1 28 oktober 2013 | Informatiestandaarden in de zorg

Informatiestandaarden in de zorg

STANDAARDISATIE

Datum ID Nummer 28 oktober 2013 13013 Auteur Reviewer Gé Klein Wolterink Jacqueline Nell-Bergwerff (Nictiz)

Samenvatting Anno 2013 vragen maatschappelijke thema’s als patiëntveiligheid en continuïteit van zorg om standaardisatie. Bij standaardisatie is het belangrijk dat betrokken partijen heldere afspraken maken over welke gegevens er vastgelegd en uitgewisseld moeten worden en welke terminologie er wordt gebruikt. In een informatiestandaard wordt dit vastgelegd. Een informatiestandaard is een verzameling afspraken die er voor moeten zorgen dat zorginformatie met de juiste kwaliteit kan worden vastgelegd, opgevraagd, gedeeld, uitgewisseld en overgedragen. Nictiz heeft de afgelopen jaren veel kennis en ervaring opgedaan in het ontwikkelen van informatiestandaarden en gaat hierbij niet over één nacht ijs: op basis van een goed gedocumenteerd proces, in nauwe samenwerking met partners uit het veld en rekening houdend met de verschillende interoperabiliteitsniveaus. Informatiestan-daarden hebben alleen toegevoegde waarde als ze op de juiste manier worden ontwikkeld en vervolgens in de

praktijk worden toegepast. Zo faciliteert Nictiz het ontwikkelproces alleen als aan twee voorwaarden wordt voldaan: • De betrokken partijen hebben de uitgesproken intentie

om de standaarden daadwerkelijk in de praktijk te gaan gebruiken.

• Er is sprake van cocreatie: de veldpartijen moeten ook zelf in geld en/of mankracht investeren in het ontwikkeltraject.

Dit document beschrijft de nut en noodzaak van informa-tiestandaarden, de inhoud van een informatiestandaard, in welke context aan informatiestandaarden wordt gewerkt en hoe Nictiz informatiestandaarden ontwikkelt.

2 28 oktober 2013 | Informatiestandaarden in de zorg

Inleiding De noodzaak van standaardisatie wordt steeds meer erkend. Niet alleen technici, maar juist ook zorgverleners en overheidsinstellingen vragen in toenemende mate aandacht voor standaardisatie van uitwisseling van medische gegevens. Standaarden over welke informatie nodig is, op welke manier deze wordt opgeslagen, in welke terminologie en hoe uitwisseling van informatie plaatsvindt (Hutink, H., 2012, ICT-standaarden in de zorg). In een informatiestandaard is dit vastgelegd. Nictiz heeft de afgelopen jaren veel ervaring en kennis opgedaan in de totstandkoming van informatiestandaarden. De do’s en don’ts en best practices hebben de basis gevormd voor de werkwijze van Nictiz in het ontwikkelen van informatiestandaarden. Om dit proces inzichtelijk te maken, biedt dit document u een kijkje in de ‘standaardenkeuken’ van Nictiz.

Doel De totstandkoming van informatiestandaarden is geen sinecure. Bij het ontwikkelproces zijn veel stakeholders betrokken en moeten er op allerlei niveau afspraken gemaakt worden om elektronische gegevensuitwisseling in de zorg te realiseren. Nictiz is inmiddels gepokt en gemazeld door jarenlange ervaring. Dit document gaat in op: • de nut en noodzaak van informatiestandaarden; • de inhoud van een informatiestandaard; • in welke context aan informatiestandaarden wordt gewerkt; • hoe Nictiz informatiestandaarden ontwikkelt. Het doel van dit document is om duidelijk te maken wat een informatiestandaard is en om transparantie in het ontwikkelproces te verschaffen.

Doelgroep Dit document is bedoeld voor bestuurders, beleidsmakers, zorgprofessionals, ICT-leveranciers, zorgverzekeraars, adviseurs die betrokken zijn bij informatievoorziening in de zorg en meer inzicht willen hebben in de wereld achter de totstandkoming van informatiestandaarden.

Waarom zijn informatiestandaarden nodig? Een recente ontwikkeling in Nederland is de oprichting van het Kwaliteitsinstituut als onderdeel van het College voor Zorgverzekeringen (CVZ). Het Kwaliteitsinstituut heeft een wettelijke basis1

en heeft als doel de kwaliteit van de in Nederland geleverde zorg te helpen verbeteren. Het Kwaliteitsinstituut heeft van de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) de opdracht gekregen een belangrijke en bevorderende rol te spelen in de totstandkoming van kwaliteitsstandaarden op het gebied van zorg.

Uitgangspunt voor het Kwaliteitsinstituut is dat patiënten, cliënten, zorgaanbieders en zorgverzekeraars het eens moeten worden over alle zaken rond goede zorg. Als dat is gelukt, worden de afspraken vastgelegd in een kwaliteitsstandaard die de indicatiestelling, de inhoud van zorg en de organisatie van het zorgproces beschrijft. Een kwaliteitsstandaard kan onder andere

1 Ten tijde van het schrijven van dit document is die wettelijke basis goedgekeurd door de Tweede Kamer maar nog niet door de Eerste Kamer.

3 28 oktober 2013 | Informatiestandaarden in de zorg

bestaan uit zorgstandaarden, richtlijnen, best practices en indicatoren. Een informatiestandaard is een essentieel onderdeel van de kwaliteitsstandaard. Doordat een informatiestandaard de relevante gegevensvastlegging en –uitwisseling beschrijft, ondersteunt deze het zorgproces zoals vastgelegd in de kwaliteitsstandaard. Om effectief een zorgstandaard te kunnen toepassen in de dagelijkse praktijk van de zorg is vrijwel altijd ook een informatiestandaard noodzakelijk. Naast het feit dat een zorgstandaard altijd gepaard gaat met een informatiestandaard, vragen anno 2013 maatschappelijke thema’s om standaardisatie. Deze thema’s zijn: • Patiëntveiligheid en continuïteit van zorg

Zorg rond een patiënt/cliënt is steeds vaker een zaak van meerdere samenwerkende zorgverleners in het kader van ketenzorg of netwerkzorg. De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) heeft in 2011 het rapport ‘Staat van de Gezondheidszorg’ de ondertitel ’Informatie-uitwisseling in de zorg: ICT lost knelpunten zonder standaardisatie van de informatie-uitwisseling niet op’ meegegeven. Vervolgens heeft IGZ het zorgveld opgeroepen om eenduidige afspraken te maken over uitwisseling van patiëntinformatie en het gebruik van ICT daarbij. Vastgesteld moet worden dat er op dit gebied tot nu toe slechts beperkt stappen zijn gezet.

• Kwaliteit van zorg De Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU) heeft het rapport ‘Beperkt Zicht’ gepubliceerd naar aanleiding van een onderzoek naar de betrouwbaarheid, validiteit en bruikbaarheid van prestatie-indicatoren over de kwaliteit van de Nederlandse ziekenhuiszorg. Eén van de aanbevelingen is het verkrijgen van betere kwaliteitsinformatie uit een goede registratie in het primaire zorgproces. Essentieel daarvoor is dat goede afspraken worden gemaakt die in informatiestandaarden worden vastgelegd.

