Naam: M.G.M. Klompenhouwer

Studienummer: 1558978

Vakcode: Bk8090

Ontwerpdocenten HHS: Ir. B. Legel; Ir. J.W. Thijs

Inleverdatum: 25 januari 2010

Deze rapportage werd gemaakt in opdracht van de Bouwkunde aan de TU Delft en de Haagse Hogeschool.Dit werkstuk dient als eindproduct van de ontwerpopgave welke ik maakte binnen het WO Minor-traject vanbovengenoemde instellingen.

In dit eindwerkstuk zal ik inzichtelijk maken hoe mijn visie en ontwerp voor het project zijn ontstaan en ontwikkeld, welkebeslissingen en leermomenten daarbij de revue zijn gepasseerd en hoe ik het gehele ontwerpproces heb ervaren. Doelhiervan voor mij persoonlijk is te leren van het afgelopen halfjaar en de reflectie en bevindingen mee te nemen bij hetvervolg van mijn studie.

Graag wil ik de heren Legel en Thijs bedanken voor de begeleiding, leermomenten en steun op de Haagse Hogeschooltijdens dit intensieve, enthousiast makende traject.

Nootdorp, 22 januari 2010Marleen Klompenhouwer

afdelingen

Bijlage 1 Architectonische onderbouwingBijlage 2 Bouwtechnische onderbouwingBijlage 3 Posterpresentatie kwartaal 1: STAD vs. GEBOUWBijlage 4 Posterpresentatie kwartaal 2: GEBOUW vs. DETAIL

1.0 Beschrijving en analyse van de ontwerpopgave

2.0 Verantwoording en evaluatie van het ontwerpproduct

3.0 Beschrijving van het ontwerpproces

4.0 Verantwoording en evaluatie van het ontwerpproces4.1 Gekozen Ontwerptechnieken

5.0 Reflectie op het ontwerpproces

6.0 Samenvatting en Conclusie

Literatuurlijst

1.1 Ontwerpopgave1.2 Verkenning probleemveld1.3 Visie en Interpretatie van de ontwerpopgave

2.1 Stedebouwkundig Concept2.2 Architectonisch Concept2.3 Ontwerp

01

02

03

04

08

09

10

11

12

1.0

1.1

1.2

Het project omvat het programma voor een bibliotheek in combinatie met vijftig woningen. Belangrijk aspect bij ditprogramma is dat het te maken ontwerp een positieve katalyserende werking heeft. Oftewel: het ontwerp heeft eengenererende invloed en initieert ontwikkeling in haar omgeving.

De locatie voor het te ontwerpen project is het Javaplein in de Indische Buurt te Amsterdam. De Indische Buurt is aan hetbegin van de vorige eeuw ontwikkeld voor de havenarbeiders in het vroeger nabijgelegen havengebied. Dezeoorspronkelijke huisvestingsfunctie is de wijk ontvallen doordat Amsterdam haar havens ging concentreren aan dewestkant van de stad.De Indische Buurt bestaat voornamelijk uit gesloten bouwblokken waarvan de morfologie is bepaald door dedoorlopende verkeersaders in de wijk. Deze bouwblokken (en de daaruit volgende lange zichtlijnen) zijn kenmerkend voorde Indische Buurt.

Locatie

Maatschappelijke context

Openbare ruimte

De overheid constateerde in de Nota Stedelijke Vernieuwing (1997) dat onder andere het stadsdeel Zeebrug en vooralhaar Indische Buurt te maken heeft met werkloosheid, gebrek aan leefkwaliteit en het wegtrekken van bedrijvigheid. Metdeze bestempeling valt de Indische Buurt onder aandachtsgebied en zogenaamde 'Vogelaarwijk'. De negatieve socialeen economische ontwikkelingen dreigen elkaar daar bovenop ook nog eens te versterken, waardoor het leefmilieu steedsminder aantrekkelijk wordt.

De Overheid wil dat de Indische Buurt fysiek, economisch en sociaal naar een hoger niveau getild wordt, zodat met detoekomstgerichte vernieuwingen voorwaarden worden gecreëerd waardoor de Indische Buurt een wijk kan wordenwaarin verschillende bevolkingsgroepen met plezier wonen.

