De vakreferent als kennisregisseurWillem Rodenhuis, vakreferent Uitvoerende Kunsten (mediastudies, theaterwetenschap en muziekwetenschap)

3-2-2011

2

In overleg met de organisatie van deze middag, met name met Elise van Schip, zal ik mij in mijn bijdrage vooral richten op het geven van onderwijs, of wat wijder gezegd, het verzorgen van instructie. Dit element is een van de traditionele taken van een vakreferent, maar deze is door de informatietechnologie van de afgelopen jaren in een nader licht komen te staan. Gevoed door mijn praktijkervaring zal ik hier vanmiddag dus vooral aandacht voor vragen, waarbij het natuurlijk mooi zou zijn, als we aan de hand van vragen de focus op dit element scherper zouden kunnen krijgen, mede gezien de ruime praktijkervaring waarop wij in dit gezelschap kunnen bogen.

Toch vooraf nog even een snelle positiebepaling van de functie van vakreferent en/of informatiespecialist binnen een instelling voor hoger onderwijs, dan wel een academische setting, waarbij het doen van literatuuronderzoek door de wetenschappelijke staf een aparte activiteit in zich draagt.

Zoals bekend beslaan de werkzaamheden van een vakreferent in de praktijk van alledag een breed scala van activiteiten

3

In de eerste plaats is daar het selecteren van literatuur ten dienste van het vakgebied, of de groepering daarvan, dat als bezigheid deel uitmaakt van een groter verband dat collectievorming heet. Dit selectieproces kan eigenstandig worden gedaan, maar gebeurt ook in nauw overleg met de eerstaangewezen gebruikers van een collectie, zoals docenten, onderzoekers en studenten. Aspecten als onderwijsthema’s, specialismen van stafleden, en literatuurondersteuning bij promotieonderzoeken vormen hier de nodige kruidig van het geheel, dat een slagvaardige bibliotheekcollectie uitmaakt. Een collectievormingsprofiel kan bij dit proces de nodige richting geven, ook bij een eventueel gevoelde noodzaak voor een landelijke afstemming op dit vlak per vakgebied. Als voorbeeld mag hier dienen uit mijn praktijk de afstemming die er is bij muziekwetenschap tussen de Universiteit Utrecht en de Universiteit van Amsterdam: Utrecht richt zich vanuit zijn wordingsgeschiedenis meer op kerkelijke muziek, waar Amsterdam de etnomusicologie als zwaartepunt heeft meegekregen. Dit vindt natuurlijk plaats tegen de achtergrond van een boekerij die ook de muziekwetenschap als geheel ( theorievorming en muziekgeschiedenis) representeert: het gaat hier om accenten in de collectie.

4

Dit alles betekent dat er in de tweede plaats contact moet zijn. Of anders gezegd dat er aan relatiebeheer gedaan moet worden met de gebruikers van een gegeven collectie.

Dit relatiebeheer strekt zich ook uit tot (landelijk) collegiaal overleg (Zoals zojuist genoemd als voorbeeld van de afstemming tussen de UU en de UvA), en ook tot het aangaan van contacten met aanbieders van informatie, zoals uitgevers, instellingen als informatiecentra, sectorinstituten en onderzoeksscholen. Toegespitst literatuuronderzoek en directe contacten met stafleden kunnen helpen om het vakreferentschap het nodige profiel te laten krijgen in de ogen van de directe kring van collectiegebruikers, wat ook een element van vertrouwen in zich draagt.

5

De resultaten en de te ondernemen activiteiten op het gebied van collectievorming hebben natuurlijk ook betrekking, naast het traditionele gedrukte materiaal als boeken en tijdschriften, op digitale bronnen. Dit vormt één van de uitdagingen van vandaag, niet in de laatste plaats door de ontwikkeling en verdere implementatie van zogenaamde beyond text materialen in de vorm van digitaal beschikbaar stellen van beeld- en geluidmateriaal.

Bij mediastudies , met daarbij betrokken de bestudering en het ontwikkelen van een curriculum op het gebied van de nieuwe media, is er sprake van een geheel nieuwe visie op het beeld en het geluid als bron voor wetenschappelijke belangstelling. Niet langer fungeert een afbeelding, een film, een geluidsbron als illustratie bij een in een boek of tijdschrift gepubliceerd betoog, maar het beeld is, gedragen door de mogelijkheden die de informatietechnologie biedt, geëmancipeerd naar een op zichzelf staande entiteit, met eigen wetmatigheden en de eis van een nadere methodologie om de analyse van dit materiaal op een vruchtbare wijze te kunnen toepassen. Maar dit even terzijde…

6

Vanmiddag wil ik het echter niet zozeer over deze min of meer overgeleverde en hun nut bewezen activiteiten hebben ( collectievorming en relatiebeheer), maar meer over het functioneren als vakreferent in onderwijsverbanden, dat trouwens best gezien zou kunnen worden als een vorm van specifiek relatiebeheer.

In de titel van mijn bijdrage heb ik gesproken over de vakreferent als kennisregisseur, een beeld dat wel vaker wordt opgeroepen, naast dat van een makelaar (brooker) in informatie. De laatste kenschets laat ik echter liever vallen in verband met de economische connotatie. Een regisseur is mij liever, namelijk iemand die in samenwerking met een team/groep, gezelschap iets tot stand brengt dat aan derden overdraagbaar is.

Wat doet nu een regisseur? Ik houd het voor het gemak maar even op drie dingen: ter voorbereiding van een enscenering ontwikkelt een regisseur een visie, gevormd

door literatuuronderzoek , dan wel op grond van gesprekken met deskundigen op een gegeven terrein

een regisseur treedt op als stimulator van een (artistiek) werkproces een regisseur werkt faciliterend, dat wil zeggen dat hij ervoor zorgt dat anderen in

een effectief kader voor het voetlicht kunnen treden.

