Het monument van Alfons XII in het

Parque del Buen Retiro © Kiev.Victor/Shutterstock.com

Welkom in Madrid

AANKOMST IN DE MADRID 3

WAT U NIET MAG MISSEN 4

HOOGTEPUNTEN VAN MICHELIN 6

MADRID IN 3 DAGEN 8

32

WELKOM IN DE ALGARVE

De Gran Vía is een grote, drukke winkelstraat in het centrum van Madrid. © L. Maisant/hemis.fr

32

AANKOMST IN MADRID

Met het vliegtuigLuchthaven Adolfo Suárez Madrid-Barajas – 13 km ten noordoosten van Madrid. t 0034 913 211 000 of 902 404 704 (vanuit Spanje) - www.aena.es

VANAF DE LUCHTHAVENMetro - lijn 8 – Dit is de meest voorde-lige en meteen ook de gemakkelijkste oplossing. U bereikt de metro vanuit alle terminals (T1, T2, T3 en T4). De lijn Nuevos Ministerios - Barajas (roze) verzorgt de verbinding tussen de luchthaven en het noorden van het centrum van Madrid in 12-15 min.:

6.00-1.30 u - € 4,50/5 (€ 4,50 voor een traject tot 5 stations; € 0,10 per bijkomende halte, tot max. € 5).Bus exprés Aeropuerto – www.esmadrid.com/bus-expres- aeropuerto-madrid - dag en nacht - 4 haltes: luchthaven, O’Donnell, Pl. de Cibeles en station Atocha (die laatste alleen 6.00-23.30 u). Deze bussen brengen u in 30-40 min. van de lucht-haven naar het centrum en rijden elke 15-20 min. tussen 6.00 en 23.30 u en ‘s nachts elke 35 min. - € 5.U kunt ook kiezen voor buslijnen 200 (luchthaven - Avenida de América) en 101 (alleen vanaf T4, luchthaven - Avenida de América), 6.00-23.30 u, elke 15 min. Neem daar de metro of een andere bus naar uw bestemming.Taxi’s – Aan elke terminal zijn er taxi-standplaatsen. De rit naar het centrum, binnen de M30 (Calle 30, ringweg rond het centrum) kost € 30; reken op 30 min. rijden (zonder files). Buiten deze sector betaalt u wat de meter aan-geeft, met een toeslag van € 5,50.

Met de treinStation Atocha – Pl. del Emperador Carlos V - t 902 432 343. Aankomst van internationale treinen.

VANAF HET STATIONMetro – Station Atocha, lijn 1 (Pinar de Chamartín - Valdecarros, blauw).Bus – Aan de uitgang van het station, lijnen: 10, 14, 19, 24, 26, 32, 37, 54, 57, 59, 85, 86, 102, 203 en C2.

De Gran Vía is een grote, drukke winkelstraat in het centrum van Madrid. © L. Maisant/hemis.fr

AANKOMST IN MADRID

Metro: t 902 444 403 - www.metromadrid.es - 6.00-1.30 u.Bus: t 902 507 850 - www. emtmadrid.es - 6.00-23.30 u.Handig. ‘s Nachts nemen 26 lijnen de dienst over. Ze vertrekken alle-maal aan het Plaza de Cibeles.Kaartjes: € 1,50 per rit en € 12,20 voor de MetroBús (kaartje voor 10 ritten). Gratis tot 4 jaar.Abonnementen: voor 1, 2, 3, 5 of 7 dagen. Goed voor de metro, de bussen (behalve de Exprés Aeropuerto) en de stadsbussen van Cercanías.T ‘Openbaar vervoer’, blz. 16.

OPENBAAR VERVOER

4

WELKOM IN MADRID

Onze favoriete ‘mooiste plekjes’

Museo Arqueológico NacionalaaaVouwkaart F4 - T blz. 78

Museo Nacional Reina SofíaaaaVouwkaart E7 - T blz. 64

Museo del PradoaaaVouwkaart E5-6 - T blz. 53

Museo Thyssen-BornemiszaaaaVouwkaart E5 - T blz. 59

WAT U NIET MAG MISSEN

1

3

2

4

5

WAT U NIET MAG MISSEN

De oude stadaaVouwkaart C-D5-6 T blz. 28

Plaza MayoraaVouwkaart D5 - T blz. 30

Gran VíaaaVouwkaart D4-E5 - T blz. 69

Parque del Buen Retiroaa Vouwkaart F-G5-6 - T blz. 68

Palacio RealaaVouwkaart C5 - T blz. 37

Plaza de CibelesaVouwkaart E5 - T blz. 50

5 6

7 8

9 10

76

WELKOM IN MADRID

Í Val voor de charme van het Palacio de Cristal del Retiro. Dit glazen paviljoen is een romantisch plaatje, ongeacht het seizoen, nu eens melan-cholisch, dan weer helder en licht, maar altijd prachtig! T blz. 68.

Í Zie de zon ondergaan boven het Plaza de Oriente. Neem plaats op een bank of op een van de terrasjes op het plein om het spektakel gade te slaan. Bij zonsondergang tekent het koninklijke paleis zich af tegen een roze en paarse hemel, een uniek beeld. T blz. 42.

Í Proef tapas in de Mercado de San Miguel. Een prachtige markt uit het begin van de 20ste eeuw, die mooi gerestaureerd werd. Opgelet, het is hier altijd razend druk. T blz. 31 en blz. 98.

Í Beleef de drukte op het Plaza de Santa Ana. Midden in de Barrio de las Letras, omgeven door historische bars, ligt een van de bedrijvigste pleinen van de hoofdstad. Op de terrasjes die het plein innemen heerst een gezellige drukte. T blz. 45.

Í Kuier overdag rond in de wijk Chueca om er te shoppen en ‘s avonds om de bars af te schuimen. In deze levendige, kosmopolitische wijk met een grote homogemeenschap valt altijd wat te beleven dankzij de vele winkels en de bruisende bars. T blz. 75.

Í Voel uw hart samentrekken bij de aanblik van Picasso’s meesterwerk Guernica in het Museo Nacional Reina Sofia. Dit immense doek in grijs, zwart en wit ontlokt nog steeds de nodige emoties en is een wanhopige aanklacht tegen de barbaarsheid van de oorlog. T blz. 65.

Í Snuif de heerlijke geuren op van de tropische tuin in het station Atocha. Bewonder de luxu-euze tropische tuin in de prachtige ijzeren en glazen structuur van dit voormalige, 19de-eeuwse station. T blz. 66.

