Robinson

AuteurMeijsing, DoeschkaThemaEenzaamheidVormRomanTaalNederlandsPeriodeJaren zeventigJaar van uitgave1976Bron tekstKruse, LucasBron artikelNBD Biblion

Index1. Samenvatting2. Interpretatie: Thematiek3. Interpretatie: Titel en Motto4. Interpretatie: Structuur en Techniek5. Reacties6. Context

Samenvatting

Het boek telt zeven hoofdstukken van ongeveer 15 pagina's, in totaal 116 bladzijden. Op de omslag van de Salamanderpocket (uitgeverij Querido, Amsterdam) prijkt een foto van het ijsmutsje, dat zo'n belangrijke rol speelt in de roman. Per hoofdstuk volgen de belangrijkste gebeurtenissen. 1 Het boek begint met de zin: 'En plotseling was alles anders dan vroeger.' Het

zeventienjarige meisje Robinson verhuist vanuit Amsterdam naar een provinciestad aan zee. Op de aanwezigheid van de zee na, heeft die stad veel weg van Haarlem. Haar vader is een vrijgevochten zeeman,die zelden thuis is. ('Ze dacht aan haar vader, die vrolijke onbezorgde vader van haar, kapi-tein-ter-zee.'). Het is augustus en zeer warm.Op de nieuwe school, een lyceum met veel glas, zit Robinson in 5 vwo. Ze ontmoet er een opvallende klasgenoot: Daniël Bierwolf. Hij is het lastige neefje van de rector, Theodoor van Zanten, en net als zij voor het eerst op deze school. Ze wordt geboeid door zijn opvallende gedrag: hij is scherp in het debat, praat vaak over de duivel, is pessimistisch en hoogmoedig,loopt tijdens de godsdienstles de klas uit en vindt het verschrikkelijk op school. 2 Daniël is de jongste van vijf zonen en ook thuis onhandelbaar. Omdat hij een leraar een bloedneus heeft geslagen, moest hij van school. Zijn moeder weet hem op de school van haar broer geplaatst te krijgen, rector Van Zanten. Iedere donderdagmiddag moet Daniël aan zijn grijze oom verslag uitbrengen.Na de herfstvakantie moet Robinson bij de rector komen, die door haar moeder was gebeld omdat ze ongerust was over een mogelijke verhouding tussen haar dochter en Daniël. Ze gaat na Johanna Freida naar binnen, die scheldend de kamer van de rector verlaat. Zij is lerares Duits en wenst zich net als Daniël niet aan de conservatieve regels van de school te conformeren. Dit veroorzaakt nogal wat opschudding en botsingen met de rector. Ook door haar raakt Robinson gefascineerd. De rector deelt Robinson mee dat hij 'geen gedonder' met Daniël wil. Ze voelt zich vernederd en woedend loopt ze door de stad. Maar als ze thuiskomt, laat ze niets merken. Ze probeert in gedachten een brief aan haar vader te schrijven. 3 Vlak voor de kerstvakantie veroorzaakt Freida consternatie tijdens de culturele avond. Onder haar verantwoordelijkheid zingt Daniël twee aanstootgevende Duitse liederen. In het eerste zingt hij met rauwe, valse stem over een jongen die een ongelukkig leven leidt bij zijn oom en tante. In het tweede lied treedt hij op als het piratenmeisje 'Seeraüber Jenny' van Brecht. Zijn oom, de rector, is woedend en verlaat de zaal. Door het tumult dat daarna ontstaat, wordt de voorstelling afgelast. Daniël wordt later door zijn oom uitgescholden en krijgt het verwijt dat hij met Johanna Freida onder één hoedje speelt.De volgende ochtend komt Daniël Robinson ophalen om Johanna Freida bloemen aan te bieden.Daniël geeft haar een arm. Robinson voelt zich opgewonden, 'verliefd op de hele wijde wereld voor haar part en op de gekkigheid van de vorige avond en op de bos asters die ze droeg'.Dansend belt Daniël aan en 'als matrozen in de want' klimmen ze de trap op.

