simonevdbroek.weebly.com€¦ · Web viewWie heeft er niet een keer aangegeven dat hij of zij...

Door de bomen het bos zienEen onderzoek naar de ontspannenheid en stressvermindering door invloed van natuur

S. van den Broek, D. Hereijgers, C. Ramos Rodriguez en D. Roberts, 2014.

Een samenwerking tussen Awareness Lab en Avans Hogeschool

I

InhoudsopgaveInleiding..................................................................................................................................................1

Methode.................................................................................................................................................3

Resultaten..............................................................................................................................................6

Discussie...............................................................................................................................................11

Bijlage 1: Afmeting lokaal.....................................................................................................................13

Bijlage 2: Proefpersoonwerving en protocol........................................................................................15

Proefpersoonwerving.......................................................................................................................15

Protocol............................................................................................................................................16

Bijlage 3: Literatuurstudie....................................................................................................................17

II

Inleiding

Wie heeft er niet een keer aangegeven dat hij of zij ontspanning nodig heeft? Dat de druk en stress van bepaalde werkzaamheden te hoog wordt en dat men dit liever achter zich zou laten liggen en even een momentje voor zichzelf neemt om eens goed te ontspannen en te ontstressen. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat natuur invloed heeft op ontspanning. Zo wordt in het onderzoek van Custers en van den Berg (2007) verwezen naar een NIPO-enquête, waarin 95% van de respondenten aangaf dat de natuur een rustgevende werking heeft. Ook uit onderzoek van Tyrväinen et al. (2013) blijkt dat groene ruimten helpen om stress te verminderen, en in het algemeen om geestelijk herstel te bevorderen. Ook andere onderzoekers hebben dit aangetoond, zoals Björk et al. (2008), Hartig et al. (2003), Herzog et al. (2003) en Laumann, Garling, en Stormark (2003).

In bijlage 3 is de uitgevoerde literatuurstudie te vinden. In deze literatuurstudie is in de literatuur gezocht naar de invloed van natuur op de ontspanning en de gezondheidseffecten die ontspanning met zich meebrengt. Voor sommige mensen die herstellende zijn in een ziekenhuis is het namelijk niet mogelijk om de natuur in te gaan en deze ontspanning te beleven. Niet alleen beleven zij deze ontspanning niet, maar hebben hierdoor ook geen voordeel van de gezondheidseffecten van de ontspanning, zoals bijvoorbeeld een verlaagde hartslag en een lagere bloeddruk. Het doel van dit onderzoek is om te onderzoeken welk landschap het meeste invloed heeft op ontspanning en emotionele reactie van een persoon.

De mate van ontspanning zal in het onderzoek worden gemeten door een hartslagmeter. Zo blijkt uit onderzoek van onder andere Tsunetsugu et al. (2014) dat er belangrijke verschillen werden waargenomen in de hartslag analyse. Ook wordt in het onderzoek van Tsunetsugu et al. (2007) en Lee et al. (2012) aangetoond dat je hartslag en bloeddruk verlaagt in een bosrijk landschap.

Er is nog geen eerder onderzoek gedaan naar welke landschap settings of specifieke elementen in een landschap het meeste invloed hebben op de ontspanning. Wel is eerder onderzoek gedaan naar de voorkeur van bepaalde landschap settings. Door een omgeving te gebruiken met een zo hoog mogelijke voorkeur, zal de ontspannenheid zo hoog mogelijk zijn,aangezien de emotionele reactie voor stressvermindering zorgt. Uit verschillende onderzoeken (Ulrich, 1977, 1983, 1986; van den Berg & van den Berg, 2001; Balling & Falk, 1982) komen zes landschapskenmerken die de schoonheidsbeleving en voorkeur voor een omgeving positief beïnvloeden. Deze zes kenmerken zijn:

Een gemiddelde tot hoge complexiteit De aanwezigheid van een patroon of structuur Een gemiddelde tot grote openheid/diepte Een gelijkmatig grondoppervlak Gebogen zichtlijnen De aanwezigheid van water

3

In het onderzoek wordt er onderzocht of het gebruik van deze kenmerken de hartslag en emotionele reactie in een positieve zin wordt verbeterd. In het experiment wordt er gebruik gemaakt van 5 sets van landschappen, namelijk;

1) Groen open landschap, die de zes bovenstaande kenmerken bevatten2) Herfst landschap, vergelijkbaar met groen landschap, alleen met warme kleuren3) Gestileerde afbeeldingen, de opdrachtgever gaat hier in haar eigen toepassing mee werken4) Ziekenhuisafbeeldingen, dit is als contrast voor de natuurafbeeldingen5) Gebogen zichtlijnen, tussen de zes kenmerken staan ook gebogen zichtlijnen. Dit wordt in

deze set extra benadrukt.

Tevens zal er op de achtergrond geluiden te horen zijn. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat geluid daadwerkelijk een significante en positieve invloed heeft op de gezondheid. Het gaat hier vrijwel altijd om stressreductie en stressherstel. In de onderzoeken wordt niet duidelijk gemaakt welke specifieke geluiden de beste invloed hebben op de gezondheid. Wel is in grote lijnen bekend dat mechanische en stadse geluiden, zoals auto en snelweg geluid, een negatieve invloed hebben op stressreductie. Natuurgeluiden (vogels, windruis, watergeluiden) hebben daarentegen een positief effect op stressherstel. (Goossen, van Winsum- Westra, 2006). Uit onderzoek van o.a. Carles (1999) blijkt dat bepaalde geluiden een grote voorkeur hebben dan andere. De voorkeur van mensen gaat volgens deze onderzoeken uit naar bewegend water en natuurgeluiden. Ook deze emotionele reactie wordt meegenomen tijdens het onderzoek.

In de voorgestelde sets worden dan ook de volgende geluiden meegenomen:1) Een kabbelend beekje2) Vogels samen met een beekje3) Vogels repetatief4) Ziekenhuisgeluiden5) Vogels melodieus

Elke set zal 6 plaatjes bevatten met landschappen. Elke plaatje wordt 20 seconden getoond. De sets worden afzonderlijk van elkaar getoond, met daaronder de verschillende geluiden. Naast de fysieke meting van de hartslag, wordt er ook een vragenlijst afgenomen onder de proefpersonen waaruit moet blijken of de emotionele reactie verbeterd is.

