljoenen jaren. En hoewel stenen op een vlakke ondergrond doorgaans niet uit zichzelf aan de wandel gaan, is dat met de stenen van Racetrack Playa wel het geval: ze verplaatsen zich. De sporen getuigen van hun bewegelijkheid. Alleen: niemand heeft die beweging ooit kunnen waarnemen, niet met het oog en niet met apparatuur. Mysterieus? Misschien, en misschien ook niet. Elders in dit boekje meer daarover. Sommige stenen bewegen niet alleen, ze keren terug naar de plek waar ze vandaan komen. Zoals Mr. T in 1976 berichtte in de Daily Mirror ◄. Een ovale gladde steen in de tuin van zijn schoonzus bewoog zich iedere nacht ongeveer een decimeter.

Als de steen werd verwijderd en buiten de tuin werd geplaatst, keerde hij terug naar waar hij vandaan kwam. Fabeltje? Best mogelijk, maar wel grappig! Iets dergelijks is aan de hand met een steen die 'Rock-Mother' wordt genoemd, in Fernagh, County Kerry, Ierland ► Van de stenen in de holtes (links) wordt gedacht dat ze daar groeien, en dat ze, als ze weggehaald worden, terugkeren naar hun 'baarsteen'. (Niet proberen; het

brengt ongeluk.) In Cornwall is een gekliefde

steen ◄ waarvan de twee helften steeds verder uit elkaar schijnen te groeien. Een lokale legende zegt dat de wereld vergaat als er een ezel tussendoor kan lopen. Hou hem dus in de gaten.

Legenden over stenen zijn vooral in Engeland dik gezaaid. Geen wonder, in een land met zoveel prehistorische steencirkels waar meer

theorieën dan zekerheden over bestaan. Neem nou de Rollright Stones, die 2000 of 2500 jaar v. Chr. werden opgericht op een heuvel op de grens van Warwickshire en Oxfordshire. ► Behalve het verhaal dat de

stenen regelmatig de locale pub bezoeken, is er de legende dat de Lord van Rollright de ◄ 'King's Stone' voor z'n eigen eigen doeleinden wilde gebruiken, maar de megaliet met geen tien paarden van z'n plek kreeg. Toen het toch uiteindelijk was gelukt, begonnen de onaange- naamheden. De man wist niet hoe gauw hij de steen terug moest plaatsen. Ditmaal lukte dat zonder probleem: een enkel paard sleepte het rotsblok de heuvel op. In 1652 werd de Wergin Stone, in Sutton, 240 meter verplaatst, en niemand wist hoe. Negen span ossen waren nodig om het avontuurlijke brok steen terug te brengen. Gedurende een stormachtige nacht in 1799 gebeurde net zoiets met de Stone of Petti, in Inverness, die acht ton weegt. Die werd ongezien 260 meter getransporteerd in de richting van de zee. De verplaatsing was door helderzienden voorspeld. Wat beweegt een rotsblok? Sterker nog, wat beweegt een rotsblok om de zee op te zoeken? Verandering van uitzicht?

Laten we nooit denken dat rotsen en keien en stenen gewoon maar zijn wat ze lijken, want dan gaan we aan een aantal mysteries voorbij. We zouden het kunnen hebben over groeiende stenen en muzikale stenen en stenen die om hun as draaien en vallende stenen, maar dat zou ons nu te zwaar belasten. Eén steen wil ik nog noemen: de 'Heaven Stone' ► op het eiland Skye, bij de ruïne van Trumpan Church, niet ver van Ardmore.. Daar zit een gat in. Wanneer je geblinddoekt naar de steen werd geleid, en je zag kans je vinger met gesloten ogen in dat gat te leggen, dan wist je zeker dat je naar de hemel ging. Zo niet....dan ging je naar beneden.

19

17. SJAMANEN KWARTS

Kwarts heeft bijzondere energetische eigenschappen, en daarom halen veel mensen het in huis. Bovendien is het mooi - door zijn helderheid en de vorm van de kristallen. Voor de industrie is kwarts onmisbaar. Glas wordt gemaakt van zuiver kwartszand, en de kwartskristallen zijn de basis van onze computer chips. Plinius de Oudere (23 - 79 A.D.) beschrijft kwarts als bevroren sneeuw dat "door bijzonder bijtende vorst een vaste massa wordt." Waarom een kwartskristal zes kanten heeft kon hij niet verklaren. Intussen weten wij dat ieder mineraal zijn eigen kristalrooster heeft waarnaar de moleculen zich formeren - als de individuele kristallen de kans krijgen om vrij te groeien. Vaak groeien kristallen aan-, in- en over elkaar. Het is precies dit kristalrooster dat door zijn regelmaat bijzondere energetische eigenschappen bevat. In het boekje 'The Way of the Shaman' van Michael Harner beschrijft de auteur hoe je 'kracht objecten' kunt verzamelen, voor 't geval je je op het sjamanistische

pad wilt begeven. Hij noemt onder andere kwarts als een belangrijke toevoeging. Sjamanistische culturen van Zuid Amerika tot Australië beschouwen kwarts als een levende steen, en de traditie voor hun gebruik is waarschijnlijk duizenden jaren oud. In Californië zijn kwartskristallen in prehistorische graven gevonden die zeker 8000 jaar oud zijn. Sjamanen maken gebruik van 'spirit-helpers' die ze kunnen vinden in het planten en dierenrijk. Maar ook mineralen hebben spirit, en kwarts is daarin een klasse apart. Alles wat leeft onthult zijn ware natuur pas als de sjamaan zich in een andere bewustzijnstoestand bevindt, maar kwarts is in de spirituele wereld niet anders dan in de normale waarneming. Dat bevestigt het bijzondere spirituele karakter van het mineraal. Symbolisch gezien beschouwt de sjamaan kwarts als 'gestold licht', waarmee het geassocieerd wordt met 'zien', 'verlichting' en 'het derde oog' . In Australië werden bij sommige stammen kwartskristallen over de lichamen van leerling-sjamanen gewreven en werd een stuk kwarts tegen het voorhoofd gehouden en 'in het lichaam gezongen' , zodat de sjamaan helder zou zien. Ook dronk men water uit een kom waarin een kwartskristal had 'getrokken' , met de bedoeling dat het de onzichtbare wereld aan de leerling zou openbaren. In Zuid Amerika zijn bij de Warao sjamanen de ratels gevuld met kwarts, en men gelooft dat de ziel van de sjamaan zich na zijn dood met die kristallen zal verenigen en als licht omhoog zal stijgen. De connectie met de hemel komt ook elders voor. Bij de Aborigines van Australië maakt men een reis naar de voet van de regenboog waar die eindigt in water. Dat is de plaats waar de regenboogspirit leeft die een bedreven sjamaan van kristallen kan voorzien die hem tot een machtig man en genezer maken. We kunnen dus aannemen dat het besef dat kwarts bijzondere eigenschappen heeft universeel is en heel oud. Blijkbaar hebben mensen er al vroeg ervaringen mee opgedaan, zeker ook omdat kwarts in de natuur heel veel voorkomt. De kristallen bol - in ideale maar dure vorm gemaakt van bergkristal - de meest zuivere vorm van kwarts, wordt al eeuwen gebruikt als 'oog naar de spirituele wereld', ook al kun je daarvoor ook veel andere materialen gebruiken.

In het boek 'American Indian secrets of Crystal healing' staat het een en ander over de beschermende werking van kwarts. Ik citeer: "Als je een kwartskristal draagt voor bescherming, hang hem dan op je 'spirituele plexus' , dat is ongeveer 2 cm boven je Solar Plexus - je zonnevlecht, pal onder je borstbeen. Daar komen alle (emotionele)

impressies en de negatieve uitstraling van anderen bij ons binnen. Om je elektromagnetische veld veilig te stellen valt het aan te raden op die plek een kwartskristal te dragen, niet onder je kleren maar open in het licht. Je zult merken dat je daardoor meer relaxed bent te midden van een groep mensen waarvan de uitstraling een negatief effect op je kan hebben." Draag een kristal altijd met de punt naar beneden, zegt de schrijver, zodat je eigen energie geaard blijft. Doe je dat niet, dan richt de energie zich omhoog naar je keel-chakra, en dan kun je het benauwd krijgen. Ideaal is als de energie aan beide kanten door het kristal heen kan stromen. Was hem dagelijks en laat anderen er niet aanzitten. Nou ja. Afgezien van alle adviezen en New Age belangstelling voor dit mineraal moeten we vooral niet vergeten dat het gewoon een prachtig product van de natuur is, dat bij de juiste lichtval regenbogen in onze ogen kan toveren. En dat is al mooi genoeg.

20

18. DE ZANDTRADITIE VAN VANUATU In 2003 werd een heel bijzondere inheemse traditie op de Wereld Erfgoedlijst van de UNESCO gezet: de zandtekeningen van Vanuatu. Vanuatu is een archipel van 83 eilandjes en atollen in de Stille Oceaan, ten oosten van Australië. Het eilandenrijkje is een deel van Melanesië. Zandtekenen wordt gedaan op de grond, in zand, klei of vulkanische as. De patronen liggen al zeker duizend jaar vast, en worden in vloeiende lijnen getekend. Omdat er zo'n 80 verschillende inheemse bevolkingsgroepen op de eilanden wonen, ieder met hun eigen taal, is de communicatie vaak lastig. Nergens op de wereld zijn zoveel talen op zo'n klein oppervalk. De prachtige vaak symmetrische

patronen kunnen dan uitkomst bieden, en daarvoor waren ze oorspronkelijk ook bedoeld. De inhoud van de tekeningen is divers. Legenden worden er mee doorverteld, waarbij iedere krul of lijn een deel van het verhaal is. Rituelen worden er mee doorgegeven, en het zijn hulpstukken voor het visualiseren en voor het geheugen. Maar ook meer praktische doelen liggen verborgen in de gecompliceerde tekeningen: landbouwtechnieken, danspatronen, het dierenleven, architectuur en handwerktradities, de locale historie, de verwantschappen van families en kosmologische informatie. Kortom: alles wat de stammen moeten overdragen kan via de tekeningen....als je ze begrijpt. Omdat de kunst dreigde te verdwijnen en nog maar enkele mensen het brede scala van deze tekentraditie beheersten, is er nu een kleine school opgericht op het eiland Pentecost. Tweemaal in de week komen de leerlingen naar de school om de patronen te leren tekenen. Ook kinderen oefenen, want zand is overal. Volgens de mythologie van Vanuatu moet je bepaalde tekeningen kunnen maken om naar de hemel te gaan.

Sommige patronen zijn er vooral voor meditatieve doeleinden. Hun symmetrie is ongelofelijk en het is bijzonder om een tekenaar trefzeker aan het werk te zien. Op internet zijn filmpjes waarop je een tekening kunt zien ontstaan, met de uitleg erbij. De artiest werkt met zijn wijsvinger, en het meeste wordt in één vloeiende beweging getekend. Door de erkenning door UNESCO van deze bijzondere inheemse traditie is ze weer onder de aandacht gebracht en heeft ze wijdere bekendheid gekregen. Laten we hopen dat deze

kunst nooit verloren gaat. Voor demonstraties: ga naar YouTube en tik 'Vanuatu sand drawings' in, dan kun je de zandtekenaars aan het werk zien.

21

19. WONDEREN IN CHINA

Wie wel eens in een druipsteengrot is geweest kent de merkwaardige sfeer die daar hangt, en een onwillekeurig 'oooohhhhhhhhhhh, kijk dáár eens' dat je voortdurend op de lippen ligt. Kom je dan weer in de buitenlucht dan heb je allicht het gevoel iets onwaarschijnlijks te hebben gezien, iets prachtigs, iets kostbaars, en iets onvergetelijks. In China doet men nog een schepje bovenop de 'wow-factor' . Chinezen zijn kleurenfreaks, dat kunnen we allemaal constateren als we onze nasi bij de Chinees gaan halen. En ze hebben ook druipsteengrotten. Sommige daarvan zijn verlicht alsof je in een musical bent terechtgekomen. Zoals de Yu Long Tan grot in de prachtige bizarre provincie Guillin, die een plafond heeft van 25 m hoog en

een breedte van 30 meter. Er is een meer, en Chinezen zien niet zoals wij madonna's en kathedralen in de stalagmieten en stalactieten, maar draken, die liggen, vliegen en dansen. Welgeteld 48 draken bevolken de grot van Yu Long Tan. Ze hebben dan ook een aanzienlijke schat te bewaken. In de Lotus Grot laat de fantasie van de natuur zich op een heel andere manier zien. Hier kan men 'Liantang Qiguan bewonderen: 108 stenen platen die op het water schijnen te drijven en die gevuld zijn met grotparels (wat dat ook mogen wezen, waarschijnlijk concreties van mineralen). Bij de ingang hangen stalactieten als een enorme lotus van het plafond van de grot. Ook hier schijnen draken te wonen.

Dan is er de Xueyu grot, ofwel de 'sneeuw jade' grot, beroemd om zijn schitterende fijne kristalformaties. Hij bevindt zich in het stroomgebied van de Yangtse Kiang rivier en is een van de duizenden grotten die zich in de regio bevinden. Een paleis is er niks bij vergeleken.

De bergen van Guillin worden ondermijnd door enorme uitgebreide grottenstelsels, waarvan nog maar een klein deel is ontdekt. Spelologie is een prachtige maar trage en gevaarlijke

wetenschap, en er is nog heel veel onderzoek te doen. Of hier ▲ draken wonen staat niet in de informatie, maar we gokken erop dat dat zeker het geval is. Draken, of geesten, zo'n plek kan niet zonder.

22

20. MINERALEN EN HUN VERHALEN

Harry Mulisch schreef lang geleden een boek: 'de Diamant', over een steen die dood en verderf zaaide, oorlogen ontketende en uiteindelijk in het vuur belandde. Weg diamant. Niets meer dan koolstof. Niets meer dan wij. Een les in vergankelijkheid. Interessant zijn de oude overleveringen over allerlei gesteenten. In de oudheid had men nog niet zo in de gaten dat stenen niet groeien en geen kinderen krijgen. Ook maakte men nog geen onderscheid tussen mineralen en fossielen, omdat men van de prehistorie nog niets wist. Men geloofde bijvoorbeeld dat ivoor in de grond groeide en ammonieten werden voor kostbare mineralen aangezien. In 'Historia Naturalis' van de onvolprezen Romein Plinius de Oude (23 - 79 AD) lezen we over stenen die geen maanlicht verdragen, of spontaan in beweging komen. Bergkristal is volgens Plinius en zijn tijdgenoten het product

van bevriezing, want 'het groeit alleen daar waar pakken sneeuw in de winter het hardst bevriezen." Hoe het mineraal aan zijn kantige vorm komt kan Plinius niet verklaren, en dat houdt hem bezig. Het mooiste bergkristal komt uit India, zegt de Romein. Maar die uit de Alpen mogen er ook wezen. Het grootste stuk bergkristal dat Plinius heeft gezien was dat van keizer Augustus' vrouw Livia, dat een gewicht had van 150 pond. Daar is een hoop sneeuw voor nodig geweest. Maar niet alle bergkristal is even mooi, schrijft Plinius: "Er zijn veel tekortkomingen die de waarde aantasten, ruwe aanzetsels, troebele vlekken, soms vocht dat erin opgesloten zit. Sommige hebben een roodachtige roest, andere haarlijnen die op krassen lijken. Zijn ze vrij van gebreken dan hebben ze de kleur van helder water." Ook voor andere toepassingen is bergkristal geschikt, merkt Plinius op: "Bij medici lees ik dat als aan een lichaam iets moet worden weggebrand, naar hun mening daarvoor geen effectievere methode bestaat dan een bol van kristal erboven te houden en vol op de zonnestralen te richten." Oei.