Zowel de kwantiteit als de kwaliteit van de openbare ruimte als verblijfsgebied in de Indische Buurt laat op een aantalplaatsen te wensen over. Het Javaplein heeft nu vooral een verkeersfunctie en fungeert grotendeels als kruispunt tussenverkeersstromen vanuit onder andere de Borneostraat, Molukkenstraat en Javastraat.Het Javaplein lijkt een belangrijke potentiële verblijfsplek in de Indische Buurt, mede door de centrale ligging in de wijk. Hethuidige Javaplein is klein en is geen centrale ontmoetingsplek voor bewoners.

Het huidige Javaplein (eigen foto)

Zicht op Madurastraat en de planlocatie (eigen foto)

Amsterdam Oost (bron: Google Earth)

Overzicht Planlocatie (bron: Google Earth)

Badhuis Javaplein (bron: Google Earth)

1.3

Uitgangspunten, randvoorwaarden en doelstellingen

Hechting versus Onthechting

Openbare Ruimte: Verblijf versus Verkeer

Uitnodigend: Eenheid voor een Diverse omgevingalle

Van Binnen naar Buiten

Om een katalyserende werking in de wijk te verwezenlijken, brengt het te maken ontwerp geen tegenbeweging in debuurt (door zich af te zetten van de omgeving waarin het staat), maar zal het project een extra beweging in de buurt totstand brengen die het karakter van het Javaplein en de Indische Buurt eer aan doet en nieuw perspectief geeft.

Zoals al in paragraaf 1.2 omschreven, heeft het Javaplein vooral door haar ligging de potentie een centraleontmoetingsplek voor de buurtbewoners te worden. De bibliotheek als functie zal daar aan bijdragen. Uitdaging is om denaast haar primaire functie, de locatie an sich als katalysator te laten fungeren. Daarbij spelen in de ogen van de student deopenbare ruimte en een evenwichtige balans tussen verblijf en verkeer een zeer belangrijke rol.

Het ontwerp is uitnodigend voor - en biedt ruimte aan buurtbewoners. Hierbij doelt de student op zowel de bibliotheekals de woningfunctie en de diversiteit aan bevolkingsgroepen binnen de wijk.

Oorspronkelijk had de projectlocatie de invulling van een gesloten bouwblok. Om ontmoeting, openbaar karakter enuitnodiging als bovenstaand te kunnen realiseren, verwacht de student dat het naar-binnen-gekeerd bouwen daaronvoldoende aan kan bijdragen. Uitgangspunt is dan ook om te keren naar een buitengericht ontwerp waarbij deomgeving decor vormt voor de nieuw te bouwen buurtbibliotheek.

2.0

2.1

Uitgaande van de contourlijnen van de oorspronkelijke bebouwing, zorgt h

PLEINENHet ontwerp heeft een tweetal pleinen, waartussen zich de massa van het gebouw bevindt. Elk plein heeft haar eigenkarakter. Het plein aan de zuid/oostzijde is gelegen aan de Javastraat, Borneostraat, Molukkenstraat en Madurastraat.Hier vindt de meeste dynamiek plaats. Rond het plein is een diversiteit van openbare (commerciële) en private functies(wonen). Het plein aan deze zijde zal deze stedelijke dynamiek de ruimte geven en benadrukken in die zin dat het eenoverzichtelijke plaats is die ruimte biedt aan zowel de voorbijganger als de bezoeker.Contrasterend aan de oostzijde van het gebouw, heeft de pleinruimte aan de westkant een rustiger karakter. Het plein iskleinschaliger en is hoofdzakelijk gelegen aan private functies. Nadruk ligt op verblijf: het plein vormt een rustpunt in dedrukte van de stad.

VAN DYNAMIEK NAAR HARMONIE: PLEIN BEPAALT GEBOUWTussen de twee pleinen in staat het gebouw, welke als zowel de scheiding als de verbinding tussen beide pleinenfungeert. Nadruk zal liggen op deze laatste, waardoor een ‘decrescendo’ ontstaat van het dynamische plein, naar hetharmonieuze plein. De gekozen afschuiningen en ontwikkeling van de pleinen, heeft als logisch gevolg dat programmaonderdelen bibliotheek en wonen onder één dak komen te liggen (omgeving bepaalt gebouw).

