Woensdag 9 juli 2008 ARCHIEFSPROKKEL DE MAASPOST 9 …...A2-tunnel een prachtige vaargeul. Régis de...
1
Woensdag 9 juli 2008 DE MAASPOST 9 ARCHIEFSPROKKEL De Maas is een “regen- rivier” . Zodra het in Noord-Frankrijk en in de Ardennen enkele weken lang veel regent, zien wij dat in Maas- tricht een paar dagen later aan de kleur van het Maaswater en aan de hoge waterstand. Dat betekent ook dat de Maas in de zomer weinig water te verwerken krijgt, soms bijna droog staat, maar daarentegen in de winter grote hoe- veelheden. In sommige jaren, bijvoorbeeld in 1880 en in 1926, geeft dit aanleiding tot histori- sche overstromingen. Om in de winter al dat water te verwerken, heeft de Maas op bepaal- de plekken dan ook altijd ‘winterbedden’ gehad, ook wel ‘overla- ten’ genoemd. Dat waren oude rivierbed- dingen, die in de zomer droog stonden, maar waar Moeder Maas weer dankbaar gebruik van maakte als er veel water afgevoerd moest wor- den. Ten oosten van Maas- tricht was ook zo’n win- terbed, een oude Maas- arm die functioneerde als wateroverlaat tussen Heugem en Limmel, en daarom ook wel de “Heugemse overlaat” genoemd. Bij hoog water van de Maas ston- den regelmatig grote delen van het Wycker- veld onder water, en bij mijn grootvader aan de Meerssenerweg, naast Villa Wyckerveld, stond de kelder blank en dre- ven de aardappelen doelloos op het water. Wanneer dit gebeurde was Wyck dus een eiland, ten westen en ten oosten ingeklemd door een dubbele stroom van de Maas. Eeuwen lang heeft de overlaat als zodanig gefunctio- neerd. Op de stadsplatte- grond in de Atlas van Braun en Hogenberg uit 1581 staat de overlaat van de Maas rondom Wyck gewoon als een rivierarm afgebeeld. Vanwege het overstro- mingsgevaar werden er in de oude Maasbedding dan ook geen huizen gebouwd. Iedereen weet immers dat een rivier in geval van nood regelma- tig haar oude bedding weer opzoekt. En onze voorouders waren zo slim om de dorpen Ryck- holt, Gronsveld, Amby, Heer of Bunde niet in de Maasvlakte te stichten, maar op de hoogte van de eerste terrassen. Zij kenden immers het gedrag van Moeder Maas. En terecht. Want, zoals een kaart uit het archief van Rijkswater- staat laat zien, bij de overstroming van december 1880 reikte het water tot aan Heer en Amby. En nog in 1912 hield Rijkswaterstaat rekening met de over- stromingsgeul van de Maas, toen er samen met België plannen voor kanalisatie van de Maas werden gemaakt. Op de kaart die toen gemaakt werd staat een brede overlaat aangegeven die het water van de Maas via Heugem achter Wyck richting Limmel laat stromen. Toen na de “annexatie” van 1920 de gemeente Maastricht delen toege- wezen kreeg van de gemeenten Heer (Heu- gemer- en Heerderveld), Amby (Geusselt en Wit- tevrouwenveld) en Meerssen (Limmel, Geusselderbroek, Wyc- kerveld), konden ook daar nieuwe woonwij- ken gebouwd worden, maar er werd terdege rekening gehouden met de overlaat van de Maas. Heel het gebied tussen Villa Wyckerveld en de nieuwgebouwde wijk Wittevrouwenveld bleef dan ook onbebouwd. Maar het overstromings- gevaar bleef. Daarom werd in 1922-1923 ach- ter de villa een kanaal gegraven, dat bij hoog water de functie van de overlaat kon overne- men. En inderdaad, bij de grote overstroming van de Maas in 1926 stond het emplacement van het station blank, en reikte de “brede stroom van de Maas” van Villa Wyckerveld tot aan het Wittevrouwenveld. De jongen op onze foto houdt nog net de voeten droog. Toen het Juliana- kanaal en de stuw bij Borgharen waren klaar- gekomen,dacht men het probleem beheersbaar te hebben, en werd het kanaal achter Wycker- veld in 1932 en 1934 weer gedempt. Maar het waterpeil van 1926 werd in 1993 nog overtroffen. Gelukkig bleef de scha- de toen beperkt, omdat er ondertussen veel maatregelen zijn geno- men. Uiteindelijk kwam op de lege plek van de over- laat een vierbaans auto- weg te liggen,de huidige A2. Een ondertunneling van deze autoweg pre- cies in de oude rivierbed- ding is dan ook niet zon- der risico. Een rivier heeft namelijk wel eens de neiging bij hoog water haar oude bed- ding weer in bezit te nemen. En stel dat Moe- der Maas bij hoog water - en dat hebben we niet in de hand - de oude bed- ding van de Heugemer Overlaat weer eens gaat opzoeken, dan wordt de A2-tunnel een prachtige vaargeul. Régis de la Haye De vaste rubriek ‘Archiefs- prokkels’ wordt verzorgd door medewerkers van het Regionaal Historisch Cen- trum Limburg. Elke twee weken een hele pagina met een nieuw verhaal, opgediept uit de archieven van Maas- tricht. Eerder verschenen sprok- kels kunt u nog eens nalezen op www.rhcl.nl. Regionaal Historisch Cen- trum Limburg, Sint Pieter- straat 7, 6211 JM Maastricht, tel. 043 – 328 55 00, [email protected] Archiefsprokkels Nog in 1912 hield Rijkswaterstaat uitdrukkelijk rekening met een breed overstromingsgebied rondom Wyck. Plattegrond van Maastricht uit de atlas van Braun en Hogenberg van 1581. Wyck is een eiland, tussen twee armen van de Maas. Toen Wyck nog een eiland was Alles wat op deze kaart van Rijkswaterstaat in blauw is aangegeven stond in december 1880 blank. Bij de grote overstroming in 1926 reikte de “brede stroom van de Maas” van Villa Wyckerveld tot aan de eerste huizen van Wittevrouwenveld. De jongeman op onze foto houdt nog net de voeten droog. Op deze luchtfoto van de omgeving van het station is achter de Villa Wyc- kerveld het overstromingskanaal van de Maas duidelijk te zien.