In het volgende hoofdstuk zal verder worden ingegaan op de methode. Hieronder vallen onder andere de proefpersonen, de meetinstrumenten en de procedure. Hierna worden de resultaten weergeven, met aansluitend de discussie.

4

Methode In dit hoofdstuk wordt de methode van het onderzoek besproken. In de subparagrafen worden de onderzoeksgroep, meetinstrumenten en de procedure beschreven. De testdagen hebben plaatsgevonden op tien, elf en vijftien april 2014.

Onderzoeksgroep De onderzoeksgroep bestaat uit drieëndertig personen, waaronder achttien vrouwen en vijftien mannen. De leeftijd varieerde sterk tussen negentien en tweeënzestig jaar, met een gemiddelde leeftijd van zesendertig.

Het onderzoek vond plaats op de Avans Hogeschool te Breda. De onderzoeksgroep bestond uit zowel medewerkers als studenten. De selectie van de proefpersonen is geheel onselectief geweest. Het enige waar rekening mee is gehouden, is het aantal mannen en vrouwen is evenwicht te houden.

Om proefpersonen te werven is er een bericht op de digitale schoolomgeving (Blackboard) geplaatst. Dit bericht is geplaatst op de academie voor de gezondheidszorg. Dit bericht is te vinden in bijlage 2. Op dit bericht zijn twee reacties gekomen, waarvan geen van beide uiteindelijk hebben meegewerkt aan het experiment. Omdat de reactie op het bericht minimaal was, zijn de proefpersonen persoonlijk door de onderzoekers. De onderzoekers hebben op de verschillende academies van Avans de mogelijk proefpersonen benaderd om te vragen of ze belangstelling hadden om te helpen met het experiment. Tijdens de werving is geen inhoudelijke informatie aan de proefpersonen verteld, omdat dit de testresultaten kon beïnvloeden. Wel is er verteld dat er geen intensieve taak werd gegeven aan de proefpersonen. Ook zijn een aantal proefpersonen persoonlijk benaderd door gebruik van social media (Whatsapp). De personen die toegestemd hebben om mee te werken met het experiment, hebben zich kunnen intekenen op een afsprakenlijst met daarbij de datum en tijd.

Echter niet iedere proefpersoon kwam opdagen of kwam later dan verwacht opdagen. Tussentijds hebben de uitvoerende onderzoekers nog proefpersonen geworven door opnieuw personen binnen de school aan te spreken, de personen die instemden zijn toegevoegd aan de lijst. Deze proefpersonen bestonden uit zowel medewerkers als studenten binnen het Avans. Sommige medewerkers moesten hiervoor hun werkplek verlaten en hun werkzaamheden op een ander tijdstip voortzetten, dit natuurlijk geheel vrijwillig. Studenten zaten in hun tentamenperiode, wat het lastig maakte de dag zelf nog proefpersonen te werven, velen gaven aan geen tijd te hebben.

Meetinstrumenten De bedoeling van dit onderzoek is om te onderzoeken welke landschap setting de meeste invloed heeft op ontspanning en emotionele reactie. Dit betekent dat bij de set waarbij de hartcoherentie, hartslag en Inter Beat Interval (IBI) op een positieve manier beïnvloed worden ten opzichte van de basismeting, gezegd kan worden dat deze set de meeste invloed heeft op ontspanning en emotionele reactie.

Meetapparatuur die hiervoor is gebruikt zijn de Heartlive meter en een drietal vragen over de mate van ontspanningsbeleving na elke set natuurbeelden en geluiden. De Heartlive meter heeft de data van de hartcoherentie, hartslag en IBI waargenomen en vastgelegd.

De vragen gaven een beeld over de mate van ontspanning in de beleving van de proefpersonen weer.

De vragen bestonden uit:

5

1. Ik voel mij op mijn gemak. 2. Ik voel mij ontspannen. 3. Ik voel mij gelukkig.

De proefpersonen konden middels een schaal van één tot en met tien aangeven hoe zij zich op dat moment voelden. De vragen zijn voorafgaand het experiment gesteld aan de proefpersonen om een basismeting te verkrijgen, daarna is na elke set natuurbeelden en geluiden hetzelfde gevraagd om zo het verschil tussen de sets aan te kunnen tonen. Ook voor het meten van de hartslag, hartcoherentie en de IBI is gedurende vijf minuten voor het afspelen van het experiment een basismeting gemeten.

De Heartlive meter bestaat uit een oorclip die op de oorlel bevestigd kan worden, middels een USB loopt deze naar de laptop toe. De oorclip registreert de hartcoherentie, hartslag en de IBI.

De reden voor de keuze van de Heartlive meter kwam het dichtst bij om de hartcoherentie nauwkeurig te kunnen meten. Daarbij kwam dat de Heartlive meter geprogrammeerd kon worden op het EventIDE programma. De drie vragen zijn opgenomen uit een gevalideerde vragenlijst. Deze vragenlijst is afgeleid van de Smith relax test. De reden voor deze keuze is omdat de eigenlijke vragenlijst te veel tijd in beslag zou nemen om uit te voeren. Er is gekozen voor een drietal vragen die aansluiten op elkaar en toch een waardevolle meting geven die significant kan zijn.

Procedure De natuurbeelden en geluiden zijn verwerkt in het programma EventIDE. Dit is een soort uitgebreide PowerPoint waaraan onderzoeksapparatuur gekoppeld kan worden en die de verkregen data hieruit kan koppelen aan de diverse opties die het programma biedt. In het geval van het onderzoek was deze optie beelden met geluiden. De drie vragen zijn verwerkt in het programma waarbij de proefpersonen met een draadloze muis de vragen aan het begin en tussen elke sets door konden beantwoorden.

Om een beeld te krijgen van de procedure die is doorlopen tijdens de uitvoering van het experiment, eerst een plattegrond zodat er een beeld gevormd kan worden hoe het lokaal eruit zag. De opstelling van het lokaal is weergegeven in figuur 1.

6

Figuur 1: Opstelling van het testlokaal, bovenzicht

Voor de exacte afmetingen van het lokaal en de afstand tussen de objecten is er in de bijlage 1 een document opgenomen. Ook voor een zijaanzicht en vooraanzicht van het lokaal wordt er verwezen naar de bijlage.

