1

Webquest ‘Droogte in de Hoorn van Afrika’ Docentenhandleiding

2

Inhoud 1. Algemene introductie ......................................................................................................................... 3

2. Didactische verantwoording .............................................................................................................. 5

3. Verdiepingsmateriaal ......................................................................................................................... 6

3.1 Honger in de Hoorn van Afrika: een drama in kaarten en grafieken. ........................................... 6

3.2 Opnieuw een voedselcrisis in de Hoorn van Afrika?! .................................................................. 10

3.3 Taxonomie van Bloom ................................................................................................................. 11

3.4 Vijf dimensies van Marzano ........................................................................................................ 12

3.5 Bibliografie................................................................................................................................... 15

4. Antwoorden op deelopdracht .......................................................................................................... 16

Deeltoets ........................................................................................................................................... 16

5. Praktische en organisatorische tips en instructie ............................................................................ 19

6. Evaluatie ............................................................................................................................................ 22

3

1. Algemene introductie

1.1 De webquest

Dit is de docentenhandleiding voor de webquest “Droogte in de Hoorn van Afrika”. De Hoorn

van Afrika is een regio in Oost-Afrika waar vier landen deel van uitmaken: Ethiopië, Somalië,

Djibouti en Eritrea. In 2011 kwam in de Hoorn van Afrika onder andere als gevolg van

droogte een grote hongersnood voor. Naar schatting zijn meer dan tienduizend mensen

hierdoor omgekomen. De Hoorn van Afrika is een (semi)aride gebied. Door de droogte en de

hongersnood ontstaat politieke onrust. Echter, er zijn andere gebieden in Afrika tevens

(semi) aride en daar is het politieke klimaat stabieler. Dit maakt de Hoorn van Afrika een

interessante regio voor leerlingen waar fysische en sociale geografie elkaar raken. De

webquest is te vinden op onderstaande link:

https://geowebquest.wordpress.com/droogte-in-de-hoorn-van-afrika/

1.2 Link met ak-methode(n) en doelgroep

In de Aardrijkskunde methode Wereldwijs wordt het onderwerp “conflicten” behandeld in

hoofdstuk 11 van het boek voor de tweede klas havo/vwo. Paragraaf 5 gaat over de strijd

om het water. Deze strijd om het water vindt ook plaats in de Hoorn van Afrika. In de

Aardrijkskunde methode BuitenLand wordt het onderwerp conflicten behandeld in

hoofdstuk 4 van het boek voor de tweede klas havo/vwo. In dit hoofdstuk gaan paragraaf 3

en 4 over de oorzaken en gevolgen van gewapende conflicten en paragraaf 9 over conflicten

over water. De doelgroep is hiermee vanzelfsprekend; tweede klas havo/vwo.

1.3 Kerndoelen

Deze webquest raakt de volgende kerndoelen:

38: geografische basiskennis.

De leerling leert een eigentijds beeld van de eigen omgeving, Nederland, Europa en de

wereld te gebruiken om verschijnselen en ontwikkelingen in hun eigen omgeving te

plaatsen.

39: onderzoek leren doen

De leerling leert een eenvoudig onderzoek uit te voeren naar een actueel maatschappelijk

verschijnsel en de uitkomsten daarvan te presenteren.

41: omgaan met atlas en kaarten

De leerling leert de atlas als informatiebron te gebruiken en kaarten te lezen en te

analyseren om zich te oriënteren, zich een beeld van een gebied te vormen of antwoorden

op vragen te vinden.

4

47: oorlog, vrede en mensenrechten

De leerling leert actuele spanningen, conflicten en oorlogen in de wereld te plaatsen tegen

hun achtergrond, en leert daarbij de doorwerking ervan op individuen en samenleving

(nationaal, Europees en internationaal), de grote onderlinge afhankelijkheid in de wereld,

het belang van mensenrechten en de betekenis van internationale samenwerking te zien.

1.4 Geografische kennis en vaardigheden

Leerlingen doen kennis en vaardigheden op over Google Earth,

Leerlingen leren diverse geografische bronnen analyseren en met elkaar vergelijken

Leerlingen leren topografische basiskennis over de Hoorn van Afrika.

Leerlingen leren de betekenis van geografische begrippen: separatisme,

vluchtelingen, zuigelingensterfte, waterbalans, neerslag, klimaatgrafieken, droogte.