Plinius verwondert zich over de menselijke hang naar edelstenen. "Er zijn mensen", schrijft hij, "die voor een volkomen beschouwing van de gehele natuur genoeg hebben aan één willekeurige edelsteen." En hij gaat verder: "De mythen leggen de oorsprong (van die verering) bij een rots in de Kaukasus waaraan Prometheus was geketend. Een stuk steen van die rots zou voor het eerst in ijzer gevat zijn en om een vinger zijn geschoven. Dit zou dan de eerste ring zijn geweest en de eerste edelsteen." Dan vertelt Plinius over Polycratus van Samos, een tiran, was zo op zijn edelstenen gesteld dat hij zijn buitensporig geluk dacht af te kopen met het vrijwillig opgeven van een ring met een 'sardonyx'. En zo kon het gebeuren dat hij met een schip de volle zee opging en een kostbare ring overboord gooide. We voelen hem al aankomen: een vis at hem op en kwam terecht op het bord van de tiran. Het vrouwtje van Stavoren was niet de enige noch de laatste, want, geloof het of niet, zulke dingen gebeuren vaker dan we denken. Julius Caesar was de tweede die een 'dactyliotheek' - een ringenkabinet - aanlegde, zegt Plinius. Of liever: hij had er zes. Wat dan weer wat moeilijk voor te stellen is. Maar in die tijd gold net als nu dat iemands waarde werd afgelezen aan de kostbare mineralen die hij aan zijn lijf droeg, en kunstenaars werden beoordeeld aan de hand van hun gemmologische waarde, en niet op hun talenten. Zegt Plinius. De tijden mogen veranderen, de mensen niet.

In de 19de eeuw werd bergkristal verpoederd en vermengd met wijn gebruikt om dysenterie te bestrijden. Bij de Noord Amerikaanse Indianen werd het beschouwd als een levende steen die voeding nodig had: bloed van een gedood dier. In een boek over stenen uit de 16de eeuw blijkt dat agaat de kracht heeft om de verwoestingen van stormen en bliksem af te wenden. Agaat werd ook gebruikt om bloedingen te stelpen, en in combinatie met fruitsappen was het heilzaam in geval van krankzinnigheid. Boeren in Europa bonden agaten op de horens van hun ossen, in de overtuiging dat dat tot een overvloedige oogst zou leiden. In 1750 schreef iemand dat amethyst, mits op de navel gebonden, dronkenschap en slechte gedachten voorkomen. Ook zou amethyst soldaten verzekeren van de overwinning. En in de oudheid droegen magiërs, alweer volgens de onovertroffen Plinius, amethysten met de naam van zon en maan om hun nek, in combinatie met de haren van een baviaan en de veren van een zwaluw. Dat hielp tegen betovering. Hoe kwamen ze er op, vraag je je af. Een andere Romein, Nicias, ziet barnsteen aan voor "het sap van zonnestralen dat een vettig zweet achterlaat'. De Griekse tragediedichter Sophocles vermoedde dat barnsteen van de tranen van uitheemse vogels komt. Dat vindt Plinius ongelofelijk, een man van een dergelijke eruditie die "gelooft dat vogels jarenlang huilen om barnsteen te produceren." Er zijn tenslotte grenzen aan wat een mens kan geloven. Toch?

23

21. KNIKKERS VAN REUZEN

De natuur heeft wel wat met bollen. Sommige mineralen hebben een bolvorm, tektieten hebben soms een bolvorm, vulkanische en andere zanden hebben soms bolvormige korrels. Maar dat is meestal op kleine schaal. Heel anders is het met bolvormige 'concreties' die in verhouding kolossaal zijn. Zulke bollen zijn een bron van speculatie geweest, over buitenaardse herkomst, over de eieren van dinosauriërs, of over speeltuig van een ras van reuzen....maar dat blijkt het allemaal niet te zijn. Toch weten we lang niet alles over deze tamelijk opvallende dingen die

slordig in het landschap of in de zee liggen. Zoals deze bal in Rusland, een meter doorsnee, gevonden met nog een paar anderen in de buurt van Volgograd. ▲ Of deze knikkerplaats in Valle de Luna, Argentinië. ► Of ziet u soms

liever die in California, ▼ of misschien die in Jiangxi in China, of de Red desert in Wyoming, of die van Antarctica, of van Zuid Afrika, of van Fuerteventura, of van Olsany in Tsjechië, of van Alice Springs in Australië, of van Jameson Land in Groenland, of van Saint André in Frankrijk, of...of... U begrijpt het al. Ze zijn overal. Ik telde 27 landen met bollen, en vele

daarvan hebben ze op verschillende locaties. Ballen zijn, blijkbaar, algemeen. Als je 'stone sphere's' opzoekt op Internet kom je eerst op een heleboel sites over de stenen ballen van Costa Rica. Ook interessant, maar minder in dit verband, omdat ze, wanneer? door mensen zijn gemaakt. De vele vaak enorme ballen die een natuurlijke oorsprong

hebben zijn moeilijker te vinden en daar is ook minder informatie over. Gelukkig geldt dat niet voor de 'Moeraki Boulders' van New Zealand. ► De boulders van Moeraki, aan de oostkust van South Island, zijn 60 miljoen jaar oud. Ze liggen als enorme eieren half begraven in het strandzand, en sommigen zitten nog in de rotsen, alsof ze nog geboren

moeten worden. Hun vorming gaat langzaam, vergelijkbaar met de parels van een oester of een oöliet zandkorrel: lagen sediment hebben zich om een kern gevormd: een stuk hout, een steen, een schelp. Kalksteen mineralen in de zee droegen bij aan de vorming van de ballen, die soms 3 meter in doorsnee kunnen zijn. De oorspronkelijke zeebodem is omhoog gekomen, en daarom liggen er nu bollen op het droge die ooit, na honderden of duizenden jaren, vrij zullen komen. Erosie heeft al veel bollen op het strand doen belanden. Sommigen hebben een netwerk van 'aderen' waardoor ze op netmeloenen of op schildpadschilden zijn gaan lijken. Sommigen lijken helemaal gaaf en rond, anderen zijn wat afgeplat. De buitenkant is voor 20% calciet, en dat maakt ze behoorlijk hard. Als ze kapot gaan wordt de

min of meer holle en zachtere binnenkant makkelijk blootgesteld aan erosie. Hoeveel bollen er liggen in Moeraki, en waarom speciaal daar, is een open vraag.

24

22. LEGENDE IN STEEN

Wie de belevenissen van Harry Potter kent, weet wat de 'Sorting Hat' is. Voor anderen: aankomende tovenaars -brugklassers van de toverschool krijgen een puntige hoed op hun hoofd die spreekt. Die hoed weet wat er omgaat in de leerling, en geeft een bindend advies voor zijn 'Huis' , waar hij de rest van zijn schooltijd deel van uit zal maken.

J.K Rowling maakte dankbaar, vaardig en kundig gebruik van wat er in omloop is aan overleveringen. Zo ook deze: 'The Stone of Scone', ook wel de 'Stone of Destiny' , of 'Coronation Stone' genoemd. Tot voor kort rustte die steen onder de Kroningsstoel in Westminster Abbey in Londen. De steen had een stem, en was in staat de juiste rechthebbende troonopvolger aan te wijzen

door een luide kreet te slaken. Wat hij deed als er een onrechtmatig persoon op de troon ging zitten weet ik niet. De laatste kroning die de steen meemaakte was die van Queen Elisabeth II, in 1953. Sinds de 13de eeuw lag die steen daar. Hij was in 1297 naar Londen gebracht op bevel van Koning Edward I van Schotland. Maar de steen had een veel oudere geschiedenis, voor wie het wil geloven. Eens had hij namelijk gediend als hoofdkussen voor Jacob, toen hij droomde van de engelen in Beth El - het Huis van God ((Gen. 28: 10-18). Na die tijd was hij deel van de Tempel van Jeruzalem, waar de koningen van Judah gekroond waren boven de steen. Samen met de laatste koning van Juda, (wat volgens de tijdlijn Zedekiah zou hebben moeten zijn die regeerde van 597 tot 587), werd hij door Nebukadnezzar afgevoerd en Jeruzalem en de Tempel van Salomo werden in een moeite door verwoest.

Maar legendes trekken zich niets aan van historie, en dus kwam Zedekiah, of iemand anders in Ierland terecht, met de steen, en trouwde daar iemand van de Ierse koninklijke familie. Daar deed de steen dienst bij kroningen op de Hill of Tara, het Keltisch bolwerk tot hij naar Schotland werd overgebracht. Daar kreeg hij een plaats in Scone Palace in Perthshire, waar hij getuige was van de kroning van 34 Schotse koningen. Edward I ◄ nam hem mee naar Londen. Voorwaar, een zwerfkei die heel wat verhalen zou kunnen vertellen.

Prozaïscher informatie is dat de steen van Old Red Sandstone is, een fossielrijke steensoort die veel voorkomt in de omgeving van Scone. Maar de soort fossielen die de steen bevat maakt een plaatselijke herkomst weer twijfelachtig. Kortom: alles is mogelijk. De steen weegt 152 kilo, is 66 cm lang en 27 cm breed. Naast de legendarische omzwervingen heeft de steen ook in de meer recente geschiedenis een en ander beleefd. In 1914 hingen de Suffragettes een handtasje met een bom aan King Edward's Kroningsstoel. De stoel werd beschadigd, maar de steen overleefde die merkwaardige daad van idealisme. Op Kerstmis 1950 ontvreemdde een groep Schotse studenten de steen uit Westminster Abbey om hem weer mee te nemen naar Schotland. Tijdens die actie ontdekten ze dat de steen gebroken was, waarschijnlijk al honderden jaren. Beide delen werden afzonderlijk naar Schotland vervoerd. De uitgebreide zoekactie die volgde was tevergeefs. Uiteindelijk werd de steen teruggevonden op 11 april 1951, op het altaar van Arbroath Abbey. Hij werd naar Westminster teruggebracht, nadat hij kundig was gerepareerd. Sommigen zeggen dat er een replica is gemaakt, en dat zou met het oog op mogelijke toekomstige avonturen voor de hand hebben gelegen. In 1996 werd de steen, als een symbolisch gebaar naar de Schotten, opnieuw naar Schotland gebracht met een ceremonieel aan de grens. Vandaar werd hij naar Edinburgh Castle gebracht, waar hij voorlopig blijft. ▲ Alleen als er ooit nog een andere koning op de troon komt, je weet maar nooit, dan gaat de steen weer terug naar Westminster Abbey, naar zijn oude plek onder de troon van Edward I. Want zonder steen geen zegen.

25

23. SPIRITS VAN DE VULKAAN Vulkanen. Gevaarlijk, ook als ze slapen. Vorig jaar hebben we weer eens gevoeld wat ze kunnen doen en hoe ze roet in ons eten kunnen gooien, toen de vulkaan op IJsland maar niet wilde ophouden met spuwen. Wie een vulkaan van dichtbij heeft gezien weet hoe allesvernietigend een uitbarsting kan zijn, en ook hoe indrukwekkend prachtig. De natuur herstelt zich weer, langzaam, en de mensen komen terug, tot de volgende keer dat de berg van zich laat horen. Geen wonder dat natuurvolken altijd met respect en rituelen hebben gereageerd op zulke vurige woede, en in landen waar veel vulkanen zijn: Hawai'i, of de Filippijnen, Japan en Indonesië, zijn rond de heilige bergen hele mythologieën ontstaan. Een vulkaan is iemand, en verering en offers zijn op hun plaats.

Nu is het de Merapi op midden Java die al een tijd uitbarst. Mbah Maridjan (Grootvader Maridjan) was haar spirituele bewaker. Aangesteld door de staf van de Sultan van Yogjakarta was Maridjan in 1970 voorbestemd om zijn vader op te volgen als 'Gatekeeper', bewaker van de poort. Dat gebeurde in 1982. De Javanen beleven de Merapi als een heilige berg, en sinds jaar en dag is er de traditie van de Wachter die de enige is die met de spirits kan communiceren. Maridjan leidde ceremonies, en hij bracht offers van rijst en bloemen in en om de krater. Een van zijn belangrijkste taken was het uitvoeren van de jaarlijkse Labuhan ceremonie voor de vulkaangeesten. Een processie vanaf het koninklijk paleis in Yogyakarta werd door Maridjan geleid, waarbij offers van textiel, parfum, wierook, geld en iedere 8 jaar ook een paardenzadel werden gebracht. Voor die functie kreeg de Wachter minder dan 1 euro per maand. Maridjan stond bekend om zijn toewijding en zijn trouw aan de Sultan, en in

Indonesië was hij een icoon. Hij woonde 5 km van de top in het dorp Kinahrejo. Veel dorpelingen vertrouwden erop dat Maridjan door de goden gewaarschuwd zou worden als de vulkaan onrustig werd. In mei 2006 weigerde hij zijn dorp te verlaten, ook toen anderen, door de autoriteiten gedwongen, werden geëvacueerd na een dringende aanbeveling van vulkanologen.. Vanwege Maridjans besluit verzetten zo'n 100 andere families zich tegen evacuatie, vertrouwend dat de Wachter het wel in de hand zou houden. Die bleef op zijn post - en bad. Bij de uitbarsting liep Maridjan brandwonden op en hij bracht 5 maanden in het ziekenhuis door nadat hij onder zijn ingestorte huis vandaan was gehaald. In een interview zei hij dat de mensen van Kinahrejo voelden dat ze niet voor niets in dat dorp waren geboren, waar ze een verdedigingslinie konden vormen om de koning en het gebied te beschermen. "Iedereen heeft zijn plicht" zei Maridjan, "de soldaat, de reporter, de politie, iedereen. Ik heb ook een plicht: hier te blijven en te bidden".

Toen de uitbarsting van 26 oktober 2010 te gebeuren stond weigerde Maridjan opnieuw om zijn berg te verlaten. Aan een vriend vertelde hij dat hij niet weg kon, en dat het zijn tijd was om te sterven op de helling van zijn vulkaan. Dertien andere mensen die bij hem in huis waren om hem te bewegen weg te gaan, kwamen samen met hem om toen zijn huis werd getroffen door een pyroclastische stroom (een wolk van extreem heet gas en as). Zijn lichaam werd onder de as gevonden in een biddende houding, in de richting van Yogyakarta en het paleis van de Sultan. Trouw tot zijn laatste ogenblik. Van het dorp stond alleen de moskee nog overeind.

De Sultan bevestigde zijn dood en zei te hebben geweten dat de Merapi het leven van Maridjan zou nemen. Nu hij er niet meer is, zal er een nieuwe Wachter worden aangesteld. Maridjan is 83 jaar geworden. Zijn begrafenis werd door meer dan 1000 mensen bijgewoond. Het ga hem goed.

26

24. WANDELENDE STENEN Vorig jaar stuurde een Amerikaanse vriendin een stuk steen op dat ze op mijn verzoek meenam van een bezoek aan California's Death Valley National Park; een onopvallend brokje maar van een heel bijzondere plaats. Ik heb het goed bewaard, in de hoop dat het een magisch steentje is..... Misschien hebt u er ooit wel eens iets van gezien of over gelezen. ◄ Op die vlakte, waterpas en ingesloten door bergketens, bevinden zich op de gebakken aarde een aantal rotsblokken van diverse afmetingen, die door de jaren heen hun sporen op de bodem hebben achtergelaten. Het gebied heet 'Racetrack Playa' , en hoewel de rotsen het kalmer aandoen dan een paard op de racebaan, zijn er toch die zich meer dan 350 m per jaar verplaatsen. Niet gek voor een steen. Sommige van die stenen wegen een paar honderd kilo, maar het gewicht maakt ze niet minder mobiel. De sporen lopen niet parallel, maar zijn heel verschillend. Sommige stenen schijnen zich in bochten te bewegen terwijl andere in alle richtingen baantjes trekken over de woestijnvlakte, waar de temperatuur overdag minstens 50º C. bedraagt. Ook maken sommige stenen diepe groeven en bewegen andere zich blijkbaar oppervlakkiger voort. 's Nachts koelt het flink af, en sommigen

denken dat er dan ijs komt te liggen rondom de stenen en ze dan met ijs en al aan het glijden gaan. Maar de bewijzen daarvoor zijn heel tegenstrijdig: als er werkelijk sprake was van ijs zouden sporen van ijs ook in de gebakken klei terug te vinden moeten zijn en dat is niet het geval. Anderen denken dat grondwater de uitgedroogde modder in glibber doet verkeren en de stenen toestaat weggeblazen te worden. Ook voor een harde wind geen kleinigheid, over een waterpas vlakte. Er valt jaarlijks maar heel weinig regen, maar in dat geval komt er van de bergen veel naar beneden, en verandert de vlakte voor korte tijd in modder. Het zou kunnen zijn dat de wind dan de stenen in beweging brengt. Maar over zulke afstanden? Droogt de modder weer op, dan is de typische gebarsten modder oppervlakte niet de makkelijkste om over te navigeren....

