Wim van de Grift Drachten Juni 2013

Wim van de GriftDrachtenJuni 2013

Zeer zwakke scholen in het voortgezet onderwijs

Het

In de wet op het voortgezet onderwijs staat:

Het bevoegd gezag voldoet niet aan de wettelijke opdrachten voor het onderwijs wanneer de leerresultaten onvoldoende zijn

De leerresultaten zijn onvoldoende wanneer: • de gemiddelde examenresultaten en • het doorstroomrendement gedurende 3 jaar onder het niveau van vergelijkbare scholen liggen

Wanneer is een school zeer zwak?

Op dit moment (juni 2013) staan op de website van de Inspectie van het Onderwijs:

• 23 afdelingen van in totaal 17 schoolbesturen voor voortgezet onderwijs die zeer zwak zijn

• 7 van deze 23 afdelingen staan in de drie noordelijke provincies

Wat is het probleem?

• vier verklaringen voor het zeer zwak worden van scholen

• compensatiehypothese• additiviteitshypothese• contingentietheorie• theorie over gelegenheid tot leren

en• drie plannen om dit aan te pakken

• beleid maken op de leerlingeninstroom• beleid maken op opbrengsten, gebruik van de tijd en professionalisering van leraren• de professionalisering van leraren

Wat komt er aan de orde?

1. Compensatiehypothese (Chrispeels, 1992; Janssens, 2001; Teddlie, Stringfield, & Reynolds; 2000)

2. Additiviteitshypothese (Baumert, Stanat, & Waterman, 2005; Janssens, 2001; Opdenakker & Van Damme, 2005; Reynolds & Teddlie, 2000; Willms, 1986)

3. Contingentietheorie (Creemers, Scheerens, & Reynolds, 2000; Scheerens & Bosker, 1997)

4. Theorie over gelegenheid tot leren (Van de Grift & Houtveen, 2006; 2007ab; Houtveen, Van de Grift, Kuijpers, Boot, Groot & Kooijman, 2007)

Theorieën over het zeer zwak worden van scholen

Scholen in gebieden met veel laagopgeleide ouders moeten ervoor compenseren dat veelleerlingen achter liggen in hun ontwikkelingEerst moeten basale zaken (zorg voor eenveilige, ordelijke en stimulerende omgeving, zorgen dat leerlingen op school komen) geregeldzijn voordat aan onderwijs gedacht kan wordenGevolgen:• leraren op scholen in sociaal economisch zwakke gebieden

moeten harder werken voor hetzelfde resultaat dan de leraren op andere scholen

• neveneffect: grotere mobiliteit van leerlingen en personeel

1. Compensatiehypothese

Scholen in sociaal economisch zwakke gebieden lopen door segregatie en concentratie van zwak presterende leerlingen grotere risico’s op lagereopbrengsten, zelfs als deze opbrengstenstatistisch gecorrigeerd worden voor socialeen economische achtergronden van de oudersGevolg:• op deze scholen wordt ervaren dat de gebruikelijke correctie

voor de sociale en economische achtergronden niet voldoende compenseert voor de taakverzwaring die leraren ondervinden

2. Additiviteitshypothese

Door ineffectief schoolbeleid is er een slechte fit tussen interne en externe factorenBijvoorbeeld:• het handhaven van een school(soort) bij een teruglopende

leerlingeninstroom• het op grote schaal werken vanuit een niet getoetst

pedagogisch ideaal met personeel dat daar nog niet klaar voor is

• problemen in het leiderschap, of tweespalt in het lerarenteam over de te varen koers

3. Contingentietheorie

Leerlingen op onderpresterende scholen krijgenonvoldoende gelegenheid om zich op het examen voor te bereiden door: • een gebrekkig leerstofaanbod • te weinig leer- en instructietijd• zwak pedagogisch didactisch handelen• een onvoldoende stimulerend onderwijsleerklimaat • onvoldoende kennis over vorderingen van leerlingen• onvoldoende adequate procedures om zwakke

leerlingen te helpen

4. Theorie over gelegenheid tot leren

Data:• 37 afdelingen van in totaal 23 scholen voor

voortgezet onderwijs die in juli 2010 zeer zwak waren

worden vergeleken met twee landelijke steekproeven uit:• 2008 (n=186) en • 2009 (n=165)