et volgen van deze rooilijnen voor een(plaatselijke) hechting aan de wijk.. Door zichtlijnen te verlengen en potentiele nieuwe bewegingsstromen te volgen (zienevenstaande schematisering), lijkt een tweetal afschuiningen van de oorspronkelijke rooilijnen een logische ontwikkeling.De afschuining van de massa initieert nieuwe bewegingsruimte, meer overzicht, nieuwe pleinwanden en grotereverblijfsgebieden.Zo ontstaat er door de afschuining aan de oostzijde een verbinding tussen winkelzones Molukkenstraat en Javastraat enrefereert diezelfde afschuining aan de positionering van het tegenoverliggende Badhuisgebouw. Deze laatste veroorzaaktmeer eenheid op het eerder gefragmenteerde plein. Aan de westzijde van het kavel ontspint zich - door een soortgelijkeafschuining - ook een evenwichtigere verhouding tussen verkeersruimte en (mogelijke) verblijfsruimte.

2.2

De route tussen de twee eerder omschreven pleinen geschiedt door het gebouw (door de bibliotheek). Hetarchitectonische concept is een afgeleide te noemen van het stedenbouwkundige concept. Om de verbinding en routetussen het tweetal pleinen te benadrukken, zal de bibliotheek zich overzichtelijk en ‘neutraal’ tussen het tweetal moetenvoegen.

DE BIBLIOTHEEK ALS EEN OPEN BOEK

en ‘open boek’ voor transparantie, overzicht en helderheid, hetgeen aansluit op hetstedenbouwkundig concept en de ontwerpuitgangspunten. Een open boek is uitnodigend. De bibliotheek als een openboek is vanuit de omgeving overzichtelijk en stelt zich transparantDe tweede conceptgedachte

De bibliotheek is toegankelijk. De hoofdentree is gelegen aan de kant van het oostelijke plein,wat voortkomt uit het dynamischer karakter van deze zijde van het gebouw.Via de entrees komt de bibliotheekbezoeker in het centrale gedeelte van de bibliotheek (het binnenplein). Aan ditbinnenplein liggen de algemene functies als mede tentoonstellingsruimte en het administratieve/ organisatorischeprogramma. (voor het complete bibliotheekprogramma: zie bijlage)De bezoeker wordt naar het midden van het binnenplein getrokken door een hoog atrium. Wanneer de bezoeker bij hetatrium staat, ervaart hij de verrassing van het ‘open boek’.Het ‘open boek’ is bereikbaar vanaf de eerste verdieping, langs de kinder- / jeugdafdeling en uitleen voor muziek en filmen bevat de (volwassen) boekenafdelingen. Naast de opslag voor boeken, herbergt de ‘boekenkast over vierverdiepingen’ meerdere functies:

03) Verzameling (van boeken).

Voor de uitwerking van het ontwerp (onder andere) het ‘open boek’, zie bijlage 1: Architectonische Onderbouwing

Het idee voor de bibliotheek als open boek ontvouwt zich in twee aspecten:In de eerste gedachte staat e

en uitnodigend (in routing, materialisatie en vorm) op.is om de boekenafdelingen van de bibliotheek onder te brengen in een meer letterlijke zin

van een open boek, welke opent naar de wijk en zo leesbaar is voor haar buurtbewoners.

vanaf beide pleinen

01) Verplaatsing (verticaal transport via trappen);02) Verpozing (leesplekken);

2.3

Bibliotheek

Zicht op het Atrium en het ‘Opengeslagen Boek’ Verrassing op de route tussen het tweetal pleinen

Appartementen

Parkeren

Het appartementencomplex omvat 15 studiowoningen, 16 tweekamer- en 19 driekamer appartementen. Hetwoongedeelte van het gebouw heeft een gemeenschappelijke entree aan de Madurastraat en geeft toegang tot internegalerijen vanaf de eerste tot en met de vijfde verdieping. De galerijen lopen achter ‘de kaft van het open boek’ langs. Hetappartementendeel staat fysiek los van het bibliotheekgedeelte. De galerijen en de bibliotheek hebben echter wel eenvisuele verbinding: door middel van wandopeningen en doorkijken naar de boekenafdelingen staan de bewoners en debibliotheekbezoekers met elkaar in verbinding. De woonlagen zijn onderling verbonden middels vides, waarover deappartementen worden omsloten door loopbruggen.