4 Twee dagen voor Kerstmis komt Robinsons vader thuis. Zijn huwelijk stelt weinig meer voor, uit misplaatst fatsoen blijven de ouders nog bij elkaar. Met haar vader en Daniël gaat Robinson naar de ijsbaan, waar ze Johanna Freida ontmoeten. Daniël en haar vader houden een wedstrijd, die Daniël wint, vlak voor de finish valt hij en glijdt tot voor de voeten van Johanna. Ze bezoeken een café en haar vader zondert zich met de lerares Duits af. 5 Na de kerstvakantie vindt Robinsons moeder in haar mans broekzak een bontgekleurd ijsmutsje,dat Freida droeg op die bewuste schaatsmiddag. Ze vraagt Robinson naar de herkomst ervan.Die zegt dat het van haar is en stopt het in haar schooltas.Een natuurkundeles over water en ijs boeit Robinson zeer. Daniël wordt steeds stiller en heeft vaak last van migraine; zijn huiswerk maakt hij niet meer. Na schooltijd gaat hij steeds vaker met Robinson mee naar huis om huiswerk te maken. Op een middag gaan ze met elkaar naar bed. Na afloop drinkt Daniël een glas sherry met haar moeder, die hem verwelkomt alsof 'daar de langverwachte zoon zat, de jongen die eigenlijk de naam Robinson had moeten hebben, (...)'Daniël vertelt Robinson dat haar vader en Johanna een verhouding hebben. Een week lang volgt Robinson Johanna. Een keer ziet ze haar gearmd met haar vader lopen. Enkele dagen daarna gaat ze naar Johanna toe en geeft haar het ijsmutsje. Johanna geeft haar verhouding toe en legt haar uit 'wat verliefdheid betekende en intimitiet tussen twee mensen'. Maar Robinson reageert zeer koel, 'het was alsof ijskristal na ijskristal zich in haar opstapelde, alsof er iets om haar hart gelegd werd dat niet viel te ontdooien.' 6 Robinson droomt angstig over vuur en haar eigen dood. Intussen worden haar resultaten op school slechter. Ze kan Daniëls eindeloos geklets over heksen steeds moeilijker verdragen.Tijdens de paasvakantie is haar vader weer thuis. Vanuit Hoorn maken Daniël, Johanna Freida,Robinson en haar vader een zeiltochtje op het IJsselmeer. Daniël praat aan één stuk door met Johanna, die er genoeg van krijgt en vraagt of hij voor een ogenblik 'die onzinnige klep van hem'wil dichthouden. Dan roept Daniël woedend: 'Je bent ontslágen en je weet best waarom.'Johanna geeft hem hierop een klap in het gezicht. Daniël gaat staan, krijgt door een plotselinge windvlaag een klap van de giek en valt in zee. Na zo'n vijf minuten weet Robinsons vader de uitgeputte jongen aan boord te hijsen. Robinson voelt een grote droefheid op zich afkomen,'waarvan ze wist dat hem nooit meer kwijt zou raken, en die ze niet kon benoemen'. 7 De maand augustus is ongelooflijk heet. Indirect door toedoen van Daniël raakt Johanna haar baan als lerares kwijt. Hij heeft de relatie tussen Robinsons vader en Johanna aan

haar moeder verteld, die een actief lid van het oudercomité is en de rector inschakelt. De storm die in het begin van de roman was aangekondigd, barst nu los: Freida's voorlopige aanstelling wordt niet verlengd en ze verhuist, Daniël blijft zitten, moet van school af en vertrekt naar Zwitserland,Robinson moet elke dag in de leeszaal werken om haar twee herexamens voor te bereiden.Tijdens het afscheid nemen van Daniël hoort Robinson van hem dat Johanna door zijn toedoen is ontslagen. Ze komt er niet achter waarom hij de verhouding aan haar moeder heeft verteld: hij denkt nooit na over zichzelf. Ze haat hem. Als ze terugkeert van het station, barst er juist kopermuziek los. Voor het huis van Johanna Freida ziet ze een verhuiswagen staan. Robinson voelt zich eenzaam. Als ze op een dag uit de leeszaal komt, barst er weer kopermuziek los. Het orkest speelt dezelfde mars als aan het begin van de zomervakantie, toen ze Daniël naar de trein had gebracht. Ze voelt zich eenzamer dan ooit, ze heeft het idee dat de vrolijke muziek wegloopt van haar, 'in een richting die ook zij zo graag was gegaan'.

Top

Interpretatie

Thematiek

Het thema dat Doeschka Meijsing voor het boek heeft gebruikt, is typerend voor de Revi-sor-groep: de relatie tussen werkelijkheid en verbeelding. Robinson kan slecht greep krijgen op de werkelijkheid en neemt haar toevlucht tot de verbeelding. Anders gezegd: zij wil de beangsti-gende chaos van de werkelijkheid onschadelijk maken met behulp van de verbeelding. Robinson is een echte dromer. Praten doet zij weinig, veel beleeft zij niet. Haar belevenissen vinden voornamelijk in haar hoofd plaats. Zo wordt haar vader voorgesteld als 'Capitain Diable', een zeerover die de wereldzeeën afschuimt 'met gouden ringen in zijn oor, dansend en springend in de sabelgevechten met de vijand'. Johanna Freida ziet zij als 'een rank wit schip'. Andere personages ziet zij negatiever: haar moeder is iemand die door deuren kan kijken, de rector is een minotaurus die jonge maagden verslindt