Racetrack Playa bevindt zich ongeveer 100 m onder zeeniveau, en het is daarmee de laagste plaats van de VS. Van deze merkwaardige en unieke plek wordt al heel lang studie gemaakt, maar wetenschappers kunnen het er niet over eens worden wat nu precies de beweging erin houdt. Niemand heeft de stenen ooit zien bewegen. Sommigen hebben geopperd dat dieren de schuldigen zijn, maar wie heeft ooit een dier een rotsblok zien voortduwen? Bovendien zouden er dan sporen gevonden moeten worden. Hetzelfde geldt voor mensen. In de zomer van 2010 heeft NASA een team studenten en hun ► mentors naar de vlakte

gestuurd om daar tests te doen en metingen te verrichten. Zij hebben gezocht naar eventuele veranderingen in het magnetisch veld, straling of andere subtiele invloeden die mogelijk verantwoordelijk zijn voor de beweging van de stenen. Waar de gewone oorzaken het laten afweten richt men zich op de ongewone. Foto's werden gemaakt en GPS coördinaten vergeleken. Hopelijk kunnen er genoeg data worden verzameld om uiteindelijk de beweging te kunnen betrappen, al is het maar op de computer. Een van de wetenschappers die al sinds 2006 Racetrack Playa bestudeert heeft een studie gepubliceerd waarin hij de vlakte vergelijkt met een vlakte op Titan, de grootste maan van Saturnus. Maar of dat de oplossing dichterbij brengt?

27

25. NAVAJO ZANDSCHILDERINGEN Als we iets horen over zandschilderingen, gaat dat meestal over de mandala's van de Tibetanen. Hier in Europa zijn de 'sandpaintings' van de Navajo Indianen minder bekend. De geschiedenis van hun ontstaan is niet precies te achterhalen, maar gedacht wordt dat ze de kunst leerden van de Pueblo Indianen. In ieder geval zijn de zandschilderingen al eeuwen een wezenlijk deel van het leven van de Navajo's in het zuidwesten van de Verenigde Staten. Net als de Tibetaanse mandala's was het kenmerk van de zandschilderingen dat ze niet bewaard werden; was het doel bereikt, dan werd het zand bij elkaar geveegd. In onze ogen 'zonde' , zeker gezien de enorme aandacht en precisie waarmee in beide culturen de figuren worden gemaakt, en het kunstzinnige aspect ervan.

Maar zo wordt het door de Tibetanen, noch door de Navajo's gezien; voor beide volkeren zijn zandschilderingen een ritueel, en dienen ze een religieus doel. Een Navajo zandschildering wordt gemaakt door de 'hatááli' of 'zanger', de sjamaan die getraind is in de religieuze overlevering en de rituelen. Met het maken van een zandschildering roepen de Navajo's de 'Holy People', geesten en goden, en de schildering dient als een focus, of een altaar waarop de interactie tussen boven en beneden plaatsvindt. De schilderingen dienen verschillende doelen. Een ervan is healing. Een ceremonie vangt aan met het zingen van rituele melodieën. Dan maakt de zanger de patronen op de 'hogan', de ceremoniële vloer, ► en wanneer hij gereed is neemt hij zand van een figuur in de schildering. Dat zand heeft door het zingen de kracht gekregen van de hogere macht die het voorstelt. De 'patient' voor wie de ceremonie wordt uitgevoerd zit in de sandpainting,gericht naar het oosten. Het zand wordt over hem heengestrooid op een voorgeschreven manier, waardoor de 'Holy People' hun werk kunnen doen, en hun kracht en zegen overgaat op de zieke. Na afloop wordt het zand van de schildering zorgvuldig bij elkaar

geveegd en in een deken afgevoerd naar een plek ten noorden van de hogan, om anderen te behoeden voor besmetting. Eind 19de eeuw kwamen de zandschilderingen van de Navajo's onder de aandacht van een legerarts, Washington Matthews, die toestemming wist te krijgen om een ceremonie bij te wonen. Hij maakte schetsen van de zandschilderingen, iets wat tot dan toe nog nooit was gebeurd. Maar blijkbaar werd hij vertrouwd, en na enige tijd werden zijn schetsen door de sjamanen gebruikt om hun leerlingen te instrueren. Stukje bij beetje

werd de geheimhouding rond de rituele schilderingen minder, hoewel de angst en weerzin om ze op de een of andere manier permanent te maken bleef bestaan. Matthews won het vertrouwen van de Navajo's omdat hij veel respect toonde voor de tradities, maar evengoed duurde het nog dertig jaar voor serieuze bestudering van de zandschilderingen van de grond kwam. Rond 1917 ontstond er door vriendschap samenwerking tussen een Amerikaanse vrouw en enkele 'singers'. Klah, een shaman, schetste een aantal zandfiguren voor haar die zij vervolgens schilderde. De

Sjamaan verklaarde haar hun symbolische betekenis. Toen er niets onheilspellends gebeurde werd de angst voor represailles van de 'Holy People' gaandeweg minder. Door de inspanningen van deze en later pioniers die het belang van het behoud van de Navajo tradities en

de zandschilderingen begrepen, werd in 1935 in Santa Fé het 'Museum of Navajo Ceremonial Art' gesticht. Ook op andere manieren werden de patronen bewaard: door ze in kleden te weven en te

bakken in aardewerk. Navajo kunst werd een verzamel-item dat gretig aftrek vond. Het was voorlopig niet mogelijk om de zandschilderingen permanent te maken, en dus moest men het doen met schilderingen op doek en hout. Het idee was dat wanneer een afbeelding met 'fouten' werd geschilderd, de goden niet konden afdalen, waardoor het gevaar voor ziekte en tegenslag zou worden bezworen. Gelukkig gebeurde er niets, en toen enkele Navajo's een methode ontdekten om zand op hout te lijmen, was er geen reden meer om deze ontwikkeling tegen te houden, hoewel het zandschilderwerk wel gedaan bleef worden door de 'singers' en hun familie. Beschermende ceremonies bleven nog enige tijd uit voorzorg gehandhaafd. Tegenwoordig kan iedereen die een zandschildering wil er een aanschaffen, in elke soort en maat. Wat je er ook van denkt, de popularisering is wel het behoud gebleken van een unieke vorm van rituele kunst.

28

26. CHEMISCHE KRISTALLEN

We kennen allemaal de kristallen van mineralen zoals we die in winkels kunnen kopen, en misschien wel in de natuur zijn tegengekomen. Maar kristallen zijn ook zelf te maken. Aan een touwtje, zoals veel mensen dat wel tijdens de scheikundeles hebben gedaan, maar ook op microscopisch niveau. Dat is makkelijker dan we misschien denken. Bijna alle chemische stoffen hebben een kristalstructuur, en onder

chemisch versta ik dan ook afwasmiddel, suiker, zout en zoetjes, gootsteen- ontstopper en paracetamol; heel gewone keuken- en medicijnkastspullen dus. Je zou kunnen zeggen: Kristallen zijn de natuurlijke manifestatie van stof in rust. Vloeistoffen en gassen zijn een andere vorm van dezelfde materie. Kijk naar water: normaal is water een vloeistof, maar bij verhitting wordt het gas, en bij bevriezing ijs, dat is opgebouwd uit kristallen. Er is een eenvoudige manier om microscopische kristallen te maken. Dat doe je zo: Los wat van de pure stof op in water, verhit het tot het water is verdampt, en de kristallen groeien vanzelf, soms in enkele seconden, soms in uren of dagen. Die kristallen zijn zo klein dat ze met het blote oog niet te zien zijn. Je hebt er dus een microscoop voor nodig: eentje met polarisatiefilters. Dat kan een lichtmicroscoop maar ook een stereomicroscoopje zijn. De filters kun je zelf knippen van folie dat bij een microscoophandelaar te krijgen is. Polarisatie werkt net als een polaroid zonnebril: bepaalde frequenties van het licht worden tegengehouden, en andere mogen door. In een microscoop heb je er twee nodig, en het hangt van de stand van die filters t.o.v. elkaar af hoeveel licht er wordt doorgelaten. Staan ze parallel, dan komt al het licht er doorheen. Staan ze gekruist, dan sluiten ze al het licht af. Legt men een preparaat met kristallen tussen die filters, dan

splitsen de kristallen het witte licht in verschillende kleuren, zoals door een prisma de regenboog ontstaat. De kleuren zijn dus puur natuur. Waar het vooral om gaat in dit verhaal is de bijzondere schoonheid van minuscule kristalletjes. De foto's die u hier ziet beslaan in werkelijkheid een oppervlakte van ongeveer een vierkante millimeter. De detaillering is enorm. Op de een of andere manier weten al die moleculen precies waar ze heen moeten. Dat is, goed beschouwd, verbijsterend. Wie vraagt om uitleg hoort over kristalroosters, maar die verklaren voor mijn gevoel niet alles.

Ik heb duizenden foto's van deze kristallen gemaakt, en me verwonderd over de ongelofelijke variëteit van vormen en structuren. Maar het meest wonderlijke is de overeenkomst met natuurlijke vormen die je terugvindt in het hele kleine; kristallen als takken en

bladeren, bergketens en ronde vormen zoals die ook elders in de natuur voorkomen. Soms is er bijna geen onderscheid tussen een microscopische kristalfoto en een foto die vanuit de lucht, in de zee, of van je achtertuin is genomen. Mensen met een spirituele levensovertuiging willen nog wel eens denken dat de vorm of aantrekkelijkheid van de formaties verband houdt met de aard van de gebruikte chemicaliën, zodat je aan de kristallen kunt zien of je met iets onschuldigs of iets giftigs te maken hebt. Dat is heel nadrukkelijk niet het geval. De vorm van de kristallen

wordt bepaald door hun chemische samenstelling en daarnaast door andere factoren; er is, wat betreft het visuele aspect, niets aan 'af te lezen' . In het werken met kristallen heb ik vaak gemerkt dat m'n stemming wezenlijk invloed had op het groeien van de structuren. Dat is moeilijk aan te tonen, maar voor mij, en voor anderen die met kristallen werken, is het duidelijk. De kristallen 'doen' het, of niet. Geest beïnvloedt materie. Gaandeweg, na jarenlang experimenteren, ben ik er steeds meer van doordrongen geraakt dat alle materie, tot op het diepste niveau, een zekere vorm van 'bewustzijn' heeft. Aangezien de grens tussen dode en levende materie erg moeilijk, of liever: helemaal niet te trekken is, ga ik daar nu maar gewoon van uit.

29

27. DE HEMEL IS VAN STEEN

In de 50er jaren was er een Nederlander, Klaas Dijkstra, die zeker wist dat de zon vlakbij stond en de maan een grote spiegel was waarin de aardse werelddelen, als je maar goed keek, duidelijk gezien konden worden. Blijkbaar hebben u en ik nooit goed gekeken. Over aarde en hemel hebben altijd de vreemdste ideeën bestaan. Onlangs bleek dat het concept van een platte aarde nog altijd door flink wat mensen wordt verdedigd, terwijl u waarschijnlijk dacht dat dat geloof al een paar eeuwen achterhaald was. Nou, nee dus. Over de hemel hebben ook merkwaardige

ideeën bestaan. Niet zo gek eigenlijk, want er gebeurt daarboven heel wat. Het dondert en bliksemt, er zitten gaatjes in het firmament die licht geven,

en zo nu en dan komt er een steen naar beneden. En als er stenen kunnen vallen, dan is het logisch dat de hemel van steen is. Dat dachten o.a de Zunis, een Pueblo Indiaans volk. De hemel was een massieve stenen koepel die op de aarde rust. Maar zij waren niet de enigen met dat idee. Steen, edelsteen, hemelsteen, er zijn veel variaties op het thema in legenden en overleveringen en ook in de bijbel. Ezechiël (1:26 en 10:1) spreekt van de 'saffieren troon' in de hemel. Visioenen van de hemel behelsden vaker 'met goud en edelstenen belegde straten' en 'kristallen paleizen'. Het kon niet mooi genoeg zijn, en edelstenen zijn altijd en overal een symbool geweest van iets 'hemels' , iets 'niet van de aarde'. In de Openbaring (2:4-11) gaat het over jasper en

regenboogkristal. Het kan niet op als de glans en heerlijkheid beschreven moet worden. Meteorieten, niet mooi, wel zwaar, vormden een probleem, want waar kwamen die dan vandaan? Toch zeker niet uit die saffieren troon gevallen. Het is soms moeilijk te achterhalen wat er precies werd geloofd, want letterlijk geloof en symbolische voorstelling gingen soms naadloos in elkaar over. De Chinezen associeerden de hemel met Jade, dat ook wel 'hemelse steen' wordt genoemd. De Chinese Keizer bezette de 'Jade troon' , symboliek van zijn hemelse herkomst. In Sumerië was de hemel van lapis lazuli, en in Egypte van turkoois, maar of we dat letterlijk moeten nemen of alleen als een kleurassociatie is niet duidelijk.

Een Chinese scheppingsmythe uit de 6de eeuw spreekt van een godheid die de hemel uit rots hakte, en zo de aarde van de hemel scheidde. Een heel werk moet dat geweest zijn. Waarom zou de hemel van steen zijn? Het ligt voor de hand daar een eeuwigheidssymboliek achter te zoeken. Niets zo onvergankelijk als steen. In de geologie weten we wel beter, maar dat doet aan de symboliek niets af. Joden leggen steentjes op graven, als symbool van het eeuwig leven.

Wij daarentegen leggen bloemen, symbool van vergankelijkheid. In de Veda's wordt gesproken over een symbolische massieve onderhemel die de meer spirituele hemel, waar de goden wonen, ondersteunt. De Grieken deden het eenvoudiger, daar woonden de goden gewoon op de Olympus. Niks symbolisch: een berg is ontegenzeggelijk van steen. Wat is oneindigheid? Niets zo moeilijk voor te stellen als dat concept. Voer voor filosofen misschien, maar geen tastbare werkelijkheid. Veel Grieken geloofden dat de hemel een kristallen constructie was op een vaste afstand van de aarde, en dat de sterren daar aanhingen. Om de 'bewegende sterren', de planeten te verklaren, bedacht men een aantal draaiende sferen. Tot in de Renaissance met Copernicus (1473-1543) en Galileï (1564-1642) dat model werd verlaten om plaats te maken voor een ontraadselde hemel en een lege lucht. Maar ook een prozaïsche hemel kan vol raadselen zijn.

30

28. DA'S HEEL WAT VOOR EEN STEEN !

Meteorieten hebben een bijproduct: de z.g. 'Tektieten' , die ook wel 'tranen van de maan' zijn genoemd vanwege hun soms traanvormige uiterlijk. Tektieten zijn van buitenaardse oorsprong, of althans, ze zijn ontstaan, denkt men, door inslag meteorieten die gesmolten gesteenten in de lucht werpen. Van de Maan komen ze in ieder geval niet, maar veel is onduidelijk, vooral ook omdat bepaalde soorten tektieten een voorkeur schijnen te

hebben voor bepaalde streken die vaak niet direct te koppelen zijn aan inslagkraters. In ieder geval hebben ze geen kristal structuur, en daarom zijn ze vergelijkbaar met obsidiaan, een glassoort van vulkanische oorsprong en met Libisch woestijnglas, waarover elders in dit boekje.

Meteorieten zijn vanwege hun herkomst buiten de aarde per definitie mysterieuze stenen. Een zwarte steen van enige bekendheid is de Ka'aba, of liever de steen die ligt in de hoek van de kubus die de Ka'aba genoemd wordt. Die steen is heilig en kwam waarschijnlijk uit de lucht vallen. De Ka'aba ► is waarschijnlijk (veel) ouder dan Mohammed, die, zegt men, alle afgodsbeelden kapot sloeg, behalve de zwarte steen. Iedere pelgrim kust hem. Op den duur blijft er geen steen meer over, maar gelukkig is hij

gevat in een zilveren omhulsel. Of de steen een meteoriet is, een tektiet of wat anders is onduidelijk. Burckhardt, een reiziger uit 1829 hield het op lava, omdat er gele en witte stukjes inzaten. Ook toen al was hij danig afgesleten en daardoor moeilijk te determineren. Vroeg al is hij bij een brand in drie stukken gebroken, weer gelijmd, maar bij een poging hem te ontvoeren brak hij in 926 A.D. opnieuw in tweeën. Dat was nog niet het eind van de narigheid. In 1022 was Hakem, een megalomane heerser van Egypte, vastbesloten de steen te vernietigen. Zich mengend onder de pelgrims zag hij kans de steen met een wapen zwaar te beschadigen. Maar ook nu werd hij weer gerepareerd.