5

2. Didactische verantwoording

2.1 Waarom een webquest

In de taxonomie van Bloom (zie 3.3) valt de traditionele manier van lesgeven (frontaal,

klassikaal e.d.) doorgaans op de laagste treden. Leerlingen nemen hier uiteindelijk

onvoldoende kennis van op en het vergaren van kennis verloopt traag. Een goede webquest

stimuleert leerlingen op een cognitief hoger niveau kennis op te doen. Dit raakt de bovenste

treden van de taxonomie van Bloom: analyseren, evalueren en creëren.

2.2 Welk type webquest

De webquest “Droogte in de Hoorn van Afrika” is een korte webquest. Leerlingen werken

twee lessen van 50 minuten aan de quest. Zie het lesplan voor een gedetailleerde planning

per les.

2.3 Doel van de webquest

Het hoofddoel van de webquest is dat leerlingen op een cognitief hoger niveau (zie 3.4

Bloom & Marzano) werken en kennis op doen over de oorzaken en gevolgen van de droogte

in de Hoorn van Afrika. Verder doen leerlingen geografische kennis en vaardigheden op zoals

beschreven in punt 1.4. Dit doel is bereikt wanneer leerlingen deze kennis en vaardigheden

opgedaan hebben. De kennis van topografische basiskennis van de Hoorn van Afrika en de

gebruikte begrippen wordt getest met een deeltoets. Het kennis en vaardigheden opdoen

over Google Earth en geografische bronnen met elkaar leren vergelijken en analyseren is een

proces waarin leerlingen steeds beter moeten worden. Het doel van de webquest is niet

bereikt wanneer leerlingen niet op een cognitief hoger niveau werken en leren.

2.4 Meerwaarde voor leerlingen

De meerwaarde van een webquest voor de leerling is dat deze wordt gestuurd in de

informatie die gebruikt wordt voor het vergaderen van de kennis. In plaats van alle

informatie die de leerling via Google of Wikipedia tot zich kan nemen, wordt er door de

docent informatie beschikbaar gesteld waaruit gewerkt moet worden. Bovendien leert de

leerling op een hoger denkniveau. Tevens kan een webquest eenvoudig actueel gehouden

en actuele kennis is beter dan kennis dat inmiddels verouderd is.

2.5 Meerwaarde voor docenten

Een webquest heeft voor een docent ook meerwaarde. Zo kan een webquest voor een

afwisseling zorgen in de normale lessen, is een webquest goed te beoordelen en kan het

eenvoudig hergebruikt worden of aangepast worden aan de actualiteit. Verder is het voor

een docent minder intensief werken. Een webquest kan ontworpen worden volgens het

principe van volledige instructie. Leerlingen kunnen dan zelfstandig aan de slag en hebben

de docent weinig nodig.

6

3. Verdiepingsmateriaal

3.1 Honger in de Hoorn van Afrika: een drama in kaarten en grafieken.

Diets, T. (2011). Honger in de Hoorn van Afrika: een drama in kaarten en grafieken. Leiden:

Universiteit Leiden. Opgehaald op 18 april 2014, van:

https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/handle/1887/17952/ASC-075287668-3019-

01.pdf?sequence=2

7

8

9

10

3.2 Opnieuw een voedselcrisis in de Hoorn van Afrika?!

Hermans, L. (2012). Opnieuw een voedselcrisis in de Hoorn van Afrika?! Gent: Universiteit

Gent. Opgehaald op 18 april 2014, van:

http://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/895/281/RUG01-001895281_2012_0001_AC.pdf

11

3.3 Taxonomie van Bloom

12

3.4 Vijf dimensies van Marzano

Krachtig leren; Vijf dimensies van Marzano

Geplaatst op donderdag, 17 september 2009 | door Onderwijs Maak Je Samen

Marzano onderscheidt in zijn instructiestrategie vijf dimensies van leren: een positieve

houding over het eigen leren, het verwerven en integreren van nieuwe kennis, het verfijnen

en bijstellen van de geleerde kennis, het creatief toepassen van het geleerde, en het

ontwikkelen/leren van productieve leergewoontes.

Wat is het?

Marzano’s instructiestrategie is ontwikkeld op basis van een grote verscheidenheid aan

onderzoeksresultaten. Marzano beschrijft in zijn instructiestrategie vijf dimensies van

leren/denken. Hij heeft deze strategie ontwikkeld op basis van een grote hoeveelheid

onderzoek over leren en beschouwt de vijf dimensies als de noodzakelijke ingrediënten voor

actief en authentiek leren van leerlingen. De vijf dimensies zijn: het ontwikkelen van een

positieve houding en opvatting over het eigen leren (dimensie 1), het leren/denken

noodzakelijk voor het verwerven en integreren van nieuwe kennis (dimensie 2), het

leren/denken noodzakelijk voor het uitbreiden en verfijnen van kennis van vaardigheden

(dimensie 3), leren/denken nodig voor het betekenisvol gebruiken van kennis (dimensie 4)

en productieve leer- en denkgewoontes (dimensie 5). De vijf dimensies hangen nauw met

elkaar samen: dimensie 2 gaat vooraf aan dimensie 3; de dimensies 2 en 3 gaan vooraf aan

dimensie 4; de dimensies 1 en 5 omvatten de dimensies 2 t/m 4.

