“Voor architecten zijn er kansen op het terrein van bouwmanagement, een lacune waarin vooralsnog door bouwmanagementbureaus wordt voorzien. Binnen het Slimbouwen®proces ontstaat er een herkansing voor de ontwerper om als bouwmeester terug te keren. Ook in het ontwerpvak is innovatie nodig en dienen nieuwe kansen opgepakt te worden. De kansen liggen in het ontwikkelen van een tweede natuur om de volgordelijkheid en onderlinge afhankelijkheid van de uit te voeren subcontracten dominant mee te wegen bij het ontwikkelen van details. Slimontwerpen slaat op het omgaan met Slimbouwen® (serieel proces, flexibiliteit, en reductie van gewicht, volume en energie) maar heeft ook te maken met het inspelen op marktontwikkelingen. Het functieneutraal bouwen en de noodzaak om architecten te laten ontwerpen voor een anonieme markt geven in ieder geval de uitdagingen aan.”1

WVTTK architecten heeft de visie Slimbouwen® aangegrepen om de rol van de architect te heroverwegen. Het creëren van een centrale rol voor de ontwerper in het volledige bouwproces is één van de manieren om de omslag naar een vragende markt te kunnen maken. Onafhankelijk van de schaal of het programma van een project, vormt een grondige analyse elke keer de basis van een nieuw proces en een noodzakelijk achtergrond voor het maken van keuzes. Hiermee zoeken we naar het eigenzinnige van de opdracht en halen zowel de verborgen uitdaging als de knelpunten boven.De eerste reactie hierop kan zowel expressief of juist een pragmatische zijn, maar zal een herkenbare plaats in het ontwerp innemen en zal nooit heilig zijn in dit spel. Zo wordt vormgeven feitelijk vormkrijgen.Het ontwerp vormt een gestolde situatie van een ontwerpproces en het programma van eisen. Binnen het ontwerp zoeken we constant naar mogelijkheden die de gebruiker mogelijkheden geeft om aanpassingen in het gebouw te maken. Hiervoor is reorganisatie van het bouwproces noodzakelijk.

Onderzoek

In de huidige bouw is een scheiding ontstaan tussen ontwerp en uitvoering. De architect verliest daardoor nadat het bestek gereed is deels de grip op het ontwerp. Tegelijkertijd moet de

Artikel in SUPporter 3 voor het collegejaar 2006-2007. Rubriek: ‘Het woord is aan..’ De inhoud is een antwoord op de vraag; ‘hoe ben je gekomen tot waar je nu staat in je loopbaan?’ SUPport is de studievereniging die verbonden is aan de capaciteitsgroepen Building Technology en Construction Technology van de faculteit Bouwkunde aan de Technische Universiteit Eindhoven. In 1977 werd SUPport opgericht als studievereniging voor studenten van de afstudeerrichtingen Uitvoering en Productie. In de loop der tijd is SUPport uitgegroeid tot een grote levendige studievereniging gericht op bouwkundestudenten die grote affiniteit hebben met techniek en praktijk.

SUPport heeft momenteel circa 400 leden. Dit zijn niet alleen studenten, maar ook docenten, oud-studenten, oud-docenten, bedrijven en andere geïnteresseerden. De meerderheid van onze student-leden wordt opgeleid voor functies binnen bouw- en productiebedrijven, maar ook een baan in de projectontwikkeling, bij opdrachtgevers, bij ontwerp- en architectenbureaus of bouwadviesbureaus behoort tot de mogelijkheden. Gedurende het collegejaar zet SUPport zich volledig in voor haar leden om zo zelf een bijdrage te leveren aan het onderwijs.

Eén van de belangrijkste doelstellingen van studievereniging SUPport is het in contact brengen van de bouwkundestudent met de bouwpraktijk.

Afbeelding 1: Procesmodel van een sequentieel bouwproces.

aannemer veel tijd en energie in het project stoppen tijdens de bouwvoorbereiding om het project (economisch) ‘uitvoerbaar’ te maken doordat hij het werk pas in een late fase verwerft. Een voorbeeld van het uitvoerbaar maken is het onderbrengen van het leidingwerk. Doordat het leidingwerk nu verweven zit in het gehele bouwproces moet een installateur gemiddeld zeven keer terugkomen op de bouwplaats. Daar moet hij vaak eerst het werk van anderen deels wegfrezen omdat we de leidingen nu eenmaal uit het zicht willen. Mede door deze afhankelijkheden is het huidige bouwproces inefficiënt en star. De oplossing is zowel helder als effectief; ontrafel het proces

in deelprocessen (Slimbouwen® maakt onderscheid in drager, enveloppe, leidingwerk en inbouw) gekoppeld aan de producent van het bouwdeel en voer deze na elkaar uit, aangestuurd door één partij. In het deelproces Leidingwerk worden de leidingen in één keer als de kabelboom van het gebouw aangebracht. Leidingen in het deelproces Inbouw worden geïntegreerd in een bouwdeel en op de bouwplaats als apparaat ingeplugd. Daarmee wordt het bouwproces weer overzichtelijk en logisch. Dit resulteert in een bouwtijdwinst van ca. 5%1, een voordeel

Jackel Henstra en Joost van ‘t Klooster zijn oprichters van WVTTK architecten in Eindhoven, dat de bouw en het gebruik van gebouwen efficiënter wil maken door de logistiek van de bouw te optimaliseren en één te maken met het architectonisch ontwerp. Het bureau staat midden tussen praktijk en onderzoek, door de nauwe banden met prof. dr. ir. Jos Lichtenberg van de TU/e.