alsof het niets is.Door al dat dromen komt zij vaak in conflict met haar deugdzame, nette en gedisciplineerde moeder. Die wil per se een voorbeeldige dochter van haar maken en heeft dus vaak wat te vitten. Daarom is Robinson op den duur gaan 'doen alsof'. Als het nodig is, speelt zij de vrolijke,aanhankelijke, huiselijke dochter. Maar in haar hart smeulen gevoelens van afkeer en zelfs haat. Schuldgevoel Vanwege haar naam voelt zij zich schuldig aan het bestaan, omdat haar ouders, vooral haar vader, die naam gereserveerd hadden voor de zoon die Robinson eigenlijk had moeten zijn: '... en Robinson zich buitengewoon bewust werd van zichzelf: een dochter in plaats van een zoon, een naam in plaats van een werkelijkheid, een eiland in plaats van het vasteland'. Robinson voelt zich schuldig: zij voldoet niet aan de normen en verwachtingen die de geordende maatschappij (vooral haar moeder en de rector!) haar opleggen. Daarom zoekt zij voortdurend naar personen die net als zij buiten het gevestigde patroon vallen: die kunnen haar meenemen,van haar eiland af, naar een wereld waar zij vrij kan zijn en niemand op haar let.Vandaar dat zij zich aangetrokken voelt tot haar klasgenoot Daniël Bierwolf, een wereldwijze redenaar, die zich afzet tegen de leraren. Zij herkent in hem een lotgenoot: iemand die in deze geordende wereld niet thuishoort. Een LOTgenoot is hij wel, maar een BONDgenoot allerminst.Terwijl Robinson de wereld volgens een defensieve tactiek bestrijdt (ze vleit en charmeert), heeft Daniël voor de guerrilla gekozen. Robinson wordt ook geboeid door de jonge lerares Johanna Freida vanwege haar onafhankelijke houding tegenover 'het gezag'. Zij slaat met deuren en durft de rector de waarheid te zeggen.Haar naam verwijst net als die van Robinson naar het bekende boek van Daniël Defoe 'Robinson Crusoë'. Zoals de inboorling Vrijdag voor Robinson Crusoë de mogelijkheid inhoudt om terug te keren naar het vasteland, zo houdt Johanna Freida voor Robinson de mogelijkheid in van herstel van het verloren contact met de

realiteit.Daarnaast lijkt Robinson verliefd op Freida. Zie bijvoorbeeld: 'Robinsons hart sprong op in haar keel. Want dit was lachen dat ze nog nooit gehoord had. Dit was het geschater waardoor je gratis in de hemel kwam, waardoor deuren zonder kloppen open gingen, rekeningen voor jaren betaald werden. Wie zo'n lach bezat kon zich koning in een notedop noemen, heerser over het oneindige heelal'. Vervreemding Als Robinson van Daniël hoort (nadat ze met elkaar naar bed zijn geweest) dat hij verliefd is op Johanna Freida en dat haar vader een relatie met haar heeft, ontstaat er een vervreemding van Daniël en haar vader. In plaats van medestanders worden zij tegenstanders. Robinson ziet Daniël steeds meer als de (duivelse) vertegenwoordiger van het vuur, de natuurlijke vijand van het water. Als Johanna Freida aan Robinson vertelt dat ze inderdaad verliefd is op haar vader, is te lezen: 'IJskristal na ijskristal stapelde zich in haar op, alsof er iets om haar hart gelegd werd dat niet viel te ontdooien'. IJs en vuur IJs en vuur vormen belangrijke elementen van de roman. Als Daniël snikkend klaarkomt na het vrijen met Robinson is te lezen (blz. 81): '(...) voelde ze hoe het langzaam hard in haar werd, alsof al het water in haar lichaam molecuul voor molecuul tot ijs stolde, weliswaar in de vorm van prachtige kristallen, maar ook hard en koud als vuur.' Het verdriet kristalliseert zich uit in haar en maakt haar 'hard en onbruikbaar, stamelend in haar woorden.' IJs is ook verbonden met de plaats waar Robinsons vader Johanna ontmoet en een relatie begint (in de winter). Het ijsmutsje van Johanna speelt als leidmotief daarbij een rol. Vuur verwijst naar de twee hete zomers en het hellevuur dat Daniël in zijn boutades oprakelt. Opvallend is de droom die Robinson in het begin van hoofdstuk 6 heeft over vuur en dood. Aan het eind van de roman komt het vuur terug in de vorm van kopermuziek: '(...) de muziektent leek geheel van

koper, één koperen zon, één laaiend koperen vuur.'). Isolement Als aan het eind van het boek én Daniël én Freida vertrokken zijn, is Robinson totaal aan zichzelf overgeleverd. Haar isolement is dan nog net zo groot als aan het begin. Maar er is een belangrijk verschil: het isolement is nu ongewenst. Elke illusie op een vrij en ongebonden bestaan is haar ontnomen. Haar gemoedsgesteldheid wordt weerspiegeld in de slotzin van de roman, in de beschrijving van het koperen plein, dat 'wegliep van haar, in deze of gene richting, dat deed er niet toe, maar weg van waar zij stond, zonder dat ze het plein nog kon inhalen, steeds verder weg marcheerde dat plein, in een richting die ook zij zo graag was gegaan'. Wat een contrast met het begin van de roman, waar dit plein in het stadscentrum haar als het ware uitnodigt om deel te nemen aan het leven: 'Verderop kwamen alle straten uit op een groot plein waar muziek gemaakt werd, zomerse muziek, met veel zonnen die zich in het koper spiegelden. Op dit plein zou ruimte zijn om te schateren, breeduit, voordat je terugging naar de kleine straten op de hoeken'. De naam Robinson Ook de naam Robinson heeft te maken met de relatie tussen werkelijkheid en verlangen. Hij symboliseert haar geïsoleerde positie tussen realiteit en verlangde, geïdealiseerde wereld: 'Maar in werkelijkheid betekende die naam een eiland in de oceaan, een windstilte, een uitzien naar de mogelijkheid van terugkeer naar de geborgenheid die eens afgenomen was. (...)Daartussenin lag een eiland waar windstilte heerste alsof er een storm op komst was.'Schuldgevoel Ruimte De ruimte speelt in de roman een belangrijke rol. Zo is de nieuwe woonplaats voor Robinson aanvankelijk aantrekkelijk. Maar allengs lijkt de provinciestad meer de wereld van de moeder te vertegenwoordigen dan de hare: 'Geen avontuur was hier te beleven. Achter de gevels mochten zich onnavolgbare tragedies afspelen, diezelfde gevels stonden er

