Onafhankelijk of afvallig: Kosovo.

Door Lisa SpitKosovo, een afvallige provincie van Servië of een onafhankelijke republiek? De inwoners: etnische Albanezen en Serviërs zijn het er al niet over eens, laat staan de rest van de wereld. Na jaren van onderdrukking en etnische zuivering werd de macht in ’99 overgenomen door de VN. Twee jaar geleden werd de onafhankelijkheid van de Republiek Kosovo eenzijdig uitgeroepen en ontstond er een nieuw conflict, waardoor de kloof tussen de inwoners alleen maar groter lijkt te worden.

Kosovo, een republiek die momenteel door 65 van de in totaal 192 landen erkend wordt. De plaats Mitrovica, gelegen in het noorden, doet denken aan Jeruzalem, een verdeelde stad met een duidelijke grens tussen twee etnische bevolkingsgroepen. Sinds de oorlog in 1999 wonen er in Noord-Kosovo vooral Serviërs, terwijl in het zuiden vrijwel uitsluitend Albanezen gevestigd zijn. De rivier de Ibar loop dwars door de stad Mitrovica heen en scheidt de bevolkingsgroepen van elkaar. De meeste Servische Kosovaren weigeren de onafhankelijkheid te erkennen en leven nog onder de Servische vlag. De etnische spanningen lopen hierdoor regelmatig hoog op. De politie moest afgelopen half jaar nog ingrijpen tijdens demonstraties van Serviërs tegen de wederopbouw van Albanese woningen, die eind jaren ’90 vernield waren. Ook vonden er Albanese aanvallen op Servische agenten plaats en werd een grote Albanese wapenopslagplaats ontdekt.

Legaal?Kosovo werd in 1999 onder tijdelijk VN-bestuur gesteld nadat de NAVO een einde maakte aan de Servische overheersing en de aanvallen van Serviërs op etnische Albanezen. Servië behield echter de soevereiniteit door de bindende VN-resolutie 1244, die in 1999 werd afgegeven. Het land beschouwt de onafhankelijkheidsverklaring van de afvallige provincie dan ook als een schending van deze resolutie en van het internationaal recht, ze vroeg de Algemene Vergadering van de VN om een onderzoek. Het Internationaal Gerechtshof in Den Haag boog zich vervolgens over de kwestie en moet beslissen of die onafhankelijkheid wel legaal verkregen is. De eerste zittingen vonden plaats in december en bijna dertig landen grepen de kans het woord te voeren over de kwestie.

UitspraakDe uitspraak zal volgens Professor André Nollkaemper, hoogleraar internationaal publiekrecht aan de Universiteit van Amsterdam, nog tot ongeveer mei op zich laten wachten. ‘Het Hof zal naar alle waarschijnlijkheid zeggen dat het internationaal recht zich niet verzet tegen het uitroepen van de onafhankelijkheid, maar dat dit niet betekent dat Kosovo ook onafhankelijk is. Resolutie 1244 speelt hierbij een grote rol, die zou pas ongedaan gemaakt kunnen worden als alle leden van de Veiligheidsraad het hiermee eens zouden zijn en die kans acht ik klein. Ze hadden die resolutie in ’99 beter tijdelijk kunnen handhaven, of af kunnen spreken dat er na vijf jaar opnieuw naar de situatie werd gekeken’, aldus Nollkaemper.

Steun‘De reactie van Servië is begrijpelijk. Nederland zou het ook niet accepteren als Friesland zichzelf van de een op de andere dag onafhankelijk zou verklaren. En vooral het feit dat veel landen de nieuwe staat vrijwel direct erkenden, maakt het problematisch. Het is nu namelijk niet meer de vraag of er voldoende steun is, want dat is al gebleken. En juist daardoor kunnen we onze ogen niet meer sluiten

voor de werkelijkheid. Kosovo maakt in zekere zin de dienst uit. De Europese Unie en de Verenigde Staten steunen de onafhankelijkheid en dat zijn niet de minsten’, meent Nollkaemper.

Verenigde NatiesDe president van Kosovo, Fatmir Sejdiu, ziet de VN-missie die zich momenteel nog in het land bevindt het liefst vertrekken, maar dit is niet mogelijk doordat resolutie 1244 nog steeds van kracht is en de permanente leden van de Veiligheidsraad er maar niet in slagen een akkoord te bereiken over een nieuwe resolutie. De Albanese meerderheid is van mening dat er na het vertrek van de VN-missie meer internationale erkenning zal komen voor hun republiek en ambieert lidmaatschap van de Europese Unie. De verantwoordelijkheid voor justitie en politie ligt momenteel nog bij de Verenigde Naties, wel mag de Kosovaarse President, sinds vorig jaar, zelf wetten afkondigen zonder inmenging van de VN.