Het experiment verliep als volgt: - Proefpersoon ontvangen/verwelkomen; - Uitvoerende onderzoeker stelt de vraag moet u nog naar het toilet en heeft u uw mobiele telefoon op stil staan? Waarnaar de proefpersonen voldeden aan deze twee eisen werd stap drie uitgevoerd; - Proefpersoon werd naar binnen geleidt en gevraagd om te gaan zitten op de stoel; - Het protocol werd verteld. Dit is bij iedere proefpersoon hetzelfde verlopen. Het protocol is te vinden in bijlage 2.

- Na afloop van het experiment ging één van de uitvoerende onderzoekers naar binnen en gaf een de-briefing. Hierin werd eerst gevraagd of er nog iets opgevallen of gebeurd is tijdens het experiment wat de proefpersonen graag wilden delen. Hierna werd het volgende ‘verhaaltje’ verteld:

Allereerst hebben wij een literatuurstudie gedaan en hieruit is gebleken dat natuur een heilzame werking heeft op het reduceren van stress. Uit het literatuuronderzoek zijn ook bepaalde voorkeuren gebleken voor soorten landschappen, deze hebben wij verwerkt in de sets die u zojuist gezien heeft. Met dit eerste experiment proberen wij te kijken naar wat in een landschap nu maakt dat het stress omlaag brengt. Dit is nog maar het allereerste onderzoek maar uiteindelijk moet er een prototype in het Amphia ziekenhuis komen te staan waar patiënten en bezoekers heen kunnen voor ontspanning te verkrijgen, bijvoorbeeld voor een operatie of het versnellen van herstel.

- Na de de-briefing werden de proefpersonen gevraagd of zij benaderd mogen worden voor het volgende experiment. Iedere proefpersoon reageerde hier positief op. Na het achterlaten van een e-mail adres of telefoonnummer bedankte de uitvoerende onderzoekers de proefpersoon en wenste zij hun een hele fijne dag.

Alle proefpersonen bleven gedurende het experiment rustig zitten. Een aantal proefpersonen bleef zelfs zo rustig zitten dat het licht uitsprong. Hier hadden de uitvoerende onderzoekers helaas geen invloed op, hetzij het licht werkt via een bewegingssensor. In de de-briefing aan de proefpersonen lieten de uitvoerende onderzoekers eerst de proefpersonen hun verhaal doen. Vragen zoals, wat is u opgevallen kwamen hieraan bod. De antwoorden varieerde sterk van ’ik heb niets met de abstracte beelden’, tot ‘wat een mooie afbeeldingen’.

De resultaten die uit het experiment verkregen zijn worden in het volgende hoofdstuk besproken.

7

Resultaten

Om de resultaten te verkrijgen zijn is de hartslag gemeten en een vragenlijst afgenomen. Deze hartslag is gebruikt als basis voor 2 variabelen, namelijk;

Hr(set): Het aantal hartslagen per minuut. Ibi(set): Het interbeat interval is de tijd in milliseconden tussen 2 openvolgende hartslagen. Co(set): De hartcoherentie. Dit is een afgeleide van de eerder genoemde waarden en dient

als basis voor het meten van fysieke ontspanning.

De vragenlijst die werd afgenomen bestond uit een drietal vragen waarbij de respondenten hun mate ontspanning konden invoeren. Deze werd ingevuld na de basismeting en aan het einde van iedere set. Uit de statistische analyse kwam wel naar voren dat de vragenlijst intern valide was.Alle gegevens zijn vervolgens verwerkt in het statistische analyseprogramma SPSS. Uit de daaruit volgende uitkomsten zal eerst de fysieke data worden besproken. Hierop volgt de data uit de vragenlijsten.

RespondentenDe groep respondenten had de volgende samenstelling:

Tabel 1: Samenstelling proefpersonenSekse NMan 15Vrouw 18

Totaal 33

De respondenten hadden een gemiddelde leeftijd van 36,21 jaar.

8

HartslagWat betreft de hartslag is er onder de vrouwen weinig verschil waar te nemen tussen de verschillende sets. Echter bij mannen is de laagste gemiddelde hartslag bij set 1 (groen landschap) gemeten. De hartslag is op zijn top waargenomen bij set 5 (gebogen zichtlijnen). Er zijn bij beide geslachten geen significante trends waar te nemen in de hartslag.

Tabel 2: Tabel hartslag

Sekse Gemiddeld Std. Afwijking N1) Open landschap Man 67,0011 10,69704 15

Vrouw 68,7521 8,22981 18Total 67,9562 9,31810 33

2) Herfst Man 67,1794 10,90527 15Vrouw 69,0520 8,81494 18Total 68,2008 9,70598 33

3) Abstract Man 67,3186 10,34033 15Vrouw 68,8140 9,18178 18Total 68,1342 9,59882 33

4) Ziekenhuis Man 67,5252 10,54075 15Vrouw 68,8723 9,16831 18Total 68,2600 9,68138 33

5) Gebogen zichtlijnen Man 68,1126 11,53743 15Vrouw 68,8491 8,67694 18Total 68,5143 9,91831 33

Figuur 2: Grafiek hartslag

9

Interbeat IntervalOnder de vrouwen is bij de IBI nauwelijks variatie waar te nemen. Bij het ziekenhuis geeft de meting een kleine verhoging van 2 slagen per minuut (BPM). Bij mannen is er een grotere variatie waargenomen tussen de verschillende sets, waarbij set 1 (groen landschap) de hoogste IBI waarde vertoonde en set 5 (gebogen zichtlijnen) de laagste IBI waarde had. Ook hier zijn de verschillen niet significant.