borg voor dat niemand ooit iets zou merken. Postbode en bakker zagen er in deze regen grillig genoeg uit om de geheimen van de huizen rond te brieven,rond te sissen, maar Robinson wist uit ervaring dat het daar nooit van kwam'. Slechts via haar fantasie kan Robinson aan deze burgerlijke wereld ontsnappen: ''s Middags na vieren uit school komend, trok ze zich urenlang terug op zolder (...), het was het kraaienest waar ze zich bevond, de horizon afturend naar mogelijke buit, die nooit opdoemde.' Ook de beschrijving van de school is opvallend. Het lyceum oogt door het vele glas als een aquarium, waardoor de leerlingen onmogelijk aan de aandacht van de autoriteiten kunnen ontsnappen. De school is zo gebouwd dat men er niet kan verdwalen: altijd komt men weer in de centrale hal uit, waar de rector met argusogen waakt over zijn kleine visjes. Bij Robinson thuis is de situatie vergelijkbaar: haar moeder kan door deuren kijken. Genre 'Robinson' is een 'Bildungsroman': een roman waarin de ontwikkeling naar de volwassenheid wordt beschreven. Veel voorkomende motieven zijn daarin: dromen, eenzaamheid, vervreemding en zoeken naar de eigen identiteit. Al deze standaardmotieven zijn in de roman terug te vinden: de afgewezen moeder, de geïdealiseerde maar afwezige vader, de leeftijdsgenoot die als leidsman optreedt maar in werkelijkheid evenzeer met zichzelf in de knoop zit, de fascinatie (voor Johanna Freida).

Top

Titel en motto's

Dit contrast in gemoedsgesteldheid van Robinson, verbonden met de ruimte, heeft Doeschka Meijsing treffend uitgedrukt in het motto, dat aan de roman voorafgaat. Het motto ('Ah, the world!

Oh, the world!') is ontleend aan de beroemde roman over de witte walvis 'Moby Dick'van de Amerikaanse schrijver Herman Melville. Het motto kun je in tweeën knippen. Het eerste deel past bij het begin van de roman, waarin alles nog mogelijk is en de wereld gretig wordt aanvaard. Aan het slot heeft de uitbundigheid plaatsgemaakt voor treurigheid en isolement en past nog slechts een verwijtend: 'Oh, the world!'

Top

Structuur en techniek

Opbouw Kenmerken van het Revisor-proza zijn in 'Robinson' zeker terug te vinden. Dit blijkt in de opbouw en de thematiek.De roman is niet voor de vuist weg verteld, maar heeft een doordachte structuur. De opbouw is cirkelvormig of, zoals Meijsing zelf vaak in interviews heeft gezegd: het verhaal heeft een zandlopervorm (van warm naar koud en van koud weer naar warm): 'Ten eerste moest het boek een cyclische opbouw vertonen. Het moest van hitte naar hitte gaan. In het begin is de hitte nog plezierig, terwijl zij op het laatst duidelijk als droogte ervaren wordt. Daartussen in zit de zee: de zee als gegeven, de zee als bedreiging, de zee als avontuur (respectievelijk zeerampen, zeerovers). Het avontuur wordt gekoppeld aan water in bevroren toestand: het schaatsen. De ontstaansfase van water naar ijs wordt uitgelegd en dat wordt weer gekoppeld aan verdriet. Dan wordt het vuur, want heel erg diep ijs is zo ontzettend koud dat het gelijk is aan vuur. Volgt een hoofdstuk over vuur. Dan is de hitte er meteen van het laatste hoofdstuk'. In elk van de zeven hoofdstukken komt dus een motief voor dat het centrale thema ondersteunt.Een eenvoudige en duidelijke structuur dus. Volgens sommige critici té duidelijk: Kees Fens bijvoorbeeld schrijft dat hij de indruk had alleen maar het geraamte van een roman onder ogen te hebben gehad.