Kosovo-oorlogKosovo verwierf in 1974 een autonome status binnen Joegoslavië, maar Slobodan Milošević maakte daar in 1989 een einde aan. De Servische leider slaagde erin de nationalistische gevoelens van de Serviërs hevig aan te wakkeren en nam het op voor de Servische minderheden in Kosovo. Op die manier kwam het gebied weer volledig onder Servisch bestuur en raakten honderdduizend Albanezen, die werkzaam waren in de gezondheidszorg, onderwijs of het landsbestuur, hun werk kwijt. De Albanezen stichten als teken van verzet een ondergrondse samenleving, met een president een parlement, universiteiten en ziekenhuizen. Het verzet, dat vreedzaam begon, werd steeds grimmiger. Het Kosovo Bevrijdingsleger (UÇK) werd in 1997 opgericht en het Joegoslavische leger en de Servische politie vonden na een aantal aanslagen dat de maat vol was. De welbekende ‘etnische zuiveringen’ volgden waardoor duizenden doden vielen en achthonderdduizend Kosovaren (niet alleen van Albanese afkomst) tijdelijk op de vlucht sloegen. Hierop reageerde de internationale gemeenschap met bombardementen van de NAVO, waarmee Milošević gedwongen werd zijn manschappen terug te trekken en een internationale troepenmacht toe te laten. De situatie kantelde hierna, de vijandelijkheden jegens Serviërs namen toe en ruim 150.000 van hen moesten wegvluchten uit Kosovo.

PrecedentwerkingDe uitspraak is niet alleen van belang voor Servië en Kosovo, maar zal ook van belang zijn voor landen als Spanje, Griekenland, Rusland en Israel. Dit vanwege de zogenaamde precedentwerking. Deze landen hebben ook te kampen met afvallige provincies en minderheden, die zichzelf het liefst ook onafhankelijk zouden verklaring. Mocht de onafhankelijkheidsverklaring van Kosovo legaal worden bevonden zou dat een precedent kunnen scheppen voor die afvallige provincies en minderheden. De eerder genoemde landen bevinden zich dan ook niet op de lijst van 63 landen die Kosovo erkennen als onafhankelijke republiek. Zo’n vaart zal het volgens Nollkaemper niet lopen: ‘Mijn voorspelling is dat het Hof zal benadrukken dat het bij de onafhankelijkheid van Kosovo gaat om een unieke, onvergelijkbare zaak. Dit om die precedentwerking te voorkomen.’

Israel De uitspraak van het Internationaal Gerechtshof is eigenlijk totaal niet bindend, deze kunnen we namelijk spiegelen aan die in 2004 over de bouw van de Israëlische muur in de Palestijnse gebieden. Wanneer er door de Algemene Vergadering gevraagd wordt om een advies van het Internationaal

Gerechtshof, zoals nu het geval is, is de uitspraak juridisch nooit bindend. Het Gerechtshof oordeelde in 2004 dat de bouw van de muur illegaal was en dat Israel de scheidingswand moest afbreken, maar hij staat er nog steeds. Nollkaemper bevestigt dit: ‘De uitspraak zal inderdaad slechts een advies zijn, maar er worden op die manier wel bepaalde verplichtingen geformuleerd. Dit was ook te zien bij de Israel kwestie. Een erkenning van Kosovo door de VN zie ik echter niet voor me. Er zijn teveel landen, zoals Rusland, die zich hiertegen zullen verzetten. Dit hoeft echter geen problemen op te leveren voor Kosovo. Er zijn meer landen die prima kunnen bestaan zonder lidmaatschap van de VN.’ Zo ontving de afvallige provincie onlangs een lening van 14,7 miljoen euro van de Wereldbank. Een organisatie waar Kosovo vorig jaar lid van werd en die de republiek dus wel erkend.

MensenrechtenDe mensenrechtensituatie in Kosovo is nog lang niet zoals die zou moeten zijn. Uit een vorig jaar verschenen rapport van Amnesty International blijkt dat minderheidsgroepen regelmatig gediscrimineerd worden en straffeloosheid voor geweld tussen etnische groeperingen ook nog veelvuldig voorkomt. Ruim 1900 families in Kosovo en Servië wachten nog steeds op informatie over hun vermiste familieleden. Amnesty riep de autoriteiten van beide ‘landen’ in februari van dit jaar op tot medewerking bij het onderzoeken van openstaande zaken. Dit om daders berecht te laten worden en families eindelijk opheldering te kunnen geven over het lot van de vermisten. Minority Rights Group stelde dit jaar dat minderheden het land verlaten wegens discriminatie en uitsluiting. Onder meer Kroaten, Roma, Serviërs en Turken hebben te maken met beperkte bewegingsvrijheid en politieke, sociale en economische uitsluiting. De minderheden hebben ook te maken met beperkte toegang tot informatie en tot onderwijs in hun eigen taal, aldus MRG. Dit, in combinatie met de zware economische situatie, heeft ertoe geleid dat veel van die groepen Kosovo beginnen te verlaten.

Bronnen:Jaarboek Servië 2009 Amnesty InternationalReport of the Security Council Report of the Secretary-General on the United Nations

Interim Administration Mission in Kosovo30-09-2009

Joost Lagendijk Report of the Secretary-General on the United NationsInterim Administration Mission in Kosovo

Gesproken bron: prof.mr. P.A. (André) Nollkaemper Hoogleraar Internationaal PubliekrechtOudemanhuispoort 4-61012 CN AmsterdamRoom: E.311Telephone02052526370205252951EmailP.A.Nollkaemper@uva.nl