© J

. Arn

old

Imag

es/h

emis

.fr

Voor een romantisch plaatje moet u bij het Palacio de Cristal del Retiro zijn.

HOOGTEPUNTEN VAN MICHELIN

76

HOOGTEPUNTEN VAN MICHELIN

Í Geniet van een ‘chocolate con churros’. Er is niets lekkerder dan een heerlijk kopje Spaanse chocolademelk waarin u lekker churros doopt. Ideaal als tussendoortje in de zomer of bij het ontbijt in de winter. Niemand kan hieraan weerstaan! De Chocolatería San Ginés is een niet te missen adresje. T blz. 108.

Í Laat u bij mooi weer vervoeren door de rust en kalmte van het Café del Jardín midden in het Museo del Romanticismo. T blz. 108.

Í Vergaap u aan de adembenemende koninklijke portretten van Velázquez in het Prado. Als u de indrukwekkende ovalen zaal betreedt waar Las Meninas een onderkomen vond, staat u meteen

verwonderd door het kunnen van deze schilder. Dit is kunst in zijn zuiverste vorm: de fijne gelaatstrekken en stof-fen, het evenwicht van de composities, de majestatische landschappen... Jammer dat u dit met zovelen moet delen. T blz. 56.

Í Laat u verrassen door de indruk-wekkende parade-uitrustingen in het koninklijk paleis. Een prachtige ten-toonstelling van de Spaanse koninklijke collectie. T blz. 40.

Í Laat u meeslepen door de drukte op de Gran Vía, een unieke laan met spectaculaire gebouwen waarin gigan-tische boetieks en theaters zijn geves-tigd en waar u nooit alleen rondloopt. T blz. 69.

Terrasjes palmen het Plaza de Santa Ana in.

© M

. Bor

gese

/hem

is.fr

98

WELKOM IN MADRID

De eerste dag

3 OchtendKuier rond in de oude stadaa (blz. 28) en bezichtig het Plaza Mayoraa (blz. 30), het Plaza de la Villaa (blz. 31) en het Convento de las Descalzas Realesaa (blz. 42). Verken daarna de winkelstraten rond de Puerta del Sola (blz. 28).

3 LunchKies voor tapas in het Casa Labra (blz. 98) of een lunch in de Gourmet Experience – El Corte Inglés (blz. 103) waar u kunt kiezen uit een gevarieerd aanbod en kunt genieten van het uit-zicht over de Gran Víaaa (blz. 69).3 Na de lunchOntdek het Museo Thyssen-Borne-miszaaaa (blz. 59) met de prachtige collecties oude en moderne kunst.3 AvondGeniet van een tapasdiner in de Mercado de San Miguela (blz. 98) en van een flamencoavond in het Casa Patas (blz. 119). Bent u niet zo’n flamencofan, dan vormt de Club Joy Eslava (blz. 120) een mooi alternatief, met als afsluiter van de avond een kop chocolademelk bij San Ginés (blz. 108).

De tweede dag

3 OchtendVoorzie een ruim deel van de och-tend voor het Museo del Pradoaaa (blz. 53): hier vindt u de mooiste verzameling Spaanse kunst ter wereld. Ontspan daarna in het Parque del Buen Retiroaa (blz. 68) en sluit af met een wandeling naar de Puerta de Alcaláa (blz. 68).3 LunchProef van de overheerlijke cocido madrileño in La Bola (blz. 100) of, als dit u te copieus lijkt, trek naar het Plaza de Orientea (blz. 42).

MADRID IN 3 DAGEN

De beste methode om lange wachtrijen te vermijden.Museo del Prado – www.museo delprado.es/visita-el-museo Toegang (permanente en wisse-lende tentoonstellingen) € 14 + € 1 reservatiekosten (behalve met het combinatiekaartje Paseo del Arte).Museo Thyssen-Bornemisza – www.museothyssen.org/ compra_entradas/es. Toegang (permanente tentoonstelling) € 12; raadpleeg de tarieven voor de wisselende tentoonstellingen of de combinatiekaartjes.Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía – www.museoreina sofia.es/visita/compra-entradas Toegang (permanente en wisse-lende tentoonstellingen) € 6 + € 0,75 reservatiekosten (€ 8 aan de kassa); alleen wisselende tentoonstellingen € 3 + € 0,75 (€ 4 aan de kassa).

ONLINE KAARTJES

98

MADRID IN 3 DAGEN

3 Na de lunchWandel door de wijk en ontdek het Palacio Realaa (blz. 37) en zijn tuinen, het uitzicht vanaf Casa de Campoa (blz. 95), de Catedral de la Almudena (blz. 40), het Plaza de Orientea en het Teatro Real (blz. 42).3 AvondDineer in de Barrio de las Letrasa (blz. 45) rond het Plaza de Santa Anaa (blz. 45), en sluit de avond af met een drankje in een van de bars die de wijk rijk is, of op een terrasje op het plein.

De derde dag

3 OchtendStart de dag in het Museo Arqueológico Nacionalaaa (blz. 78) en ga dan windowshoppen in de chique wijk Salamancaa (blz. 80 en blz. 117)

waar de grote nationale en internatio-nale merken te vinden zijn.3 LunchSteek de Paseo de la Castellana over en zoek voor de lunch een adresje in de wijk Chueca: tapas in de Mercado de San Antón (blz. 103) of bij Bocaíto (blz. 103), of een volwaardige lunch bij El Pepinillo de Barquillo (blz. 104).3 Na de lunchGebruik de namiddag om de drukke en levendige wijk Chuecaa (blz. 75), te ontdekken voor u de Gran Víaaa (blz. 69) verkent.3 AvondGun uzelf een extraatje voor deze laatste avond en ga dineren bij Ramsés (blz. 106), een gastronomisch restau-rant tegenover de Puerta de Alcalá, of bij Petit Ramsés (dat een beetje minder prijzig is).

De Catedral de la Almudena is nog mooier als het donker wordt.

© E

SB P

rofe

ssio

nal/

Shut

ters

tock

.com

1514

BESTEMMING MADRID

AmbassadesBelgië – Paseo de la Castellana 18, 6de verdieping - t 915 776 300 - www.spain.diplomatie.belgium.be - ma.-vr. behalve feestd. 8.30-14.00 u.Nederland – Paseo de la Castellana 259-D, Torre Espacio, 36ste verdieping - t 913 537 500 - www.rijksoverheid.nl - alleen na afspraak.