De dimensies kunnen als volgt (kort) omschreven worden:

Dimensie 1: Een positieve houding en opvatting over het (eigen) leren

In deze dimensie staan die aspecten centraal die voorwaarde zijn voor het leren van de

leerlingen. Te denken valt aan het zich veilig voelen in de klas, zich geaccepteerd voelen door

medeleerlingen en vertrouwen hebben in eigen kunnen.

Dimensie 2 Het verwerven en integreren van nieuwe kennis

In deze dimensie staat het aanleren van twee vormen van kennis namelijk declaratieve

kennis en procedurele kennis. Declaratieve kennis betreft informatie die leerlingen moeten

kennen: woorden, regels, principes, … Procedurele kennis is kennis over wat leerlingen

moeten doen: handelingen. Dat betreft bijvoorbeeld kennis van het doen van een

staartdeling, het lezen van een kaart of het gebruik maken van grammaticaregels. Marzano

beschrijft hoe beide vormen van kennis een andere didactiek vragen.

Dimensie 3: Het uitbreiden en verfijnen van kennis van vaardigheden.

In deze dimensie worden een achttal vaardigheden aangeboden waarmee leerlingen hun

kennis kunnen uitbreiden en verfijnen. Dat zijn de vaardigheden vergelijken, classificeren,

13

induceren, deduceren, analyseren, construeren van ondersteuning, abstraheren, en

analyseren van perspectieven. Wanneer leerlingen deze vaardigheden actief inzetten bij de

in de tweede dimensie geleerde kennis, verfijnen ze die kennis en breiden ze die uit.

Dimensie 4: Betekenisvol gebruik van kennis

In deze dimensie gaat het om betekenisvol gebruik van kennis. Het gaat om het ontwikkelen

van kennis die in te zetten is in realistische contexten. Marzano onderscheidt vijf soorten

betekenisvolle leertaken: besluitvormingstaken, onderzoek, experimenteel onderzoek,

probleemoplossen en uitvinden/ontwerpen.

Dimensie 5: Productieve leer- en denkgewoontes

Leren is vooral effectief wanneer leerlingen in staat zijn hun eigen leergedrag vorm te geven.

In deze dimensie beschrijft Marzano hoe leerlingen dat zouden kunnen doen. Hij besteedt

daarbij aandacht aan zelfregulerend denken/leren, aan kritisch denken/leren en aan creatief

denken/leren.

Hoe ermee om te gaan?

De vijf dimensies vormen een raamwerk, dat gebruikt kan worden om een curriculum, een

instructie of een beoordeling te organiseren. Elk van de vijf dimensies reikt de docent

daarvoor een groot aantal ingrediënten aan. De vijf dimensies zijn door docenten in te

zetten om bijvoorbeeld de vraag te beantwoorden die bij elke dimensie hoort. Bij dimensie 2

zou dat kunnen zijn: ‘Wat zijn de onderwerpen die ik de leerlingen wil aanleren?’ of ‘Welke

vaardigheden wil ik de leerlingen aanleren?’. Bij dimensie 3 zou dat kunnen zijn: ‘Welke

kennis wil ik verfijnen en welke activiteiten van leerlingen zet ik daarbij in?’. Bij dimensie 4:

‘Wat zijn de grote onderwerpen waarbij betekenisvol gebruik zinvol is en hoe zal ik die taak

structureren?’. Wanneer deze vragen beantwoord zijn, is het mogelijk om de vragen bij

dimensie 1 en 5 te beantwoorden. Bij dimensie 1 zou dat kunnen zijn: ‘Wat kan ik eraan

doen om bij leerlingen een meer positieve houding ten aanzien van het leren te

ontwikkelen?’. En bij dimensie 5: ‘Welke productieve leer/denkgewoonten moeten

beklemtoond worden?’. Het zal duidelijk zijn dat de klemtoon in deze serie vragen meer kan

liggen op bijvoorbeeld dimensie 2. Dan staat beheersing van kennis centraal. Of meer kan

liggen op dimensie 4. Dan staat betekenisvol gebruik van kennis, onderzoek centraal.