• Opschaling eHealth Dit thema speelt niet alleen in Nederland, maar ook op Europees niveau. In het rapport van de Europese commissie ‘eHealth Action Plan 2012-2020 - Innovative healthcare for the 21st century’ wordt als één van de belemmerende factoren voor de uitrol van eHealth het gebrek aan interoperabiliteit2

Samenwerking

vermeld. Eén van de intenties is het bevorderen van Europa-brede standaarden en het testen en certificeren van interoperabiliteit.

Nictiz, het expertisecentrum op het gebied van standaardisatie, interoperabiliteit en eHealth, opereert niet alleen bij de totstandkoming van informatiestandaarden. Samen met zorgverleners, koepelorganisaties, vertegenwoordigers van patiënten, cliënten of mantelzorgorganisaties, zorgverzekeraars, ICT-leveranciers en standaardisatieorganisaties (SDO’s) op nationaal en internationaal niveau ontwikkelen wij informatiestandaarden. Om te voorkomen dat standaardisatie-activiteiten versnipperd en domeingericht plaatsvinden, hebben HL7 Nederland, IHE Nederland, NEN, Nictiz en het National Release Center IHTSDO (eigenaar van SNOMED CT) in mei 2013 een convenant ondertekend. Deze standaardisatie-organisaties (SDO’s) slaan de handen ineen rond de inzet van standaarden en normen als aanjager voor innovatie en opschaling van ICT-oplossingen in de zorgmarkt. Daarnaast wordt met de samenwerking geborgd dat Nederlandse zorgstandaarden goed aansluiten op de beschikbare internationale industriestandaarden. In dat kader werkt Nictiz ook samen met de Continua Health Alliance.

2 Interoperabiliteit is de mogelijkheid van verschillende autonome, heterogene eenheden, systemen, partijen, organisaties of individuen om met elkaar samen te werken, te communiceren en informatie uit te wisselen (Krijgsman, J. & Klein Wolterink, G.J., 2012, een checklist voor informatie-uitwisseling in de zorg).

4 28 oktober 2013 | Informatiestandaarden in de zorg

Voorbeelden van standaardisatieprojecten Een greep uit de projecten waarin Nictiz samen met de zorgsector aan standaardisatie werkt, vindt u in het onderstaande overzicht:

Project Partners in de zorgsector Elektronische gegevensuitwisseling in de diabeteszorg

Elektronische overdracht van verpleegkundige informatie in de care

Informatiestandaard voor cardiometabole aandoendingen

Elektronische gegevensuitwisseling in de acute zorg

Elektronische gegevensuitwisseling in de jeugdgezondheidszorg

Elektronische gegevensuitwisseling in de perinatologie

Elektronische overdracht van generieke patiëntgegevens in een ziekenhuisomgeving

8 UMC’s

Elektronische uitwisseling van medische gegevens via de zorginfrastructuur van het LSP

Tabel 1 - Voorbeelden van standaardisatieprojecten

Europees niveau Nictiz participeert in verschillende Europese projecten. Door deze participatie hebben we aansluiting op standaarden die in Europees verband worden ontwikkeld. De projecten waar Nictiz kennis en ervaringen opdoet en deelt, zijn: • epSOS (European Patients Smart Open Services); • Hitch (Healthcare Interoperability Testing and Conformance Harmonisation); • Antilope (Adoption and take up of standards and profiles for eHealth Interoperability). Interessante inzichten ten aanzien van standaarden voor het bevorderen van interoperabiliteit op het gebied van eHealth worden beschreven in het ‘eHealth-INTEROP Report’ (Europese Commissie, 2009). In het rapport wordt een inventarisatie gegeven van de verschillende internationale standaardisatie-activiteiten op het gebied van eHealth en wat de belangrijkste drempels zijn voor adoptie van standaarden. Daarnaast worden aanbevelingen voor implementatie en het realiseren van interoperabiliteit van eHealth-oplossingen gegeven.

5 28 oktober 2013 | Informatiestandaarden in de zorg

Lessons learned Doordat we de afgelopen jaren veel kennis en ervaring opgedaan, weten we inmiddels waarom de praktijk weerbarstig is. We weten wat de oorzaken zijn waarom de implementatie en het gebruik van informatiestandaarden soms tegenvalt. Hieronder vindt u de belangrijkste oorzaken: • onvoldoende draagvlak bij de eindgebruikers; • tegengestelde belangen van betrokken partijen; • onvoldoende aansluiting bij het zorgproces; • onvolledige informatiestandaarden; • onvoldoende betrokkenheid van (software)leveranciers; • onvoldoende vertrouwen dat het om toekomstvaste oplossingen gaat; • verouderde informatiestandaarden. Een toelichting op deze oorzaken en wat er tegen te doen, vindt u in bijlage 1. Nictiz heeft haar lessen hieruit getrokken. Het ontwikkelproces van informatiestandaarden is nu zo ingericht dat bovengenoemde valkuilen zoveel mogelijk worden voorkomen.

Inhoud van informatiestandaarden Informatiestandaarden worden vaak gezien als iets technisch, iets wat met ICT te maken heeft en waarbij met name mensen met een technische achtergrond betrokken zijn. De werkelijkheid ligt genuanceerder: zorginformatie en daaraan gerelateerd informatiestandaarden slaan de brug tussen het zorgproces en ICT. In het ontwikkelproces van informatiestandaarden is het dan ook belangrijk dat met zorgverleners en met ICT-specialisten wordt samengewerkt.

Samenwerking vraagt om afspraken. Voor de patiëntveiligheid, continuïteit, kwaliteit, doelmatigheid van zorg en opschaling van eHealth-toepassingen is het cruciaal dat betrokken partijen, zoals huisartsen, ziekenhuizen en

patiënten nauw samenwerken en afspraken op verschillende niveaus maken om gegevensuitwisseling te realiseren. Vaak is het zo dat er veel aandacht uitgaat naar het ontwikkelen van datasets die informatie-uitwisseling ondersteunen. Maar een dataset alleen is onvoldoende. Ook op organisatieniveau is het van belang dat er afspraken over bijvoorbeeld bevoegdheden worden gemaakt. In de whitepaper over informatie-uitwisseling (Krijgsman, J. & Klein Wolterink, G.J., 2012, een checklist voor informatie-uitwisseling in de zorg) worden vijf interoperabiliteitsniveaus geschetst: organisatie, proces, informatie, applicaties en infrastructuur (zie figuur 1). Partijen in het zorgveld moeten afspraken maken op het gebied van de inhoud van de zorg (het proces) en de manier waarop de zorg georganiseerd wordt (de organisatie). Binnen de context van Neder-land speelt het Kwaliteitsinstituut op dit vlak een belangrijke rol. Af-spraken op dat niveau worden vastgelegd in kwaliteitsstandaarden.

Het belang van ICT en informatiesystemen binnen de zorg neemt toe. Dat betekent dat ook over de manier waarop met

zorginformatie wordt omgegaan afspraken moeten worden gemaakt. Het begrip zorginformatie bevindt zich op het snijvlak van zorg en informatievoorziening. Zorginformatie is daarbij onlosmakelijk verbonden met de organisatie, het proces en de applicaties en infrastructuur zoals is weergegeven in figuur 1.