BankenT ‘Geldzaken’, blz. 12, ‘Openingstijden’, blz. 16.

ElektriciteitSpanje heeft hetzelfde voltage (220 V) en dezelfde stopcontacten als België en Nederland.

EtiquetteT ‘Meer weten over Madrid/DeMadrilenen’, blz. 138 en ‘Het dagelijkse leven’, blz. 140.Het contact – Wees niet te formeel. Spanjaarden kunnen wat ruw of onbe-schoft lijken, maar dat is zeker niet bedoeld als agressiviteit of kwade wil.Tijdsbesef – In vergelijking met inwo-ners in andere Europese hoofdsteden, houden de Madrilenen ervan de tijd te nemen om te leven of een babbeltje te slaan. Na kantoortijd gaan ze vaak een glas drinken, in plaats van naar huis te gaan. Contacten zijn dan ook eenvou-dig en heel natuurlijk. Spanjaarden praten graag en het tempo van hun

conversatie kan bijzonder hoog liggen. Ze spreken elkaar met jij aan en bars en nachtclubs zijn de ideale plaatsen om nieuwe vrienden te maken.Lawaai – Spanjaarden verdragen een erg hoog geluidsniveau, zoals u al snel zult merken in bars en restaurants waar het vaak harde geluid niemand lijkt te storen. U zult misschien versteld staan van de haast waarmee de men-sen zich in de metrostellen drommen of het veelvuldige en luidruchtige gebruik van mobiele telefoons op het openbaar vervoer en in restaurants.

FeestdagenT ‘Evenementenkalender’, blz. 22.1 januari – Nieuwjaar.6 januari – Driekoningen.19 maart – H. Jozef (niet elk jaar).Maart/april (wisselende data) – Witte Donderdag en Goede Vrijdag.1 mei – Dag van de Arbeid.2 mei – Feestdag van de autonome regio van Madrid.15 mei – Feest van San Isidro, de patroonheilige van Madrid.15 augustus – Maria-Hemelvaart en Feest van La Paloma.12 oktober – Nationale feestdag van Spanje.1 november – Allerheiligen.9 november – Feest van de Maagd van La Almudena (niet elk jaar).6 december – Dag van de Grondwet.8 december – Feest van de OnbevlekteOntvangenis.25 december – Kerstmis.

PRAKTISCHE INFO

1514

PRAKTISCHE INFO

FietsenMadrid gebruikt steeds vaker de fiets. Er werden tal van fietspaden aange-legd, met als bekendste de Anillo Verde (groene ring), die een cirkel van 65 km rond de hoofdstad vormt. Wees voorzichtig onderweg!T Madrid Río, blz. 88.U vindt een plan van de fietspaden op www.infobicimadrid.es.BiciMAD is een systeem van vrij te gebruiken elektrische fietsen dat in de zomer van 2014 in gebruik werd genomen. Het is vooral bedoeld voor de inwoners van Madrid, maar u kunt er als toerist ook gebruik van maken.www.bicimad.com

FooienIn bars, restaurants en hotels zijn de prijzen altijd inclusief bediening. Toch is het heel gebruikelijk om een fooi achter te laten (5-10 procent) in de bote, het spaarvarkentje voor het personeel, wan-neer het eten u gesmaakt heeft en u tevreden bent over de bediening, en ook taxichauffeurs krijgen graag wat extra.

InternetDe meeste hotels, alle stadsbussen en ook veel bars, cafés en restaurants bieden gratis wifi aan.

KortingkaartenMadrid Card – Gratis toegang tot meer dan vijftig musea en bezienswaar-digheden, rondleidingen en tal van attracties voor kinderen. Kortingen in verscheidene restaurants, theaters en flamenco-tablaos.

De kaart is te koop online (www.madridcard.com), in het Centro de Turismo Plaza Mayor en bij sommige reisagentschappen. De kaart is 1 tot 5 dagen geldig en kost tussen € 47 en € 77 (6-12 jaar € 34-47), met stadsplan.Reken wel even na of het interessant is, want om er ten volle voordeel uit te halen moet u heel wat bezienswaardig-heden bezichtigen!Paseo del Arte – Met deze kaart, die 1 jaar geldig is, krijgt u 20% korting in het Museo del Prado, Thyssen-Bornemisza en Reina Sofía - € 27,20.Abonnement 8 musea – Gedurende 2 weken hebt u onbeperkt toegang tot de volgende musea: Arqueológico Nacional, Artes Decorativas, Antropología, de América, del Traje, Cerralbo, del Romanticismo en Sorolla - € 16.Abonnement 4 musea – Gedurende 10 dagen hebt u met dit abonnement onbeperkt toegang tot 4 musea uit de lijst hierboven - € 8.

Politie (Policia) – t 092 (lokale politie) of 091 (nationale politie).Brandweer (Bomberos) en medische noodgevallen (Emergencias) – t 112Verlies van bankpas – Belgische reizigers - alle bankpas-sen: t +32 70 344 344Nederlandse reizigers - alle bank-passen: t +31 88 3855 372

NOODNUMMERS

2928

MADRID BEZICHTIGEN

Puerta del Sol aDit grote halfelliptische plein dankt zijn naam (Poort van de Zon) aan de voormalige versterkte poort die toegang gaf tot de oude stad. De poort en de omwalling werden midden 16de eeuw afgebroken. Het huidige aanzicht dateert uit de 19de eeuw. Op het plein komen de mensen nog steeds samen, maar ooit was dit het echte centrum van het Madrileense leven. Tijdens de opstand tegen de napoleontische troe-pen, bijvoorbeeld, begon hier op 2 mei 1808 het verzet van de Madrilenen.Daar waar de Calle de Alcalá uitkomt op het plein, staat een klein monument met de wapens van Madrid: de beer en

de aardbeiboom. Het plein wordt gedo-mineerd door het ruiterstandbeeld van Karel III, een verlicht urbanist, met vermelding van de grootste verwezen-lijkingen van de monarch in Madrid.Het Casa de Correos, een indrukwek-kend roze en wit gebouw, werd door de Franse architect Maquet gebouwd op bevel van Karel III (1766-1768) om er het hoofdpostkantoor in onder te brengen. Sinds 1979 doet het gebouw dienst als zetel van de president van de autonome regio Madrid. Het uurwerk werd pas een eeuw later toegevoegd. Traditioneel komen de Madrilenen op oudejaarsavond samen op het plein om op de slagen van het uurwerk af te tellen tot het nieuwe jaar.