Islamitische legendes vertellen dat de steen uit de hemel is gekomen en oorspronkelijk puur en helder was. Alleen de zonden van de mensen hebben hem in zwart doen verkeren. De stenen waarmee de Ka'aba is gebouwd kwamen van de berg Ararat, en Abraham stond ondertussen op de Zwarte Steen en overzag de arbeid. Toen protesteerde de Steen, want hij wilde ook deel uitmaken van de

Ka'aba, het Huis van God. En Abraham beloofde de Steen dat hij meer geëerd zou worden dan enige andere steen, en dat miljoenen zouden komen om hem te kussen...... Hierboven een fresco van Mohammed met de steen.▲ Een andere steen waaromheen gelopen wordt, zei het door een ander geloof, is Mount Kailash in Tibet. Deze heilige Boeddhistische berg is de fysieke representatie van Mount Meru, een onzichtbare berg die de axis van de wereld vormt. Mount Meru en de Bodhi boom overlappen elkaar. In de Mahabharata, het Indische epos van 400 BC, worden 'Bodhi stenen' genoemd: mythische stenen die waren gesneden uit de zwarte rotsen van Mt. Meru. Iedere steen werd gegeven aan 8 oudsten van 8 dorpen om de wereld te beschermen tegen de goddelijke kracht van de berg. Het verhaal vertelt dat degene die zo'n steen in zijn bezit had de Verlichting deelachtig werd. Over Bodhi stenen is helaas weinig nadere informatie te vinden.

31

29. DE STENEN VAN LAFCADIO

Lafcadio Hearn is een van mijn favoriete schrijvers. De meeste mensen zullen nooit van hem gehoord hebben, maar dat ligt vooral aan het feit dat hij al jaren dood is. Om precies te zijn, al ruim een eeuw. Hearn werd geboren in 1850, als zoon van een Ierse vader en een Griekse moeder. In het kader van zijn journalistieke carrière kwam hij in 1891 voor een opdracht in het keizerlijk Japan terecht, en dat land kroop in zijn botten. Hearn maakte zich de taal eigen en de cultuur, wat voor een Westerling niet meegevallen zal zijn. In de jaren die hem nog restten tot zijn overlijden in 1904 doceerde hij aan de universiteit van Tokyo, en schreef hij een serie prachtige boeken over het leven in Japan, de geesten, de legenden en alles wat zijn gevoelige natuur trof als mystiek en bijzonder. De meeste van zijn boeken zijn herdrukt, maar ook op Project Gutenberg te vinden en gratis te downloaden : www.gutenberg.org .

Hearn was een taal- en sfeerkunstenaar. Ik ga hem nu vertaald citeren, want zelf kan ik het niet beter vertellen. "Om de schoonheid van de Japanse tuin te bevatten is het nodig om te begrijpen - of althans te proberen te begrijpen - wat de schoonheid van stenen voor de Japanner betekent. Niet de stenen die door mensen uit groeven worden gewonnen, maar stenen die alleen door de natuur hun vorm hebben gekregen. Tot je met je hele wezen kunt voelen dat stenen karakter hebben, klank en gevoelswaarde, zal de artistieke betekenis van de Japanse tuin niet aan je geopenbaard worden. In de vreemdeling echter, ook al is hij gevoelig voor esthetiek, zal dat gevoel door studie moeten worden gecultiveerd. De Japanner is het aangeboren; de ziel van het ras begrijpt de Natuur oneindig veel beter dan wij dat doen, tenminste wat betreft de zichtbare vormen. Het werkelijke gevoel voor de schoonheid van stenen kan alleen bereikt worden door bekendheid met het Japanse gebruik en de keuze ervan. Je kunt niet over straat lopen zonder met stenen geconfronteerd te worden. Als je tempels nadert die langs de weg staan, of heilige bomen, parken of begraafplaatsen, overal zul je grote, onregelmatige platte en onbewerkte stenen vinden - vaak uit rivierbeddingen, gepolijst door het water en met karakters beschreven. Die stenen staan daar als offergaven, als herinnerings- monumenten of als grafstenen en ze zijn veel kostbaarder dan de stenen die met de beeltenissen van goden zijn versierd. Bij bijna elke grote hoeve, elke schrijn zul je grote onregelmatige brokken graniet of een andere harde steensoort

aantreffen, geërodeerd door de regens en omgevormd tot ◄ waterbekkens door een ronde holte te maken in de top. Dat is de gewone manier om stenen te gebruiken, ook in de armste dorpen, en als je enig natuurlijk artistiek temperament hebt, dan kan het niet anders of je ontdekt vroeg of laat hoeveel mooier deze stenen zijn dan de vormen die een steenhouwer maakt. Het is zelfs mogelijk dat je zo gewend raakt aan de inscripties op stenen, vooral als je veel door het land hebt gereisd, dat je er onwillekeurig bij elke steen naar gaat zoeken, ook als die

inscripties er onmogelijk kunnen zijn, alsof de karakters deel uitmaken, als een natuurwet, van een rotsformatie. Op den duur zullen stenen hun persoonlijkheid aan je openbaren, een individualiteit die een stemming suggereert, een gevoel, zoals dat bij de Japanners het geval is. Japan is een land van suggestieve vormen in steen, zoals dat bij vulkanische landschappen vaak het geval is, en zulke vormen hebben zich in de verbeelding van het ras gevestigd in een tijd lang vóór de datum van die archaïsche tekst die ons vertelt over demonen in Izumo "die rotsen maakten, en de wortels van bomen, en het schuim op de groene wateren. In elke provincie zijn stenen waarvan men zegt dat ze heilig zijn of onheilig, of miraculeuze krachten bezitten, of rijkdom kunnen schenken, en er zijn stenen waarvan men volhoudt dat ze zich hebben gebogen voor de monnik Daita toen hij hen de woorden van de Boeddha predikte...."

32

30. OVOOS - DE SPIRITPLAATS Ben je in Mongolië en je komt een Ovoo tegen, loop er dan met de zon mee drie keer omheen en je reis zal voorspoedig zijn... als je daarom vraagt natuurlijk.... Overal in het eindeloze landschap van Mongolië zijn Ovoos (Ovoo = Hoop), die groeien in de loop van de jaren, omdat iedere reiziger er een steen oplegt, of wat hem ook maar uitkomt. Behalve herkenningspunten zijn de Mongoolse Ovoos vooral plaatsen van pre- Boeddhistische ceremonies.

Behalve stenen kan men er ook offers achterlaten in de vorm van melk, honing, zoetigheid of wodka. Een haastige reiziger kan de hoorn blazen als hij geen tijd heeft voor een ritueel. Dat is genoeg voor de berggeesten. Het gaat om de erkenning. Ovoo-ceremonies zijn oud. Het was de grote Djzengis Khan die in de 13de eeuw het eerst de spirituele impact erkende van drie bergen in Mongolië die voor de nomaden heilig waren. Daarmee deed hij recht aan een oude natuurreligie van de Mongolen, het Tengriïsme. In het Tengriïsme zijn het de geesten van de aarde, de hemel en de voorouders die het evenwicht in het leven in handen hebben, en die door een respectvolle levenswijze geëerd moeten worden. Door die verering op de juiste wijze uit te voeren wordt de ziel, die de Mongolen 'windpaard' noemen, gesterkt. Problemen en rampen verzwakken de ziel, en alleen sjamanistische interventie kan het evenwicht dan weer herstellen. Het hele leven van de nomaden staat in het teken van hun religie. De 'Gehrs', de met vilt bedekte ronde tenten zijn een symbolisch model van de kosmos. Men gaat binnen op het zuiden, en in het noorden is het altaar, terwijl in het oosten, waar de zon opkomt, het voedsel wordt bereid. In het midden is het heilige vuur dat de voorouders symboliseert.

Als het tijd is om met de kudden naar graziger weiden te vertrekken wordt de tent opgevouwen en de bezittingen op de dieren geladen. Onderweg vindt men de Ovoo's waar men nooit aan voorbij zal gaan zonder een ritueel uit te voeren en de stapel stenen en hout met een eigen bijdrage aan te vullen. Sommige Ovoos zijn kleurig als bergen Tibetaanse vlaggen. Stenen, rotsen en bomen zijn deel van Moeder Aarde, en gaven voor de Ovoo zijn symbolisch voor het respect dat de Mongoolse nomaden hebben voor de 'spirits of place' Waarschijnlijk heeft deze traditie zich ontwikkeld uit de hopen stenen die een graf markeerden, maar nu zijn Ovoos

krachtplaatsen waar Sjamanen hun reis beginnen naar boven en onderwereld. Daarbij kan het gebeuren dat wanneer een Sjamaan steun behoeft, de geest van de Ovoo naar buiten breekt om hem te hulp te snellen....►

Bijzondere momenten in het jaar, zoals de winter solstice en de zomer equinox worden bij de Ovoo met rituelen gevierd, door de oudsten en de sjamanen van de stam. Het drie keer om het monument lopen met de zon mee heeft de betekenis van je in harmonie afstemmen op de natuur. Het landschap markeren met stenen is in veel landen een oud gebruik, maar lang niet overal heeft het de spirituele betekenis die er in Mongolië mee verbonden is.

33

31. IN THE WAKE OF BLAKE

Voor zandverzamelaars maar ook voor andere geologiegekken komt er steeds een vierregelig gedichtje langs in boeken en sites. Het zijn de onsterfelijke regels van de Engelse dichter-kunstenaar-mysticus William Blake (1757-1827):

To see the world in a grain of sand, And a heaven in a wild flower, Hold infinity in the palm of your hand, And eternity in an hour. Die vier regels staan overigens niet op zichzelf maar zijn het begin van een lang en

tamelijk onbegrijpelijk gedicht 'Auguries of Innocence' . Maar over Blake wou ik het verder niet hebben, hoe interessant hij als mens en kunstenaar ook is.

Andreas Feininger (1906-1999) was een Duits joodse Amerikaan, en een beroemd fotograaf van stedelijke landschappen. Roep hem op met Google en je vindt die foto's. Veel minder bekend was hij om zijn prachtige natuurfoto's: close-ups van planten, stenen, fossielen en schelpen die hij soms arrangeerde alsof het monumenten waren. Nog minder bekend is hij om zijn intense poëtische liefde voor de natuur waar hij in de inleidingen van zijn natuurboeken lucht aan geeft. Daar lag zijn hart. In zijn boek 'A Grain of Sand' begint Feininger zijn inleiding met het hierboven geciteerde gedicht van Blake., en hij vervolgt (zo goed mogelijk vertaald):

"In vier korte zinnen slaagt dit gedicht erin beelden op te roepen van het breken van de golven tot bloeiende weiden in de lente, van eindeloze luchten en arenden die drijven over de toppen van de bergen, van herinneringen aan tijdloos geluk, van wandelingen langs een verlaten strand tot genieten van de sterrenhemel. Ik proef de schoonheid van elke regel en sta stil bij de belangrijke woorden: een wereld, een zandkorrel; de hemel in een bloem, oneindigheid en eeuwigheid. Ik laat mijn gedachten de vrije loop. Een zandkorrel - hoe kun je de wereld zien in zoiets onbetekenends? Dan komen de vragen: wat is een korrel zand? Waar komt hij vandaan? Wat is zijn plaats in het cyclische drama van de natuur? Ik neem een handvol zonverwarmd zand en laat het door mijn vingers gaan. Ik weet dat zand alles is wat er overblijft van verdwenen bergen, het restant van

oprijzende klippen en torenende rotsen - een herinnering aan de steeds veranderende natuur van het leven, de bergen, de aarde, de sterren. Een andere gedachte dringt zich op: hoe zijn de eerste bergen ontstaan? Dat raakt aan fundamentele kwesties rond de oorsprong van de aarde, vragen die alleen speculatief door cosmologen kunnen worden beantwoord. Beelden, vergezichten - stranden, stenen, bergen, de aarde, de sterrenstelsels, het universum, God zelfs - allemaal opgeroepen door de contemplatie van een enkele zandkorrel. Zo wordt, in Blake's gedicht een op het oog onbetekenend object een symbool van concepten die immens zijn." Feininger gaat verder met een beschouwing over wat leven nou eigenlijk is en waar het onderscheid ligt tussen levende en dode materie. Hij zegt: "Op een verglijdende schaal is in zeker opzicht alles levend, van mensen dieren, planten tot stenen en atomen. Rotsen zijn niet 'dood' in de zin van dat ze geen enkele innerlijke activiteit hebben. In tegendeel, hun atomen zijn in een constante staat van beweging en trilling, hun elektronen ronddraaiend om hun kern, hun radioactieve componenten spontaan desintegrerend, warmte producerend. Sommige mineralen kunnen zelfs 'voelen' - ze reageren op stimuli net als dieren en planten dat doen. IJzer, bijvoorbeeld is gevoelig voor magnetisme en als het aan vocht wordt blootgesteld reageert het door te roesten. Andere mineralen zijn gevoelig voor licht. Zijn zulke reacties niet een teken dat we te maken hebben met een levensvorm? Het idee dat alles leven heeft is niet langer vreemd, en zeker niet vreemder dan de concepten van eeuwigheid en oneindigheid die, voor de menselijke geest, totaal onvatbaar zijn."

34

32. ZANDTAPIJTEN

In Nederland en België kende men vroeger een zandtapijt traditie. In België was de streek van Afflichem - Hekelchem - Lommel, niet ver van de Nederlandse grens daarvan het middelpunt. Wit kwartszand of ook wel cristobalietzand werd gebruikt voor het versieren van vloeren. De vloeren van de hoeves waren meestal van aangestampte kleiaarde. Om dat een wat beter aanzien te geven werd er wit zand overheen gestrooid. Men had vaak het geld niet om een tapijt aan te schaffen, en zand bevorderde de creativiteit. Zo ontstond de kunst van het zandstrooien, met traditionele patronen die ook elders

werden gebruikt voor versieringen. Meestal waren dat geometrische figuren en motieven uit de natuur. Natuurlijk waren er mensen die zich onderscheidden in hun kunstzinnigheid, en enkelen werden bekend en veelgevraagd als er wat te versieren viel. De kunst stierf uit met de tweede Wereldoorlog. In Nederland gebeurde hetzelfde in sommige plaatsen in Twente en Drente. Hieronder twee oude ansichtkaarten

van zandtapijten in het Drentse Schoonebeek

Dit ► is een traditioneel patroon uit Twente. In het kader van het behoud van oude tradities is het zandschilderen weer opgepakt door moderne kunstenaars, en in België kan men er zelfs cursussen voor volgen. In Afflichem is een zandtapijten atelier. Ook kinderen worden betrokken in het oude ambacht.

Er zijn in principe twee manieren om zandpatronen te maken: met een tuutje van papier of ander materiaal, een methode die ook bij Tibetaanse mandala's wordt gebruikt, of door met een vinger in gestrooid zand patronen te tekenen. Tegenwoordig zijn er jaarlijks wedstrijden voor zandkunstenaars in het Belgische Lommel, dat vanwege zijn zandindustrie altijd genoeg zand bij de hand heeft. Er is een zandmuseum en alles draait er om zand. De VVV van Lommel kan u er alles over vertellen. Misschien iets om eens naar toe te gaan als u in de buurt bent.