Tabel 3: Tabel Interbeat interval


Vrouw 887,3449 106,93694 18Total 902,5377 120,53705 33

2) Herfst Man 919,5320 139,69888 15Vrouw 884,6684 108,93236 18Total 900,5155 123,09702 33

3) Abstract Man 917,0768 137,95786 15Vrouw 888,6790 112,17683 18Total 901,5871 123,36091 33

4) Ziekenhuis Man 913,8381 134,58704 15Vrouw 888,3025 116,65909 18Total 899,9096 123,77970 33

5) Gebogen Man 909,7281 144,61503 15Vrouw 887,1861 109,49815 18Total 897,4325 125,09671 33

Figuur 3: Grafiek Interbeat interval

10

CoherentieZowel bij vrouwen als mannen is er variatie te zien in de hartcoherentie. Bij vrouwen levert set 2 (herfst) de hoogste coherentie op, terwijl set 1 (groen landschap) de laagste coherentie toont. Bij mannen is het vergelijkend, alleen bij set 3 (abstracte kunst) is de coherentie het hoogst en bij set 5 (gebogen zichtlijnen) het laagst. Een opmerkelijk verschil hierin naar voren komt is dat mannen de abstracte kunst als prettig zouden ervaren, terwijl dit bij vrouwen niet zo is en zij juist Herfst als prettig ervaren.

Tabel 4: Tabel hartcoherentie


Vrouw 315,1090 66,28916 18

Total 318,0201 96,86435 33

2) Herfst Man 301,1091 82,64754 15Vrouw 321,9404 74,00570 18

Total 312,4716 77,51722 33

3) Abstract Man 331,2352 70,27686 15Vrouw 320,7524 51,97898 18

Total 325,5173 60,20114 33

4) Ziekenhuis Man 292,0192 89,88748 15Vrouw 319,1894 43,55520 18

Total 306,8393 68,78557 33

5) Gebogen zichtlijnen Man 285,6053 86,58813 15Vrouw 320,7371 73,55330 18

Total 304,7681 80,43532 33

Figuur 4: Grafiek hartcoherentie

11

VragenlijstUit de meting van de emotionele reactie blijkt dat de ziekenhuis set en de abstracte kunst beduidend slechter scoren, terwijl de drie natuurgetrouwe sets hoog scoren. Deze verschillen zijn significant.Uit de resultaten blijkt dat sekse bijna geen rol speelt.

Tabel 5: Tabel ontspanning

Sekse Gemiddeld Std. Afwijking N1) Open landschap Man 7,6222 ,71121 15

Vrouw 7,5370 1,10931 18

Total 7,5758 ,93643 33

2) Herfst Man 7,9111 ,63579 15Vrouw 7,5926 1,28620 18

Total 7,7374 1,04002 33

3) Abstract Man 7,4667 ,84327 15Vrouw 7,0741 1,15218 18

Total 7,2525 1,02750 33

4) Ziekenhuis Man 6,7111 1,24637 15Vrouw 6,5370 1,22682 18

Total 6,6162 1,21941 33

5) Gebogen zichtlijnen Man 7,8889 ,72008 15Vrouw 7,6296 1,16534 18

Total 7,7475 ,98259 33

Figuur 5: Grafiek ontspanning

12

DiscussieHet feit dat er geen significante trends zijn waargenomen, kan aan de kleine onderzoeksgroep liggen. Doordat er een klein aantal proefpersonen getest is, is het mogelijk dat hierdoor niet aantoonbaar is dat de natuur invloed heeft op de hartslag en het interbeat interval.

Uit de resultaten blijkt dat sekse bijna geen rol speelt. Er is echter wel een verschil in leeftijd waar te nemen bij de observatie van proefpersonen. Er is namelijk een groot verschil tussen de ervaringen van mensen onder 21 en boven 39 tijdens het experiment.

Het geluid werd door een drietal proefpersonen als hard ervaren. De natuurgeluiden werden door de proefpersonen over het algemeen als prettig ervaren, het geluid heeft een versterkend effect op de beelden. Een enkele proefpersoon vond het gefluit van de vogels irritant. Een vijftal proefpersonen vond het water in het geluid niet prettig. Proefpersonen gaven ook aan dat zij het prettig vonden als het beeld met het geluid overeenkomt. Als zij water horen willen zij ook water zien, anders klopt er iets niet in hun beleving. Welk geluid als beste naar voren komt uit de gegevens van de data konden niet goed geïnterpreteerd worden. Dit is nog nader te bepalen.

Naar aanleiding van de resultaten worden aangeraden om een vervolgexperiment uit te voeren, waarbij bij de proefpersonen stress opgewekt wordt om een duidelijker en significant verschil te krijgen in de hartslag. Deze stress kan worden opgewekt door een stressvolle taak of een andere handeling. Aangezien de focus van dit experiment ligt op het ziekenhuis, kan de stressopwekking ook een medische handeling zijn.

Tevens zijn er nog een aantal verbeterpunten aan dit onderzoek. Voor een vervolgonderzoek wordt aangeraden om dit mee te nemen.

Als eerste lag het testlokaal gunstig op het moment dat de school zo goed als leeg is. Op de testdagen dat er lessen waren, was het testlokaal minder geschikt. Voor een vervolgonderzoek is het belangrijk om te kijken naar een testruimte waar minder mensen langs lopen en minder rumoer van buitenaf is. Daarnaast kan er gekozen worden voor een koptelefoon waardoor het geluid wordt afgespeeld.

Ten tweede ging het licht in het testlokaal gedurende het experiment bij een aantal proefpersonen uit. Het licht in het testlokaal werkt door middel van een bewegingssensor. Het licht ging bij de proefpersonen uit tijdens de basis meting, omdat op dat moment de proefpersonen stil zitten en blijkbaar zo weinig beweging hebben dat de bewegingssensor geen beweging waarneemt. In een vervolgexperiment zal hiermee rekening gehouden moeten worden, zodat de proefpersonen een constante hoeveelheid licht ervaren.

Ten derde zijn de proefpersonen ieder geïnformeerd met een algemeen verhaaltje, de informatie voorziening kwam nu vanuit de onderzoekers. Echter is er geen rekening gehouden met informatievoorziening vanuit de proefpersonen. Bijvoorbeeld het medicatiegebruik van sommige proefpersonen. Het gebruik van bètablokkers die een hartslagverlagende werking hebben waarmee data kunnen worden beïnvloed.

Ten vierde zijn de proefpersonen geïnformeerd dat zij hier vrijwillig zijn, en ten alle tijden het experiment mogen verlaten. Echter is er geen officiële verslaglegging gedaan, voor het volgende

13

experiment komt er een officieel papier (informed consent), waar proefpersonen hun handtekening op moeten zetten voor akkoord.