(Casco Viejo)

Deze wijk draagt wel de naam ‘oude stad’, maar veel middeleeuws is er niet te bespeuren. Het netwerk aan straatjes rond het Plaza Mayor schetst een mooi beeld van Madrid ten tijde van de Habsburgers: karmozijnrode, roze of goud-kleurige gevels en grijze stenen bogengalerijen met zwarte lantaarns langs onregelmatige voetpaden die langzaam aflopen naar de wijk van de kloosters, het paleis of naar de kleurrijke voorsteden van La Latina. In deze wirwar van trappen en steegjes ontdekt u de oudste heiligdommen van de stad, de typische kroegen en traditionele beschilderde uitstalramen. Her en der wisselen azulejo’s af met barokstijl of art nouveau, wordt er hulde gebracht aan de majas, de grote schilders of de Spaanse ham…

3 Bereikbaarheid: U Sol, Callao, Ópera of La Latina. De metro is de eenvoudigste wijze om de wijk te bereiken. Wie toch de bus wil nemen, kiest voor lijn 3 die de Calle Mayor volgt en naar het noorden rijdt, naar het stadion Santiago Bernabéu.Detailkaart van de wijk blz. 32-33. Uitneembare vouwkaart C-D5-6.3 Aanrader: Vermijd de restaurants aan het Plaza Mayor (te toeristisch en te duur) en kies voor een adresje in de cavas. U kunt ook op zondag winkelen, want de boe-tieks in de winkelstraten rond de Puerta del Sol en de Gran Vía zijn elke dag open.

Het Plaza Mayor is een van de toeristische trekpleisters van Madrid. © R. Mattes/hemis.fr

DE OUDE STADaa

2928

Het Plaza Mayor is een van de toeristische trekpleisters van Madrid. © R. Mattes/hemis.fr

3130

MADRID BEZICHTIGEN

Op de grond, voor de ingang van het gebouw, ligt de nulkilometer, het refe-rentiepunt voor alle nationale wegen. Aan de muur, rechts van de ingang, hangt een gedenkplaat ter herinnering aan de slachtoffers van de opstand tegen de troepen van Napoleon. Links hangt een andere plaat waarop alle anonieme vrijwilligers worden bedankt die hulp hebben geboden na de verschrikkelijke aanslagen van 2004; eronder ziet u de hoogteaanduiding van de stad (646 m).Aan de Puerta del Sol beginnen veel grote winkelstraten. Aan de noordzijde zijn dit de Calle del Carmen en de Calle de Preciados, de drukste straat die naar de Gran Vía voert en waar zich het grote warenhuis El Corte Inglés bevindt, het allereerste trouwens dat deze Spaanse keten opende. De Calle del Arenal (ten westen) is ook een voetgangersstraat en brengt u naar de Opera. Langs de Calle de Carretas in het zuiden liggen een aantal goedko-pere winkels.

Plaza Mayor aaHet symbool en centrum van het Madrid van de Habsburgers werd in 1619 ontworpen door Juan Gómez de Mora onder het bewind van Filips III. Het doet nog steeds dienst als locatie voor alle grote evenementen, religieuze feesten, koningsfeesten, corrida’s of kermissen van de stad.De huidige opbouw van het plein dateert uit de 18de eeuw. Het werd verwoest na een brand en nadien heropgebouwd door Juan de Villanueva, de architect van het Prado. De toegang werd afgesloten door een

reeks bogen. Het plein heeft de vorm van een rechthoek (120 m bij 93 m) en is volledig betegeld. De begane grond van de gebouwen vormt een promenade, afgezet met stenen bogen. Negen bogen geven toegang tot aan-grenzende straten, soms via trappen om het hoogteverschil te overbruggen.Midden op het plein staat het ruiter-standbeeld van Filips III (1616) dat hier pas in 1848 zijn vaste stek vond.Aan de noordzijde van het plein staat het Casa de la Panaderíaa. Het valt onmiddellijk op vanwege zijn twee torens en zijn gevel bedekt met muurschilderingen. Het was het eerste gebouw dat werd opgetrokken in 1590, net voor het ontstaan van het plein. De naam - die zoveel betekent als ‘Huis van de bakkerij’ – verwijst naar het broederschap van de bakkers dat hier zijn zetel had. Nu huisvest het de gemeentelijke diensten en het Toeristenbureau van de stad. De allego-rische fresco’s zijn het werk van Carlos Franco en dateren van 1992.Op zondagochtend wordt hier een postzegel- en muntenmarkt gehouden en met Kerstmis wordt het plein inge-nomen door een kerstmarkt.

ARCO DE CUCHILLEROSaVan alle bogen die toegang geven tot het Plaza Mayor is deze ‘boog van de messenmakers’, op de zuidwesthoek, beslist de bekendste en de meest pittoreske. Hij overspant een grote trap die toegang geeft tot de Calle de los Cuchilleros en verderop tot de Cava de San Miguel. De naam herinnert aan de messenmakers die hier hun producten kwamen verkopen aan de vele slagers die vroeger aan deze zijde van het Plaza Mayor hun zaak hadden.

3130

DE OUDE STAD

Mercado de San Miguel aVoor u naar de Calle Mayor gaat, moet u een kijkje nemen bij de mooie Mercado de San Miguel. De hallen, opgetrokken uit staal en glas, dateren uit het begin van de 20ste eeuw (1915). Binnen wacht u een verrassing: een hippe plaats met heerlijke tapas (T ‘De beste adressen/Uit eten’, blz. 98).

Calle MayorDe Calle Mayor (‘grote straat’) tussen de Puerta del Sol en het koninklijk paleis was ooit de belangrijkste straat van de oude stad.Pedro Calderón de la Barca woonde in het smalle huis op nr. 61. Ernaast, op nr. 59, ligt de vroegere apotheek van de koningin-moeder (de echtgenote van Filips V).Het Instituto Italiano de Cultura (Italiaans Instituut voor Cultuur, nr. 86) zetelt in een 17de-eeuws paleis dat later gerenoveerd werd. Aan de over-kant staat het voormalige Uceda-paleis uit dezelfde eeuw, het huidige militaire hoofdkwartier (Capitanía General). Dit paleis van baksteen en graniet is een typisch voorbeeld van burgerlijke gebouwen uit die periode. Tegenover de Iglesia Arzobispal Castrense (17de-18de eeuw) staat een monu-ment ter herinnering aan de aanslag op Alfons XIII en koningin Victoria Eugenia op de dag van hun huwelijk in 1906.