Transcript of Woensdag 9 juli 2008 ARCHIEFSPROKKEL DE MAASPOST 9 …...A2-tunnel een prachtige vaargeul. Régis de...
Woensdag 9 juli 2008 DE MAASPOST 9ARCHIEFSPROKKEL
De Maas is een “regen-rivier”. Zodra het inNoord-Frankrijk en inde Ardennen enkeleweken lang veel regent,zien wij dat in Maas-tricht een paar dagenlater aan de kleur van hetMaaswater en aan dehoge waterstand. Datbetekent ook dat deMaas in de zomer weinigwater te verwerkenkrijgt, soms bijna droogstaat, maar daarentegenin de winter grote hoe-veelheden. In sommigejaren, bijvoorbeeld in1880 en in 1926,geeft ditaanleiding tot histori-sche overstromingen.Om in de winter al datwater te verwerken,heeft de Maas op bepaal-de plekken dan ookaltijd ‘winterbedden’gehad, ook wel ‘overla-ten’ genoemd. Datwaren oude rivierbed-dingen, die in de zomerdroog stonden, maarwaar Moeder Maas weerdankbaar gebruik vanmaakte als er veel waterafgevoerd moest wor-den.
Ten oosten van Maas-tricht was ook zo’n win-terbed, een oude Maas-arm die functioneerdeals wateroverlaat tussenHeugem en Limmel, endaarom ook wel de“Heugemse overlaat”genoemd. Bij hoogwater van de Maas ston-den regelmatig grotedelen van het Wycker-veld onder water, en bijmijn grootvader aan deMeerssenerweg, naastVilla Wyckerveld, stondde kelder blank en dre-ven de aardappelendoelloos op het water.
Wanneer dit gebeurdewas Wyck dus eeneiland, ten westen en tenoosten ingeklemd dooreen dubbele stroom vande Maas. Eeuwen langheeft de overlaat alszodanig gefunctio-neerd.Op de stadsplatte-grond in de Atlas vanBraun en Hogenberg uit1581 staat de overlaatvan de Maas rondomWyck gewoon als een
rivierarm afgebeeld.
Vanwege het overstro-mingsgevaar werden erin de oude Maasbeddingdan ook geen huizengebouwd. Iedereen weetimmers dat een rivier ingeval van nood regelma-tig haar oude beddingweer opzoekt. En onzevoorouders waren zoslim om de dorpen Ryck-holt, Gronsveld, Amby,Heer of Bunde niet in deMaasvlakte te stichten,maar op de hoogte vande eerste terrassen. Zijkenden immers hetgedrag van MoederMaas. En terecht. Want,zoals een kaart uit hetarchief van Rijkswater-staat laat zien, bij deoverstroming vandecember 1880 reiktehet water tot aan Heer enAmby. En nog in 1912hield Rijkswaterstaatrekening met de over-
stromingsgeul van deMaas, toen er samen metBelgië plannen voorkanalisatie van de Maaswerden gemaakt. Op dekaart die toen gemaaktwerd staat een bredeoverlaat aangegeven diehet water van de Maasvia Heugem achterWyck richting Limmellaat stromen.