Onderzoek naar evidentie voor deze hypothesen en theorieën

‘08 ‘09 zzs1 Leraren zorgen dat leerlingen op

respectvolle wijze met elkaar en met leraren omgaan

99 99 94

2 Sociale veiligheid van leerlingen en personeel is gewaarborgd

97 98 78

3 Ongeoorloofd verzuim van leerlingen is beperkt

98 100 77

4 Leerlingen maken efficiënt gebruik van de onderwijstijd

83 90 41

Evidentie voor de compensatiehypothese

Evidentie voor de compensatiehypothese

Naar prestaties van Friese en andere leerlingen in het noorden zijn diverse studies gedaan:• Wijnstra, J.M. (1976). Het onderwijs aan van huis uit friestalige

kinderen. Den Haag, SVO.• Gorter, D., Jelsma, G.H., Van der plank, P.H. & Vos, K. (1984). Taal yn

Fryslân. Ljouwert, Fryske Akademy• Van Langen, A. & Vierke, H. (1992). Het onderwijs in de noordelijke

plattelandsgebieden Nijmegen, ITS• Van de Grift, W. (2001). IST en RST in Fryslân. (Niet gepubliceerd)• De Jong, S. & Riemersma, A.M.J. (1994). Taalpeiling yn Fryslan.

Ljouwert, Fryske Akademy• Van Langen, A & Hulsen, M. (2001). Prestaties van leerlingen en het

gebruik van Fries als voertaal op basisscholen in Friesland. Nijmegen, ITS

• Van der Vegt, A.L. & Van Velzen, J (2002). Dilemma’s in het groen. Utrecht: Sardes

• Van Ruijven, E.C.M. (2004). Onderwijseffectiviteit in yn Fryslân. Ljouwert, Fryske Akademy

• De Boer, H. (2009). Schoolsucces van Friese leerlingen in het voortgezet onderwijs. Groningen, GION

• Drentse Onderwijsmonitor 2011

Zeer zwakke afdelingen voor voortgezet onderwijs zijn te vinden in:

de drie noordelijke provincies 41.9%de vier grote steden 25.8%de rest van Nederland 32.3%

100%

Eerste evidentie voor de additiviteitshypothese

Er is helaas nauwelijks onderzoek uitgevoerdnaar de mobiliteit van leerlingen en personeel:• Zitten de leerlingen wel voldoende lang op de

betreffende school om de school verantwoordelijk te kunnen stellen voor hun resultaten?

• Is door het lerarentekort een ‘lerarentrek’ op gang gekomen die ten koste gaat van de kwaliteit van het pedagogisch didactisch handelen?

Verdere evidentie voor de compensatie- en de additiviteitshypothese is nodig

Op enkele zeer zwakke afdelingen: • wordt ‘krampachtig’ een theoretische leerweg

of een havo/vwo-afdeling in stand gehouden voor veel leerlingen met een lager schooladvies

• wordt op grote schaal een ingrijpende vernieuwing van het onderwijs ingezet zonder dat het personeel er klaar voor is en zonder veel bewijs dat het ook werken zal

• zijn in korte tijd veel wisselingen in de directie geweest en/of is tweespalt in het lerarenteam over de te varen koers

Evidentie voor de contingentietheorie

‘08 ‘09 zzs1 Jaarlijks opbrengsten evalueren 78 77 352 Systematisch leerproces

analyseren67 75 21

3 Planmatig werken aan verbeteringen

84 80 41

4 Kwaliteit van processen borgen 56 61 65 Kwaliteit schoolexamen en

toetsing borgen87 89 38

Evidentie voor de contingentietheorie: de schoolleiding heeft onvoldoende zicht op opbrengsten, toetsing en schoolprocessen en treft onvoldoende verbetermaatregelen