Vertelwijze De roman wordt voor het grootste gedeelte personaal verteld: de meeste zaken worden vanuit Robinson verteld. Enkele gedeelten zijn auctorieel: de (niet aanwezige) verteller beschrijft dingen die Robinson niet kan weten. Tijd De vertelde tijd is ongeveer één jaar en is als volgt over de hoofdstukken verdeeld: hoofdstuk 1:zomer (augustus)hoofdstuk 2:herfst hoofdstuk 3,4,5: winter (rond Kerstmis)hoofdstuk 6: lente (rond Pasen)hoofdstuk 7: zomer (augustus). Bij de behandeling van de thematiek is er al op gewezen dat het verhaal van warm naar koud loopt en van koud weer naar warm (ijs en vuur zijn belangrijke elementen in de roman).De gebeurtenissen worden vrijwel chronologisch beschreven. Er is veelvuldig gebruik gemaakt van tijdverdichtingen. Het perspectief is 'vision avec': de verteller weet net zo min als de lezer de afloop van het verhaal.

Top

Reacties

De meeste critici oordeelden positief over deze eerste roman van Meijsing. Het boek wordt getypeerd als 'een verhaal over isolement' en 'een verhaal over verbeelding'. Vooral de uitgekiende opbouw wordt geroemd.Zoals al eerder gezegd is, zijn er ook critici (b.v. Kees Fens) die de opbouw negatiever beoorde-len: te uitgekiend, te doorzichtig en te literair. Fens vindt de roman te veel met het hoofd geschreven en te weinig met het hart. (In: 'Een Pippi Langkous in Haarlem en een markiezin in Den Haag', 1976).Aad Nuis' oordeel is vrij positief: 'De lichte, snelle, quasi-nonchalante toon, de beeldende beschrijvingen van personages en emoties, de onverwachte wendingen en tempowisselingen, de talrijke elkaar echoënde details, het is allemaal nauwelijks denkbaar zonder Vestdijk.' (In: 'De doorbraak

van een ijverige leerling', 1977). Ook andere critici wijzen op opvallende overeenkom-sten met het werk van Vestdijk, met name diens 'De koperen tuin' (weersgesteldheid, isolement,koperen blaasmuziek, scène op een ijsbaan).De roman beleefde in zes jaar zeven drukken.

Top

Context

'De Revisor / academisme Doeschka Meijsing hoort wat haar literaire opvattingen betreft thuis bij een groep schrijvers die hun visie hebben geformuleerd in het tijdschrift 'De Revisor' (1974-1984). Hiertoe behoorden behalve Meijsing onder anderen Nicolaas Matsier, Dirk Ayelt Kooiman, Frans Kellendonk en A. F.Th. van der Heijden.Revisor-schrijvers vonden dat literatuur vooral 'maakwerk' is. Voor hen is de vorm even belangrijk als de inhoud, in zoverre dat de vorm zelfs kan samenvallen met de inhoud. De lezer moet beseffen dat literatuur 'gemaakt' is. Literatuur moet de geest van de lezer scherpen en opwekken, in plaats van zomaar meeslepend of zelfs verdovend te zijn. Zij wilden niet 'zo maar'een verhaal vertellen, met een duidelijke intrige en een klassieke opbouw. Zij keerden zich tegen 'echte vertellers' als Maarten 't Hart. De werkelijkheid om zich heen zagen zij niet als iets vanzelfsprekends, dat voor iedereen hetzelfde is, maar als een product van de verbeelding.Revisor-proza was niet realistisch; de werkelijkheid werd er niet zomaar in gekopieerd. Er is niet één objectieve werkelijkheid. In feite zijn er net zoveel werkelijkheden als er mensen zijn. Voor Robinson geldt dat de verhouding tussen verbeelding en werkelijkheid problematisch is. Revisor-schrijvers zijn ooit wel 'academisten' genoemd, omdat hun werk doordacht, niet oppervlakkig maar geleerd en enigszins gekunsteld aandoet. Hun proza kreeg de naam 'moeilijk'te zijn, vooral ingewikkeld van structuur. Zij vertelden een verhaal zelden

rechttoe rechtaan: de chronologie wordt vaak doorbroken, verschillende verhalen worden door elkaar verteld, soms lijken gebeurtenissen zich te herhalen en er is vaak een wisselend vertelperspectief.Deze typering 'academisme' was niet geheel terecht en stuitte op veel kritiek. De naam suggereert kunstmatigheid, veel denken en weinig voelen. En dat is beslist een te eenzijdige voorstelling van zaken!

Robinson

AuteurMeijsing, DoeschkaThemaEenzaamheidVormRomanTaalNederlandsPeriodeJaren zeventigJaar van uitgave1976Bron tekstLiterama Modern, 7e druk, 1999Bron artikelWalvaboek