Plaza de la Villa aAan dit rustige, harmonieuze en mooi bewaarde plein staan enkele van de oudste gebouwen van Madrid. Het standbeeld in het midden is van

admiraal Álvaro de Bazán, held van de slag bij Lepanto in 1571 tegen de Turken.Het Casa de la Villa (voormalige stad-huis) herkent u aan zijn twee indruk-wekkende vierkante torens. Het project startte in 1599, maar het gebouw werd vanaf 1645 tot 1693 grondig gerenoveerd. Hierdoor is het eerste niveau klassiek terwijl de bovenverdie-pingen duidelijk de barokstijl volgen.Aan de andere kant van het plein staat het Casa de los Lujanes, een van de weinige getuigen van de burgerlijke bouwkunst uit de 15de eeuw. Het paleis en zijn torens tonen enkele mudejar elementen, zoals de hoefij-zervormige arcades. In deze toren zou Frans I opgesloten hebben gezeten na zijn nederlaag bij Pavia (1525).Aan de zuidzijde van het plein ligt het Casa de Cisneros, een elegant paleis (1537) dat via een boog verbonden is met het stadhuis en opgetrokken is in renaissancestijl. Het werd in de loop der eeuwen grondig gerestaureerd en van het oorspronkelijke gebouw blijven enkel nog de gevels over in de Calles del Cordón en del Sacramento.

Basílica de San Miguel aSan Justo 4 - t 915 484 011 - www.bsmiguel.es - juli-16 sept.: ma.-za. 10.00-13.15 u en 18.00-21.15 u, zon- en feestd. 9.45-13.30 u en 18.30-21.15 u, de rest van het jaar: ma.-za. 9.45-13.30 u en 17.30-21.00 u, zon-en feestd. 9.45-14.15 u en 18.00-21.15 u - gratis.U kunt niet naast de mooie basiliek met bolle voorgevel kijken. Het is de enige in Madrid geïnspireerd op de Italiaanse

3332

MADRID BEZICHTIGEN

Sol

La Latina

Opera

Gran Vía

Tirso deMolina

Sol

Cava

deS. M

iguel

Real Basílica de San Francisco

el Grande

PARROQUIA SAN SAN SEBASTIAN

PARROQUIA SAN MILLÁN Y SAN CAYETANO

Capilladel Obispo

San Miguel

MOVIMIENTO FAMILIAR

CRISTIANO

PARROQUIA NUESTRA SEÑORA DEL CARMEN

S. Andrés

San PedroColegiata de

San Isidro

Las Descalzas Reales

Plaza de Cascorro

Plaza de Santa Ana

Plaza de Ramales

Plaza dela Armería

Plaza deIsabel II

Plaza Mayor

Plaza de los Carros

Plaza de la Puerta del Sol

Plaza de Oriente

Plaza de la Villa

PL. DEL GENERAL VARA DEL REY

PLAZA DE LA PAJA

Capitanía General

Torre delos Lujanes

Teatro Real

Catedralde la Almudena

Hotel ME Madrid

Oratorio

Real Academia de Bellas Artes

de San Fernando

Casa deCisneros

Palacio de Sta Cruz

Instituto Italiano

de Cultura

PalacioReal

Museo delos orígenes

Mercado de San Miguel

Teatro Español

Pasaje delComercio

C.d

ePa

vía

C. de

AlfonsoVI

C.

del

Carmen

C.

de

Preciados

C.del

Rollo

C. del

Cordón

C.

Postas

Cuesta de Ramón

C. d

eBa

ilén

Costanilla de

Santiago

C. de

laEsgrim

a

C. de Sta Clara

C. d

e Ba

ilén

C. de la Espada

C.d e

laV i

ctor

i a

C. de La Unión

C. de S.

Pedro Mártir

C. de la Ruda

C. delos

Mini striles

C. de las Huertas

C. de S. Carlos

C. del Olmo

C. del

OsoC. de los AbadesC. de Dos Hermanas

C. de la Encomienda

C. del Calvario

C. dela Bolsa

C.de

Alcalá

C. deJuanelo

C.de

Jesús

yM

aría

C.

dela

Mon

tera

C.de la CabezaC.

del

Mesón

deParedes

C.del

Ol ivar

C. del Arenal

C. del Arenal

C.de

laPa

z

C. dela Escalinata

C.de

Esp

arte

rosC .

del E

spej

o

C. Carretas

C.de

Tetu

án

C.de

laSa

lud

C. de

El JerteC.

de

Chin

chill

a

C. de Yeseros

Travesíade

lasVistillas

C.de

losEstudio s

Carrera S.Jerónimo

C. de BeatrizGalin

d o

C. d

e Es

poz

y M

ina

C. del

Rosario

C.de

S. Buenaventura

C. deNoblejas

C. d

e N

úñez

de A

rce

C. de laAbada

C.del

Facto r

C. d

eTr

ujill

os

C.

Mayor

C.del

P ríncipe

C. deDon Pedro

C. delBastero

C. de Caños

del Peral

C.de

lDuq

uede

Riva

s

C.Gra

fal

C.de

lÁgu

ila

C. de S. Quintín

Cuesta

de

Santo

Dom

ingo

C.de

lasAguas

C.

de

Rela

tore

s

C.de

Arrieta

C.del

Hum

ill adero

C.

de

Calatrava

C.de

Cam

pom

anes

C. de

las

Tabe

rnill

as

C.

Cava

Baja

C.

dela

Cava Alta

C. de

Veneras

C.Im peria

l

C. d

el C

onde

de R

oman

ones

C. del Duque de Alba

C. d

el D

octo

r Co

rtez

o

C.de

laColegiata

C. de la Magdalena

C.de

l as

Fuen

tes

C.de

lasHile

ras

Carrera de S. Francisco

C. deS.

Felipe

Neri

C. dela Flora

C.de

S.M

artín

C. de S. Justo

C.To led o

C.de

Bord

ador

es

C. del Sacramento

C.de

la Concepción Jerónima C. de Atocha

C. d

e Ba

ilén

C. d

e Ba

ilén

C. de Segovia C. de Segovia

C. MayorC. Mayor

C. d

e Ba

ilén

DE OUDE STAD0 100 m100 m100 m

UIT ETENBotillería del Café de Oriente ......................Botín.....................................................................Café de Oriente ................................................Casa Labra .........................................................La Bola .................................................................La Gloria de Montera......................................Mano a Mano....................................................Matritum.............................................................Mercado de San Miguel ................................Taberna de Antonio Sanchez ......................Taberna Los Huevos de Lucio .....................Vi COOL by Sergi Arola ..................................