Figuur 1 - Interoperabiliteitsniveaus

6 28 oktober 2013 | Informatiestandaarden in de zorg

Zorginformatie wordt in het zorgproces op verschillende manieren gebruikt. Zo kan informatie worden vastgelegd, opgevraagd, gedeeld, uitgewisseld en overgedragen. Praktische voorbeelden van verschillende manieren van gebruik van zorginformatie zijn: • het vastleggen van informatie door een zorgverlener tijdens een consult om het zelf op een

later moment te raadplegen; • het vastleggen van informatie door een zorgverlener om die vervolgens met de patiënt/cliënt te

delen; • het vastleggen van informatie door een zorgverlener en het delen daarvan met een andere

zorgverlener in het kader van multidisciplinaire samenwerking (bijvoorbeeld diabeteszorg); • het vastleggen van informatie ter ondersteuning van een verwijzing (bijvoorbeeld van huisarts

naar ziekenhuis); • het vastleggen en delen van informatie ter ondersteuning van een overdracht van de ene

instelling naar de andere instelling (bijvoorbeeld van een ziekenhuis naar een verpleeghuis); • het vastleggen, delen en verzenden van informatie ten behoeve van ordercommunicatie zoals

medicatieorders (voorschriften), diagnostisch onderzoek; • het vastleggen van complicaties om hieruit lering te kunnen trekken; • het vastleggen en delen van informatie ten behoeve van declaraties en administratieve

handelingen zoals bij opname, ontslag en poliafspraken. Zorginformatie is ook van belang voor het genereren van kwaliteitsindicatoren, spiegelinformatie, logistieke rapportages, financiële rapportages, managementrapportages en onderzoeksgegevens. Hoe informatie gebruikt wordt, is van grote invloed op de afspraken die betrokken partijen hierover maken. Zo zit er een belangrijk verschil tussen • het vastleggen van informatie in een systeem; • het inzien of opvragen van informatie uit een systeem; • het uitwisselen van informatie tussen systemen.

Informatiestandaarden Bij zorginformatie is het belangrijk dat voor betrokkenen inzichtelijk wordt gemaakt wie, op welk moment, welke informatie vastlegt, inziet, deelt, uitwisselt of overdraagt. Dit vereist ondermeer eenheid van taal. Partijen moeten dan ook heldere afspraken maken welke gegevens worden vastgelegd en uitgewisseld en van welke terminologie gebruik wordt gemaakt. In een informatiestandaard wordt dit vastgelegd.

Een informatiestandaard is in de praktijk een standaard waarin is uitgewerkt welke gegevens uit het primaire proces worden geregistreerd, hoe deze gegevens zijn gecodeerd in een door de partijen in het zorgveld geaccepteerd terminologie- en codestelsel en op welke wijze de informatiebehoefte is vertaald in elektronische uitwisselingsspecificaties.

Informatiestandaard Een informatiestandaard is een verzameling afspraken die er voor moeten zorgen dat zorginformatie met de juiste kwaliteit kan worden vastgelegd, opgevraagd, gedeeld, uitgewisseld en overgedragen.

Zorginformatie Zorginformatie is de informatie die van belang is voor het zorgproces en de manier waarop de zorg georganiseerd is met het doel patiëntveiligheid, continuïteit, kwaliteit en doelmatigheid van zorg te borgen.

7 28 oktober 2013 | Informatiestandaarden in de zorg

Een informatiestandaard bestaat uit onderdelen die elk een verschillend doel dienen. De onderdelen zijn: • use cases; • datasets; • terminologie- en codestelsels; • communicatiestandaarden. In tabel 2 worden deze vier onderdelen toegelicht. Een gedetailleerde beschrijving vindt u in bijlage 2.

Onderdeel Toelichting Voorbeelden Use cases Een scenariobeschrijving van

een concrete situatie in de zorg compleet met een gedetailleerde beschrijving wie, op welk moment, welke informatie vastlegt, inziet, deelt of uitwisselt.

• huisarts verwijst patiënt naar dermatoloog in regionaal ziekenhuis;

• patiënt met chronisch hartfalen meet gewicht en stuurt resultaat door naar internist.

Datasets Een verzameling van alle gegevens die binnen de context van een bepaald zorgproces en de daarbij gedefinieerde use cases, vastgelegd of uitgewisseld kunnen worden met daarbij een functionele definitie

• dataset verpleegkundige overdracht;

• dataset diabetes; • dataset telemonitoring bij

hartfalen; • dataset huisartsgegevens; • dataset eSpoed

Ambulance-SEH. Terminologie- en codestelsels Een vertaling van de

functionele gegevens naar gedetailleerde medische definities op basis van internationale codestelsels en terminologieën

• SNOMED CT; • LOINC; • ICPC; • ICD-10; • DSM-V.

Communicatiestandaarden Een vertaling naar informatietechnische standaarden die noodzakelijk zijn om informatie uit te kunnen wisselen tussen systemen

• DICOM; • Edifact; • HL7v2; • HL7v3.

Tabel 2 - Onderdelen van informatiestandaarden

Use cases Use cases slaan een brug tussen de zorgwereld en de informatietechnische wereld. We zien dit ook terug in de aanpak op Europees niveau (zie paragraaf ‘Europees niveau’) en in de ontwikkelprocessen die standaardisatieorganisaties als IHE en Continua gebruiken. Ook is het vaak zo dat kwaliteitsstandaarden zorgstandaarden en richtlijnen bevatten die onvoldoende specifiek zijn om direct de informatiestandaarden af te leiden. Het werken met use cases is daarom een veel gebruikte manier om samen met zorgverleners, patiënt/cliëntvertegenwoordigers, ICT-leveranciers en informatiedeskundigen concrete afspraken te maken welke informatie in welke concrete situaties door wie wordt vastgelegd, ingezien of uitgewisseld. Binnen de context van een bepaald zorgproces zullen in het algemeen meerdere use cases beschreven worden.

8 28 oktober 2013 | Informatiestandaarden in de zorg

Datasets Een dataset is een verzameling van alle gegevens die in het zorgproces vastgelegd, ingezien dan wel uitgewisseld moeten kunnen worden als onderdeel van de gedefinieerde use cases. Deze gegevens worden op een functionele manier gedefinieerd zodat voor gebruikers (zorgverleners) eenduidig vastgelegd is wat er bedoeld wordt. Het is belangrijk om in nauw overleg tussen zorgverleners, patiënt/cliëntvertegenwoordigers, informatieanalisten en ICT-leveranciers hierover afspraken te maken.

Terminologie- en codestelsels Informatie-analisten en terminologen maken in overleg met zorgverleners en ICT-leveranciers een (medisch-)technische vertaling van de gegevens uit de datasets. Dit doen zij op basis van terminologie- en codestelsels (zoals SNOMED CT, ICD-10 en LOINC) die in ICT-systemen van zorgverleners geïmplementeerd kunnen worden. Op deze manier worden gegevens eenduidig vastgelegd en gecodeerd.

Communicatiestandaarden Als het noodzakelijk is om informatie tussen verschillende partijen uit te wisselen worden op basis van communicatiestandaarden (zoals HL7, Dicom, Edifact) daarvoor de nodige berichten of andere vormen van informatie-uitwisseling gedefinieerd. Dat is een onderwerp waar vooral informatie-analisten en ICT-leveranciers bij betrokken zijn.