Index1. Samenvatting2. Vragen en discussietips

De schrijfster

Doeschka Meijsing werd geboren in Eindhoven in een katholiek gezin. Ze groeide op in Haarlem. Na het gymnasium studeerde ze Nederlandse taal- en letterkunde en algemene literatuurwetenschap. Ze was enige tijd lerares en daarna wetenschappelijk medewerker

aan de Universiteit van Amsterdam.De schrijfster debuteerde in 1974 met de verhalenbundel De hanen en andere verhalen. Daarna publiceerde ze de romans Robinson (1976), De kat achterna (1977), Tijger tijger! (1980) en Utopia of De geschiedenissen van Thomas (1982), Beer en jager (1987), De beproeving (1990), Vuur en zijde (1992) en De weg naar Caviano (1996). De verhalenbundel Beste vriend is van 1994.In literair opzicht behoort Doeschka Meijsing tot een groep schrijvers die in het literaire tijdschrift De Revisor publiceerde. Deze schrijvers hielden zich bewust bezig met de vorm, de structuur van het literaire werk; voor hen was het verstandelijke aspect belangrijker dan het emotionele. De constructie van de roman kreeg grote aandacht. Het ging hen er niet om de werkelijkheid uit te beelden, maar ze wilden een nieuwe werkelijkheid scheppen door de verbeelding. Het is niet toevallig dat de hoofdpersoon in De kat achterna een boek over speelgoed heeft geschreven met de titel De wetten der verbeelding.Doeschka Meijsing is beïnvloed - vooral in haar beginperiode - door schrijvers als Jorge Luis Borges en Simon Vestdijk.

Motto

De schrijfster heeft het boek als motto een citaat uit het werk van Herman Melville meegegeven: 'Ah,the world! Oh, the world!'

Thema

In één jaar gebeuren er allerlei dingen die ertoe leiden dat de hoofdpersoon, het zeventienjarige meisje Robinson, buiten haar schuld in een isolement geraakt. De belangrijkste veroorzaker van dit leed is Daniël, maar het wordt Robinson niet duidelijk wat de vreemde jongen hiertoe drijft. Duidelijk is wel dat Daniël misbruik maakt van het feit dat hij het neefje is van de rector en dat de moeder van Robinson regelmatig contact heeft met de rector, omdat ze in de oudercommissie zit. Het gedrag van Daniël is des te merkwaardiger, omdat Robinson hem voortdurend helpt bij zijn huiswerk en hem ook in de liefde ter wille is.Eveneens merkwaardig is Daniëls geloof in duivels en heksen.

Motieven

We vestigen de aandacht op drie belangrijke motieven:- het labyrintmotief (labyrint= doolhof). De schrijver noemt de school een labyrint van glas (p. 30, 34, 35) en de kamer van de rector een aquarium (p. 36). Betekenis van dit motief. in een doolhof verdwaal je,

je ziet de uitgang niet.- het motief van het schip. Dit motief wordt genoemd in verband met Johanna Freida (p. 39, 40, 51) en Robinsons vader ('naarmate de kerstvakantie dichterbij kwam dacht ze vaker aan zo'n schip dat vader thuis zou brengen met kerstmis'). De liefdesrelatie tussen Johanna Freida en Robinsons vader wordt echt duidelijk als ze bij de tocht op het IJsselmeer beiden aan boord van het schip zijn (p. 93). Betekenis: een schip heeft een verbindende functie.- het duivelmotief. Daniël wordt vaak genoemd in verband met de duivel (p. 16, 18, 24, 26, 34). Wie of wat is Daniël? Een pessimist die koketteerde met de duivel, een kankeraar in het bezit van een onbeschrijfelijke hoogmoed, iemand die van alle andere scholen in de stad verwijderd was, iemand die alleen maar in de duivel geloofde omdat zijn oom dacht dat hij een duivel was (p 24 en 34).

Tijd, plaats, structuur

De roman is opgebouwd uit zeven hoofdstukken. Het tijdsverloop waarin het verhaal zich afspeelt beslaat een jaar. De plaats van handeling is een provinciestad dicht bij de zee (Haarlem). Over de structuur heeft Doeschka Meijsing zelf gezegd: 'Het verhaal loopt van warm naar koud en van koud weer naar warm.'

VERHAALTECHNIEK

In dit boek is sprake van de personele vertelsituatie, dat wil zeggen er treden wel personen in op, maar er is geen 'ik'. De persoon die de meeste aandacht krijgt is Robinson. Door haar ogen zien we het gebeuren, bij haar ligt het perspectief. Graag willen we wijzen op parallellen die in het verhaal voorkomen. Tijdens de natuurkundeles wordt uitvoerig gesproken over ijs en ijskristallen. Twee parallellen vallen ons op:- ijsvermaak waarbij Robinson, Daniël, Johanna Freida en Robinsons vader elkaar treffen. Dit leidt ertoe dat Robinsons moeder het ijsmutsje van Johanna Freida in de broek van Robinsons vader vindt.- als Robinson het ijsmutsje naar Johanna Freida brengt, spreekt deze laatste met Robinson over verliefdheid en intimiteit. Robinson is echter niet te overtuigen, want 'het was alsof ijskristal na ijskristal zich in haar opstapelde, alsof er iets om haar hart gelegd werd dat niet viel te ontdooien'.Een andere parallel: aan het begin van hoofdstuk 6 droomt Robinson over vuur en dood. Aan het eind van het boek komen deze motieven terug, namelijk in de vorm van kopermuziek ('de muziektent leek geheel van koper, één

koperen zon, één laaiend koperen vuur') en het isolement van Robinson (Daniël vertrekt met de trein, Johanna Freida verhuist).