1. Schoolverzuim en onnodig verlies van onderwijstijd

2. Onvoldoende zicht op leervorderingen en onvoldoende zorg en begeleiding voor leerlingen die dat nodig hebben

3. Onvoldoende garantie dat de lessen van alle leraren aan basale eisen voldoen

4. Minder leraren beschikken over complexere pedagogisch didactische vaardigheden

Evidentie voor de theorie over gelegenheid tot leren

‘08 ‘09 zzs1 Uitval van geplande

onderwijsactiviteiten blijft beperkt

90 93 89

2 Ongeoorloofd verzuim van leerlingen is beperkt

98 100 77

3 Leerlingen maken efficiënt gebruik van de onderwijstijd

83 90 41

Schoolverzuim en onnodig verlies van onderwijstijd

‘08 ‘09 zzs1 Samenhangend systeem voor

volgen van leerlingen93 96 53

2 Bepalen van aard van de zorg die leerlingen nodig hebben op basis van gegevens

94 94 73

3 Planmatige zorg 77 83 73

Onvoldoende zicht op leervorderingen en onvoldoende zorg en begeleiding voor leerlingen die dat nodig hebben

‘08 ‘09 zzs

1 Sociale veiligheid van leerlingen en personeel is gewaarborgd

97 98 78

2 Leraren zorgen dat leerlingen op respectvolle wijze met elkaar en met leraren omgaan

99 99 94

3 Leraren realiseren een taakgerichte werksfeer

89 94 36

4 Leraren leggen duidelijk uit 98 99 79

Onvoldoende garantie dat de lessen van alle leraren aan basale eisen voldoen

‘08 ‘09 zzs1 Leerlingen krijgen te maken met

activerende werkvormen57 62 10

2 Leraren stemmen didactisch handelen af op verschillen tussen leerlingen

45 44 944

3 Leerstofaanbod maakt afstem-ming mogelijk op onderwijs-behoeften van individuele leerlingen

90 93 44

Minder leraren beschikken over complexere pedagogisch didactische vaardigheden

Externe locus of control voor bestuur, schoolleiding en leraren:

• De compensatiehypothese• De additiviteitshypothese

Interne locus of control voor bestuur en schoolleiding:

• De contingentietheorie

Interne locus of control voor schoolleiding en leraren:

• De theorie over gelegenheid tot leren

Externe en interne locus of control

Plan 1: Schoolleidingen kunnen scherper allocatie en determinatiebeleid voeren bij de plaatsing van leerlingen

Gebaseerd op de contingentietheorieSlimmer reageren op veranderingen in het aantal en het niveau van de leerlingeninstroom

Het aanbod van 12-jarigen in Nederland

20002002

20032004

20052007

200820092010

2013

201420152016

2017

20182019

2020

20012006 2011

2012

165000

170000

175000

180000

185000

190000

195000

200000

205000

210000

aantal 12-jarigen (bron: op basis van aantal geboorten in CBS, Statline)

Bij een afname van het aantal leerlingen in het voortgezet onderwijs komen er meer scholen met kleine vwo, havo en tl-afdelingen

Gevolg 1: Scholen zullen hun best gaan doen om kleine vwo, havo en tl-afdelingen in stand te houden

Gevolg 2: vwo, havo en tl-afdelingen zullen minder selectief zijn bij de instroom

Er zijn geleidelijk meer leerlingen in havo en vwo gekomen

1990 2000 2006 2007 2008 2009 20100

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Vijftien jaar geleden ging minder dan eenderde (32%) van de leerlingen naar HAVO of VWO, nu is dat al bijna de helft (44%)

Gevolg:Scholen zijn een ‘kansenbeleid’ gaan voeren• Heterogenere groepen in de hogere

onderwijssoorten (meer havisten in vwo, meer mavisten in havo, meer kb-leerlingen in mavo)

• Concentratie van zwakke leerlingen in de basisberoepsgerichte leerweg van het vmbo (minder kb-leerlingen in de basisberoepsgerichte leerweg)

Wat gebeurt er met de schoolcijfers bij een selectie-, dan wel kansenbeleid?

th. leerw. havo vwo‘Gewone’ selectie 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15Gemiddelde score 3 8 13

Selectiebeleid (1) 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15Gemiddelde score 3,5 (4) 9 13,5

Kansenbeleid 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15Gemiddelde score 2,5 7 12,5