35

33. ZACHTE STENEN

Hoe de piramides van Egypte gemaakt zijn weten we niet. Tientallen theorieën zijn er intussen op losgelaten hoe die gigantische blokken steen met primitieve middelen en een grote hoeveelheid mankracht op de juiste plaats zijn terechtgekomen. Dat we maar weinig weten over de technologieën van oude beschavingen wordt keer op keer door vondsten bevestigd, ook al geven de leerboeken kant en klare theorieën alsof er geen enkele twijfel mogelijk is. Ik denk dat wij in onze verklaringsdrift altijd uitgaan van wat wij aan oude en nieuwe technieken kennen. Maar allicht zijn er in de oudheid technieken geweest die wij vergeten zijn en waar

we dus niet opkomen. Van alternatieve zijde is veel gespeculeerd over geluid als bron van levitatie. Niet alleen van de stenen in Egypte, maar ook van andere 'bovenmenselijke' bouwwerken. Best mogelijk. Verhalen uit het oude Tibet bevestigen zo'n techniek, en in modernere tijden hebben bijvoorbeeld John Worrell Keely (1827-1898) en John Hutchison (1945 - ) met succes geëxperimenteerd met geluid en magnetische velden om de zwaartekracht op te heffen. Het kan dus. Of de Egyptenaren dat wisten zullen we vermoedelijk nooit te weten komen.

In een recent artikel van geoloog Robert Schoch ► speculeert hij heel voorzichtig over levitatie als mogelijke plaatsingstechniek voor de Moai van Rapa Nui (Paaseiland). Daarbij gaat hij uit van de legenden die veel ouder zijn dan de infiltratie van de blanken op het eiland. Niet lang geleden is er gespeculeerd over het gieten van stenen. De piramides zouden gedeeltelijk gebouwd zijn met stenen die als een soort cement gegoten werden, op de plaats zelf. Dat voorkwam een hoop gesjouw, en het zou ook verklaren waarom de stenen vaak zo ongelofelijk goed op elkaar aansluiten. Dat fenomeen zien we ook in Zuid Amerika, bij de Inca bouwwerken van Peru. Even googelen onthult dat er onderzoek is gedaan met een elektronen microscoop, waardoor de cement theorie bevestigd lijkt, althans bij sommige stenen, want je kunt ze moeilijk één voor een onderzoeken. Niet dat de klassieke Egyptologie z'n dogma's door nieuwe vindingen zal laten wankelen. Maar nu we het toch over stenen hebben: 'Lost Trails, Lost Cities' is een boek van de zoon van kolonel Percy.H.Fawcett, ◄ de man die op zoek was naar legendarische steden in het regenwoud van Zuid Amerika, en daarbij met zijn twee metgezellen spoorloos verdween. Zijn zoon Brian schreef het boek aan de hand van de brieven en notities van zijn vader.

En dan vinden we dit (ingekorte)verhaal, opgetekend uit de mond van een van de indiaanse gidsen: "Een paar jaar geleden werkte ik in een mijnbouw kamp in de Andes van Centraal Peru. Zo nu en dan maakten we oude pre-Inca graven open om te zien of er waardevolle dingen te vinden waren. Op een oude begraafplaats aten we wat en dronken pisco (een sterke borrel). Een van de mannen werd stom dronken. Hij vond in een graf een flesje met een vloeistof. Denkend dat het pisco was, wilde hij het een andere indiaan door de keel gieten. Die stribbelde heftig tegen. Hij wist dat er geen pisco in de fles zat maar iets heel anders, en dat maakte hem wild van angst." In de strijd viel de fles om en de vloeistof kwam op een steen terecht. Toen de indiaan die het verhaal vertelt de steen inspecteerde, was die zo zacht als was geworden, alsof de steen was gesmolten. In een interview uit 1983 zei Jorge A. Lira, een priester die alles wist van de folklore van de Andes, dat hij een oude methode om steen zacht te maken had ontdekt: twee planten die dat vermogen hadden had hij kunnen identificeren. Hij was erin geslaagd de planten te vinden en er proeven mee te doen. Het zacht maken was gelukt, maar niet het opnieuw harden. Een Argentijnse antropoloog van indiaanse afkomst, Aukanaw wist van een traditie over een zeldzame plant, lokaal bekend als 'pitio' . Een soort specht maakt gebruik van die plant als hij de rots niet inkomt, of de ingang is geblokkeerd. Hetzelfde wordt verteld over een kleine vogel in de Peruviaanse en Boliviaanse bergen die z'n nest in de rots maakt met gebruik van bladeren - mooie ronde gaten in de harde steen.... Zou het kunnen zijn dat oude culturen het bestaan kenden van een extract dat steen kan doen 'smelten'? Intrigerende overleveringen. Stel dat het waar is. Wat weten we eigenlijk wél zeker?

36

34. OPGESLOTEN... In de tijd toen er nog niet zo goed onderscheid gemaakt kon worden tussen 'dood' en 'levend' gebeurde het vaker dan we willen weten dat mensen levend werden begraven. Een eng idee. Hetzelfde gebeurt met dieren, en soms is dat een kwestie van 'wrong time wrong place' . Sommige dieren zijn volhouders, ook in benarde omstandigheden. Stel je voor: je bent mijnwerker en je vindt een geode, diep onder de grond. Een normale gebeurtenis. Even kijken wat erin zit, want vaak zitten geodes vol met kristallen. Maar deze keer vind je iets waar je niet op hebt gerekend: een pad, en hij leeft nog. Het vroegste verslag van een ingesloten pad is van 1761. In het

'Annual Register' van die datum bericht Ambroise Pare, de arts van Henry III de vondst van een enorme pad in een grote harde steen, 'zonder enige opening waar hij doorheen gekomen kan zijn'. "De werkman die hem vond zei dat het niet de eerste keer was dat zoiets voorkwam" , zegt Pare. In 1835 stond John Bruton in de buurt van een geladen wagon waar een brok zandsteen vanaf viel. De steen brak open en in het midden was een holletje, met een levende pad. Bruton pakte de pad op die gewond was door de smak en stelde hem tentoon in zijn kantoor. De pad leefde nog 10 dagen. In 1865 meldde de Hartlepool Free Press dat arbeiders die 4 meter onder de grond een brok zandsteen bewerkten een levende pad aantroffen in 'een holte die niet groter was dan de pad zelf' . De pad wordt uitgebreid beschreven, ook dat hij toen hij gevonden werd de kleur had van de steen maar gaandeweg zijn eigen bruine kleur terugkreeg. De pad schijnt nog een tijd geleefd te hebben. Omstreeks dezelfde tijd berichtte de Scientific American over een dergelijke vondst in een zilvermijn door een mijnwerker Moses Gaines, die constateerde dat de ogen van de pad veel groter waren dan die van een normale openlucht pad. Had het dier geprobeerd in het donker te zien? In een later artikel kwam de Scientific American terug op padden en stenen, en maakte melding over 'veel goedgedocumenteerde verhalen van vondsten van levende padden in stenen' te beschikken. Zulke gevallen beperken zich niet tot bepaalde soorten gesteente. In 1910 ontdekte een inwoner van Leicestershire een halfvolgroeide levende pad in een stuk steenkool De gemummificeerde pad in de vuursteengeode hierboven is te zien in het Booth museum in Brighton▲ . Hij werd door arbeiders in 1899 gevonden in een groeve in Lewes, East Sussex.

Padden, maar ook kikkers en zelfs een schildpad zijn niet alleen gevonden in gesteenten maar ook in afgesloten holtes in bomen, muren en betonnen vloeren. In 1976 brak een werkploeg in Fort Worth in Texas een vloer open die een jaar eerder was gestort. Een levende groene schildpad zat opgesloten in een holte zo groot als zijn lichaam. Het beton was om het dier heen gegoten. Een paar dagen na zijn bevrijding stierf de schildpad. Dat is het normale patroon; als de dieren al niet dood zijn, dan overlijden ze meestal korte tijd later aan ademhalingsproblemen. In 1876 vond een timmerman 68 kleine padjes in een holte van de boom die hij aan het zagen was. De dieren waren helemaal gezond en hopten hun luchtdichte verblijf

uit alsof er niets aan de hand was. Rondom hun holte was massief hout, en er was geen enkele indicatie hoe of wanneer ze er waren gekomen en hoe ze zich in leven hadden gehouden. De padjes konden het niet vertellen. Een Victoriaanse geoloog, William Buckland, nam proeven met padden die hij in verschillende steensoorten opsloot en in zijn tuin begroef. Toen hij ze na een jaar opgroef, bleken sommige die waren opgesloten in kalksteen nog in leven. De theorie is dat de dieren de steen binnenwippen en opgesloten raken als ze groeien. Hun metabolisme gaat omlaag, en ze overleven door kleine insecten te eten die mogelijk binnen kunnen komen. Mogelijk. Zeker weten we het niet. De 'groene' kikker hierboven werd in 1995 levend gevonden in een geode in Brazilië. Hoe lang zal hij er gezeten hebben?

37

35. KUNST UIT ZANDKORRELS Zand fotograferen is niet zo moeilijk. Het blijft gelukkig stil liggen, in tegenstelling tot watervlooien of andere diertjes die je zo prachtig onder de microscoop kunt bekijken. Maar zand zo fotograferen dat het kunst wordt, dat is een ander verhaal. Dr. Gary Greenberg ◄ is zo'n fotograaf. Hij heeft het geluk te wonen op Maui, een van de eilanden van Hawai'i. Want daar is zand genoeg, en heel uniek zand. Maar het meest uniek is de manier waarop Gary Greenberg, opgeleid voor biomedicus maar nu vooral nog actief in fotografie door zijn bijzondere zelf ontwikkelde microscopen - zijn zand behandelt en vereeuwigt.

Daarnaast weet hij er ook heel veel vanaf. Hij schreef er een prachtig boek over: 'A Grain of Sand - Nature's Secret Wonder'. Het mooiste boek dat ooit over zand is geschreven. Dat kan al gauw, want het onderwerp trekt ten onrechte maar weinig mensen aan. Ook geologen hebben weinig met zand, hoewel er ook zijn die een verzameling hebben aangelegd.

Gary Greenberg vertelt in zijn inleiding dat zijn broer hem in 2000 een potje zand van Maui stuurde. Greenberg woonde toen nog niet op Hawai'i. Pas een jaar later kwam hij ertoe het zand onder de microscoop te leggen, en zijn verbazing was groot. De kleuren en de variëteit aan vormen gaf hem het gevoel een verborgen schat

te hebben ontdekt. Dus vroeg hij zich af hoe andere strandzanden eruit zagen, en hij vroeg een vriend die woonde op de Maagdeneilanden hem wat zand te sturen. Sindsdien woont Greenberg zelf op Maui, en verzamelt zand uit de hele wereld. "Geen twee soorten zand zijn gelijk", zegt hij. Sterker nog: geen twee korrels zijn gelijk. En er is een duidelijk verschil in samenstelling tussen het ene en het andere strandzand. Hij kan het weten, want hij maakte prachtige 'portretten' van enkele korrels zand. En het mooie is dat er op één eiland veel stranden kunnen zijn die totaal verschillend zand hebben. Zo heeft bijvoorbeeld het Hawaiiaanse eiland Oahu en ook het grote eiland Hawai'i een enkele 'green sand beach' van olivijnzand, uniek in de wereld. Voor zandverzamelaars is Hawai'i luilekkerland. Greenbergs voorkeur gaat wat fotografie betreft duidelijk uit naar biogene

zanden, die op eilanden meestal de hoofdmoot vormen. Maar ook van minerale zanden weet hij alles af, en daar gaat het boek óók over. Om zand maar ook bloemen en insecten goed te kunnen fotograferen ontwikkelde Greenberg 3D microscopen waarvoor hij verschillende patenten op zijn naam heeft staan. Intussen heeft hij drie boeken geschreven. Zijn zand fotografie heeft hij vaak geëxposeerd. Greenbergs site is: http://www.sandgrains.com/. Ga eens kijken!

38

36. DES KEIZERS JADE Een paar jaar geleden bezochten we met GEA het diamantmuseum in Antwerpen. Alles draait daar om diamant, en dat is het behoud gebleken van de orthodox- Joodse wijk waar het zich allemaal afspeelt. Op dezelfde dag dat wij er waren, bleek later een aantal diamanten ontvreemd te zijn. Hoewel iedere stap daar door 20 camera's wordt gevolgd, is de menselijke vindingrijkheid, aangedreven door hebzucht, blijkbaar altijd nog in staat wegen te vinden om de kostbare stenen te pikken. Wij waren het niet, dat weet ik zeker. De replica's in het museum - ook al zwaar bewaakt - verzoenden mij volledig met het feit dat ik geen diamanten kan kopen. Geef mij maar een mooie kiezel. Je kunt je afvragen of diamanten net zo gewild zouden zijn als ze even algemeen waren als kiezels. Vast niet.

Maar wat bij ons diamant is, is bij de Chinezen altijd jade geweest. Jade heeft een groot scala aan kleuren, letterlijk van wit naar zwart.◄ Afhankelijk van de plek waar jade wordt gedolven, is het mineraal meer of minder kostbaar. De beste groene Jade komt uit Myanmar. Er is een Chinees gezegde: " Goud kan op waarde geschat worden, maar jade is "priceless." En dat geeft meteen aan hoeveel waarde er in China aan jade werd gehecht. In het China van 8.000 jaar geleden werd jade gezien als de neerslag van de essentie van Hemel en Aarde, en daarom was de steen heilig.

En blijkbaar ook praktisch, want tijdens de Shang (1700-100 B.C.) en Zhou (770-256 B.C.) dynastieën werden jade zwaarden en hellebaarden gezien als de ultieme symbolen van macht. China's 'He- jade' is het meest bekend. Daar zit een verhaal achter dat speelde rond 700 B.C., toen een man die Bian He heette en woonde in de Staat Chu een stuk jade vond, nadat hij een phoenix op die plek in vlammen had zien opgaan. Mythischer kan bijna niet. He nam het stuk mee naar koning Li, die de waarde niet kon zien en He verloor zijn linker voet als straf voor zijn bedrog. Bij de volgende koning Wu hinkte hij opnieuw hoopvol met zijn jade naar het paleis, maar deze keer hield hij geen voet meer over. Pas de derde koning, Wen, nam de moeite beter te kijken, en ter ere van de volhoudende maar behoorlijk domme He werd de jade naar hem genoemd.

Meer dan duizend jaar na die arme He bleef jade het symbool van de opperste macht in China, onder de regering van elke dynastie. Toen de verschillende koninkrijken van China in 221 B.C. werden verenigd onder keizer Qin Shi Huang, gaf die handwerkslieden de opdracht He-jade tot een keizerlijk zegel te maken en het met 8 karakters te graveren, verklarend dat de eigenaar van het zegel de bezitter was van 'Het

mandaat van de Hemel, een Lang Leven en Eeuwige Voorspoed.' De keizerlijke troon was de 'Jade troon' , en daarmee was alles gezegd... Maar enkele jaren later werd de Han dynastie gevestigd, en de toenmalige keizer Ziying van de troon gestoten. Het He-jade zegel werd herdoopt in 'Mandaat Zegel van de Han Dynastie'. Omdat er aan jade esoterische eigenschappen werden toegedicht, werd het gebruikt als communicatie-medium tussen sjamanen en de goden. Daarbij vertegenwoordigde iedere soort jade een andere godheid. "Beter een fragment van jade dan een complete klei tegel" zei men in China.

Hoewel jade stond voor eer en deugden, waren moord en doodslag in de keizerlijke families aan de orde van de dag. Van Confucius wordt gezegd dat hij de gladheid van jade vergeleek met de menselijke deugd van welwillendheid, de hardheid met rechtvaardigheid, de diversiteit in kleur met vindingrijkheid en de doorzichtigheid met trouw. Sieraden van jade werden volop gedragen door de hogere klassen. De 'spirit' van jade zou zich vermengen met de 'qi' van de eigenaar, tot grotere schoonheid van de jade en een betere gezondheid en kracht van de drager. In tijden van

ziekte zou jade de genezing bevorderen. Jade is hoe dan ook heel bijzonder materiaal. Het kan ongelofelijk fijn gesneden worden, en is daarom uitermate geschikt gebleken voor de verfijnde Chinese kunst.