IETS DRINKENCasa de Granada..............................................Chocolatería San Ginés .................................El Jardín Secreto – Vip Lounge ...................

WINKELENAceitunas Jiménez ..........................................Así..........................................................................Borca ....................................................................Calzados Lobo ..................................................Capas Seseña ....................................................Caramelos Paco................................................Casa de Diego...................................................Casa Hernanz ....................................................Cobián .................................................................Custo....................................................................El Arco..................................................................El Flamenco Vive..............................................El Gato Negro....................................................La Central de Callao........................................La Violeta ............................................................Officiële shop van Real Madrid...................

UITGAANCafé Central .......................................................Casa Patas...........................................................Club Joy Eslava .................................................Corral de la Morería ........................................El Contraclub.....................................................El Viajero .............................................................Flamenco Candela ..........................................Hammam Al Ándalus .....................................Las Carboneras .................................................Marula Café........................................................Sala El Sol............................................................Taberna Casa Patas .........................................Teatro Real .........................................................

]58]8]14]5]15]22]48]7]10]46]6]35

]8]1]12

]28]8]5]3]12]27]4]2]6]1]9]11]7]23]14]10

]14]1]8]2]9]7]20]13]3]10]15]21]11

]15

]22

]5

]58]14

]10

]8]35

]48]46

]7]6

]12

]1

]8

]23

]10

]4]14

]12

]8

]11]1

]7 ]5 ]6]9

]2

]3

]27

]28

]15

]3

]10]2]9

]7

]13

]1]21

]11

]8

]14

]20

3332

DE OUDE STAD

Sol

La Latina

Opera

Gran Vía

Tirso deMolina

Sol

Cava

deS. M

iguel

Real Basílica de San Francisco

el Grande

PARROQUIA SAN SAN SEBASTIAN

PARROQUIA SAN MILLÁN Y SAN CAYETANO

Capilladel Obispo

San Miguel

MOVIMIENTO FAMILIAR

CRISTIANO

PARROQUIA NUESTRA SEÑORA DEL CARMEN

S. Andrés

San PedroColegiata de

San Isidro

Las Descalzas Reales

Plaza de Cascorro

Plaza de Santa Ana

Plaza de Ramales

Plaza dela Armería

Plaza deIsabel II

Plaza Mayor

Plaza de los Carros

Plaza de la Puerta del Sol

Plaza de Oriente

Plaza de la Villa

PL. DEL GENERAL VARA DEL REY

PLAZA DE LA PAJA

Capitanía General

Torre delos Lujanes

Teatro Real

Catedralde la Almudena

Hotel ME Madrid

Oratorio

Real Academia de Bellas Artes

de San Fernando

Casa deCisneros

Palacio de Sta Cruz

Instituto Italiano

de Cultura

PalacioReal

Museo delos orígenes

Mercado de San Miguel

Teatro Español

Pasaje delComercio

C.d

ePa

vía

C. de

AlfonsoVI

C.

del

Carmen

C.

de

Preciados

C.del

Rollo

C. del

Cordón

C.

Postas

Cuesta de Ramón

C. d

eBa

ilén

Costanilla de

Santiago

C. de

laEsgrim

a

C. de Sta Clara

C. d

e Ba

ilén

C. de la Espada

C.d e

laV i

ctor

i a

C. de La Unión

C. de S.

Pedro Mártir

C. de la Ruda

C. delos

Mini striles

C. de las Huertas

C. de S. Carlos

C. del Olmo

C. del

OsoC. de los AbadesC. de Dos Hermanas

C. de la Encomienda

C. del Calvario

C. dela Bolsa

C.de

Alcalá

C. deJuanelo

C.de

Jesús

yM

aría

C.

dela

Mon

tera

C.de la CabezaC.

del

Mesón

deParedes

C.del

Ol ivar

C. del Arenal

C. del Arenal

C.de

laPa

z

C. dela Escalinata

C.de

Esp

arte

rosC .

del E

spej

o

C. Carretas

C.de

Tetu

án

C.de

laSa

lud

C. de

El Jerte

C. d

eCh

inch

illa

C. de Yeseros

Travesíade

lasVistillas

C.de

losEstudio s

Carrera S.Jerónimo

C. de BeatrizGalin

d o

C. d

e Es

poz

y M

ina

C. del

Rosario

C.de

S. Buenaventura

C. deNoblejas

C. d

e N

úñez

de A

rce

C. de laAbada

C.del

Facto r

C. d

eTr

ujill

os

C.

Mayor

C.del

P ríncipe

C. deDon Pedro

C. delBastero

C. de Caños

del Peral

C.de

lDuq

uede

Riva

s

C.Gra

fal

C.de

lÁgu

ila

C. de S. Quintín

Cuesta

de

Santo

Dom

ingo

C.de

lasAguas

C.

de

Rela

tore

sC.

de

Arrieta

C.del

Hum

ill adero

C.

de

Calatrava

C.de

Cam

pom

anes

C. de

las

Tabe

rnill

as

C.

Cava

Baja

C.

dela

Cava Alta

C. de

Veneras

C.Im peria

l

C. d

el C

onde

de R

oman

ones

C. del Duque de Alba

C. d

el D

octo

r Co

rtez

o

C.de

laColegiata

C. de la Magdalena

C.de

l as

Fuen

tes

C.de

lasHile

ras

Carrera de S. Francisco

C. deS.

Felipe

Neri

C. dela Flora

C.de

S.M

artín

C. de S. Justo

C.To led o

C.de

Bord

ador

es

C. del Sacramento

C.de

la Concepción Jerónima C. de Atocha

C. d

e Ba

ilén

C. d

e Ba

ilén

C. de Segovia C. de Segovia

C. MayorC. Mayor

C. d

e Ba

ilén

DE OUDE STAD0 100 m100 m100 m

UIT ETENBotillería del Café de Oriente ......................Botín.....................................................................Café de Oriente ................................................Casa Labra .........................................................La Bola .................................................................La Gloria de Montera......................................Mano a Mano....................................................Matritum.............................................................Mercado de San Miguel ................................Taberna de Antonio Sanchez ......................Taberna Los Huevos de Lucio .....................Vi COOL by Sergi Arola ..................................