Om zoveel mogelijk openbare verblijfsruimte te kunnen realiseren, is de parkeerfunctie verplaatst van de randen vanhet kavel naar een ondergrondse parkeergarage. Per voertuig is de garage bereikbaar vanaf de noordzijde van hetgebouw (vanuit de Madurastraat). Bewoners hebben een interne toegang tot het parkeerniveau, waar tevensbergingen gesitueerd zijn. Bezoekers van de bibliotheek kunnen de parkeergarage te voet bereiken vanaf een trap-/en lifteenheid op het plein aan de oostelijke zijde.

De parkeergarage telt 78 parkeerplaatsen voor bewoners en bezoekers. Naast het parkeergedeelte is er plaatsvoor technische ruimte, als mede bergingen, behorende bij de appartementen.

Boven: Doorkijk vanaf de appartementenontsluiting naar de bibliotheekOnder: Organisatie Hoofdfuncties per laag (van -1 naar +5 v.l.n.r.)

Gevels

De bibliotheek is een nieuwe functie binnen de wijk en geeft haar vernieuwing gestalte. Deze vernieuwing uit zich onderandere in de materialisatie van het exterieur: de materialisatie van de bibliotheek volgt het transparante, overzichtelijke enuitnodigende karakter uit het concept.. Het wonen speelt in oorsprong van de wijk al een prominente rol, ook rond hetJavaplein. Materiaalgebruik van het exterieur ter plaatste van de woonfunctie in het ontwerp refereert daarom meer naarde oorspronkelijke, bestaande wijk. (in de vorm van metselwerk).

Het ontwerp voor de gevels bestaat uit een bepaalde gelaagdheid:[ ] De verhouding open/ gesloten volgt uit de hoofdfuncties wonen en bibliotheek en gevelanalyse

naar van onder andere de Berlageblokken tegenover het gebouw aan de Javastraatzijde;

[ ], [ ] en [ ] Wegens de behoefte/ eis aan buitenruimte ten plaatste van de appartementen worden fransebalkons toegevoegd. Deze elementen uiten zich in een speels, neutraal patroon over de woninggevels.

Belangrijk hierbij is het individuele element, het ritme en de compositie (de balkons ‘bewegen’ losvan elkaar en leggen geen extra verticale of horizontale nadruk);

[V] Om te benadrukken dat de functies bibliotheek en wonen gezamenlijk in de bouwmassa wordengehuisvest, is een gemeenschappelijk, horizontaal element in de gevel toegepast.

De toegangen tot het gebouw worden gemarkeerd door een vergroting van de vierkante elementen als omschreven bij[ ]. De toegangen tot de bibliotheek krijgen gestalte in de vorm van taatsdeuren, welke een duidelijke, doch uitnodigendeovergang vormen tussen binnen en buiten.

Boven: Impressie materialisatie exterieurOnder: gevelaanzichten v.l.n.r: noorgevel, westgevel, zuidgevel, oostgevel

3.0

Het ontwerpproces omvatte verschillende, vooraf vastgestelde fasen.In het eerste kwartaal lag de nadruk op analyse en conceptvorming op vooral stedebouwkundig en architectonisch niveau,wat resulteerde in een -eigen interpretatie van het- programma en schetsontwerp voor het Javaplein en de bibliotheek. Hettweede kwartaal lag het accent op niveaus ‘Gebouw versus Detail’ waarin de opzet uit het eerste kwartaal verder uitdiende worden gewerkt tot een kwalitatief, realistisch ruimtelijk ontwerp.

4.0

Tijdens het traject was het continue schakelen tussen de verschillende niveaus (architectonisch, stedebouwkundig,bouwtechnisch) binnen het integrale project. Ik heb nagestreefd bij elke stap terug te koppelen naar het concept van hetOpen Boek. Door dit te doen, bleef het ontwerpproces een opeenvolging van logische stappen, functioneerde hetconcept als rode draad binnen het ontwerpproces en kon ik mijzelf en met name het ontwerp controleren op het volgen vandeze rode draad. .

In de start van het project heb ik informatie vergaard door het lezen van tijdschriften architectuurboeken. Inzicht in deprojectlocatie en planomgeving heb ik -naast bezoek aan de locatie- vooral gekregen door het lezen van bijvoorbeeld deNota Stedelijke Vernieuwing en het zoeken van informatie op internet en Google Earth.