Invloed

De criticus Aad Nuis zei hierover: 'De lichte, snelle, quasi-nonchalante toon, de beeldende beschrijvingen van personages en emoties, de onverwachte wendingen en tempowisselingen, de talrijke elkaar echoënde details, het is allemaal nauwelijks denkbaar zonder Vestdijk'.

Taal en stijl

Zie hierboven onder 'Invloed'

SAMENVATTING

1

Het zeventienjarige meisje Robinson en haar moeder zijn uit Amsterdam naar een kleinere stad dicht bij de zee verhuisd. De hele zomer zijn ze druk bezig het huis in te richten. Vader is op zee ('Ze dacht aan haar vader, die vrolijke onbezorgde vader van haar, kapitein-ter-zee.'). Hij had indertijd graag een zoon willen hebben; het werd een dochter die een jongensnaam kreeg.Robinson is behoedzaam; ze doet niets wat verboden is. Haar moeder wordt getypeerd als een wonder van onbevangenheid en geslepenheid. Robinson is aangemeld voor een nieuwe school met veel glas (een nadeel: je bent nooit ongezien, nooit onopgemerkt). De rector heet Theodoor van Zanten. Hij is een kleine man aan wie alles grijs is.Op de nieuwe school valt het wel mee. Ze zit in de vijfde klas. Men hangt als los zand aan elkaar. Daniël Bierwolf is een onopvallende figuur die tijdens de godsdienstles de klas uitloopt. Hij is scherp in debat en vindt het verschrikkelijk op school. Robinson vindt zijn merkwaardig gedrag wel amusant.'s Avonds in bed denkt ze aan Daniël, aan haar vader, aan haar overgrootvader die de laatste Kaap-Hoornzeiler is geweest.

2

Daniël is niet alleen in de klas een buitenbeentje, maar ook thuis. Hij is de jongste van vijf zonen. Zijn moeder kan hem niet aan en zijn vader heeft geen tijd zich met hem te

bemoeien. Als Daniël de leraar wiskunde een bloedneus heeft geslagen, moet hij van school. Zijn moeder is een zuster van rector Van Zanten en ze doet Daniël maar op de school van haar broer. De grijze rector moet zijn neefje temmen.Iedere donderdagmiddag moet Daniël aan hem verslag uitbrengen.Daniël spreekt vaak over de duivel. Hij is een pessimist en een kankeraar die erg hoogmoedig is.In de herfstvakantie blijft Robinson thuis. Daniël stuurt vanuit Oostenrijk een kaart. Robinsons moeder vraagt haar dochter of ze verliefd is. Robinson antwoordt ontkennend.Na de vakantie moet Robinson bij de rector komen. Nadat de Duitse lerares scheldend de kamer van de rector verlaten heeft, treedt Robinson binnen. Haar moeder heeft de rector gebeld en hem verteld over haar zorgen omtrent de verhouding tussen Daniël en Robinson. De rector wil met Daniël 'geen gedonder'. Daniël, die ook bij de rector moest komen, is verdwenen als Robinson weer uit de kamer komt. Robinson voelt zich vernederd; woedend loopt ze de stad in. Als ze thuiskomt, laat ze niets merken. Ze tracht een brief aan haar vader te schrijven. Al het gebeurde gaat door haar gedachten,maar ze krijgt niets op papier.

3

Tegen het eind van het jaar komt er wat onrust in de school. Robinson en Daniël gaan op onderzoek uit en ontdekken dat de lerares Duits, Johanna Freida, de oorzaak is. De laatste dag voor de kerstvakantie zal er onder haar leiding een culturele avond worden gehouden waarin Daniël twee liederen zal zingen. Het eerste lied ergert de rector, omdat het gaat over een jongen die een ongelukkig leven leidt bij zijn oom en tante. De stem van Daniël klinkt zeer rauw. Na de pauze zingt hij 'Seeräuber Jenny' van Brecht. Hij heeft zich als vrouw verkleed. Dit vindt de rector te dol en woedend verlaat hij de zaal. De opvoering wordt gestaakt en er breekt een groot tumult los. Op de rectorskamer wordt Daniël door zijn oom uitgescholden. Daniël krijgt het verwijt naar zijn hoofd geslingerd dat hij onder één hoedje speelt met Johanna Freida.De volgende morgen is Daniël al vroeg bij Robinson. Hij wil met haar naar Johanna Freida om bloemen aan te bieden. Robinson moet mee om de schijn te vermijden dat Daniël inderdaad samenspant met Johanna Freida. Robinson krijgt een arm van Daniël; ze voelt zich verliefd, verliefd 'op de hele wijde wereld voor haar part en op de gekkigheid van de vorige avond en op de bos asters die ze droeg.'Dansend belt Daniël bij Johanna Freida aan.