Context van informatiestandaarden Informatiestandaarden hebben alleen toegevoegde waarde als ze op de juiste manier worden ontwikkeld en vervolgens in de praktijk worden toegepast. Ontwikkeling en toepassing kunnen niet los worden gezien van de context waarin dat gebeurt: • welke partijen zijn er bij betrokken; • welke rol spelen die partijen, wat zijn hun belangen en hoe verhouden ze zich tot elkaar; • wie doet wat? Om een beeld te schetsen van die context wordt gebruikt gemaakt van het begrip interoperabiliteit. De whitepaper over informatie-uitwisseling (Krijgsman, J. & Klein Wolterink, G.J., 2012, een checklist voor informatie-uitwisseling in de zorg) beschrijft in detail dat samenwerken tussen marktpartijen mogelijk wordt door het maken van de noodzakelijke afspraken op de verschillende interoperabiliteitsniveaus: organisatie, proces, informatie, applicaties en infrastructuur. Zie figuur 2 voor de indeling in interoperabiliteitsniveaus en de bijbehorende context opgedeeld in governance, standaarden en eisen en participanten.

Figuur 2 - De context van informatiestandaarden

9 28 oktober 2013 | Informatiestandaarden in de zorg

Kwaliteitsstandaarden Afspraken rond organisatie en proces worden op landelijk niveau gemaakt en vastgelegd in kwaliteitsstandaarden. Dat kan zijn in de vorm van zorgstandaarden, richtlijnen, best practices, meetinstrumenten en indicatoren. Zorgverleners, patiënten/cliënten, zorgverzekeraars en hun vertegenwoordigers zoals de koepelorganisaties patiëntenfederatie NPCF, landelijke artsenfederatie KNMG en Zorgverzekeraars Nederland (ZN) zijn betrokken bij het tot stand komen en het onderhoud van kwaliteitsstandaarden. Het Kwaliteitsinstituut voert hierbij de regie en heeft door de wettelijke basis ook doorzettingsmacht op dit gebied.

Informatiestandaarden Afspraken rond zorginformatie worden ook op landelijk niveau gemaakt en vastgelegd in informatiestandaarden (zie hoofdstuk ‘inhoud van informatiestandaarden’). Bij de totstandkoming van informatiestandaarden heeft Nictiz een faciliterende en verbindende rol. Nictiz gebruikt een generiek proces voor de ontwikkeling van informatiestandaarden en dit generieke proces wordt beschreven in het volgende hoofdstuk. In principe kunnen ook andere partijen dan Nictiz deze rol invullen. De taken van het Kwaliteitsinstituut (kwaliteitsstandaarden) en Nictiz (informatiestandaarden) zijn aanvullend: een kwaliteitsstandaard gaat altijd gepaard met een informatiestandaard.

De praktijk – technische en systeemeisen De zorgpartijen en de ICT-leveranciers maken voor de praktische implementatie afspraken op het gebied van functionele en technische systeemeisen die aan de gebruikte systemen, de applicaties en de infrastructuur gesteld moeten worden. De zorgaanbieders hebben een eigen verantwoordelijkheid wat betreft de keuze van de informatiesystemen en de infrastructuur die ze willen gebruiken. Om te zorgen dat de invoering in de praktijk ook daadwerkelijk plaatsvindt, worden daar tijdens de ontwikkeling van de informatiestandaarden al concrete afspraken over gemaakt.

Het belang van de context Het is belangrijk om inhoud en ontwikkeling van informatiestandaarden in de hier beschreven context te zien. Door hier tijdens het ontwikkelproces rekening mee te houden wordt geborgd dat er standaarden met de juiste kwaliteit ontwikkeld worden die aansluiten bij concrete vragen vanuit het veld en die daadwerkelijk in de praktijk geïmplementeerd worden.

Ontwikkeling van informatiestandaarden. Dit hoofdstuk beschrijft hoe Nictiz informatiestandaarden ontwikkelt. Dit doet Nictiz op basis van een goed gedocumenteerd proces, in nauwe samenwerking met partners uit het veld en rekening houdend met de verschillende interoperabiliteitsniveaus. Nictiz maakt hierbij gebruik van ART-DECOR. Met ART-DECOR bedoelen we niet de stijlbeweging Art deco, maar een open source ontwikkelingstool. Meer informatie over ART-DECOR vindt u op www.nictiz.nl/page/Standaarden/Informatiestandaarden/ART-DECOR

Voorwaarden Voordat Nictiz begint aan het faciliteren van het ontwikkelproces van informatiestandaarden, stelt zij twee voorwaarden aan haar inzet: • Betrokken partijen hebben de uitgesproken intentie om de standaarden daadwerkelijk in de

praktijk te gaan gebruiken; • Er is sprake van cocreatie: de veldpartijen moeten ook zelf in geld en/of mankracht investeren

in het ontwikkeltraject.

10 28 oktober 2013 | Informatiestandaarden in de zorg

Uitgangspunten In het hoofdstuk ‘Lessons learned’ en bijlage 1 worden de belangrijkste oorzaken opgesomd voor het feit dat informatiestandaarden niet of slecht gebruikt worden. Het ontwikkelproces is zo ingericht dat hiermee rekening wordt gehouden. Daarnaast hanteert Nictiz de volgende uitgangspunten: • Nictiz zorgt ervoor dat het ontwikkelproces gestructureerd verloopt en transparant is. • Elke marktpartij kan participeren in de ontwikkeling. • Gezien het belang van eenheid van taal wordt zoveel mogelijk aangesloten bij:

• geaccepteerde codestelsels en beschikbare (internationale) standaarden; • in de markt geaccepteerde oplossingen; • bestaande standaardisatie organisaties (zoals HL7 Nederland, IHE Nederland, Continua).

• Het is mogelijk om systemen waarin informatiestandaarden zijn geïmplementeerd, te testen en indien dat door betrokken partijen afgesproken wordt, te certificeren.

• Er zijn concrete afspraken gemaakt over het beheerproces op het moment dat de informatiestandaard beschikbaar is.

Generiek proces. Nictiz gebruikt een generiek proces voor de ontwikkeling van informatiestandaarden. Dit proces is zo ingericht dat tegemoet gekomen wordt aan de genoemde voorwaarden en uitgangspunten. Het proces bestaat uit drie fasen (zie figuur 3): • voorbereiding; • ontwerp; • realisatie. Het generieke proces wordt voor elke specifieke situatie op maat gemaakt, zodat het optimaal aansluit op de bestaande marktsituatie. Dat betekent dat voor elk onderdeel vastgesteld wordt of en in welke mate het relevant is voor de specifieke situatie en op welke manier daar al of niet invulling aan wordt gegeven.

Startcriteria Voordat het ontwikkelproces start, moet aan de hiervoor genoemde voorwaarden van Nictiz voldaan zijn. Daarnaast worden de volgende criteria gehanteerd: • Er is een kwaliteitsstandaard of een vergelijkbaar uitgangspunt beschikbaar dat het zorgproces

en de zorgorganisatie beschrijft en dat de basis vormt voor het ontwikkeling van de informatiestandaard.

• Er is een groep belanghebbende partijen (zorgaanbieders, ICT-leveranciers etc.) die expliciet aangeeft dat ze een bijdrage willen leveren aan de ontwikkeling en de toepassing van de informatiestandaard.