IETS DRINKENCasa de Granada..............................................Chocolatería San Ginés .................................El Jardín Secreto – Vip Lounge ...................

WINKELENAceitunas Jiménez ..........................................Así..........................................................................Borca ....................................................................Calzados Lobo ..................................................Capas Seseña ....................................................Caramelos Paco................................................Casa de Diego...................................................Casa Hernanz ....................................................Cobián .................................................................Custo....................................................................El Arco..................................................................El Flamenco Vive..............................................El Gato Negro....................................................La Central de Callao........................................La Violeta ............................................................Officiële shop van Real Madrid...................

UITGAANCafé Central .......................................................Casa Patas...........................................................Club Joy Eslava .................................................Corral de la Morería ........................................El Contraclub.....................................................El Viajero .............................................................Flamenco Candela ..........................................Hammam Al Ándalus .....................................Las Carboneras .................................................Marula Café........................................................Sala El Sol............................................................Taberna Casa Patas .........................................Teatro Real .........................................................

]58]8]14]5]15]22]48]7]10]46]6]35

]8]1]12

]28]8]5]3]12]27]4]2]6]1]9]11]7]23]14]10

]14]1]8]2]9]7]20]13]3]10]15]21]11

]15

]22

]5

]58]14

]10

]8]35

]48]46

]7]6

]12

]1

]8

]23

]10

]4]14

]12

]8

]11]1

]7 ]5 ]6]9

]2

]3

]27

]28

]15

]3

]10]2]9

]7

]13

]1]21

]11

]8

]14

]20

DE BESTE ADRESSEN

9998

In de oude stad en de wijk rond het Plaza Santa Ana krioelt het van de restaurants, van volkse tavernes tot designrestaurants over Mexicaanse, Cubaanse of Argentijnse restaurants... Vermijd de terrasjes aan het Plaza Mayor, die exuberant hoge prijzen aanrekenen. Voor hippe restaurants met een creatieve fusionkeuken moet u richting Chueca of Malasaña waar ook nog een paar goedkopere maar even lekkere adresjes te vinden zijn. De echte toprestaurants, tot slot, liggen gegroe-peerd in de chique wijk Salamanca.T Meer praktische informatie vindt u onder ‘Bestemming Madrid/Uit eten’, blz. 20. Kijk ook onder ‘Iets drinken’, blz. 108: sommige adresjes serveren ook lichte maaltijden, ideaal voor de lunch.T Onderstaande adressen vindt u terug op de uitneembare vouwkaart van het omslag; zoek het over-eenkomstige nummer (bv. ā). De aanwijzingen in het rood verwijzen eveneens naar deze kaart. Sommige adressen staan ook aangeduid op de detailkaarten.

In de oude stad

Detailkaart blz. 32

ONGEVEER € 15ą Casa Labra – D5 - Tetuán 12 - Û Sol - t 915 310 081 - www.casalabra.es - ; - dag. 9.30-15.30 u en 17.30-23.00 u. Zowel trouwe klanten als toeristen drommen samen bij de

deuren van dit etablissement, dat al bestaat sinds 1860 en vooral bekend is om zijn beignets en kabeljauwkroket-ten. Tussen de muren van deze taverne zou in 1879 de Spaanse arbeiderspartij opgericht zijn. Mogelijkheid om een plaatsje te zoeken in de eetzaal achter de bar.

TUSSEN € 15 EN € 30Đ Mercado de San Miguel – D5 - Pl. de San Miguel - Û Sol - t 915 424 936 - www.mercadodesan miguel.es - zo.-wo. 10.00-24.00 u, do. 10.00-2.00 u. Deze overdekte markt van begin van de 20ste eeuw is een aangename en hippe plek om tapas te komen eten. Onder de mooie structuur van smeedijzer en glas bieden de oude stalletjes allerhande tapas en raciones. Het enige nadeel: het is hier altijd drommen (vooral tijdens het weekend en ‘s avonds).Ć Taberna Los Huevos de Lucio – D6 - Cava Baja 30 - Û La Latina - t 913 662 984 - www.casalucio.es - dag. 13.00-16.00 u, 20.30-24.00 u - gesl. aug. Het kleine, bescheidener broertje van het moederhuis, het beroemde Casa Lucio (t 913 658 217), dat ertegenover ligt. Tijdens het weekend is het hier bijzonder druk en terecht, want de raciones zijn er ronduit schitterend en de porties groot. Onmogelijk te ontsnappen aan de huevos estrellados, de specialiteit van het huis. Maar ook de gefrituurde aubergines met salmorejo zijn een waar genot.

In de Mercado de San Miguel proeft u heerlijke tapas. © R. Mattes/hemis.fr

UIT ETEN

UIT ETEN

9998

In de Mercado de San Miguel proeft u heerlijke tapas. © R. Mattes/hemis.fr

139138

MEER WETEN OVER MADRID

Hoeveel verschillende soorten Madrilenen zult u ontmoeten tijdens uw bezoek aan de Spaanse hoofdstad? De inwoners zijn niet samen te vatten in enkele stereotiepe groepen. Madrid heeft zo vaak een ware revolutie door-gemaakt dat het beeld erdoor vertroe-beld is. Het is een stad vol paradoxen.

Een Spaanse smeltkroesIn Madrid is niets vanzelfsprekend. Het is de bakermat van een movida die er zoveel aan gedaan heeft om de burgerij wakker te schudden dat men ze het zwijgen oplegde, het zwaartepunt van een strenge hispaniteit, maar tegelijk aantrekkingspool van meer en meer migranten: Madrid behoort niet langer alleen toe aan de Madrilenen.Sinds Madrid in 1561 hoofdstad werd, is de stad uit zijn voegen gebarsten met de komst van nieuwe inwoners. In de jaren 1970 en 1990 trok de stad veel landgenoten uit de arme provincies Extremadura en Andalusië aan.De immense groei van de immobiliën-markt en van het land zelf verhoogde al snel de nood aan nieuwe arbeidskrach-ten, aangetrokken uit het buitenland, met een bijbehorende immigratiegolf tot gevolg. De nabijheid van Marokko en de historische banden met dat land maakten het tot belangrijkste leverancier van buitenlandse arbei-ders. De immigratie uit Latijns- en Centraal-Amerika diende vooral als aanvulling van de arbeidskrachten in de dienstensector en de horeca. Maar

in de stad heeft zich intussen ook een belangrijke Aziatische gemeenschap gevestigd, voornamelijk gespecialiseerd in de import van goedkoop textiel en in de groothandel die de Spaanse kunstambachtslieden verdringen. Deze bevolkingsgroepen wonen samen in de wijk Lavapiés. Maar door de verhoging van de huurprijzen en de toenemende ‘gentrificatie’ van het centrum vergroot het huisvestingsprobleem.