Het aantal proefpersonen voor dit experiment was minimaal 30. Uiteindelijk zijn dit er 33 geworden. Het is belangrijk tijdig met het verkrijgen van proefpersonen te beginnen zodat hier tijdens de testdagen geen gaten in vallen. Nu is dit de week voor het experiment opgepakt, dit wordt nu eerder ondervangen, ook gezien een groter aantal proefpersonen.

In het volgende experiment moet er een duidelijkere taakverdeling komen voor de onderzoekers onderling. Zodat ieder zich bezig kan houden en zo een stuk verantwoordelijkheid ervaart.

Tijdens het experiment is nu alleen de hartslag/coherentiemeter aangesloten, hiermee zijn hartslag, IBI en coherentie gemeten. Voor en tussentijds zijn er een drietal vragen afgenomen over de mate van ontspanning bij de proefpersoon. Voor een eerste onderzoek zijn deze waarden prima om mee te beginnen. In het volgende experiment gaat er waarschijnlijk ook andere meetapparatuur aan te pas komen, zoals een eyebal-tracker.

Geluidsinstellingen moeten zo worden ingesteld dat het voor iedereen prettig is om naar te luisteren.

14

Bijlage 1: Afmeting lokaal

Afmetingen

Grootte smartboard 125 cm h x 197 cm bGrootte afbeeldingen op smartboard 107,8 h x 153,5 bAfstand muur tot muur (A) 432 cm Afstand muur tot muur (B) 471 cmAfstand smartboard tot muur (links) 128 cmAfstand tafel tot muur (naar voren) 169Afstand tafel tot muur (zijkant) 145,5Afmetingen tafel 140 l x 69 bAfmetingen deur tot muur (zijkant) 71,8Afmetingen paaltje (voor stekkers) 67,3 h x 18,6 b x 18,6 lWhite board 102,6 h x 150,7 bMuur tot white board (rechts) 160 cmDeur (en hoogte tot plafond) 272 cm h x 71,8

Zij- en achteraanzicht lokaal

Figuur 1: Zijaanzicht lokaal

13

Figuur 2: Achteraanzicht lokaal

14

Bijlage 2: Proefpersoonwerving en protocol

Proefpersoonwerving

Hallo studiegenoten,

Op donderdag 10 april, vrijdag 11 april en dinsdag 15 april hebben wij voor ons project testdagen. Voor deze test hoef je niets intensiefs te doen. Het effect van onze proef zal je vanzelf merken ;-)

Wij willen aan jullie vragen of jullie ons hierbij willen helpen. Het testen zelf duurt ongeveer 2- minuten. Als jullie ons willen helpen, wil je dan aub een mailtje sturen naar onderstaand e-mailadres, dan kunnen we inplannen wanneer je aan de beurt bent. Dit is zodat je niet te lang hoeft te wachten en weer verder kan gaan met je eigen activiteiten. Vermeld in je mailtje graag de dag waarop we je mogen testen en welke tijd voor jou uitkomt. Je krijgt van ons een reactie, en mocht de tijd al bezet zijn, dan willen we graag in overleg kijken wanneer het voor jou wel uitkomt.

Het e-mailadres is: [email protected]

Dit is een clip die op je oorlel geplaatst moet worden, deze clip meet je hartslag. De data die wij verkrijgen tijdens het experiment zullen wij gebruiken maar de gegevens worden nooit gekoppeld aan jouw naam, het is dus geheel annoniem. Tijdens het experiment krijg je een aantal beelden te zien en geluiden te horen in 5 verschillende sets. Na elke set krijg je vragen te zien, met de muis kan je antwoord geven. Deze vragen moet je invullen hoe je je op dat moment voelt. Als de vragen zijn ingevuld, moet je op opslaan drukken om verder te gaan met het experiment. Je hoeft verder nergens op te drukken, het experiment gaat vanzelf door. Het clipje moet wel het gehele experiment op je oor blijven zitten! In het begin moeten we een basismeting doen van je hartslag, dit duurt 5 minuten. Hierna begint het experiment vanzelf. Het experiment duurt ongeveer 20 minuten. Je hoeft alleen maar naar de plaatjes te kijken en naar het geluid te luisteren en de vragen te beantwoorden. Je bent hier geheel vrijwillig, dus mocht je tijdens het expirement denken ik wil dit niet meer ben je ten aller tijden vrij om op te stappen.

Als het experiment afgelopen is, wordt dit vanzelf gemeld. Op dat moment kan je het clipje van je oor af halen. Wij zullen dan vanzelf naar binnen komen. Na het experiment zullen we als je dit interessant vindt ons project nog uitleggen. Heb je op dit moment nog vragen?

Succes!

15

mailto:[email protected]

Protocol

Voor het lokaal inlopen:

Aangeven dan telefoon uit moet, naar wc geweest

Lokaal in lopen:

Dankjewel dat je mee wilt werken aan het experiment. Alle gegevens die we van je opslaan, worden anoniem opgeslagen. De gegevens worden niet aan jouw naam gekoppeld. Mocht je om wat voor reden dan ook nu niet meer mee willen doen aan het experiment, dan kan dit altijd. Ten alle tijden het je het recht om dit experiment te beëindigen.

Je mag op deze stoel plaatsnemen. Je mag zelf deze clip op je oorlel zetten (controleren of de hartslagmeter goed zit). Deze clip meet je hartslag. Tijdens het experiment krijg je een aantal beelden te zien en geluiden te horen in 5 verschillende sets. Na een set krijg je vragen te zien, met de mus kan je antwoord geven. Deze vragen moet je invullen hoe je je op dat moment voelt. Als de vragen zijn ingevuld, moet je op opslaan drukken om verder te gaan met het experiment. Je hoeft verder nergens op te drukken, het experiment gaat vanzelf door. Het clipje moet wel het gehele experiment op je oor blijven zitten. In het begin moeten we een basismeting doen van je hartslag, dit duur 5 minuten. Hierna begint het experiment vanzelf. het experiment duur ongeveer 20 minuten. Je hoeft alleen maar naar de plaatjes te kijken en naar het geluid te luisteren en de vragen te beantwoorden. Als het experiment is afgelopen, wordt dit vanzelf gemeld. Op dat moment kan je het clipje van je oor afhalen. Wij zullen dan vanzelf naar binnen komen. Na het experiment zullen we als je dit interessant vind ons project nog uitleggen. Heb je nog vragen?