Figuur 3 - Het generieke ontwikkelproces voor informatiestandaarden

11 28 oktober 2013 | Informatiestandaarden in de zorg

De belangrijkste aspecten van elke fase worden hierna beschreven. Meer details vindt u in bijlage 3.

Voorbereidingsfase De eerste fase van het ontwikkelproces legt de basis voor het gehele traject. Belangrijke punten in deze fase zijn: • het borgen van de relatie met het zorgproces en de organisatie van de zorg; • het borgen van de betrokkenheid en commitment van de deelnemende partijen; • het managen van de verwachtingen van alle deelnemende partijen; • het maken van heldere afspraken over de scope van het ontwikkelproces en de verwachte

resultaten; • het maken van heldere afspraken over de opvolging van het ontwikkelproces in de vorm van

test en certificering, implementatie en opschaling.

Het is van belang om vanaf het begin de juiste partijen bij het proces te betrekken. Dat zijn vertegenwoordigers van de betrokken zorgverleners, patiënt- en cliëntgroepen, informatiedeskundigen en leveranciers van ICT-oplossingen. Om draagvlak en betrokkenheid te bij de verschillende partijen te creëren, wordt veel aandacht besteed aan het inventariseren van de verschillende belangen die zij bij de informatiestandaarden hebben.

Tijdens het ontwikkelproces zijn verschillende rollen en bijbehorende activiteiten te identificeren. Het uitgangspunt is dat de betrokken partijen (zorgverleners, vertegenwoordigers van zorginstellingen, informatie-experts, standaardisatie-experts, ICT-leveranciers) op elk moment in het ontwikkelproces zoveel mogelijk zelf de inhoudelijke en technische uitwerking uitvoeren. Nictiz faciliteert en brengt haar expertise in. Het is belangrijk om aan het begin van het proces, duidelijke afspraken met de betrokken partijen te maken wie welke rol vertolkt. In bijlage 4 is een overzicht van de verschillende rollen/activiteiten weergegeven.

Een belangrijk inhoudelijk onderdeel van de voorbereidingsfase is dat betrokken partijen de use cases definiëren en in detail uitwerken. Dit gebeurt op basis van het beschikbare zorgproces of richtlijnen die daarmee ook worden gevalideerd.

Onderling overleg vindt plaats in de vorm van werkgroepen of op bilateraal niveau. Een consoliderende workshop vormt de afsluiting van de voorbereidingsfase. Alle betrokken partijen delen de resultaten van de eerste fase en maken afspraken voor het vervolg.

Uit de praktijk Het goed doorlopen van de voorbereidingsfase is van essentieel belang voor het verdere proces. De keuze en de prioritering van de use cases bepaalt voor welke praktische situaties oplossingen worden gecreëerd met het ontwikkelen van de bijbehorende informatiestandaard. Daarom is het van groot belang dat de juiste partijen, met name uit het zorgveld, op dat moment aan tafel zitten en meebeslissen. In de praktijk is het niet altijd vooraf duidelijk welke partijen dat zijn, hoe dat het best georganiseerd kan worden en wie het voortouw neemt om tot beslissingen te komen. Het is niet mogelijk om daarvoor een eenduidige aanpak te beschrijven omdat de situatie per geval heel verschillend zal zijn. Het is aan de betrokken partijen gezamenlijk om ervoor zorg te dragen dat de relevante belanghebbenden aan tafel zitten en tot een door ieder gedragen keuze en prioritering van de use cases komen.

12 28 oktober 2013 | Informatiestandaarden in de zorg

De ontwerpfase De ontwerpfase begint met het opstellen van een dataset die betrokken partijen hebben getoetst. De dataset bevat alle gegevens die voorkomen in de use cases die in de voorbereidingsfase zijn gedefinieerd. Normaliter is daar al een begin mee gemaakt tijdens de eerste fase en wordt die in de ontwerpfase afgerond. Het kan ook zijn dat het opstellen van de dataset aanleiding is om de use cases te herzien. Vervolgens wordt het functioneel en technisch ontwerp gemaakt: • Het functioneel ontwerp is een vertaling van de use cases op een dusdanige manier dat

eenduidig vastligt welke informatie uit de dataset op welk moment en door wie wordt vastgelegd en uitgewisseld. Op basis van het functioneel ontwerp kan het technisch ontwerp worden gemaakt.

• Het technisch ontwerp resulteert in technische specificaties en implementatiehandleidingen. ICT-leveranciers kunnen hiermee de functionaliteit in de informatiesystemen inbouwen waardoor zorgverleners de gewenste informatie kunnen vastleggen en uitwisselen.

Expertteams die bestaan uit informatie-analisten en standaardisatie-experts maken het functioneel en technisch ontwerp. De informatie-analisten en standaardisatie-experts kunnen vertegenwoordigers van standaardisatie-organisaties of ICT-leveranciers, maar ook medewerkers van Nictiz zijn. Indien nodig worden ook (vertegenwoordigers van) zorgverleners of patiënten/cliënten erbij betrokken.

In deze fase worden afspraken gemaakt over de manier waarop test en certificering zal plaatsvinden en worden de producten om test en certificering mogelijk te maken opgeleverd.

Overleg en samenwerking vindt in deze fase met name plaats in de vorm van werkgroepen. Ook voor deze fase vindt de afsluiting plaats in de vorm van een consoliderende workshop waarin de betrokken partijen resultaten delen en vaststellen.

De realisatiefase De laatste fase is er op gericht te bevorderen dat de resultaten van de ontwerpfase ook daadwerkelijk in de praktijk worden geïmplementeerd en toegepast. De evaluatiefase bestaat uit drie onderdelen: • test en certificering; • implementatie en demonstratie; • beheer.

Test en certificering zijn noodzakelijk om te kunnen toetsen of een implementatie van een informatiestandaard in een systeem van een ICT-leverancier ook daadwerkelijk voldoet aan de informatiestandaard. Er zijn variaties in de manier waarop de informatiestandaard getest en gecertificeerd kan worden: van een zelftest door de ICT-leverancier tot een certificering door een gekwalificeerd instituut.

Implementatie en demonstratie zijn belangrijk om concreet aan het zorgveld te laten zien wat voor praktische mogelijkheden en functionaliteit de informatiestandaarden bieden. Dit om bekendheid te vergroten en draagvlak te creëren bij de potentiële gebruikers. Op dit vlak worden door de betrokken partijen tijdens de voorbereidingsfase afspraken gemaakt.

Het beheer van de informatiestandaard wordt tijdens de realisatiefase definitief geregeld. Wijzigingen in het zorgproces en de bijbehorende use cases, veranderingen in de manier waarop de zorg georganiseerd wordt of nieuwe technologische ontwikkelingen kunnen redenen zijn om informatiestandaard aan te passen. De manier waarop het beheer van de informatiestandaard plaatsvindt (proces, rollen, verantwoordelijkheden) wordt ingericht conform de norm NEN 7522. Zo wordt bijvoorbeeld afgesproken wie de ‘houder’ is van de standaard: de organisatie die het eigendom beheert, eindverantwoordelijk is en toezicht houdt op het hele proces. In het algemeen komt die verantwoordelijkheid te liggen bij een organisatie in het zorgveld.