39

37. HEILIGDOMMETJE IN HUIS

Toen ik nog in Emmen woonde zag ik wel eens een hunebedje in iemands tuintje staan. Zelf gemaakt, van flinke stenen die iedere zuid-Drentenaar in overvloed in de grond kan vinden, daar achtergelaten door de laatste IJstijd, toen de gletsjers zich terugtrokken uit noord Europa. De Hunebedbouwers deden er hun voordeel mee, en hedendaagse tuinbezitters dus blijkbaar ook. Wie naar Stonehenge afreist kan in de souvenirwinkel een klein Stonehenge-je kopen, om in de vensterbank te zetten. Een groter model bouwen in uw tuin is ook een optie. Kan allemaal. Op internet kunt u alle variaties vinden van steencirkels die u na kunt bouwen, en zoekt u een handzaam formaat met een lichtje, dan is zelfs dat voorradig. ►

◄ Deze foto komt niet uit Gullivers Reizen, maar uit Babbacombe Village, een soort Madurodam bij Torquai in Devon, waar de broodnodige onderhoudswerkzaamheden aan de niet-zo-heel-oude stenen worden verricht. U kunt zelfs een Stonehenge van LEGO maken ▼ Als u naar Australië bent geweest en u hebt de verleiding kunnen weerstaan om stenen mee te nemen, dan

kunt u altijd nog bij een tuincentrum iets zien te vinden wat erop lijkt, en daar uw eigen souvenir van construeren. Of u maakt een model van gips of klei. Mogelijkheden te over. Maar wat dacht u bijvoorbeeld van een handzaam tafelmodel van een Zen-tuin? Enige jaren geleden timmerde ik mijn eigen mini - Zentuintje. ►▼ Heel simpel: Een grondplaat van triplex, 25x25 cm, 4 latjes van ± 1 cm dik, 3,5 cm breed en 24 of 25 cm lang, afhankelijk van hoe je ze plaatst, in verstek of gewoon

tegen elkaar aan. Lijmen op de bodemplaat, spijkeren hoeft niet. Dan op die dikkere latten een rand lijmen zodat er een bak van 30 x 30 cm ontstaat: 4 x 30 cm in verstek gezaagd van een lange lat van 0,5 dik en 3,5 breed. Om je tuintje iets meer 'af' te maken kun je 2 van de dikkere latten van 25 cm lang onder de bak lijmen, zodat hij op pootjes rust. Maar dat kunt u ook weglaten. Al de gebruikte latten zijn standaard te krijgen bij elke houtwinkel. U hoeft het natuurlijk niet zelf te maken. Als u een aardewerk schaal hebt met een platte bodem, dan kunt u die ook met zand vullen en er een Zentuintje mee fabriceren.

Vul je zentuintje met fijn zand en zet er een paar stenen van verschillende grootte, kleur en structuur in. Maak er desgewenst een harkje bij van een stukje rondhout en tandenstokers als hark. Het kan best zijn dat kleine harkjes ook te koop zijn bij een tuincentrum waar ze bonsai verkopen. Zelf heb ik m'n zentuintje zwart geverfd, maar dat is natuurlijk een keuze. Een lichte bak met donker of rood zand kan ook. ◄ Op internet zag ik er een die in tweeën is gedeeld, de helft met wit en de andere helft met zwart zand. Ook mooi. Leuk cadeautje misschien? Veel succes!

40

38. MEDICIJNWIEL - DE HEILIGE HOEPEL

Iedereen heeft wel eens van een medicijnwiel gehoord, een typisch Native American begrip. Nu het Sjamanisme zo in opkomst is, is het misschien goed om er wat over te vertellen. De leringen van het medicijnwiel zijn onder de oudste van de oorspronkelijke naties van Amerika. Cirkels - kringen - Mandala's - Kompassen - Wielen - labyrinten - zoveel namen en vormen voor essentieel hetzelfde gegeven: een model van de werkelijkheid in een vorm die zowel de eeuwige kringloop, als het universum, als een queeste naar het eigen middelpunt, als de aspecten van deze en andere werelden in zich heeft. Met een cirkel kun je, letterlijk, alle kanten op. Dit medicijnwiel van stenen, ► of 'Sacred Hoop', ligt in Big Horn Range, Wyoming. Het is bijna 25 m in doorsnee en 28 spaken

lopen van het hart van de cirkel naar de buitenste rand. Het wiel werd ontdekt in 1855. Wie het daar heeft neergelegd weet niemand zeker, maar aangenomen wordt dat het minstens 2000 jaar oud is, en dat de 28 spaken de dagen van de maanmaand zijn. Voor de Indianen van Wyoming is het een heilige ceremoniële plek. Oorspronkelijk, voor de invasie van de blanken in Amerika, waren er duizenden van zulke heilige steenkringen verspreid over het land. Daarvan zijn er nu nog maar zo'n 70 over, en het worden er steeds minder, door vandalisme en cultivering van het land. De ouderdom van de wielen wordt geschat tussen 2000 en 4000 BC. Medicijnwielen zijn niet allemaal gelijk, en verschillende Indianennaties hebben hun eigen tradities. Met healing heeft het niet per se te maken, de term is alleen een aanduiding van de religieuze betekenis die de stenen wielen hebben voor de Native Americans. Zelf noemen ze de wielen liever Sacred Hoops. Ceremonies omvatten waarschijnlijk zowel healing als rituele dansen, vruchtbaarheidsriten en jacht magie. Veel is er onbekend en dat zal wel zo blijven. De stenen van de originele, oude en latere Sacred Hoops zijn neergelegd in verschillende patronen, met enkel of meerdere spaken, of alleen een middelpunt met een cirkel eromheen. Sommigen zijn net als de steencirkels in Engeland gelegd met een astronomische bedoeling, waardoor ze mogelijk als kalender dienst deden. Het tegenwoordige Hopi medicijnwiel heeft vier richtingen die samen staan voor de hele mensheid, elk met een eigen kleur en element. Bij Canadese Indianen symboliseert het medicijnwiel de cycli in de natuur en in het leven, en de onderlinge afhankelijkheid en eenheid van alles wat leeft. Bij de Ojibwa Indianen zijn het de stenen zelf die ieder hun eigen symboliek hebben, volgens een ingewikkeld systeem van betekenissen. Tegenwoordig herleeft het medicijnwiel niet alleen bij Native Americans maar ook bij vele anderen die zich met sjamanisme bezighouden. Een medicijnwiel kun je bij wijze van spreken in de achtertuin neerleggen, en er je eigen symboliek en je eigen ceremonies bij bedenken. Nicolas Black Elk, de beroemde Lakota Chief (1863-1950) schreef deze regels: "Toen stond ik op de hoogste berg van alle bergen en rondom mij was de hele hoepel van de wereld...Ik zag de vorm van alle dingen in de spirit en de verschijningen van alle dingen zoals ze samen moeten leven als één wezen. En ik zag de heilige hoepel van mijn volk die een van de vele hoepels was die samen een cirkel maakten, wijds als daglicht en als sterrenlicht en in het centrum groeide een reusachtige machtige bloeiende boom om alle kinderen van één Moeder en één Vader beschutting te geven, en ik zag dat het heilig was."

41

39. ZANDKUNST VAN ORISSA Een aantal jaren geleden werden er bij ons opeens zandfestijnen georganiseerd, waarbij rivierzanden werden aangevoerd en kunstenaars opgetrommeld om op plekken in Nederland voorstellingen in zand te maken. Die trokken veel publiek. Ik herinner me er een in Almere waar de Griekse mythologie centraal stond, en eentje in Nijmegen waar de oude stad in zand verscheen. Fantastisch en knap. Zandsculpturen zijn in. Als je het goede zand te pakken hebt dan kun je er de mooiste dingen van maken. Jammer alleen dat de kunst vergankelijk is, want vroeg of laat veroorzaken wind en regen, net als bij zandsteen erosie, en verval. Maar meestal is de kunst voor die tijd al opgeruimd. In India bestaat de zandsculpturen traditie al veel langer. Eeuwen, in feite, want het dateert van de 14de eeuw. En dan speciaal in de provincie Orissa, in Puri. India zou India niet zijn als er niet een mythe aan de wortels van die traditie lag. Die gaat zo: Er was een festival georganiseerd waarbij strijdwagens van de goden met

elkaar om de eer zouden strijden. De dichter en heilige Balaram Das, schrijver van een versie van de Ramayana, was een vurig aanhanger van de god Jagannath (een incarnatie van Vishnu), en hij wilde diens strijdwagen beklimmen om hem hulde te brengen. Maar hem werd door de priesters de toegang tot de strijdwagen op ruwe wijze ontzegd, omdat hij pas bij een prostitué was geweest. Balaram Das zwoer dat de strijdwagens niet van hun plaats zouden komen. Hij ging naar de zee van Bengalen, en daar vormde Balaram de strijdwagens en de beeltenissen van Lord Jagannath en zijn zuster Subhadra en broer Balabhadra met het gouden zand van Puri. Toen viel hij op de knieën, en zijn verering en devotie waren zo sterk dat de geest van de goden neerdaalde in de beelden en de strijdwagens begonnen te rijden. En inderdaad, de echte wagens kwamen niet meer vooruit.

In Puri is sinds 12 jaar een academie voor zandsculptuur kunstenaars, het Golden Sand Art Institute. Daar kan men korte of langere cursussen volgen in de oude zandkunst. Leerlingen uit India en daarbuiten leren eerst in steen te beeldhouwen. Later is het werken met zand dan veel makkelijker. Initiatiefnemer van de Academie is Sudarshan Patnaik, India's meest bekende zandkunstenaar. Zijn creaties hebben prijzen gewonnen in India en in het buitenland. Hier ◄ een

Boeddhabeeld dat hij in Berlijn maakte. Al met al heeft de kunstenaar India al in 38 internationale zandfestivals op de kaart gezet. Hoewel het grootste deel van de sculpturen in Puri zich baseert op de Hindoe mythologie, heeft Patnaik onlangs een Santa gemaakt en een Jezusfiguur, om de toeristen uit alle windstreken iets bekends te bieden misschien.

Maar Patnaiks plannen gaan verder: zijn droom was dat er aan het strand van Puri een Zandkunst Park zou verschijnen, waar dagelijks andere sculpturen te zien zouden zijn. Puri is een toeristenoord. Sudarshan Patnaik verwachtte dan ook dat er veel belangstelling zou komen zijn voor het park. Het mocht niet zo zijn. Ambtelijke molens in India malen extreem op hun gemak, en het stuk strand dat Patnaik op het oog had is hem niet toegewezen. Intussen heeft hij daarom zijn plannen verplaatst naar Amerika. Obama kreeg persoonlijk een brief met het verzoek hem een stuk land toe te wijzen in Texas of Californië. Intussen gaan Patnaiks

pogingen om in India zijn plannen te kunnen verwezenlijken gewoon door. We hopen dat het hem zal lukken.

42

40. CORAL CASTLE - LIEFDE IN STEEN De meesten van ons zijn wel op de hoogte van de mysterieuze kanten van Stonehenge, de Piramiden of van de beelden van Paaseiland. Bij al die oeroude monumenten kunnen we ons terecht afvragen: wat bezielde de bouwers, en hoe kregen ze het voor elkaar? Maar we hoeven geen duizenden jaren terug om een dergelijk mysterie tegen te komen, in Florida, en het heet: Coral Castle.

Coral Castle is het wonderbaarlijke gevolg van een treurige geschiedenis. Edward Leedskalnin (1887- 1951) was een immigrant uit Letland. Toen hij 26 jaar was liet zijn geliefde Agnes Skuvst, die hij zijn leven lang zijn 'Sweet Sixteen' zou blijven noemen, Ed een dag voor hun huwelijk in de steek. Ed was er begrijpelijkerwijs kapot van en emigreerde korte tijd later naar Canada. In 1918 verhuisde hij vanwege zijn gezondheid naar Florida, waar hij een stuk land kocht met een koraal steengroeve en een aanvang maakte met de bouw van een openluchtkasteel van koraal, in de hoop daarmee alsnog zijn verloren geliefde op andere gedachten te brengen. Al gauw werd het duidelijk dat er iets wonderlijks met Ed en zijn bouw -methoden aan de hand was. Hij was een

kleine, tengere man van 1.50 m., met een zwakke gezondheid. Niemand hielp hem de tonnen wegende blokken koraal uit te hakken, te vervoeren en in de gewenste vorm te moduleren. Niemand wist ook hoe hij het deed. Ed was een eenpitter, en hij werkte altijd 's nachts, 20 jaar lang. Het was een onmenselijke klus en onuitvoerbaar voor iedereen behalve Ed Leedskalnin. Sommige blokken zijn 2x zo groot als de stenen van de grote piramide. Het blok voor de maan ► weegt 22 ton. De 'deur' ► is een enorm blok steen van 9 ton waar Ed een gat doorheen boorde waardoor het precies op de goeie plek kan draaien en door een kleuter open geduwd kan worden; iets waar menig ingenieur grote moeite mee zou hebben. Hoe kon één man die stenen in vredesnaam verplaatsen en op hun plek krijgen, zonder kraan of andere geavanceerde technische hulpmiddelen? Want Ed gebruikte niets van dat

alles. Als men hem vroeg naar zijn techniek, antwoordde hij: "Het is echt niet moeilijk,je moet alleen weten hóe." En dat wist hij alleen. In 1936 besloot Ed te verhuizen van Florida City naar Homestead, 15 km verderop. Er zijn verschillende lezingen van de reden: een overval waardoor hij zich niet langer veilig voelde, of opdringerige buren. Maar waarschijnlijker is dat Ed berekende dat Homestead een betere plek was wat betreft de aardmagnetische velden, waar hij bij de bouw van Coral Castle gebruik van maakte. Ed wist, zoals altijd, wat hij deed. Hier ◄ Ed met zijn 'generator' , waarmee hij 'magnetische stroom' op kon wekken. De verhuizing van Coral Castle was niet minder dan een wonder. Drie jaar lang was Ed bezig de enorme blokken te vervoeren, met alleen de hulp van een vriend met een tractor, en een wagen met rails erop. Niemand zag hem die ooit beladen of de blokken eraf halen. Ed deed alles in het donker, en de muren om zijn kasteel hielden nieuwsgierigen buiten.

Hoewel hij tijdens zijn leven nauwelijks iets losliet, schreef hij enkele brochures waar onderzoekers van vrije energie nu veel aanwijzingen in vinden. Ed was een natuurlijk wichelaar, en hij begreep intuïtief de krachten van de aarde. Zelf schreef hij: "Ik heb het geheim van de piramiden ontdekt, en begrepen hoe de Egyptenaren en de oude bouwmeesters van Peru, Yucatan en Azië, met alleen primitieve middelen, stenen van vele tonnen omhooghieven en op hun plaats zetten." Onderzoekers van Coral Castle wijzen op het bestaan van een netwerk van krachtpunten op de Aarde dat in harmonie is met de zwaartekracht, de massa van de aarde en de lichtsnelheid. Die harmonische verhoudingen zijn de sleutel. Wie daarmee kan werken, heeft het geheim van de opheffing van de zwaartekracht in handen, en vrije en ongelimiteerde energie komt binnen handbereik. Ed stierf zonder ooit iemand deelgenoot te hebben gemaakt van zijn ontdekkingen. In zijn slaapvertrek hing een bordje: "Het Geheim van het Universum is 7129 / 6105195". Daar moeten we het voorlopig mee doen.

43

41. PRECAIR EVENWICHT

Het is bijna niet te snappen hoe deze ◄ rots op z'n plek blijft. Hij ziet eruit of hij maar een vinger of een windvlaagje nodig heeft om om te vallen. Toch staat hij er al eeuwen, in Brimham Rocks, een natuurgebied vol merkwaardige rotsformaties in North Yorkshire, Engeland. Maar deze rots is niet de enige evenwichtskunstenaar; er zijn er veel meer op de wereld. Deze ► bijvoorbeeld staat in Chillagoe, Australië, en de anderen hieronder in resp. New Mexico en Arizona.

In Amerika hebben zulke rotsen een naam en een afkorting: PBS - Precariously Balancing Rocks. Een teken dat er in geologieland veel van bekend zijn, in alle maten en soorten. Sommige PBSsen wegen tonnen. Hoe ontstaan zulke onmogelijke constructies, vraag je je af. Een granieten PBS ontstaat in twee etappes. De eerste stap is als er water met eroderende stoffen een rots infiltreert door binnen te dringen in de scheuren en tussen

de rotsblokken. Op den duur wordt er dan steeds meer weggesleten omdat erosie vrij spel heeft. Uiteindelijk blijft er dan nog maar een klein steunpunt over voor de hoogste rots, tot ook die van z'n voetstuk valt.