4

De vader van Robinson is kapitein van het koopvaardijschip Atlantic Crown. Hij komt zeer onregelmatig thuis. Zijn huwelijk heeft weinig te betekenen. De jeugd van Robinson is voor een groot deel bepaald door de zeevaart. Als dochter van de kapitein mag ze op de commandobrug. Ze droomt over zeerovers.De zolder is voor haar het kraaiennest, waar ze soms uren zit te turen naar mogelijke buit. Van haar vader hoort ze vele zeemansverhalen. Twee dagen voor Kerstmis komt Robinsons vader thuis. Hij hakt houtblokken en controleert de schaatsen van Robinson. Hijzelf is ook van plan om te gaan schaatsen.De kerstboom is door Robinson versierd en haar moeder bakt een koek. Vader informeert naar Robinsons vriendje en hij drukt haar op het hart toch vooral voorzichtig te zijn.Ze gaan schaatsen en Daniël is ook van de partij. Robinson krijgt een grote bewondering voor haar vader. Na een poosje verschijnt ook Johanna Freida ten tonele. Robinsons vader en Daniël rijden een wedstrijd die door Daniël wordt gewonnen (hij gaat vallend het eerst over de eindstreep). Daarna drinken ze met zijn vieren wat in een café in de buurt. Robinson vindt dat er een grote charme van haar vader uitgaat, het lijkt alsof dit door de aanwezigheid van Johanna Freida komt.

5

Als Robinson na de kerstvakantie weer naar school gaat, laat haar moeder haar een kleurig ijsmutsje zien dat ze gevonden heeft in de broekzak van Robinsons vader. Robinson stopt het in haar schooltas en ze vraagt zich af hoe haar vader aan de ijsmuts van Johanna Freida is gekomen.De eerste les na de vakantie gaat over water en over de vaste fase van water: ijs. Daniël is in zichzelf gekeerd; hij doet zijn huiswerk niet meer. Wel gaat hij na schooltijd met Robinson mee om samen huiswerk te maken. Haar vader is dan meestal weg. Op een middag gaat Daniël met Robinson naar bed.Na afloop drinkt Daniël een glas sherry met de moeder van Robinson, die hem verwelkomt als de langverwachte zoon.In de week daarop ontloopt Robinson Daniël. Op een middag ziet ze haar vader gearmd met Johanna Freida lopen. Vier dagen later gaat ze naar Johanna Freida toe en ze geeft haar het ijsmutsje. Ze hoort een betoog van de geliefde van haar vader aan over liefde en intimiteit en reageert daar zeer koel op.Ze heeft begrepen dat ze niet thuishoort in een vastgelegde structuur door het verdriet in haar.

6

Robinson heeft een angstige droom: ze droomt van vuur en van haar eigen dood. Op school worden haar resultaten minder. Daniël kletst eindeloos over heksen. Als haar vader weer thuis is, maken ze vanuit Hoorn een zeiltocht, met Daniël en Johanna Freida. De gesprekken die Robinson met Johanna voert, vlotten niet erg. Daniël kletst aan één stuk door met Johanna Freida, die op een gegeven moment zegt dat hij zijn mond moet houden. Als Daniël brutaal wordt (hij roept 'Je bent ontslagen en je weet best waarom'), geeft Johanna Freida hem een klap in het gezicht. Meteen daarop slaat de giek Daniël in zee. Vijf minuten later wordt de uitgeputte jongeman aan boord gehesen. Robinson voelt een grote droefheid over zich komen, waarvan 'ze wist dat ze hem nooit meer kwijt zou raken'.

7

De maand augustus is ongelofelijk heet. Elke dag zit Robinson op de leeszaal te werken aan haar twee herexamens, maar ze neemt niets op. Het jaar is slecht geëindigd. De rector heeft haar gezegd dat ze zich anders moet opstellen en dat ze van Daniël geen last meer zal hebben. Hij is blijven zitten en gaat van school af. Van Dijkhuizen hoort ze dat Johanna Freida ook weg gaat (nu wordt haar duidelijk wat Daniël twee maanden tevoren op het IJsselmeer heeft gezegd). De volgende dag vertrekt Daniël naar Zwitserland. Robinson brengt hem naar de trein. Hij vertelt waarom Johanna Freida weg moest: hij heeft aan Robinsons moeder verteld dat Johanna Freida een verhouding heeft met Robinsons vader.Robinsons moeder heeft zich daarover met de rector verstaan. Robinson komt er niet achter waarom Daniël het verteld heeft, hij denkt nooit na over zichzelf. Ze haat hem. Als Robinson terugkeert van het station, hoort ze kopermuziek en ziet ze dat er een verhuiswagen voor het huis van Johanna Freida staat. Ze weet dat ze haar examens niet zal halen; alles zal anders zijn dan in het voorbije jaar. Ze voelt zich helemaal geïsoleerd. Als ze op een dag uit de leeszaal komt, barst er kopermuziek los Het orkest speelt dezelfde mars als aan het begin van de vakantie, toen ze Daniël naar de trein bracht. Ze beseft haar eenzaamheid nu zeer sterk ('steeds verder weg marcheerde dat plein, in een richting die ook zij zo graag was gegaan').

Top

Vragen

1. Robinson is behoedzaam. Waaruit blijkt dat?

2. Hoe is haar moeder'?

3. Hoe wordt de rector getypeerd?'