Marzano pleit ervoor om aan alle dimensies aandacht te besteden en er niet één achterwege

te laten. Hij pleit daarbij voor een afwisseling van zowel docentgestuurde activiteiten

(presentaties) als meer leerlinggestuurde activiteiten (workshops). Bij dat laatste pleit hij

voor hogere orde leren.

Relevantie voor de onderwijspraktijk

Het denken van Marzano in de vijf dimensies heeft drie sterke kanten. De eerste is dat zijn

instructiestrategie gebaseerd is op een grote verscheidenheid aan onderzoek. De tweede

sterke kant is dat hij een volledig uitgewerkte instructiestrategie heeft ontwikkeld waarin de

14

belangrijkste (uit onderzoek) bekende leeractiviteiten van leerlingen verwerkt zijn. De derde

is dat hij naast een algemene beschrijving een trainingsmap voor docenten en een map voor

trainers van docenten heeft ontwikkeld, met een groot aantal voorbeelden en uitwerkingen.

De mappen zijn bijzonder goed door docenten “door te werken”. Al met al levert zijn aanpak

bijzonder veel variatie in voorbeelden, uitwerkingen, ideeën en adviezen. Het is materiaal

om altijd achter de hand te hebben en uit te putten. Wel dient gesteld dat ik vind dat de

kracht van Marzano in de dimensies 1, 2 en 4 zit. Daarin zijn bijzonder aardige dingen te

vinden. Ik vind dimensie 3 matig in de keuze van de vaardigheden (dat komt omdat Marzano

oorspronkelijk alleen denkvaardigheden centraal stelde) en ik vind zijn denken in dimensie 5

achterhaald. De nieuwere opvattingen over metacognitie en transfer en/of breinvriendelijk

leren hebben daar aanzienlijk meer te bieden.

15

3.5 Bibliografie

Bosschaart, A. M. W. (2009). Handboek vakdidactiek aardrijkskunde. Centrum voor

Educatieve Geografie.

Christopherson, R. (2012). Geosystems. Upper Saddle River, New Jersey: Pearson.

Diets, T. (2011). Honger in de Hoorn van Afrika: een drama in kaarten en grafieken. Leiden:

Universiteit Leiden. Opgehaald op 18 april 2014, van:

https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/handle/1887/17952/ASC-075287668-3019-

01.pdf?sequence=2

Hermans, L. (2012). Opnieuw een voedselcrisis in de Hoorn van Afrika?! Gent: Universiteit

Gent. Opgehaald op 18 april 2014, van:

http://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/895/281/RUG01-001895281_2012_0001_AC.pdf

Knox, P. M. (2010). Human Geography. New Jersey: Pearson Education, Inc.

Marzano, R. J. (1992). A different kind of classroom: Teaching with dimensions of learning.

Association for Supervision and Curriculum Development.

Noordhoff Uitgevers. (2012). De Grote Bosatlas. Groningen: Noordhoff Uitgevers.

de Pater, B., Groote, P., Terlouw, K., Atzema, O., Boschma, R., Druijven, P., & Mamadouh, V.

D. (2011). Denken over regio's: Geografische perspectieven. Bussum: Uitgeverij Coutinho

16

4. Antwoorden op deelopdracht

Deeltoets

Vraag 1

Vraag 2

Vraag 3

17

Vraag 4

Vraag 5

Vraag 6

18

Vraag 7

19

5. Praktische en organisatorische tips en instructie

De opbouw van de lessen is te vinden in het lesplan op de volgende bladzijde. Het is van

belang dat alles van tevoren klaar staat voor een snelle start.

Materialen

Benodigde materialen voor les 1:

Atlassen

1 computer of laptop per 2 leerlingen. Hier moet Google Earth op geïnstalleerd zijn.

Het .kmz bestand en alle documenten moeten te downloaden zijn voor de leerlingen,

controleer van tevoren of alle links werken.

Benodigde materialen voor les 2:

Atlassen

1 computer of laptop per 2 leerlingen. Hier moet Google Earth op geïnstalleerd zijn.

Wit A2 papier, eventueel ook leuk voor leerlingen om in andere kleuren beschikbaar

te stellen.

Gekleurd papier.

Printer waar de leerlingen op kunnen printen.

Kleurpotloden, stiften, markers, linialen.

Groepsindeling

De Google Earth Tour en deeltoets zijn bedoeld voor tweetallen en de poster voor een

viertal. In het geval van een oneven aantal leerlingen is het verstandig voor de Google Earth

Tour en deeltoets een drietal te maken, en dit drietal ook samen te laten werken met de

poster. Geef hierbij ook aan dat ze bij de poster wat minder streng worden beoordeeld dan

een viertal.