In seismologisch actieve regio's zijn zulke rotsen een fantastische graadmeter, en ze worden dan ook scherp in het oog gehouden door seismologen, maar ook door geologen, die aan zulke rotsen kunnen zien dat er sinds hun ontstaan in elk geval geen aardbevingen van betekenis zijn geweest. Komt een PBS in beweging, dan wordt het tijd voor evacuatie.

Tegenwoordig zijn er ook mensen die het balanceren van stenen tot kunst verheffen. Zo iemand is Bill Dan, een evenwichtskunstenaar uit San Francisco. Hij heeft fantastische sculpturen gemaakt van alle soorten stenen, grote en kleintjes, en het schijnt hem steeds weer te lukken om onwaarschijnlijke

stukken steen, soms in combinatie met hout op te stapelen zonder dat het naar beneden komt. Je zou verwachten dat hij lijm gebruikt, maar dat is niet het geval. Hoe duurzaam zijn kunst is vermeldt het verhaal niet, maar kijkend naar de natuurlijke varianten van stapelkunst kon dat nog wel eens meevallen...

De site van Bill Dan is http://www.rock-on-rock-on.com/index.html Behalve veel foto's van zijn eigen werk zijn er ook een aantal van volwassenen en kinderen die hij onderricht in het stapelen van stenen. Een geweldige activiteit in een buurt waar veel verschillende stenen liggen. Weer eens wat anders dan bouwen met lego!

44

42. VERSTEEND

Iedereen die iets met geologie heeft kent versteend hout: hout dat na miljoenen jaren wordt omgezet in een materiaal dat zo hard is als steen. Mineralen nemen bezit van de poriën en langzaam, heel langzaam, verliest het hout zijn hout-eigen structuur. In Californië zijn er hele bossen van 'petrified wood' . Sommige mensen maken er prachtige foto's van, zoals fotograaf Bill Atkinson die versteend hout in abstracte kunst kan veranderen. ◄ Een andere manier van verstenen is door de invloed van kalkrijk water.

Misschien bent u wel eens in het Turkse Pamukkale geweest, waar de terrassen over vloeien met stalagtietgordijnen, aangegroeid in duizenden jaren gestage overloop van de terrassen. Het hete water bevat een hoog gehalte aan calcium oxyde. De steen die ontstaat is travertijn. Erboven ligt de Romeinse ruïnestad Hierapolis. De warme bronnen waren voor de badliefhebbende Romeinen een uitgelezen plek om te baden. Tegenwoordig wordt Pamukkale bedreigd omdat de vele hotels de natuurlijke watertoevoer aftappen voor de duizenden even badminnende toeristen.

Komischer is de grot van 'moeder Shipton' (1488-1561), ◄ een historische figuur die voorspellingen deed en een folkloristisch personage is geworden door haar vele profetieën en haar opmerkelijke uiterlijk en persoonlijkheid. Een model heks, zou je kunnen zeggen. Haar voorspellingen waren vaak accuraat en ze werd dan ook gevreesd door tijdgenoten. Haar voorspellingen zijn in onze ogen net zo wazig als die van Nostradamus: je kunt er alle kanten mee op. Maar Mother Shipton's (volgens de legende) geboorteplaats is waar het hier om gaat: de grot van Knaresborough in Yorkshire. De 'Dropping Well' was de eerste openbare attractie

in Engeland, opengesteld in 1630. Geen wonder, want er is heel wat te zien. Behalve de prachtige gordijnen

van versteend water zijn er nu de duizenden voorwerpen, poppen, huisraad, kleding, die als guirlandes aan de gordijnen worden gehangen, met de zekerheid dat ook die eigendommen in een paar maanden versteend zullen zijn.

Tenslotte een oord net als Pamukkale, in Yellowstone park op de grens van Montana, Wyoming en Idaho, waar

de rotsen overgoten zijn met mineraalrijk versteend water en zelfs de insecten van steen kunnen worden...

45

43. WOESTIJNGLAS

Het heeft tot 1932 geduurd voor het merkwaardige Libische Woestijnglas werd ontdekt in de Sahara. Sindsdien is het onderwerp geweest van vele speculaties en van serieus wetenschappelijk onderzoek. Patrick Clayton, een in Egypte werkzame geoloog, waagde zich met een speciaal ontworpen voertuig diep in de Sahara, op zoek naar een legendarische oase, waar volgens een middeleeuwse Arabische overlevering de stad Zerzura zou liggen. Zerzura werd niet gevonden, maar terwijl hij zorgvuldig de zandduinen van het Saad plateau navigeerde vond Clayton wel wat anders: stukken helder geelgroen glas die verspreid lagen tussen de zwarte rotsen en het rossige

zand van de woestijn. Twee jaar lang maakte Clayton verschillende tochten naar het gebied om stukken te verzamelen en te documenteren. Op zijn laatste expeditie deed hij een briefje in een fles - een beproefde methode, zij het niet in de woestijn. Die fles werd 50 jaar later met briefje en al gevonden door een Italiaans archeoloog Giancarlo Negro. Negro's reis in 1985 was de eerste van een serie wetenschappelijke expedities met het doel de geheimen van het Libische glas te ontrafelen. Sindsdien zijn er meer dan 200 artikelen en dissertaties geschreven over dit enigmatisch materiaal.

Het gebied waar het glas gevonden wordt strekt zich uit over het westen van Egypte tot diep in Libië. Wat er zo interessant aan is, is dat het bestaat uit 98% puur silica. In de regel wordt silica glas gevonden waar lava plotseling afkoelt omdat het de zee in stroomt. Dan wordt er een amorfe massa gevormd die lijkt op gebroken glas, en net als glas geen kristalstructuur heeft. Maar

zulk vulkanisch glas bestaat maar voor ongeveer 75 % uit silicium. De rest is kwarts en ijzer- en aluminium oxide. Woestijnglas is het zuiverste natuurlijke glas dat er bestaat, en nergens komt het zo veel voor als in dit stuk van de Sahara, waar naar schatting 1400 ton van het spul moet liggen. De zuiverheid van dit glas geeft het bijzondere eigenschappen. Het kan tot 1700° verhit worden voor het smelt, dat is 500° hoger dan andere natuurlijke glassoorten. Het kan roodgloeiend in water gegooid worden zonder uit elkaar te vallen. Technisch glas waaraan hoge eisen worden gesteld doet het niet beter dan dit woestijnproduct. Nog een raadsel is de grootte van sommige stukken. Er zijn erbij die 25 kilo wegen en zo groot zijn als een voetbal. Elders in de wereld worden alleen maar kleine stukjes gevonden. Waarom is er hier zoveel gevormd? De ouderdom is met 'fission -track' datering vastgesteld op 28,5 miljoen jaar.

Maar een datering is nog geen verklaring. Een mogelijke oplossing van het probleem, nou ja, ligt in het feit dat enkele van de brokken zwart zijn of zwarte plekken hebben. Die stukken bevatten iridium, dat kenmerkend is voor buitenaardse stenen als meteorieten en kometen. Silica glas is ook gevonden op plekken waar een inslag is geweest, maar daar is het meestal gefragmenteerd en ingesloten en versmolten met de rotsen van het landschap. Libisch glas is te puur en te helder om zo te zijn ontstaan. Bovendien is er geen enkele impact site in de omgeving. 150 km verderop is de 'Kebira crater' ◄ , maar sommige wetenschappers zijn nog niet overtuigd dat dat inderdaad een krater is.

Verschillende theorieën zijn er geopperd maar de vorming van zoveel glas is moeilijk te rijmen met wat we weten van meteorieten en smeltend zand. De temperaturen moeten ongelofelijk geweest zijn. Daarom is een van de meer alternatieve theorieën dat er ooit een beschaving is geweest die een atoombom heeft losgelaten op het gebied, en dat het Libische glas daar de stille getuige van is. Die catastrofale gebeurtenis zou dan miljoenen jaren geleden hebben moeten plaatsvinden. Dat lijkt onmogelijk, maar telkens weer blijkt dat de geschiedenis van de mens op aarde meer een kwestie van aannames dan van bewijs is, en de controversiële vondsten stapelen zich op... Het Libische glas werd soms gebruikt voor gereedschappen en wapens, maar het is minder sterk dan steen en beschadigt eerder. In de tombe van Tutankhamon is een geelgroene scarabee gevonden die gemaakt is van Libisch glas. ► Tegenwoordig is het glas te koop en worden er ook moderne sieraden van gemaakt.

46

44. MINERALE EIEREN Het leven van een zandverzamelaar is vol verrassingen.

Enige jaren geleden nam een aardige mevrouw zand voor mij mee van Sedir eiland (Sedir Adasi) in Turkije, van de beroemde 'Cleopatra beach'. Het eiland ligt 18 km ten noorden van Marmaris. Het Cleopatra strand is volkomen afgesloten en wordt met argus- ogen bewaakt ► Niemand mag zand meenemen. Terwijl die verleiding, ook bij niet-zandverzamelaars,

onherroepelijk opkomt. Het zand is namelijk prachtig. Crème-wit, zacht, en de korrels zijn als eieren: glad en ovaalrond. Vandaar de naam: oöliet - eivormig. Die mevrouw was dus niet eerlijk aan haar zand gekomen; ze had het meegesmokkeld in de BH van haar bikini, een beetje voor haarzelf en een beetje voor mij. De bewakers van het strand kunnen je moeilijk in de BH

grabbelen, zal ze gedacht hebben. Waarom wordt dat zand zo bewaakt? Omdat het legendarisch zand is. Sedir Adasi was ooit een Romeins eiland, en de antieke stad Sedrae getuigt daar nog van dat verleden. De legende wil dat het zand voor koningin Cleopatra door haar lover Marcus Antonius hier met scheepsladingen vol heengebracht werd uit Noord Afrika, om haar tere huid tijdens het baden en vrijen niet te beschadigen. Lief, toch? Het strandje is maar klein, en als duizenden zonaanbiddende badgasten allemaal hun BH's zouden vullen zou het bijzondere zand na verloop van tijd op zijn. En legende of niet, het is bijzonder dat er op dit strand precies dit zand ligt, want het komt nergens anders voor in de regio. Oölieten hebben een

bijzondere ontstaansgeschiedenis. Groot of klein - ze vormen zich door afzetting rond een kern. Bij een zandkorrel kan dat iets zijn zo groot als een stofje, bij een grotere oöliet een kiezel of wat dan ook. Hier ► is te zien hoe fossiele oölieten ingebed in kalksteensediment er in doorsnee uitzien.

Elders hebben we het over hele grote knikkers, zoals de Moeraki Boulders die ook laag na laag rond een kern zijn ontstaan. Hier ◄ de vloer van de Chillagoe caves in Australië, bezaaid met oölieten, groter maar ook een stuk minder aantrekkelijk dan de zandkorrels van Cleopatra! Hoewel veel zanden over grote afstanden worden getransporteerd door rivieren, is dat in de tropen minder het geval. Het oölietzand ontstaat daar lokaal. Kleine korreltjes van het een of ander worden

laagje na laagje omhuld door calcium carbonaat, en rollen met de golfbeweging zacht over de bodem van de zee heen en weer. Oölieten maken het grootste deel uit van de zanden in ondiepe wateren rond Mexico en de Bahama's. Maar ook in gematigder streken komen ze voor, bijvoorbeeld in Utah, in het Great Salt Lake, waar de korrels ook op de bodem van het meer worden gevormd. Hiernaast wordt ons een blik in hun gelaagde innerlijk gegund. ►

47

45. WEER'S WAT ANDERS Menigeen zweert bij bakken op het strand. In de regel gebeurt dat óp het zand en niet eronder, in verband met het broodnodige bruin worden. Maar in Japan denken ze daar anders over. Aan vulkanen heeft Japan geen gebrek. Daarom zijn hete bronnen overal op de eilanden te vinden. Maar een duik nemen in een gloeiend hete bron is niet altijd verstandig. Japan heeft ook veel stranden. En hopen zand. Zwart zand, van vulkanische oorsprong. Uit al die componenten ontstond zo'n 300 jaar geleden het

zandbaden. Zandbaden mogen zich in Japan verheugen in een groeiende populariteit. Ook toeristen laten zich tegenwoordig graag levend begraven. In Beppu, Ibusuki en Ibushi zijn beroemde zandbaden.

Tegenwoordig zijn dat moderne badinstellingen waar soms meer dan 500 liefhebbers per dag een zandbad kunnen ondergaan. Het centrum van Beppu is het oudste en ontstond in de 17de eeuw. De plaats heeft 2,849 hete bronnen in de omgeving, die in die tijd als heilig werden beschouwd. Het is de 'hete bronnen hoofdstad' van Japan en heeft het meeste hete water van de wereld, op Yellowstone Park na. Het water is bijzonder, er zijn maar liefst 9 verschillende soorten mineraal water. Beppu is ook mooi om te zien; sommige hete bronnen, de ' Nine Hells of Beppu' zijn een spectaculair gezicht, al moet je er niet te dicht bij komen. Het water van deze hel ▲ is rood gekleurd door de ijzerhoudende bodem. Iedere 'hel' heeft zijn eigen zandbad centrum. Hotels zijn uit de grond gestampt sinds het zandbaden ook in het buitenland meer bekendheid heeft gekregen. Internet weet wel raad met de reclame. Vroeger gebeurde het zandbaden aan het strand. Zand kan heel heet worden zoals we uit ervaring weten en met hete bronnen in de buurt wordt het gloeiend. Dat is het geval in Ibusuki, waar het een temperatuur van 85° kan bereiken. Een mens kan hooguit een zandtemperatuur van 50° verdragen. Tegenwoordig bouwt men grote zandbakken voor rijen liefhebbers. Het zand wordt overgoten met heet bronwater, en als de temperatuur veilig is kunnen de badgasten zich laten

ingraven. Wel met een bescherming om het hoofd. Personeel controleert de temperatuur, delft een tijdelijk zandgraf en helpt je instappen. Langer dan 20 minuten duurt het 'baden' niet. Iemand die het heeft ondergaan zegt: "de eerste paar minuten klopt je hele lichaam, maar dat is geen nare ervaring. Als je je overgeeft wordt je er heel kalm en relaxed van. Door het zweten wordt het zand nog heter, en dan wil je er op een gegeven moment wel uit. De universiteit van Kagoshima deed onderzoek naar het effect van zandbaden op de gezondheid en kwam tot de conclusie dat zandbaden heel gezond is. Het helpt de bloedcirculatie, is goed voor rug en schouderklachten, reumatische aandoeningen en voor de huid. Hier ► bloed dat is afgenomen voor en na het baden: rechts vóór, en links erna. Mooi kleurtje!

48

46. GRAFSTENEN

In ons land zijn meer dan 200 joodse begraafplaatsen. Kleine en grotere, zelfstandige en stukken van algemene begraafplaatsen. De meesten zijn niet meer in gebruik. Weggemoffeld tussen huizen, bijna onvindbaar opgegaan in een stukje ongerepte natuur, of achter hoge muren verborgen voor nieuwsgierigen en beschermd tegen vandalen. Sommige zijn vrij toegankelijk, andere alleen op aanvraag of helemaal niet. Joden begraven hun doden de dag na het overlijden, maar daarna liggen ze volgens voorschrift voor eeuwig op dezelfde plaats. Als je geluk hebt is dat in een stuk natuur dat een eigen biotoopje vormt, omdat er niets aan grafonderhoud wordt gedaan. Laat het maar aan de natuur over om graven en bomen tot een eenheid te maken, soms in innige omstrengeling. ◄ Ik heb begraafplaatsen bezocht waar de konijntjes voor m'n voeten wegsprongen en het hoge gras in eeuwen niet gemaaid was. Maar het bijzondere van joodse

begraafplaatsen is de symboliek op de graven. Die is bij Sefardim (joden uit Spanje en Portugal) anders dan bij Asjkenazim (joden uit Polen etc.). De begraafplaatsen hebben dan ook een ander karakter. Asjkenazische stenen staan rechtop, terwijl de Sefardim hun doden met een liggende steen begraven. Hoewel er een bijbels verbod is op afbeeldingen van mensen, heeft de sefardische cultuur zich daar nooit veel van aangetrokken; hun grafstenen zijn meestal bezet met bijbelse scènes. De grote sefardische begraafplaats van Ouderkerk a/d/ Amstel, Beth Haim (Huis van het Leven) die enkele jaren geleden helemaal gerestaureerd is, is in dit opzicht een cultuurmonument met prachtige bewerkte marmeren grafstenen. ► Baruch Spinoza ligt hier begraven. Asjkenazische begraafplaatsen zijn eenvoudiger, en hier zul je ook geen beeltenissen van personen aantreffen. Wel teksten die uitleggen wie iemand was, wat hij deed, en met wie hij getrouwd was. Die geven een mooi houvast aan korstmossen, zodat een steen soms een kleurig uiterlijk krijgt maar de tekst niet meer te lezen is.