Bij een selectie- (dan wel kansen-)beleid gaat het gemiddelde in elk van de subgroepen stijgen (dan wel dalen) terwijl het grand mean gelijk blijft Dit staat bekend als Simpsons paradox

% lln % goed

st. score

gemiddelde score van leerling met advies …

gemiddelde score van basisschool met…

7% < 50 518

43%

50 519 VMBO-B

62 527 > 50 allochtone lln

65 528 VMBO-K

70 532 VMBO-GT

74 535 landelijk gemiddelde

38% 75 536 VMBO-GT/HAVO

76 537 > 50 ongewogen lln

12% 90 546 VWO

Scores eindtoets basisonderwijs en advies

Valkuil: De wet van Campbell

In 1976, formuleerde Campbell een ‘ijzeren’ sociaal wetenschappelijke wet over het gedrag van mensen die beoordeeld worden:

'The more a quantitative social indicator is used for decision-making, the more this indicator will be a subject of misrepresentation and corruption and the more the social process is misrepresented, the more that indicator must be monitored.' (Campbell, 1976, 35).

De wet van Campbell geldt bij uitstek voor het beoordelen van opbrengsten van scholen


De leerresultaten zijn onvoldoende wanneer:

• de gemiddelde examenresultaten en • het doorstroomrendement gedurende 3 jaar onder het niveau van vergelijkbare scholen liggen

Scholen kunnen hun leerresultaten verbeteren zonder de kwaliteit van hun onderwijs te verbeteren door:


Een scherper • allocatie-, en • determinatiebeleidbij de plaatsing van leerlingen

• voldoende zicht krijgen op opbrengsten, toetsing en schoolprocessen en verbetermaatregelen treffen

• schoolverzuim en onnodig verlies van onderwijstijd voorkomen

• een goed leervorderingen systeem gebruiken• de zorg en begeleiding van leerlingen verbeteren• zorgen dat de lessen van alle leraren aan basale eisen

voldoen (stimulerend en veilig klimaat, efficiënte organisatie, duidelijke instructie)

• zorgen dat leraren verder professionaliseren op complexere vaardigheden (activeren van leerlingen en inspelen op verschillen)

Plan 2: Schoolleidingen van zeer zwakke scholen zouden intensiever beleid kunnen maken op opbrengsten, gebruik van de tijd en professionalisering van leraren

Plan 3: professionalisering van leraren

Leraren werden geprofessionaliseerd voor• technisch lezen (BAO) (Houtveen & Van de Grift, 2012) • technisch lezen (SBAO) (Houtveen, Van de Grift & Brokamp, submitted)• begrijpend lezen (BAO) (Houtveen & Van de Grift, 2007)• rekenen/wiskunde (BAO) (Houtveen, Van de Grift & Creemers, 2004)

Aanpak professionalisering van leraren

Gedurende 2 jaar, 2 keer per jaar

• Observatie door vakdidacticus daarna feedback en afspraken over verbeterpunten

• Observatie door speciaal getrainde collega daarna feedback en afspraken over verbeterpunten

• Overleg in het lerarenteam onder leiding van de vakdidacticus over de resultaten en de voortgang van zowel leerlingen als als leraren

• Hulp bij het maken van een interventieplan voor leerlingen die achterop gekomen waren

Aanpak professionalisering van leraren

De leraren in de experimentele groep groeiden in 2 à 3 jaar gemiddeld bijna een hele standaarddeviatie in hun vaardighedenDat is ongeveer evenveel als de achterstand die de beginnende leraar heeft op de leraar met 15 jaar ervaring!

Na correctie voor verschillen in voormeting, sekse, intelligentie, etniciteit en leeftijd, intelligentie boekten de leerlingen uit de experimentele groepen een kwart tot tweederde standaard deviatie meer leerwinst dan de leerlingen in de controlegroepen

Les uit de onderwijseconomie

Leerlingen die leraren hebbendie een standaarddeviatie beter zijn bereiken 10% tot 25% meer leerwinst(Aaronson, Barrow & Sander, 2007; Brandsma & Knuver, 1989; Bosker & Witziers, 1996; Hanushek & Rivkin, 2010; Houtveen & Van de Grift, 2007a; 2007b; Kane & Staiger, 2008; Rivkin, Hanushek &. Kain, 2005; Roeleveld, 2003; Rockoff, 2004; Wijnstra, Ouwens & Béguin, 2003)