16

Bijlage 3: Literatuurstudie

LiteratuurstudieVirtual view

De optimale stimulaties vanuit de natuur die de hartritmevariabiliteit verhogen en bijkomende heilzame effecten bewerkstellen.

Studenten: Simone van den Broek

Carlos Ramos Rodriguez

Denise Hereijgers

In samenwerking met: Avans Hogeschool

& Het Awareness Lab

17

Inleiding

Awareness Lab combineert traditionele en nieuwe technieken en maakt daarmee het onzichtbare beleefbaar. Het lab biedt zo nieuwe wegen tot inspiratie en inzicht voor zowel individuen als organisaties. Awareness Lab wil een toepassing ontwerpen die door natuur geïnspireerde ontspanning biedt aan cliënten binnen een zorginstelling. Het is voor hen niet altijd mogelijk om de natuur in te gaan voor deze ontspanning. De te ontwerpen toepassing, Virtual View genaamd, zal een interactief, geanimeerd tableau worden dat uitzicht biedt op natuur en de daarmee gepaard gaande heilzame werking nabootst.

Om te zorgen dat de toepassing de meest optimale, door de natuur geïnspireerde, ontspanning biedt, zal onderzocht moeten worden hoe bij een mens ontspanning tot stand wordt gebracht, en wat de invloed van de natuur hierop kan zijn. Hiernaast zal moeten worden gekeken naar aspecten van de natuur, en welke het meeste invloed hebben op de ontspanning.

De deelvragen die gebruikt zijn hiervoor zijn:

1. Welke beeldende elementen in en eigenschappen van een landschap hebben het meeste effect op ontspanning?

2. Welk type natuurgeluiden en welke eigenschappen van het geluid hebben het meeste effect op ontspanning?

3. Welke emotionele, fysieke en cognitieve aspecten zijn van invloed op stress en ontspanning, in relatie tot natuur en landschappen.

Naar deze deelvragen is een literatuurstudie verricht. Er is vooral gezocht naar literatuur met betrekking tot de invloed van natuur op ontspanning en welke elementen het meeste effect hebben op ontspanning, zodat er een theoretische onderbouwing is voor verdere tests.

Allereerst wordt uitleg gegeven over bruikbare fysieke en emotionele aspecten en wat voor invloed natuur en landschappen hierop hebben. Hierna wordt ingegaan op welke beeldende elementen in een landschap het meeste effect hebben op ontspanning en welke landschappen de meeste voorkeur hebben. Hierbij wordt gekeken naar welke kenmerken in een landschap het meest aantrekkelijk zijn voor de mens, maar ook welke type landschap het meest aantrekkelijk is. Na de beeldende elementen wordt gekeken naar de geluiden in de natuur en welke het meeste invloed hebben op herstel en voorkeur. Ten slotte wordt een conclusie gegeven, waarin overzichtelijk te zien is welke emotionele, fysieke en cognitieve aspecten van invloed zijn, welke beeldende elementen het meeste effect hebben en welke natuurgeluiden het meeste effect hebben.

18

Welke emotionele, fysieke en cognitieve aspecten zijn van invloed op stress en ontspanning, in relatie tot natuur en landschappen.

De bedoeling van de toepassing Virtual View is om ontspanning te bieden, die door de natuur geïnspireerd is. Maar hoe wordt ontspanning bereikt? Volgens Van Dale woordenboek, betekent ontspanning 'het minder gespannen worden'. Dit zou dus betekenen dat als spanningen gedeeltelijk of volledig worden weggenomen, ontspanning overblijft.

Wat is stress?

Spanning op mensen wordt ook wel stress genoemd. Volgens Lazarus (1966) treedt stress op wanneer een persoon waarneemt dat de eisen van een externe situatie buiten zijn of haar vermeende vermogen omgaat. Ook Cassim (2013) geeft aan dat stress ervaart door externe situaties, bijvoorbeeld door benauwde situaties waaruit gevlucht moet worden. Stress ontstaat dus door prikkeling buiten de individu om, bepaalde situaties die men niet goed aankan of mee om kan gaan. Op dat moment activeert het sympatische zenuwstelsel. Het lichaam gaat hormonen aanmaken. Een bekend hormoon is adrenaline. Dit hormoon zorgt voor alertheid en of men vecht of vlucht in zo'n situatie (fight-or-flight). In deze conditie vertoont het lichaam bepaalde verschijnselen, zoals een versnelde hartslag, een verhoging van bloeddruk, een versnelde ademhaling, een droge mond, verwijding van pupillen en een betere doorbloeding van de spieren. Hoogland (2012) beschrijft op het gezondheidsnet dat stress niet altijd ongezond hoeft te zijn, het kan juist ook als een gezonde reactie werken, bijvoorbeeld als je moet presteren op je werk.

Als stress op een ongezonde manier tot uiting komt en langdurig wordt ervaren door een persoon, kan dit uiteindelijk een burn-out opleveren (Cassim, 2013). De toepassing Virtual View heeft dus als doel om deze stress te verminderen en ontspanning te bieden. Zoals eerder is verteld, treden bij stress verschillende verschijnselen op. Op het moment dat deze verschijnselen verminderen, zou de stress moeten verminderen en dus de ontspanning moeten stijgen.

Hoe is stress meetbaar?

De verschijnselen zijn dus een indicatie voor stress en ontspanning. Een aantal van deze verschijnselen zijn meetbaar tijdens een onderzoek. Zo zal het moeilijk zijn om tijdens een onderzoek de verandering in stress te meten door de verwijding en vernauwing van de pupillen in de gaten te houden of door de doorbloeding van de spieren te meten, maar uit buitenlandse experimenten blijkt dat het kijken naar dia's of video's van natuur kan leiden tot minder fluctuatie in huidgeleiding, een lagere bloeddruk en een verandering in hartslag (Ulrich e.a., 1991).Maar niet alleen fysieke verschijnselen zijn belangrijk om verandering in stress of ontspannenheid te meten, maar of men ook ervaart dat stress wordt verminderd en meer tot rust komt. Deze emotionele reactie is ook een belangrijke indicatie van stress en ontspannenheid. Zo wordt in het onderzoek van Custers et al. (2007) het herstel van stress gemeten via veranderingen in gerapporteerde stemmingen, zoals gevoelens van spanning en depressie.