Daarnaast kan men op vele graven symbolen van iemands naam zien: een hert als iemand 'Hirsch' heeft geheten, of een leeuw bij een persoon met de naam Löw. Maar het meest opvallend zijn de graven van mensen die een liturgische functie hebben gehad. Zoals ◄ de handen van de 'Kohen', de priester. Priesterschap is in de joodse religie alleen een liturgische functie, die gekoppeld is aan 'het geslacht van Aäron' de eerste priester in de Bijbel. Iedereen die Cohen, Kohn, Kahen heet, is bij geboorte een priester, en gerechtigd op de Hoge Feestdagen 'Birkas Kouhanim', de priesterzegen uit te spreken, met het gebaar dat op de grafstenen van een Kohen is vereeuwigd. Naast de priester is er de Leviet. Wie Levie heeft geheten was bij zijn leven gerechtigd de kom en het kannetje te gebruiken waar de Kouhanim hun

handen in wassen voor ze de zegen uitspreken. Dat kannetje is op vele graven te zien. ► Dan is er de 'Mohel' , de man die de besnijdenis mag uitvoeren. Hij wordt vereeuwigd door de afbeelding van een doosje met gereedschap. Uit de beeltenis op deze

graafsteen blijkt dat de Leviet ook mohel was. Zo zijn er diverse functies in het liturgische jaar die op grafstenen worden vereeuwigd. Soms in combinatie, zoals ◄ hier, waar een Rabbijn (kroon) en bijbelgeleerde (boek), die ook Cohen heette in beeldtaal vereeuwigd werd. Op Internet (Wikipedia) kunt u alle Joodse begraafplaatsen terugvinden, en ook de informatie of ze wel of niet toegankelijk zijn. Het is de moeite waard om er eens een te bezoeken, al is het alleen maar vanwege de schitterende natuur. Met een bloemetje hoeft u niet aan te komen, maar vergeet niet een paar

kiezelsteentjes mee te nemen om op een graf te leggen!

49

47. EEN STEEN VOOR REGEN

We zouden allemaal wel eens de macht willen hebben over het weer: droog als het blijft gieten en nat als de hitte het gras verdroogt. Sommige mensen beweren dat ze wolken kunnen maken, ook in onze Westerse cultuur. Dat doen ze dan blijkbaar nooit als u en ik het zouden willen. Maar het is niet zo gek als het lijkt, en ook de wetenschap heeft zich al vaak beziggehouden met technieken als 'cloud seeding'. Alleen schijnt dat toch niet op grote schaal toepasbaar te zijn. Misschien maar goed ook. In tropische culturen kan de droogte dramatische vormen aannemen. En natuurlijk zijn er dan sjamanen die proberen die wolken aan de hemel te

roepen. De praktijk van het regenmaken is oeroud, en niet iets om je schouders over op te halen. Mohammed Ibn Zakariya al Razi, een Perzische arts en alchemist, schrijft in de 9de eeuw AD in zijn boek Kitab al Khawas over het gebruik van stenen in het regenmaken. Ik citeer: "Er is een vallei tussen Khurlukh en Bajnak in Turkestan. Als herders met hun vee daardoorheen trekken worden de hoeven van de geiten in wol gewikkeld zodat ze de stenen niet verbrijzelen, want dan zouden de wolken samenpakken en een hevige stortbui zou het gevolg zijn. Mensen kunnen met deze stenen regen brengen wanneer ze maar willen. Dan gaan ze naar een rivier met een steen uit deze vallei, en ze bewegen die steen in het rond, zodat er regen komt. De stenen zijn roodachtig zwart." Recenter gebruik van regenstenen is dat van de Madi en Lugbara stammen uit Oost Afrika die een gebied bewonen in Uganda, Soedan en

het oosten van Kongo. Deze regenstenen zijn in de 20er jaren in het bezit gekomen van het echtpaar Seligman dat in dat gebied antropologisch veldwerk deed. "Deze stenen werden door de Lugbara gebruikt voor het maken van regen in een z.g. 'Stroomritueel': een aantal regenstenen werd bewaard in een verzegelde kalabas, en als er behoefte aan regen was, werd de kalabas opengebroken in een stroom en daar een nacht gelaten.. De Shaman hield de stenen bij zijn oor en riep de regen. Na afloop van het

ritueel werden de stenen dan opnieuw in een nieuwe kalabas verzegeld." Bij de Madi van Uganda was regenmaken een belangrijk ritueel en in hun stamgebied waren ooit 45 centra voor regenmakers Het ritueel gebeurde met regenstenen zoals op de foto. ▲ De konische stenen zijn mannelijk, de ronde vrouwelijk. Regenstenen werden 'ontdekt', want volgens de Bari kwamen ze uit de lucht vallen tijdens regen en onweer. Regenstenen werden in kleipotten bewaard waar ze niet bekeken mochten worden door iemand anders dan het stamhoofd of de regenmaker, op straffe van impotentie. De ceremonie van het regen maken ging aldus: De stenen werden ingesmeerd met vet of olie. Offers werden gebracht aan de god Rabanga en aan de spirits van vorige stamhoofden. Een offermaal werd naar de rituele hut gebracht waar de stenen werden bewaard, en gegeten door de regenmaker en de twee belangrijkste vrouwen van het stamhoofd die het maal ook bereid hadden. Zij waren de enigen die bij het ritueel aanwezig mochten zijn. De regenstenen werden dan in een kleipot geplaatst waar een laagje water in zat, niet teveel en niet te weinig. De regenmaker en de vrouwen kwamen de hut niet uit en aten verder niets gedurende die dag. De regen zou dan moeten vallen. Gebeurde dat niet, dan werd het ritueel nog eens versterkt door een schaap te offeren en te eten. Kwam er teveel regen, dan legde de regenmaker een stok, ingesmeerd met rode oker op het dak van de hut waar de regenstenen werden bewaard. Goden kunnen moeilijk maat houden. Tegenwoordig gebeurt het regenmaken nog steeds, maar op een iets meer toeristische wijze....▲

50

48. ZAND BIJ DE HAND

In landen waar veel zand ligt, ligt het voor de hand dat culturele activiteiten vaak met zand zijn verbonden. Zo ook de divinatie, of geomantie die van zand gebruik maakt om de toekomst te voorspellen of gewoon antwoord te geven op de vragen die het leven oproept. Bij de Dogon van Mali bestaat er al eeuwenlang een traditie van zand divinatie. Wanneer er vragen zijn die de stam betreffen, maken de diviners met grote zorg een traditioneel patroon in het zand, waarin de vraag is 'verwoord' . Het wachten is dan op een woestijnvos.

De volgende dag kijken de diviners of er een vos over het patroon heeft gelopen, en vooral: hoe. De tekenen worden geïnterpreteerd aan de hand van de sporen van de vos.

Een bijzondere zandkunst die verwant is aan die van Vanuatu (elders in dit boekje) al ziet het er anders uit, is die van de Chokwe stam uit Angola. Hun tradities en verhalen worden in het zand getekend op een manier die wiskundigen versteld heeft doen staan. Van deze patronen is dan ook veel studie gemaakt. Bij het tekenen van de patronen worden eerst een aantal

stippen in het zand gezet, waaromheen de lijnen worden getrokken. Zo ontstaan simpele symmetrische en sierlijke patronen die elk hun eigen verhaal te

vertellen hebben. Deze traditie wordt 'Sona' genoemd. In een land waar zoveel zand ligt als in Australië, is het logisch dat er een tekencultuur is ontstaan die nu nog steeds zichtbaar is in de kunst van de Aborigins ▼: dots, rechte en golvende lijnen. Alle Aborigin kunst is symbolisch. Ieder begrip heeft zijn eigen symbool.

Vroeger tekende men de verhalen in zand, nu op doek. Maar het kleurpalet is nog altijd dat van de diepgekleurde zanden van de aarde waarmee de Aborigins zo verbonden zijn. Een andere vorm van zandgebruik is het wijdverbreide zandflesje. In Jordanië kan men zowel flessen krijgen met echt zand of met gekleurd zand, in kunstige woestijscenes opgebouwd. Men brengt lijm aan aan de binnenkant van de fles en gaat dan met een stokje met zand voorzichtig naar binnen. Een geduldvragend werkje, maar dan heb

je ook wat. Behalve in

Jordanië wordt deze vorm van toeristenkunst bedreven in Brazilië, Israël en Amerika, waar het natuurlijk kleurenpalet mensen van oudsher heeft geïnspireerd.

51

49. HET REGENT STENEN Historicus Coen Ackers schreef in 2007 een boek 'Het regent steenen' . Dat boek beschrijft de 19de eeuwse geschiedenis van het spiritisme in Nederland, een geschiedenis die verband heeft met de ervaringen van regenten in het toenmalig Nederlands Indië. Die nuchtere Hollanders werden keer op keer geplaagd door stenenregens, een poltergeistachtig verschijnsel dat op het 'Goena Goena' Java van die dagen nogal eens voorkwam, tot absolute verbijstering van de Hollanders, die natuurlijk in de eerste plaats vandalisme vermoedden. Maar dat bleek al snel niet zo te zijn. Wat het wel was, en is, weten we niet. Wel dat het meestal, net als andere poltergeistverschijnselen, een link heeft met iemand, een puber vaak, die het middelpunt is van de activiteit. 30 stenenregens beschrijft Ackers, tussen 1825 en 1903.

Hoe dan ook, stenen die uit de hemel komen vallen behoren in de parapsychologie tot de best gedocumenteerde fenomenen. Met meteorieten hebben ze niets te maken, dat even voor de duidelijkheid. Zulke stenenregens hebben geen voorkeur voor een bepaalde soort steen. Het zou leuk zijn als het kostbare stenen betrof, maar het zijn bakstenen, kiezels, brokken graniet, steenkolen en alles waar de 'geesten' maar de hand op kunnen leggen. Het gedrag van de stenen is minder willekeurig: ze verwonden (bijna) nooit iemand, ze zijn heet als ze worden opgeraapt, ze beschrijven een baan die lang niet altijd vertikaal is, ze vallen buiten én binnen, er schijnt intelligentie achter hun baan te zitten, en ze vallen vaak langzaam. Nou u weer. Het fenomeen beperkt zich niet tot de een of andere cultuur; het komt overal voor. Zeldzaam, maar toch. Berichten over stenenregens zijn van alle tijden. In het jaar 530 schreef de arts van koning Theoderik van de Astrogothen over een 'duivelse teistering': stenenregens vielen uit de lucht op zijn dak. In 1698 vond een geval van stenenregen plaats in New Hampshire. Men schreef er een pamflet over: "Lithobolia, or the Stone Throwing Devil". Want in die tijd werd de duvel en z'n ouwe moer ingezet om paranormale gebeurtenissen te verklaren. Een zo'n geval uit het boek van Ackers, over de getroffen familie Tesseire op Java, uit 1834: "In dat jaar viel een stenenregen op de tafel terwijl ze zaten te eten, en hetzelfde herhaalde zich twee weken lang in alle vertrekken van het huis. Toen dhr.Tesseire eens in een door buffels getrokken wagen zat, werd hij met harde kluiten aarde bekogeld. Er was niemand in de buurt en de stenen vielen loodrecht naar beneden zonder ooit iemand te verwonden of zelfs te raken. De bewoners tekenden een streep of kruis op enkele van de stenen en gooiden ze in de nabijgelegen rivier, maar "binnen een minuut werden de stenen teruggegooid, allemaal nat maar voorzien van dezelfde tekens." In november 1921 klaagde J.W.Charge, de eigenaar van een warenhuis, over stenen die een onzichtbaar persoon dagelijk tegen zijn bedrijf gooide. De politie ging uit van een grap, tot in maart 1922 het warenhuis geteisterd werd door een voortdurende regen van stenen, variërend in grootte van kiezels tot voetballen. Ook rondom het bedrijf begon het te regenen. Voorbijgangers werden getroffen en sommigen zagen flinke brokken steen voor hun voeten inslaan. Maar niet alles gebeurde met geweld. Een vrouw die het meegemaakt had berichtte die onovertroffen verzamelaar van het merkwaardige, Charles Hoy Fort (1874-1932), dat "er een steen zacht landend voor haar voeten viel vanuit een onzichtbaar punt in de lucht " In 1983 vond er een geval van stenengooien plaats in een flat in een buitenwijk van Tucson, Arizona. Het fenomeen duurde 4 maanden en werd grondig onderzocht door zowel de politie als door Scott D. Rogo (1950-1990), een van de meest ervaren parapsychologen die er zijn geweest. Afrika. 23 december 1982. Een stenenregen die zich uit het niets scheen te materialiseren, begon de Kenyaan Peter Kavoi en zijn familie te terroriseren. Zes maanden later vielen de stenen nog steeds. Ons leven is een nachtmerrie geworden, schrijft Kavoi. "De stenen begonnen te vallen toen we aan het eten waren. De volgende dag begon het opnieuw. De stenen vliegen in het rond en veranderen steeds van richting. Soms zie ik stenen materialiseren in de lucht. Ze vallen overal vandaan, soms heel zacht, maar soms ook met een klap waardoor ze in stukken breken. Af en toe komen ze het huis binnen. Bidden helpt niet." En die stenen maar lachen.....

52

50. VAKANTIE IDEE Stenen beschilderen of graveren is een oeroud gebruik. In Boeddhistische landen, met name in de Himalaya regio kan men velden vol 'Mani' stenen aantreffen: grote stenen waarop de Boeddhistische mantra 'Om Mani Padme Hum' is geschilderd, soms compleet, soms ook met

een enkel symbool. Zulke Mani stenen liggen op onherbergzame routes om de reiziger te herinneren aan de diepere dimensies van het leven. De kleuren verbleken, maar de boodschap is eeuwig. Als u met vakantie gaat dan kijkt u vast wel eens naar stenen. Misschien hebt u zelfs de gewoonte om er af en toe

een op te rapen. Stenen hebben voor veel mensen een bijzondere aantrekkingskracht, en er zijn er die van elke reis er een paar meenemen als souvenir, voor in de tuin of op de tafel. Maar stenen kun je ook beschilderen. Ik kreeg een leuk boekje in handen waarin veel voorbeelden staan van wat je met gladde steentjes kunt doen. Misschien hebt u wel acrylverf in huis. Een paar tubes of potjes in primaire kleuren zijn al genoeg om te mengen en iets leuks te bedenken. Op die manier kunt u natuurlijk ook rune-stenen maken, of stenen met een bepaald symbool erop, zoals een labyrint of astrologische symbolen . Een boekje met symbolen of een

zoektocht op internet zal u meer dan genoeg inspiratie geven. Laat uw fantasie de vrije loop! Acrylverf is snel droog en kan altijd weer overgeschilderd worden, dus bent u niet tevreden met het resultaat, geen probleem. Als u klaar bent kunt u de steen lakken,

zodat de beschildering beter bewaard blijft. Als u de smaak te pakken hebt kunt u zulke vrolijke stenen in uw tuin leggen, of de kinderen hun eigen tuintje laten maken met kleurige stenen. Hele platte stenen kunnen ook als hanger gebruikt worden, als u er een gaatje in boort. Met sommige zachtere steensoorten is dat geen probleem. Gladde stenen zijn op veel plaatsen te vinden.

Kinderen zijn er dol op om ze te zoeken, en dan doet u gewoon gezellig mee... Als u in een bergachtig gebied bent, kijk dan ook eens in een snel stromend riviertje, vaak liggen daar mooie stenen die door het water zijn afgesleten. En mocht u geen schilder zijn, dan kunt u altijd nog twee oogjes op een steen plakken. Veel succes!

53

© Loes Modderman