Toen na de “annexatie”van 1920 de gemeenteMaastricht delen toege-wezen kreeg van degemeenten Heer (Heu-gemer- en Heerderveld),Amby (Geusselt en Wit-tevrouwenveld) enMeerssen (Limmel,Geusselderbroek, Wyc-kerveld), konden ook
daar nieuwe woonwij-ken gebouwd worden,maar er werd terdegerekening gehouden metde overlaat van de Maas.Heel het gebied tussenVilla Wyckerveld en denieuwgebouwde wijkWittevrouwenveld bleefdan ook onbebouwd.Maar het overstromings-gevaar bleef. Daaromwerd in 1922-1923 ach-ter de villa een kanaalgegraven, dat bij hoogwater de functie van deoverlaat kon overne-men. En inderdaad, bijde grote overstromingvan de Maas in 1926stond het emplacementvan het station blank, enreikte de “brede stroomvan de Maas” van VillaWyckerveld tot aan het
Wittevrouwenveld. Dejongen op onze fotohoudt nog net de voetendroog. Toen het Juliana-kanaal en de stuw bijBorgharen waren klaar-gekomen,dacht men hetprobleem beheersbaarte hebben, en werd hetkanaal achter Wycker-veld in 1932 en 1934weer gedempt. Maar hetwaterpeil van 1926 werdin 1993 nog overtroffen.Gelukkig bleef de scha-de toen beperkt, omdater ondertussen veelmaatregelen zijn geno-men.
Uiteindelijk kwam opde lege plek van de over-laat een vierbaans auto-weg te liggen,de huidigeA2. Een ondertunneling
van deze autoweg pre-cies in de oude rivierbed-ding is dan ook niet zon-der risico. Een rivierheeft namelijk wel eensde neiging bij hoogwater haar oude bed-ding weer in bezit tenemen. En stel dat Moe-der Maas bij hoog water- en dat hebben we nietin de hand - de oude bed-ding van de HeugemerOverlaat weer eens gaatopzoeken, dan wordt deA2-tunnel een prachtigevaargeul.
Régis de la Haye
DDee vvaassttee rruubbrriieekk ‘‘AArrcchhiieeffss--pprrookkkkeellss’’ wwoorrddtt vveerrzzoorrggddddoooorr mmeeddeewweerrkkeerrss vvaann hheettRReeggiioonnaaaall HHiissttoorriisscchh CCeenn--ttrruumm LLiimmbbuurrgg.. EEllkkee ttwweeeewweekkeenn eeeenn hheellee ppaaggiinnaa mmeett
eeeenn nniieeuuww vveerrhhaaaall,, ooppggeeddiieeppttuuiitt ddee aarrcchhiieevveenn vvaann MMaaaass--ttrriicchhtt..
EEeerrddeerr vveerrsscchheenneenn sspprrookk--kkeellss kkuunntt uu nnoogg eeeennss nnaalleezzeennoopp wwwwww..rrhhccll..nnll..
RReeggiioonnaaaall HHiissttoorriisscchh CCeenn--ttrruumm LLiimmbbuurrgg,, SSiinntt PPiieetteerr--ssttrraaaatt 77,, 66221111 JJMM MMaaaassttrriicchhtt,,tteell.. 004433 –– 332288 5555 0000,,iinnffoo@@rrhhccll..nnll
Archiefsprokkels
NNoogg iinn 11991122 hhiieelldd RRiijjkksswwaatteerrssttaaaatt uuiittddrruukkkkeelliijjkkrreekkeenniinngg mmeett eeeenn bbrreeeedd oovveerrssttrroommiinnggssggeebbiieeddrroonnddoomm WWyycckk..
PPllaatttteeggrroonndd vvaann MMaaaassttrriicchhtt uuiitt ddee aattllaass vvaann BBrraauunn eenn HHooggeennbbeerrgg vvaann 11558811..WWyycckk iiss eeeenn eeiillaanndd,, ttuusssseenn ttwweeee aarrmmeenn vvaann ddee MMaaaass..
Toen Wyck nog een eiland was
AAlllleess wwaatt oopp ddeezzee kkaaaarrtt vvaann RRiijjkksswwaatteerrssttaaaatt iinn bbllaauuww iiss aaaannggeeggeevveenn ssttoonnddiinn ddeecceemmbbeerr 11888800 bbllaannkk..
BBiijj ddee ggrroottee oovveerrssttrroommiinngg iinn 11992266 rreeiikkttee ddee ““bbrreeddee ssttrroooomm vvaann ddee MMaaaass””vvaann VViillllaa WWyycckkeerrvveelldd ttoott aaaann ddee eeeerrssttee hhuuiizzeenn vvaann WWiitttteevvrroouuwweennvveelldd.. DDeejjoonnggeemmaann oopp oonnzzee ffoottoo hhoouuddtt nnoogg nneett ddee vvooeetteenn ddrroooogg..
OOpp ddeezzee lluucchhttffoottoo vvaann ddee oommggeevviinngg vvaann hheett ssttaattiioonn iiss aacchhtteerr ddee VViillllaa WWyycc--kkeerrvveelldd hheett oovveerrssttrroommiinnggsskkaannaaaall vvaann ddee MMaaaass dduuiiddeelliijjkk ttee zziieenn..