Leerlingen die leraren hebbendie een standaarddeviatie beter zijn gaan later per jaar gemiddeld 20.000 dollar meer verdienen(Hanushek, 2011)

Resultaten professionalisering van leraren

Resutaten experimenten van: Houtveen & Van de Grift, (2012); Houtveen, Van de Grift & Brokamp (submitted); Houtveen & Van de Grift (2007); Houtveen, Van de Grift & Creemers (2004)

Lezen SBAO

Aanv. lezen

Begr lezen

Rek. .

Effectieve instructietijd (minuten per week) .54 1.47

Klasmanagement .33 -.07 2.22

Scheppen van een exploratief leerklimaat .91 .51Stimuleren van vertrouwen in eigen kunnen 1.19 1.67 .27Directe instructie 2.50 .52 1.47

Intensiveren van de les en activeren van leerlingen 1.13 .42 2.44

Doelen stellen .44 .73 1.88 .30

Monitoren leerlingenvorderingen .53 .95 1.10 -.07

Reflectie op eigen onderwijs .04 1.78 .27Afstemmen van de instructie op verschillen 1.45 .59

Extra leertijd voor zwakke leerlingen .99 1.26

Pre-teaching van zwakke leerlingen .88

Re-teaching van zwakke leerlingen .09

Extra individuele hulp voor zwakke leerlingen .50Hergroeperen van leerlingen 1.05

Handelingsplannen maken .00 .27 3.10 1.38

Overleg met collega’s over vorderingen leerlingen .04 1.33 1.12Extra leerwinst van leerlingen in de exp. groep 1.44 .28;.62 .36 .52

Wim Ik heb geconstateerd dat Anton bij het begin van de les voor de leerlingen verduidelijkte wat zijn lesdoelen waren

Dik Ik zag ook dat hij werkvormen hanteerde die leerlingen activeren

Wim Ja, en ik heb ook gezien dat hij tijdens de instructie naging of leerlingen de leerstof hebben begrepen,maar ik heb nog niet gezien dat hij het zelfvertrouwen van zwakke leerlingen stimuleerde

Beoordeling van een beginnende leraar

toont in gedrag en taalgebruik respect voor leerlingen -5.57 1 voorlopigenormeringgeeft duidelijke uitleg van de leerstof -1.94 2

zorgt voor ontspannen sfeer -1.78 3ondersteunt het zelfvertrouwen van leerlingen -1.05 4geeft feedback aan de leerlingen -.99 5zorgt voor een ordelijk verloop van de les -.95 6

klimaat zorgt voor wederzijds respect -.85 7 halverwege opleidingzorgt voor doelmatig klassenmanagement -.76 8geeft goed gestructureerd les -.71 9bevordert dat leerlingen hun best doen -.67 10gebruikt leertijd efficiënt -.67 11

organisatie gaat tijdens verwerking na of leerlingen opdrachten goed uitvoeren -.50 12stelt vragen die leerlingen tot denken aanzetten -.42 13betrekt alle leerlingen bij de les -.12 14verduidelijkt bij de aanvang van de les de lesdoelen -.12 15hanteert werkvormen die leerlingen activeren -.04 16duidelijke uitleg van didactische hulpmiddelen en opdrachten .16 17stimuleert leerlingen om over oplossingen na te denken .16 18

uitleg gaat tijdens instructie na of leerlingen de leerstof hebben begrepen .23 19 startende leraarstimuleert het zelfvertrouwen van zwakke leerlingen .36 20

activeren zorgt voor interactieve instructie .65 21 1-5 jr ervaringmoedigt kritisch denken van leerlingen aan .65 22bevordert het toepassen van het geleerde .71 23 6-15 jr ervaringlaat leerlingen hardop denken .81 24 gemiddelde leraarleert leerlingen hoe complexe problemen te vereenvoudigen 1.26 25 16-20 jr ervaringgaat na of de lesdoelen werden bereikt 1.32 26stimuleert het gebruik van controle activiteiten 1.54 27leert leerlingen oplossingen checken 1.57 28stemt de instructie af op relevante verschillen tussen leerlingen 1.79 29

leren leren vraagt leerlingen na te denken over strategieën bij de aanpak 1.82 30biedt zwakke leerlingen extra leer-en instructietijd 1.86 31

afstemmen stemt verwerking van leerstof af op verschillen tussen leerlingen 2.26 32