7

De parallellie met het functioneren als vakreferent waar het om informatievoorziening gaat, laat zich als volgt schetsen:

de vakreferent bereidt de selectie voor het onderhoud en de actualiteit van een collectie voor op grond van literatuuronderzoek en in overleg met de kring van eerstaangewezen gebruikers.

de vakreferent kan optreden als adviseur bij het samenstellen van een literatuurlijst en verzorgt ook gerichte instructie.

Als resultaat mag gelden een nota, werkstuk, voeding voor een onderwijsblok, waarmee de betreffende collectiegebruiker naar buiten kan treden.

8

Conform deze procesgang mag als een praktisch toepassingsgebied gelden het meedraaien als vakreferent in wat aan de UvA academische vaardigheden heet, het onderwijsblok voor eerstejaars studenten, waarbij aandacht wordt gegeven aan de thematiek van het leren stellen van een onderzoeksvraag, het vervolgens zoeken en verwerken van informatie ter ondersteuning van de beantwoording van die gestelde vraag, en tenslotte het leren presenteren van de gevonden resultaten, hetzij in de vorm van een uitgewerkte notitie, dan wel als een publiekspresentatie met behulp van middelen als Powerpoint. Dat is een mooi ding, en met name in de tweede fase van deze drieslag , het vinden van informatie, ligt er een schone taak voor de vakreferent.

In mijn geval is deze aanvankelijke betrokkenheid bij het verzorgen van deelonderwijs voor eerstejaarsstudenten, uitgegroeid tot een activiteit met meer facetten. Ik noem ze hier, om zo ook een illustratie te geven van de mogelijkheden die zich op dit terrein voordoen, en die ook kunnen helpen om het werk als vakreferent voor de op het onderwijs gerichte docenten meer profiel te geven.

9

Academische Vaardigheden, breder gesteld: bibliotheek instructie heeft de volgende kanten verkregen in de loop van de afgelopen jaren:

per vakgebied: deelinstructie over de bibliotheek(gedrukte bronnen), en ook uitdrukkelijk wat betreft de digitale bibliotheek. Daarbij komt ook de voorlichting over de praktische omgang met de collectie, leenbeleid etcetera

het verzorgen van gericht apart cursusaanbod, onder de titel Literatuur zoeken…en vinden, een twee uur durende cursus die eens per maand wordt gegeven aan gevorderde studenten, en ook docenten, bijvoorbeeld nieuw aangestelden. Men tekent zich vrij in, en de groepsgrootte beslaat een twaalftal deelnemers per sessie. Een nauwkeurig opgestelde syllabus ondersteunt de in de cursus behandelde stof. Parallel wordt er ook op regelmatige basis een cursus Library Skills aangeboden door de collega’s van de algemene informatiebalie in de vestiging Singel 425.

er is sprake van een groeiend aanbod van internationale studiepaden, bijvoorbeeld bij theaterwetenschap, waar een tripartite curriculum is ontwikkeld op master-niveau tussen de UvA , de University of Warwick en Turku-universitet in Finland. De instructie over de bibliotheek, met name ook het digitale aspect , wordt door mij verzorgd in een werkcollege van 1,5 uur.

Er is sprake van het ontwikkelen van AcVa onderwijs op maat, met name wanneer er sprake is van masterprogramma’s met een interdisciplinair karakter. Als voorbeeld mag hier dienen het masterprogramma van Frank van Vree op het terrein van Journalistiek en Media, of het door Julia Noordegraaf geleide internationale masterprogramma Preservation and Presentation of the Moving Image. Ook Geert Lovink (zowel binnen HvA als UvA aangesteld) is actief op dit vlak met een internationaal gericht programma voor de nieuwe media.Voor al deze nadere onderwijsactiviteiten treed ik op als verzorger van gerichte werkcolleges.

10

Door deze betrokkenheid bij het te verzorgen onderwijs ontstaat er een goede band tussen docent en bibliotheek, gedragen door vertrouwen en, meer extern gemotiveerd, een toegesneden kwalificatie om het gevraagde onderwijs te kunnen verzorgen.

Om het in dit verband maar eens te hebben over het befaamde academisch denk- en werkniveau van de vakreferent, lijkt het duidelijk dat de boven geschetste praktijkvoorbeelden van contact met docenten en betrokkenheid bij het te verzorgen onderwijs, alleen gedaan kunnen worden indien de door de docenten gevraagde kennis van zaken in huis is bij de bibliotheek.

Een vakreferent zou zich in dit licht, naast de gebruikelijke kwalificaties, ook moeten kunnen richten op zaken als:

analyse van de informatiemarkt analyse van het aanbod inzicht in (internationale) meningsvorming inzicht in beleidsontwikkeling didactiek, gericht op informatieoverdracht

11

waarmee het duizendpootkarakter van ons mooie vak nog maar eens is geïllustreerd….

Met deze constatering kom ik aan het einde van mijn inleiding. Wat ik met name heb willen naar voren brengen is dat het aangaan, onderhouden en uitbouwen van contacten met de verschillende docentengroepen en onderzoekers een wezenlijk aspect vormt van een slagvaardig vakreferentschap. Deze faculty liaison (weer zo’n term die al langer geleden opgeld deed), heeft aan actualiteit nog niets ingeboet, vooral als je het beziet in het licht van het verzorgen van gerichte instructie op het gebied van informatievaardigheden, een competentie die meer dan ooit van professionals in het maatschappelijk verkeer gevraagd wordt.