Ook kan er gebruik worden gemaakt van hartritmevariabiliteit. Halfhuid en Roozenmond (2011) geven aan dat de hartslag nooit constant is, maar voortdurend versnelt en vertraagt. De hartslag die men heeft gemeten is een gemiddelde. Zo kan men een gemeten hartslag van 70 hebben, maar zal de daadwerkelijke hartslag om dit gemiddelde heen schommelen. Deze variatie in hartslag is de

19

hartritmevariabiliteit. Op het moment dat deze variatie in hartslag een bepaalde regelmaat heeft, is iemand ontspannen. Dit wordt hartcoherentie genoemd. Dit wordt hieronder en in figuur 1 nader toegelicht.

Het hartritme blijkt in belangrijke mate te worden veroorzaakt door de twee takken van ons autonome zenuwstelsel: het sympathische en het parasympathische zenuwstelsel. Het sympathische deel versnelt de hartslag, het parasympathische deel vertraagt de hartslag. Wat uiteindelijk wordt weergegeven als de hartslag wordt gemeten, is deze wisselwerking. In figuur 1 wordt twee verschillende hartslagen weergeven.

Figuur 1

Hartcoherentie is een sterke indicator voor het emotionele welzijn. Mensen die doorgaans gelukkig zijn, hebben een hoge hartcoherentie, dus een grote regelmaat in de hartvariatie. Zoals in figuur 1 te zien is, heeft het ene hartslagpatroon een grillig verloop (de rode grafiek) en het andere hartslagpatroon een rustig verloop (de blauwe grafiek). De hartslagvariabiliteit heeft bij de blauwe grafiek een regelmatig verloop, en duidt dan ook op emotionele balans en ontspanning. Ook is er een balans tussen de twee takken van het zenuwstelsel die het hartritme bepalen. In de rode grafiek is er geen regelmaat in de hartslagvariabiliteit. Dit duidt dan ook op frustratie en boosheid.

Hartcoherentie is dus een indicatie van ontspanning. Volgens Halfhuid en Roozemond (2011) is hartcoherentie een toestand van zowel ontspanning als een zeker mate van alertheid. Volgens Halfhuid en Roozemond (2011) is de hartcoherentie ook te trainen. Als we onze hartcoherentie trainen, hebben we meer vermogen om stress op te vangen. Fysiologisch gezien is hartcoherentie een toestand van balans van ons autonome zenuwstelsel. Meer op psychologisch niveau kunnen we dat ervaren als een toestand waarin we geen stress meer ervaren. We voelen ons veilig. Vanuit deze veilige modus wordt ons denken helderder en alerter. Mensen die regelmatig hartcoherentie trainen, melden meer ‘leegte’ in het hoofd’’.

De verandering in stress of ontspannenheid is dus meetbaar door een aantal fysieke verschijnselen, maar ook het ervaren van stressvermindering of ontspannenheid is belangrijk. Maar wordt stress wel beïnvloed door de natuur? Kan de natuur voor ontspanning zorgen? En veranderen de fysieke verschijnselen en de emotionele reacties hierdoor ook?

20

Invloed van natuur

In het onderzoek van Custers en van den Berg (2007) wordt verwezen naar een NIPO-enquête, waarin 95% van de respondenten het eens is met de stelling: natuur heeft een rustgevende werking op mij. Zo staan rust en ontspanning steevast in de top drie van belangrijkste functies die mensen toekennen aan de natuur.

Natuur heeft dus een rustgevende werking, volgens de respondenten van de NIPO-enquête. Dit blijkt ook uit het onderzoek van Tyrväinen et al. (2013), waar aangetoond is dat groene ruimten helpen om stress te verminderen, en in het algemeen om geestelijk herstel te bevorderen. Ook andere onderzoekers hebben dit aangetoond, zoals Björk et al. (2008), Hartig et al. (2003), Herzog et al. (2003) en Laumann, Garling, en Stormark (2003).

Er zijn ook studies die positieve effecten van groene ruimten op stress rapporteren (Lee et al., 2012;.. Li et al., 2008;. Park et al., 2007;. Tsunetsugu et al., 2007). Zo blijkt uit het onderzoek van Tsunetsugu et al. (2014) dat er belangrijke verschillen werden waargenomen in de hartslag analyse. Uit het onderzoek bleek dat de hartslag aanzienlijk hoger was in een stedelijk gebied dan in een bosrijk gebied. Op grond van de onderzoeksresultaten lijkt een relatie tussen een natuurlijke omgeving en reducering van stress waarschijnlijk.

Zo blijkt uit verschillende studies, die gericht zijn op de vergelijking van fysiologische effecten van gebouwde omgevingen in Japan en boslandschappen (Lee et al., 2012; Park, Tsunetsugu, 2007), dat het bezoeken van een bos het cortisol niveau in het lichaam vermindert en activiteiten in het sympathische zenuwstelsel onderdrukt. Zoals eerder is uitgelegd, activeert bij stress het sympathische zenuwstelsel en worden er hormonen aangemaakt die voor alertheid zorgen. Zodra het sympathische zenuwstelsel dus wordt onderdrukt, wordt de stress gereduceerd. Ook Rodiek (2002) heeft een onderzoek gedaan met het meten van cortisol. Uit dit onderzoek bleek dat de hoeveelheid cortisol in het speeksel afnam bij proefpersonen in botanische tuinen.

Natuur heeft dus daadwerkelijk een invloed op de stress(vermindering) en de ontspanning. Door natuurlijke invloeden wordt het sympathische zenuwstelsel onderdrukt en is er een vermindering in het cortisol niveau. Maar de natuur heeft ook effect op de eerder genoemde fysieke verschijnselen die worden waargenomen bij stress. Zo wordt in het onderzoek van Tsunetsugu et al. (2007) en Lee et al. (2012) aangetoond dat je hartslag en bloeddruk verlaagt in een bosrijk landschap.