13 28 oktober 2013 | Informatiestandaarden in de zorg

Ook de evaluatiefase wordt afgerond met een gezamenlijke bijeenkomst waar de resultaten van het gehele traject worden gedeeld en vastgesteld. Naast het delen en vaststellen van de resultaten is het nuttig om het gehele ontwikkelproces te evalueren.

Iteratieve aanpak. In de praktijk is het goed mogelijk en soms wenselijk om te kiezen voor een iteratieve aanpak. Een iteratieve aanpak houdt in dat een aantal van de geïdentificeerde use cases de drie stappen van het ontwikkelproces doorloopt en op een later moment met een volgend aantal use cases het proces opnieuw wordt gestart. Daarbij kunnen de iteraties elkaar overlappen. In de voorbereidingsfase moet vast komen te staan of er voor een iteratieve aanpak gekozen wordt en op welke manier deze wordt toegepast.

Over de auteur Ir. G.J. Klein Wolterink is zelfstandig adviseur op het gebied van ICT en zorg. Hij houdt zich met name bezig met interoperabiliteitsvraagstukken op het gebied van eHealth en regionale architectuur oplossingen voor zorg en ICT.

Over de reviewer Drs. J.A. Nell-Bergwerff is communicatieadviseur bij Nictiz. Haar uitdaging is met de juiste producten in begrijpelijke taal Nictiz als expertisecentrum in ICT-zorg te positioneren. Hierbij gebruikt ze offline, online en social media om de producten beschikbaar te stellen aan de sector. Jacqueline is actief op twitter (@Nictiz en @JacquelineNell).

Geciteerde werken • Europese Commissie, 2009, eHealth-INTEROP Report in response to eHealth Interoperability

Standards Mandate • Hutink, H., et al, 2012, ICT-standaarden in de zorg, een praktisch overzicht, Nictiz, Den Haag • Krijgsman, J., & Klein Wolterink, G. J., 2012, een checklist voor informatie-uitwisseling in de

zorg, Nictiz, Den Haag

Uit de praktijk Een belangrijke reden om te kiezen voor een iteratieve aanpak is het vergroten van de acceptatie in het veld door de keuze voor een in zekere zin beperkte eerste stap. Door alleen de use cases met de hoogste prioriteit en de daarbij behorende dataset uit te werken in een eerste versie van de informatiestandaard zal het in voorkomende gevallen eenvoudiger zijn voor belanghebbenden als zorgaanbieders en leveranciers om hierin mee te gaan. Er zullen eerder concrete resultaten geboekt worden die geïmplementeerd en gedemonstreerd kunnen worden dan wanneer alle functionaliteit (en daarmee complexiteit) in één iteratie meegenomen moet worden. Ook kan het zijn dat er bij het uitwerken van verschillende use cases verschillende partijen bij het proces betrokken moeten worden en dat kan gemakkelijker zijn als het in aparte iteraties plaatsvindt. Of een iteratieve aanpak passend is zal van geval tot geval verschillen. Essentieel is dat de betrokken partijen hierover in de voorbereidingsfase goede afspraken maken.

14 28 oktober 2013 | Informatiestandaarden in de zorg

Bijlage 1 – Waarom worden informatiestandaarden niet gebruikt? Uit ervaring blijkt dat er verschillende redenen kunnen zijn waarom informatiestandaarden niet of slechts moeizaam in de praktijk worden gebruikt. In de tabel hieronder is een aantal van de mogelijke oorzaken weergegeven met een korte toelichting. In de laatste kolom is aangegeven op welke manier hier tijdens het ontwikkelproces rekening kan worden gehouden.

Oorzaak Toelichting Wat te doen

Gebrek aan draagvlak bij de eindgebruikers

Het is essentieel dat de eindgebruikers (in de meeste gevallen zijn dat zorgprofessionals) achter de gekozen oplossingen staan. Is dat niet het geval dan zal het in de praktijk heel moeilijk zijn om de oplossingen in de praktijk in te voeren en op te schalen

De relevante (vertegenwoordigers van) eindgebruikers vanaf het begin betrekken bij het ontwikkelproces van informatiestandaarden en ze daarin een belangrijke rol en stem geven

Tegengestelde belangen van betrokken partijen (vaak in relatie met financiële aspecten)

In de praktijk zullen vaak meerdere partijen (zoals zorgaanbieders en leveranciers) bij het tot stand komen van informatiestandaarden betrokken zijn. Daarbij zullen zich vaak tegengestelde belangen voordoen

Aan het begin van het ontwikkelproces van informatiestandaarden de belangen inventariseren en daar gedurende het proces rekening mee houden

Onvoldoende aansluiting bij het zorgproces dat in de praktijk gebruikt wordt

De oplossingen die door de ontwikkelde informatiestandaarden ondersteund worden moeten naadloos aansluiten bij het zorgproces dat door de professionals uitgevoerd wordt

Zorgen dat er een harde koppeling komt tussen het zorgproces en de oplossingen die door de informatiestandaarden ondersteund worden door het maken van use cases

Onvolledige informatiestandaarden

Informatiestandaarden moeten alle informatie bevatten die nodig is om de oplossingen in de praktijk in de systemen te kunnen implementeren

Betrek leveranciers vroegtijdig in het proces en maak afspraken over concrete implementaties en wat daar voor nodig is

Onvoldoende betrokkenheid van de (software)leveranciers

Onvoldoende betrokkenheid van leveranciers kan betekenen dat er onvoldoende draagvlak is bij de relevante leveranciers maar ook dat onvoldoende rekening is gehouden met de randvoorwaarden voor een praktische implementatie

Betrek relevante leveranciers vroegtijdig in het proces en zorg ervoor dat ze daarin een wezenlijke inbreng kunnen hebben

Onvoldoende vertrouwen dat het om toekomstvaste oplossingen gaat

Het is belangrijk voor zorgaanbieders en leveranciers om te weten dat de investeringen in tijd en geld die gedaan worden gericht zijn op

Zorg voor mogelijkheden om de implementaties van informatiestandaarden te certificeren. Leveranciers kunnen zich hiermee onderscheiden,

15 28 oktober 2013 | Informatiestandaarden in de zorg

de langere termijn zorgaanbieders kunnen dit opnemen in hun aanvragen. Zorgverzekeraars kunnen dit meenemen in hun inkoopvoorwaarden.

Verouderde informatiestandaarden

Informatiestandaarden moeten aangepast worden op basis van vernieuwingen en aanpassingen in het zorgproces maar ook op basis van de technische mogelijkheden.

Richt een beheerproces in voor de informatiestandaard op basis waarvan vernieuwingen en uitbereidingen op een gestructureerde en inzichtelijke manier plaatsvinden

Tabel 3 - Waarom worden informatiestandaarden niet gebruikt?