Maak van tevoren een indeling van de tweetallen en groepjes. Let hierbij op dat er een

goede balans is tussen de groepsleden.

20

LESPLAN

LESONDERWERP: Droogte in de Hoorn van Afrika

Naam leerkracht / student (LK):

Klas/dag /uur:

Datum:

Lesnummer: 1

Nodig:

- Atlassen

- 1 computer/laptop per 2 leerlingen (met

Google Earth)

Algemeen lesdoel/doelen (voor de ll):

Leerlingen doen kennis en inzicht op over door

oorzaken en gevolgen van de Droogte in de Hoorn

van Afrika.

Beginsituatie:

Leerlingen zijn op de hoogte van

voedselproblematiek. Dit is aan bod gekomen in

eerdere thema’s. Daarnaast weten leerlingen van

verschillende klimaten af.

Tijd Concrete leerdoelen +

beheersingsvorm

Leerstof / Activiteit Didactische aanpak

Start van de les

0-10 min Introductie opdracht

(korte uitleg)

Indeling van groepen

in tweetallen

Verdeling van ruimte /

computers

Frontaal Klassikaal

Kern van de les

10-40 min

Leerlingen doen kennis en

vaardigheden op over Google Earth

Leerlingen leren diverse geografische

bronnen analyseren en met elkaar

vergelijken

Leerlingen leren topografische

basiskennis over de Hoorn van Afrika

Leerlingen leren de betekenis van

geografische begrippen:

separatisme, vluchtelingen,

zuigelingensterfte, waterbalans,

neerslag, klimaatgrafieken, droogte.

Leerlingen gaan aan

het werk met het .kmz

bestand van Google

Earth.

Leerlingen verwerken

de informatie in een

korte samenvatting of

mindmap.

Leerlingen maken de

deeltoets

Samenwerken in

tweetallen

Docent loopt rond en

begeleidt.

Afsluiting van de les

40-50 min Feedback op

werkhouding

Vooruitblik op

volgende les.

Frontaal klassikaal

21

LESPLAN

LESONDERWERP: Droogte in de Hoorn van Afrika

Naam leerkracht / student (LK):

Klas/dag /uur:

Datum:

Lesnummer: 2

Nodig:

- Atlassen

- 1 computer of laptop per 2 leerlingen. Hier

moet Google Earth op geïnstalleerd zijn

- Wit A2 papier, eventueel ook leuk voor

leerlingen om in andere kleuren

beschikbaar te stellen.

- Gekleurd papier.

- Printer waar de leerlingen op kunnen

printen.

- Kleurpotloden, stiften, markers, linialen.

Algemeen lesdoel/doelen (voor de ll):

Leerlingen doen kennis en inzicht op over door

oorzaken en gevolgen van de Droogte in de Hoorn

van Afrika.

Beginsituatie:

Leerlingen zijn op de hoogte van

voedselproblematiek. Dit is aan bod gekomen in

eerdere thema’s. Daarnaast weten leerlingen van

verschillende klimaten af. Verder hebben de

leerlingen in deel één van dit tweeluik kennis

opgedaan over het hoe en wat van de Hoorn van

Afrika

Tijd (in

minuten)

Concrete leerdoelen +

beheersingsvorm

Leerstof / activiteit Didactische aanpak

Start van de les

0-5 Docent voegt

tweetallen samen tot

kwartetten

Docent licht de

verwachtingen toe van

de les.

Frontaal Klassikaal

Kern van de les

5-45 Leerlingen leren diverse geografische

bronnen analyseren en met elkaar

vergelijken

Leerlingen leren topografische

basiskennis over de Hoorn van Afrika

Leerlingen leren de betekenis van

geografische begrippen: separatisme,

vluchtelingen, zuigelingensterfte,

waterbalans, neerslag,

klimaatgrafieken, droogte.

Leerlingen gaan aan

het werk met de

eindopdracht, zoals

deze staat beschreven

in de Webquest.

Samenwerken in

kwartetten

Afsluiting van de les

45-50 Opruimen en feedback

op werkhouding geven

22

6. Evaluatie

Leerlingen worden voor de eindopdracht beoordeeld met onderstaande beoordelingstabel.

Deze beoordelingstabel kunnen zij zelf ook zien onder het tabblad “beoordeling” in de

webquest. In totaal zijn 19 punten te behalen. Het cijfer wordt berekend met de volgende

berekening: behaalde punten / 19 * 10 = cijfer

Naar eigen inzicht kan besloten worden om leerlingen extra punten toe te kennen voor een

goede werkhouding of juist punten af te trekken voor een slechte werkhouding.