Ir. Jackel Henstra (7 april 1976). Vooropleiding aan de Hogeschool van Groningen. In januari 2007 afgestudeerd aan de faculteit Bouwkunde van de TU/e, richting Architectonisch ontwerpen; met de titel ‘Stadshub Eindhoven’; layout en plek van het station binnen de netwerksamenleving.

Ir. Joost van ‘t Klooster (19 mei 1977). Oud-lid Support. Vooropleiding aan de Hogeschool van Utrecht. In november 2005 afgestudeerd aan de faculteit Bouwkunde van de TU/e, richting Bouwtechnisch ontwerpen; met de titel ‘Gebruiker, vormgever & producent | integrale productontwikkeling’, een reactie op de verschuiving van de aanbod- naar de vraagmarkt in Nederland.

Werk in Proces!Het woord is aan... WVTTK architecten.

in de bouwkosten van minstens 7%1 en een vermindering van overleg in de bouwfase van ca. 3%1 . De communicatielijnen zijn kort en effectief doordat de aansturing bij één partij ligt. Voor de gebruiker levert het een goedkoper en kwalitatief hoogwaardig product op. Voor de producent levert het een voedingsbodem voor productinnovatie op; doordat zij vroeg in het (ontwerp)proces worden betrokken en zeker zijn van de opdracht zullen zij bereid zijn om te investeren in R&D.

Vanaf april 2005 is WVTTK architecten betrokken bij het onderzoeksproject EET Slimbouwen® onder het programma Economie, Ecologie, Technologie van Senter Novem, aangevraagd door de combinatie A+ en TU/e. Met een groep leveranciers worden de mogelijkheden van Slimbouwen® op proces- en productniveau onderzocht door het ontwikkelen van een proefgebouw. Het ontwerp van WVTTK legt direct in het ontwerp een uitdaging neer voor licht bouwen als één van de kenmerken van Slimbouwen® en wil daar een stimulans vanuit laten gaan. De grote uitkraging maakt het noodzakelijk licht te bouwen en massa effectief te verdelen. Hierin is Slimbouwen® slimontwerpen wat betekent dat niet voor de weg van de minste weerstand wordt gekozen, maar kennis en technieken worden aangewend tot oplossing van de uitdaging.

Praktijk

Afbeelding 2: Project EET Slimbouwen, proefproject met Adviesbureau A+ en TU/e.

Afbeelding 3: Organisatiemodel Bouwmeester @ Work.

Het onderzoek heeft zich steeds gericht op een kleine groep ontwerpers, onderzoekers en producenten. Nu is het tijd om

de visie in praktijk te brengen waarbij kennisoverdracht een belangrijke rol speelt. De producenten worden in een vroege fase gevraagd mee te ontwikkelen en ook te denken over productintegratie. Voor de kennisoverdracht is een workshop ontwikkeld waar positief op wordt gereageerd. Er komt duidelijk uit naar voren dat één aansturende partij voor het gehele proces noodzakelijk is voor een slim bouwproces. In het geval van WVTTK architecten is dit de rol die de bouwmeester circa zeshonderd jaar geleden ook had voordat er een splitsing ontstond van ontwerp en uitvoering. Over het werkelijke bouwen wordt in een vroege fase nagedacht omdat de knoop uit elkaar wordt getrokken en integraal wordt ontwikkeld. De benodigde kennis verschuift van de bouwer op de bouwplaats naar de kennis van het ontwikkelteam in de ontwikkelingsfase.

Afbeelding 4: Project Blitsaerd, vrijesectorwoning te Leeuwarden.

Inmiddels is het Slimbouwen® Pilotproject Blitsaerd in voorbereiding. Het gaat om een vrijesectorwoning in het plangebied Blitsaerd te Leeuwarden. In de opdrachtsomschrijving van de opdrachtgever staan de prestaties beschreven; gebruikmaken van eigentijdse materialen en technieken, minimaliseren van de verliezen tijdens de bouw door verstandige logistieke keuzes, bewaken van de kwaliteit door volledige procesbeheersing en toepassen van economisch acceptabele voorzieningen voor beperking van het energieverbruik.

Voor ontwerp en realisatie van de woning is een proces bestaande uit vijf fasen uitgezet. In fase één is onderzoek gedaan naar de woonwens en de locatie. De resultaten zijn vertaald naar een prestatieomschrijving van de woning met een visie op het ontwerp, de ontwikkeling van bouwdelen en organisatie van het bouwproces. We staan nu op het punt om met fase twee te starten waarin de woning wordt ontworpen samen met de adviseurs voor installaties, bouwfysica en constructie. Voor de bepalende bouwdelen worden producenten gezocht die het ontwikkelteam vormen. In fase drie maakt het ontwikkelteam een technisch ontwerp waarbij de bouwmeester coördineert en de resultaten samenbrengt in de stukken voor de bouwaanvraag. Fase vier bestaat uit voorbereiding van de productie per bouwdeel. De bouwmeester doet een laatste check door de definitieve productietekeningen per bouwdeel te combineren en geeft bij akkoord groenlicht voor realisatie. Fase vijf is productie en realisatie van de woning. De bouwdelen komen afgewerkt op de bouwplaats waardoor het bouwen enkel bestaat uit monteren.

Het proces vraagt dezelfde aandacht als het ontwerpen zelf. Er is werk in proces!