16 28 oktober 2013 | Informatiestandaarden in de zorg

Bijlage 2 – Inhoud van informatiestandaarden Zoals eerder beschreven in dit document staat het begrip informatiestandaard voor een verzameling afspraken die er voor moet zorgen dat zorginformatie met de juiste kwaliteit kan worden vastgelegd, opgevraagd, gedeeld, uitgewisseld en overgedragen in het kader van de zorg voor een patiënt/cliënt. Deze bijlage beschrijft voor een aantal onderdelen van een informatiestandaard wat het inhoudt, waarom het nodig is, wie bij de totstandkoming betrokken is en er wordt een aantal voorbeelden gegeven. Use case

Wat is het? Een use case is een specifieke beschrijving van een praktijksituatie in de zorg waarbij voor een concrete situatie het vastleggen en uitwisselen van informatie wordt beschreven aan de hand van actoren (mensen, systemen) en transacties (welke informatie wordt wanneer uitgewisseld). Een use case is een verbijzondering van een specifiek onderdeel van het zorgproces.

Waarom is het nodig? Alhoewel de manier waarop een zorgproces beschreven is, voldoende gedetailleerd zal zijn voor het op een juiste manier leveren van de zorg door de zorgverlener is dat in het algemeen onvoldoende specifiek en onvoldoende eenduidig voor het definiëren van de gedetailleerde informatie die in voorkomende gevallen vastgelegd en/of uitgewisseld moet worden in het kader van zorginformatie. Het doel van het beschrijven van use cases is om voor specifieke situaties, die onderdeel vormen van het zorgproces, tot op het gewenste detail vast te leggen wie welke informatie op welk moment vastlegt dan wel uitwisselt met wie. Binnen de context van een zorgproces zullen in het algemeen meerdere use cases gedefinieerd worden.

Wie is er bij betrokken? Use cases bevinden zich op het ‘scharnierpunt’ tussen de wereld van de zorg en de wereld van de informatie(systemen). Daarom is het van essentieel belang dat zorgaanbieders en patiënten/cliënten betrokken zijn bij het definiëren van de use cases in nauwe samenwerking met informatiedeskundigen en leveranciers.

Voorbeelden De huisarts verwijst een patiënt in onderling overleg naar een dermatoloog in één van de ziekenhuizen in de regio aan de hand van de beschikbare wachttijden Een patiënt met de chronische aandoening hartfalen meet op regelmatige momenten zijn/haar gewicht. De resultaten worden automatisch doorgestuurd naar het informatiesysteem van de behandelend internist. Zodra er een ongewenste verandering in het gewicht optreedt wordt er een alarm gegenereerd en neemt de internist actie

Tabel 4- Use case

17 28 oktober 2013 | Informatiestandaarden in de zorg

Dataset

Wat is het? Een dataset bevat definities van alle gegevens die binnen de context van een specifiek zorgproces en de daarbij gedefinieerde use cases worden vastgelegd en/of uitgewisseld. Deze definities zijn functioneel van aard en worden vastgesteld door de zorgverleners. Voor specifieke transacties binnen het zorgproces wordt gebruik gemaakt van een subset van de gegevens uit deze dataset.

Waarom is het nodig? Om er voor te zorgen dat binnen de context van het zorgproces iedereen op elk moment de informatie op dezelfde manier vastlegt en interpreteert is het van belang om een complete set van gegevens te hebben die door iedereen wordt gebruikt, die aansluit bij de functionele eisen die vanuit het zorgproces worden gesteld en die ook op die manier is gedefinieerd. Voor specifieke transacties die onderdeel zijn van een bepaalde use case die bij het zorgproces hoort wordt gebruikt gemaakt van subset (een deel) van de gegevens van de dataset.

Wie is er bij betrokken? Ook datasets bevinden zich op het ‘scharnierpunt’ tussen de wereld van de zorg en de wereld van de informatie(systemen). Daarom is het ook in dit geval van essentieel belang dat zorgaanbieders en patiënten/cliënten betrokken zijn bij het definiëren van de datasets in nauwe samenwerking met informatiedeskundigen en leveranciers.

Voorbeelden Dataset verpleegkundige overdracht; Dataset dossieroverdracht in de jeugdgezondheidszorg; Dataset gegevensuitwisseling in de acute zorg. Zie de informatiestandaarden-pagina voor meer datasets.

Tabel 5 – Dataset

Terminologie- en codestelsels

Wat is het? Methodieken en systemen om op een gestructureerde manier medische gegevens en begrippen eenduidig vast te leggen. Dat kan ook zijn in de vorm van een classificatie structuur waarin de onderlinge samenhang is weergegeven en/of voorzien van een codering waarmee de vastlegging en verwerking in geautomatiseerde systemen wordt ondersteund.

Waarom is het nodig? Zorgverleners gebruiken meerdere medische termen om een aandoening aan te duiden. Zo kan een cardioloog kiezen uit tien medische termen om een hartaanval te registreren. Daarnaast gebruiken zorgverleners uiteenlopende afkortingen om snel medische termen te benoemen. Om medische gegevens in geautomatiseerde systemen voor meerdere doeleinden te gebruiken, is het essentieel dat deze medische gegevens begrijpelijk en gecodeerd worden opgeslagen. Toepassing van codestelsels maakt het voor informatiesystemen mogelijk om op basis van de onderlinge samenhang van gegevens en interpretatie van informatie ook aanvullende functionaliteit als decision support en wetenschappelijk onderzoek te ondersteunen.

Wie is er bij betrokken? Terminologie- en codestelsels worden gebruikt als onderdeel van de dataset die is gedefinieerd. De uitwerking gebeurt door informatiedeskundigen en de resultaten worden geverifieerd bij de gebruikers (zorgverleners) en leveranciers.

Voorbeelden SNOMED CT, ICPC, ICD-10, DSM-V, LOINC etc. Tabel 6 - Terminologie- en codestelsels

18 28 oktober 2013 | Informatiestandaarden in de zorg

Communicatiestandaarden

Wat is het? Als informatie uitgewisseld moet worden in de vorm van een bericht of een document wordt daarvoor een communicatiestandaard gebruikt die in detail beschrijft op welke manier zo’n bericht of document is opgebouwd aan de hand van functionele en technische specificaties. Daarbij hoort ook een implementatiehandleiding die het voor de leveranciers mogelijk maakt om e.e.a. daadwerkelijk in te bouwen in de informatiesystemen.

Waarom is het nodig? In het geval informatie uitgewisseld moet worden tussen verschillende systemen is het niet alleen noodzakelijk dat de informatie op de juiste manier vastgelegd is in de systemen maar ook dat er afspraken gemaakt worden op welke manier die informatie van het ene systeem naar het andere gestuurd wordt d.m.v. het versturen van berichten of documenten. Dat betekent dat het zendende systeem de opgeslagen informatie op de juiste manier in een bericht of document moet kunnen plaatsen en vervolgens het bericht of document versturen. Het ontvangende systeem moet het bericht of document kunnen ontvangen en de informatie daaruit extraheren en verwerken.

Wie is er bij betrokken? Het gaat hier vooral om informatietechnische zaken die worden uitgevoerd door informatiedeskundigen in nauw overleg met vertegenwoordigers van leveranciers.

Voorbeelden Dicom, Edifact, HL7v2, HL7v3 etc. Tabel 7 - Communicatiestandaarden

19 28 oktober 2013 | Informatiestandaarden in de zorg

Bijlage 3 – Ontwikkeling van informatiestandaarden Het ontwikkelproces van informatiestandaarden met de resultaten voor elke ontwikkelfase is weergegeven in Figuur 4.