Wim Ik heb geconstateerd dat Anton bij het begin van de les voor de leerlingen verduidelijkte wat zijn lesdoelen waren

15

Dik Ik zag ook dat hij werkvormen hanteerde die leerlingen activeren

16

Wim Ja, en ik heb ook gezien dat hij tijdens de instructie naging of leerlingen de leerstof hebben begrepen,

19

maar ik heb nog niet gezien dat hij het zelfvertrouwen van zwakke leerlingen stimuleerde

20

Beoordeling van een beginnende leraar

toont in gedrag en taalgebruik respect voor leerlingen -5.57 1 voorlopigenormeringgeeft duidelijke uitleg van de leerstof -1.94 2

zorgt voor ontspannen sfeer -1.78 3ondersteunt het zelfvertrouwen van leerlingen -1.05 4geeft feedback aan de leerlingen -.99 5zorgt voor een ordelijk verloop van de les -.95 6

klimaat zorgt voor wederzijds respect -.85 7 halverwege opleidingzorgt voor doelmatig klassenmanagement -.76 8geeft goed gestructureerd les -.71 9bevordert dat leerlingen hun best doen -.67 10gebruikt leertijd efficiënt -.67 11


uitleg gaat tijdens instructie na of leerlingen de leerstof hebben begrepen .23 19 Anton startende leraarstimuleert het zelfvertrouwen van zwakke leerlingen .36 20

activeren zorgt voor interactieve instructie .65 21 1-5 jr ervaringmoedigt kritisch denken van leerlingen aan .65 22bevordert het toepassen van het geleerde .71 23 6-15 jr ervaringlaat leerlingen hardop denken .81 24 gemiddelde leraarleert leerlingen hoe complexe problemen te vereenvoudigen 1.26 25 16-20 jr ervaringgaat na of de lesdoelen werden bereikt 1.32 26stimuleert het gebruik van controle activiteiten 1.54 27leert leerlingen oplossingen checken 1.57 28stemt de instructie af op relevante verschillen tussen leerlingen 1.79 29



toont in gedrag en taalgebruik respect voor leerlingen -5.57 1geeft duidelijke uitleg van de leerstof -1.94 2zorgt voor ontspannen sfeer -1.78 3ondersteunt het zelfvertrouwen van leerlingen -1.05 4geeft feedback aan de leerlingen -.99 5zorgt voor een ordelijk verloop van de les -.95 6

klimaat zorgt voor wederzijds respect -.85 7zorgt voor doelmatig klassenmanagement -.76 8geeft goed gestructureerd les -.71 9bevordert dat leerlingen hun best doen -.67 10gebruikt leertijd efficiënt -.67 11


uitleg gaat tijdens instructie na of leerlingen de leerstof hebben begrepen .23 19 Score van Antonstimuleert het zelfvertrouwen van zwakke leerlingen .36 20

activeren zorgt voor interactieve instructie .65 21 Zone van demoedigt kritisch denken van leerlingen aan .65 22 naaste ontwikkelingbevordert het toepassen van het geleerde .71 23 van Antonlaat leerlingen hardop denken .81 24leert leerlingen hoe complexe problemen te vereenvoudigen 1.26 25gaat na of de lesdoelen werden bereikt 1.32 26stimuleert het gebruik van controle activiteiten 1.54 27leert leerlingen oplossingen checken 1.57 28stemt de instructie af op relevante verschillen tussen leerlingen 1.79 29



Prof. dr Wim J.C.M. van de GriftDirector Teacher Education Faculty of Behavioural and Social SciencesUniversity of GroningenPO Box 8009700AV GroningenThe Netherlands

Phone: +31 6 12 75 76 87E-mail: [email protected]

More information?

mailto:[email protected]

Wim van de Grift Drachten Juni 2013

Documents

Transcript of Wim van de Grift Drachten Juni 2013