Met name in de analysefase is er veel onderzoek verricht in groepsverband. Taken werden effectief verdeeld enuitgevoerd, waardoor elke individuele student meer tijd over had eigen ideeën en visies te ontwikkelen. Tijdens het latereproces lag het accent vooral op het individuele werk, maar groepsoverleggen en begeleidingsmomenten kwamen zekervan pas om een objectieve, opbouwend kritische kijk van de medestudenten (en uiteraard van de begeleiders) teontvangen.

De schetsrol bleek dit project leidend voor zeker het eerste kwartaal van het traject. De ideevorming op papier met dehand werkte voor mij dit project effectief en snel. Ook het maken van modellen gaven snel ruimtelijk inzicht in debruikbaarheid van ideeën. Pas voor de uitwerking van het ontwerp gebruikte ik tekenprogramma’s als AutoCAD,Photoshop en incidenteel 3d software.

Analyse

Ontwerp

Ontwerp proces volgens stappenplansemesterboek TU Delft

Ontwerpproces door de student

5.0

Vanaf de analysefase ben ik op zoek gegaan naar ruimtelijkheid. Eerst in de omgeving -op stads en wijkniveau-, later in hetgebouw. Zowel het stedebouwkundig, als het architectonisch concept zijn ontstaan tijdens het zoeken naar ruimtelijkheid.Terugkijkend naar het ontwerp, is die zoektocht naar terug te zien. Het accent lag hierbij op de stedelijke ruimte (pleinen) ende bibliotheek. Het semi-openbare deel van het woningcomplex heeft in hetzelfde kader ook de nodige aandacht gehad.Naar mijn mening is in het vervolg zeker nog mogelijk hier meer uit te halen. De zoektocht naar ruimtelijkheid lijkt enigszinsop te houden bij de voordeur van de appartementen.

OntwerpprocesAchteraf gezien denk ik dat in verband met het enigszins krappe tijdsbestek, ik het proces tactischer aan had kunnenpakken. Ik ben naar mijn mening in zekere mate te lang doorgegaan met het afwegen van verschillendeontwerpoplossingen en het in-de-vingers-krijgen van mij eigen plan.In de laatste weken voor de eindpresentatie in het tweede kwartaal kreeg ik last van tijdsdruk en stress, wat invloed heeftgehad op mijn productiviteit en effectiviteit. Hier zal ik in het vervolg rekening mee zal moeten houden, want het is naar mijnmening ten koste gegaan van de posterpresentatie.Het plan zit goed in mijn hoofd en vingers, maar ik heb geen tijd kunnen nemen om de presentatie vanaf een afstand ,objectief te bekijken en zo het project voor de toehoorders inzichtelijk te maken.

Bij een volgend project zal ik er absoluut meer rekening mee houden dat de posters vanaf afstand een completer en metname leesbaarder beeld geven van mijn plan. Ik moet daarom in het vervolg effectiever te werk gaan om ruimte te winnenaan het einde van een project. Die ruimte heb ik naar mijn mening nodig voor extra mentale voorbereiding, eventueleuitloopmogelijkheid en gelegenheid tot verbeteren en aanpassen van de presentatiemiddelen.

in essentie

- K

- Ministerie van Verkeer en Waterstaat (1997), Nota Stedelijke Vernieuwing, beleidsnota, Den Haag

- Referentiebeeld groen geglazuurde baksteen (pagina 7), Semesterboek HTO Schakelsemester 2009/2010, TU Delft

- Satelietbeelden (pagina 1), Google Earth (maps.google.com)

- Referentiebeeld Taatsdeur (pagina 7), Insulacollege (www.insulacollege.nl)

- Referentiebeelden Spiderglass (pagina 7), Saint Gobain - Glass (www.saint-gobain-glass.com)

- Ching, Francis D.K. (2007) Architecture form, space and order, Third Edition, John Wiley & Sons, Inc, Hoboken, New Jersey.

leijer, E. (2004) Instrumenten van de architectuur, Amsterdam, SUN

- Leupen, B; Grafe, C; Kornig, N; Lampe, M; Zeeuw P. de (2005) Ontwerp en analyse., Rotterdam, Uitgeverij 010

Bijlage 1 Architectonische onderbouwing

Bijlage 2 Bouwtechnische onderbouwing

Bijlage 3 Posterpresentatie kwartaal 1: STAD vs. GEBOUW

Bijlage 4 Posterpresentatie kwartaal 2: GEBOUW vs. DETAIL

Aanzichten boekenkast

Plattegronden boekenkast (Niveau’s +01 t/m +05)