Figuur 4 – Het generieke ontwikkelproces voor informatiestandaarden met de resultaten per fase

In onderstaande tabellen worden een aantal van de kenmerkende eigenschappen van de drie fasen van het ontwikkelproces beschreven. Fase 1 Voorbereiding

Doel • Inventariseren en valideren van de wensen en eisen uit het veld op basis van de beschikbare informatie (kwaliteitsstandaarden, zorgstandaarden etc.)

• Borgen dat de informatiestandaard naadloos aansluit bij het zorgproces en de zorgorganisatie

• Creëren van draagvlak en commitment bij zorgverleners en leveranciers voor de ontwikkeling en implementatie van de informatiestandaard

• Het maken van concrete afspraken over de scope en doelstellingen van het ontwikkeltraject

Resultaten (output)

• Inventarisatie van stakeholderbelangen; de business requirements van de betrokken partijen

• Gevalideerde procesbeschrijving; alle betrokkenen hebben een eenduidige en gelijke interpretatie van het zorgproces

• Gevalideerde en geprioriteerde use cases; alle betrokkenen zijn het eens over de uit te werken use cases en de beschrijving en prioriteit daarvan

• Concrete afspraken en toezeggingen voor implementatie van de informatiestandaard

• Concrete afspraken over scope en doelstellingen van het ontwikkeltraject,

20 28 oktober 2013 | Informatiestandaarden in de zorg

inclusief de invulling van de rollen (wie doet wat) • Concrete afspraken over test en certificering

Betrokken partijen

• Zorgverleners (vertegenwoordigers van) • Patiënt/cliëntvertegenwoordigers • Leveranciers • Informatieanalisten

Tabel 8 - De voorbereidingsfase

Fase 2 Ontwerp

Doel • Het vertalen van de gevalideerde wensen en eisen uit het veld naar functionele en technische specificaties

• Het uitwerken van die specificaties in standaarden en implementatiehandleidingen op basis waarvan implementatie in de praktijk kan plaatsvinden

• Vaststellen van randvoorwaarden voor test en certificering

Resultaten (output)

• Gevalideerde dataset voor de beschreven use cases op basis van een gedeeld informatiemodel

• Vertaling naar terminologie- en codestelsels • Functionele specificaties • Technische specificaties • Implementatiehandleiding, hulpmiddelen voor IT specialisten • Randvoorwaarden voor test en certificering • Test- en certificeringseisen

o Test simulatoren o Testscenario’s

Betrokken partijen

• Informatieanalisten / standaardisatie-experts / standaardisatieorganisaties • Leveranciers • Zorgverleners (vertegenwoordigers van) • Patiënt/cliëntvertegenwoordigers - optioneel

Tabel 9 - De ontwerpfase

Fase 3 Realisatie

Doel • Te komen tot systemen in het veld die getest en gecertificeerd zijn op basis van de informatiestandaard

• Het in de praktijk demonstreren van de functionele mogelijkheden die er zijn op basis van de informatiestandaard

• Borgen van het beheer van de informatiestandaard

Resultaten (output)

• Gecertificeerde systemen • Systeemimplementatie(s) en demonstratie(s) • Concrete afspraken (proces, rollen, verantwoordelijkheden) voor beheer van

de informatiestandaard

Betrokken partijen

• Leveranciers • Zorgverleners (vertegenwoordigers van) • Patiënt/cliëntvertegenwoordigers – optioneel • Certificerende instanties

Tabel 10 - De realisatiefase

21 28 oktober 2013 | Informatiestandaarden in de zorg

Bijlage 4 – Rollen en activiteiten Bij de ontwikkeling van informatiestandaarden zijn verschillende partijen betrokken die diverse rollen invullen. In onderstaande tabel is een indruk gegeven van wat die rollen c.q. de bijbehorende activiteiten kunnen zijn. Het overzicht is indicatief. Aan het begin van elk ontwikkeltraject zullen heldere afspraken gemaakt moeten worden tussen de betrokken partijen op welke manier rollen en activiteiten verdeeld worden. De tabel kan daarbij als handreiking gebruikt worden.

Zorg

verle

ners

Patië

nten

/ clië

nten

Leve

ranc

iers

Info

rmat

ie-

anal

isten

3

Nic

tiz

Rol/activiteit

Toelichting

Procesmanagement Het generieke proces toesnijden op de specifieke situatie. Borgen dat het proces gevolgd wordt

Projectmanagement Ervoor zorgen dat de gestelde doelen binnen de afgesproken tijd en het afgesproken budget bereikt worden

Stakeholdermanagement Borgen dat de belangen van de betrokken partijen gedurende het gehele proces helder zijn en meegenomen worden

Kwaliteitsborging Borgen dat de resultaten die opgeleverd worden van voldoende kwaliteit zijn

Organiseren Het organiseren en opvolgen van bijeenkomsten, workshops, expertteams, plenaire sessies, reviews etc.

Communicatie intern Zorg dragen voor een adequate communicatie tussen de deelnemende partijen tijdens de uitvoering van het proces

Communicatie extern Zorg dragen voor een adequate communicatie naar andere partijen die van belang zijn voor de implementatie en uitrol van de resultaten

Valideren zorgproces en zorgorganisatie

Vaststellen dat de input voor de informatiestandaard in de vorm van zorgproces, zorgorganisaties, richtlijnen etc. door alle betrokken partijen op dezelfde manier geïnterpreteerd worden voor zover relevant voor de definitie en uitwerking van de use cases

Definiëren, uitwerken en prioriteren use cases

Vaststellen welke use cases relevant zijn voor deze versie van de informatiestandaard, use cases uitwerken

3 Informatieanalisten kunnen in deze context afkomstig zijn van leveranciers, zorginstellingen, standaardisatieorganisaties, Nictiz of een andere partij die de juiste expertise in huis heeft. Hierover worden in de voorbereidingsfase afspraken gemaakt.

22 28 oktober 2013 | Informatiestandaarden in de zorg

op basis van actoren, transacties etc. en prioriteren

Functioneel ontwerp Uitwerken functionele specificatie en dataset.

Technisch ontwerp Uitwerken technische specificatie

Test en certificeringeisen Het opstellen van eisen voor test en certificering

Test en certificering hulpmiddelen

Het ontwikkelen van hulpmiddelen voor test en certificering

Publiceren Het publiceren van de resultaten

Implementatie Het implementeren van de resultaten van het traject in een praktisch systeem

Demonstratie Het demonstreren van de resultaten van het traject op een functionele manier.

Beheer Het beheren van de informatiestandaard

Tabel 11 - Rollen en activiteiten bij de ontwikkeling van informatiestandaarden

23 28 oktober 2013 | Informatiestandaarden in de zorg

Optimale toepassing van eHealth en ICT in de zorg kan niet zonder standaardisatie. In nauwe samenwerking met zorgverleners, koepelorganisaties, standaardisatieorganisaties en industrie draagt Nictiz zorg voor de ontwikkeling en beschikbaarheid van de noodzakelijke standaarden. We doen dit door het organiseren van gemeenschappelijke ontwikkelprojecten, kennisoverdracht en kwaliteitstoetsing. Nictiz Postbus 19121 2500 CC Den Haag Oude Middenweg 55 2491 AC Den Haag T 070 - 317 34 50

@Nictiz info@nictiz.nl www.nictiz.nl