En het familiegevoel?Ook al is de economische situatie van het land verbeterd, toch blijft het werkloosheidscijfer hoog (13,18% in Madrid in februari 2016) en hebben vooral jongeren het moeilijk. Dit zorgt ervoor dat de jongeren zich inkapselen in een familiaal cocon en zo de leeftijd achteruitschuiven waarop ze zelf een gezin stichten. De familie blijft een fundamentele pijler van de Spaanse maatschappij, maar is mee geëvolueerd en heeft zich opengesteld voor meer moderne leefvormen (ongetrouwd samenwonen, eenoudergezinnen, homokoppels, nieuw samengestelde gezinnen). De familiebanden spelen een belangrijke rol om de problemen verbonden aan de huidige economische conjunctuur het hoofd te bieden.

De movidaHet is zonder twijfel de socioculturele beweging movida (van het werkwoord mover, bewegen) die aan Madrid zijn

DE MADRILENEN

139138

DE MADRILENEN

huidige reputatie heeft gegeven, ook al is die periode nu voorbij. Na de sombere jaren van de dictatuur waaide er een wind van libertaire waanzin door de hoofdstad. Alle intellectuele, sociale en seksuele stijfheid werd aan de kant geschoven. Madrid en met name de wijk Malasaña was de bakermat van deze vlucht vooruit. De cineast Pedro Almodóvar, de groepen Kaka de Luxe, Glutamato Yéyé, de zangers Fabio McNamara en Olvido Gara (gekend onder de naam Alaska), de fotogra-fen Ouka Lele, Pablo Pérez Mínguez en Alberto García-Alix wilden een oneerbiedig beeld schetsen van gren-zeloze permissiviteit. Het is de plotse ontwikkeling van een generatie jonge Spanjaarden die de burgeroorlog nooit meemaakten. Vanaf 1977 verwierpen ze het zware juk van het Francoregime en stortten ze zich in een teugelloze frivoliteit. In de jaren 1980 was Madrid de hoofdstad van de slapeloze nachten. Er heerste een intense energie en creativiteit en het vrolijke gemoed van elkeen was slechts een masker voor een

tragische bezetenheid. En toch, beetje bij beetje doofde de movida uit... Aids, overdoses en zelfmoord eisten het leven van verscheidene boegbeelden.

© U

ncin

efilo

Penélope Cruz in Los abrazos rotos van de bekende filmregisseur Pedro Almodóvar

Almodóvar is het symbool van de movida sinds zijn eerste films Pepi, Luci, Bom y otras chicas del montón (1980), Laberinto de pasiones (1983) of ¿Qué he hecho yo para merecer esto? (1984). Hij verwierf internationale bekendheid dankzij zijn eigen stijl, te herkennen vanaf de eerste beelden, met Mujeres al borde de un ataque de nervios (1988), ¡Átame! (1990) en Tacones lejanos (1991). Hoe hij speelt met felle kleuren, werkt met schitterende acteurs en vooral actrices, de virtuositeit van de montage maken van Pedro Almodóvar een gerespecteerd cineast. Na Todo sobre mi madre (1999) regisseerde hij Habla con ella (2002), La mala educación (2004), Volver (2006), in Cannes bekroond met de prijs voor Beste Actrice, Los abrazos rotos (2009), La piel que habito (2011), Los amantes pasajeros (2013) en Julieta (2016).

PEDRO ALMODÓVAR

Vertaling Anja De LombaertOmslagontwerp Keppie & KeppieOmslagfoto Roman Sigaev/Shutterstock.comOntwerp binnenwerk Keppie & KeppieOorspronkelijke titel Le Guide Vert Madrid Week-endOorspronkelijke uitgever Michelin, ParijsDirectie Philippe OrainUitgevers Aude Gandiol, Catherine Girard, Matilde Miñón (Michelin), Lieven Defour (Lannoo)Redactie Martin Angel, Christine Barrély, France Bourboulon, Domini-

que Camus, Alexandra Didier, María Luisa Galván, Mathieu Guillochon, Mélanie Lemaire, Matilde Miñón, Claire Rideau, Sarah Sergent, Magali Triano

Cartografie Géraldine Deplante, Thierry Lemasson, Mădălina-Maria Roşoagă, Iulia-Elena Fontanine, Daniel Duguay

Stadskaarten: © MICHELIN en © 2006-2015 TomTom.This material is proprietary and the subject of copyright protection,database right protection and other intellectual property rights ownedby TomTom or its suppliers. The use of this material is subject to theterms of a license agreement. Any unauthorized copying or disclosureof this material will lead to criminal and civil liabilities.

Met dank aan Didier Broussard, Maud Lomnitz

© Cartografie: Michelin© Nederlandse tekst: Uitgeverij Lannoo, nv, Tielt, 2018

Het redactieteam heeft de grootste zorg besteed aan de samenstelling en de controle van deze gids. Maar omdat de gegevens voortdurend gewijzigd worden, moet de praktische informatie (prijzen, adressen, bezoekuren, telefoonnummers, bezienswaardigheden, internetadressen...) worden beschouwd als een aanwijzing. Het is dan ook best mogelijk dat bepaalde info bij het verschijnen van deze gids niet helemaal correct of volledig is. Wij kunnen daar niet verantwoordelijk voor worden gesteld. Deze gids bestaat voor en door u; u bewijst ons dan ook een grote dienst door eventuele tekortkomingen of vergissingen te melden. Aarzel niet om ons uw opmerkingen en suggesties over de inhoud van deze gids mee te delen. Bij een eerstvolgende bijgewerkte editie zullen wij daar rekening mee houden.

Contactadres De Groene Reisgids De Groene Reisgids Uitgeverij Lannoo Uitgeverij Terra Lannoo bv Kasteelstraat 97 Papiermolen 14-24 B-8700 Tielt 3994 DK Houten degroenereisgids@lannoo.be degroenereisgids@lannoo.nl

www.lannoo.com

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

D/2018/45/518 - NUR 512 - ISBN 978-94-014-4885-7