Er zijn verschillende onderzoeken die zich gefocust hebben op de invloed van de natuur op de hartslag. Zo tonen Laumann et al. (2003, geciteerd uit Velarde, 2007) in hun onderzoek aan dat de hartslag verlaagd bij de proefpersonen. De hartslag verlaagde bij het zien van een waterkant met grazende koeien, en steeg bij het zien van een busstation en verkeer. Uit het onderzoek van Ulrich et al. (1991, geciteerd uit Velarde, 2007) blijkt dat bij het zien van bebossing en bebossing met water, bij de proefpersonen een vertraagde hartslag werd waargenomen. Er was echter geen verschil waargenomen tussen de aanwezigheid of afwezigheid van water. En ook uit het onderzoek van Nakamura & Fujii (1992, geciteerd uit Velarde, 2007) blijkt dat het zien van een haag een relaxed effect te weeg brengt, zichtbaar is in de verandering in de hersenactiviteit, weergeven op een EEG.

21

Maar er zijn ook onderzoeken gericht op de invloed van natuur op de bloeddruk. Zo tonen de onderzoekers Hartig et al. (2003, geciteerd uit Velarde, 2007) aan dat de bloeddruk van de proefpersonen verlaagt bij het zien van een natuurlijke omgeving met bomen. Bij het zien van een stedelijke omgeving verhoogt de bloeddruk juist. Ook Owen (1994) vond een verlaging in de bloeddruk bij bezoekers van een botanische tuin in Kansas in de Verenigde Staten.Uit het onderzoek van Lohr & Pearson - Mims (2006, geciteerd uit Velarde, 2007) blijkt dat bij het zien van stedelijke omgevingen met daarin bomen, de proefpersonen een verlaagde bloeddruk hadden tegenover een stedelijke omgeving zonder bomen. Dit gebeurde ook bij het zien van dichte luifels. Tot slot blijkt uit het onderzoek van Tang en Brown (2006) dat bij het kijken naar een natuurlijk uitzicht uit het raam een verlaging van de bloeddruk en hartslag waarneembaar waren. De aanwezigheid van planten in een patiëntenkamer geven bij patiënten een lagere hartslag, bloeddruk en ademhalingsfrequentie dan in een kamer vergeleken met een kamer waar geen planten stonden (Seong-Hyun, n.d.).

Zoals eerder vermeld is, kan er ook gebruik worden gemaakt van hartritmevariabiliteit, of hartcoherentie. Aangezien hartcoherentie een indicatie van ontspanning is, kan door het meten van de hartcoherentie bepaalt worden of de proefpersonen veranderingen in stress ervaren en meer ontspannen worden door de toepassing Virtual View.

Er zijn ook onderzoeken die gericht zijn op de invloed van natuur op de hartritmevariabiliteit. Zo hebben de proefpersonen in een onderzoek van Laumann et al. (2003, geciteerd uit Velarde, 2007) een video bekeken met een natuurlijk milieu en een stedelijke omgeving. Tijdens het zien van de video met de natuurlijke omgeving, werd een langer Inter Beat Interval (IBI) gemeten. Een langer IBI houdt in dat de hartritmevariabiliteit hoger is. De natuur in de video beelden was de waterkant van Herdla , een eiland in de buurt van Bergen voor de westkust van Noorwegen. De geluiden in deze video werden gegenereerd door de golven , vogels , insecten en enkele boten die voorbij voeren. Ook Parsons et al. (1998) hebben gekeken naar het verschil van het Inter Beat Interval tussen natuurlijke landschappen en stedelijke omgevingen. Hierin was ook een langer IBI gemeten bij een natuurlijke omgeving dan bij een stedelijke omgeving. Ook toont het onderzoek aan dat in zijn algemeenheid de natuur een positieve invloed heeft op het reduceren van stress.

Niet alleen de fysieke verschijnselen worden beïnvloed door de natuur, maar ook de emotionele reactie. Zoals eerder vermeld wordt in het onderzoek van Custers en van den Berg (2007) verwezen naar een NIPO-enquête. Hierin komt de invloed van de natuur op de emotionele reactie al naar voren; namelijk 95% van de respondenten waren het eens met de stelling: natuur heeft een rustgevende werking. Hieruit is dus al te halen dat de natuur een rustgevende werking heeft op de emotionele reactie en stress reduceert. Maar de NIPO-enquête is niet het enige onderzoek die dit heeft aangetoond.

Zo heeft Ulrich (1979) aangetoond dat proefpersonen minder angst en opwinding hebben bij het zien van natuurlijke omgevingen. Deze omgevingen worden gedomineerd door groen, waaronder akkers. Ulrich heeft een vergelijkbaar onderzoek uitgevoerd met collega's, en deze keer gekeken naar bebossing en bebossing met water. Hier werd ook minder stress en woede waargenomen, en hadden de natuurlijke omgevingen een positief effect op de emotionele toestand en cognitieve prestaties (Ulrich et al.,1991, geciteerd uit Velarde, 2007)

22

Maar ook uit het onderzoek van Hartig et al. (2003) blijkt dat bij het bekijken van natuurlijke omgevingen in vergelijking tot stedelijke omgevingen de woede en agressie afneemt. Dit kan een indicatie zijn van stressvermindering en van verhoging van ontspannenheid. Uit het onderzoek van Kaplan (1993, geciteerd uit Velarde, 2007) blijkt dat de proefpersonen bij het zien van natuurlijke elementen minder frustratie hadden, meer geduld, meer enthousiasme en meer tevreden waren over het leven. Uit het onderzoek van Ulrich (1981, geciteerd uit Velarde, 2007) bleek dat natuurscènes, die gedomineerd worden door vegetatie, een positieve invloed hebben op de psychofysiologische toestand en een bijzonder positieve invloed hebben op de emotionele toestand. Dit gold ook voor akkers. Volgens Herrog & Chernick (2000, geciteerd uit Velarde, 2007) hebben de proefpersonen meer rust bij het zien van een veld en een bos met hoge mate van openheid. Ook geeft van den Berg et al. (2003) aan dat bij het zien van een parkachtig bos met en zonder water, de proefpersonen zich wanen in een hogere mate van blijheid en reduceerde dit de mate van stress.

Conclusie

Uit bovenstaande tekst kan worden opgemaakt dat natuur dus daadwerkelijk van invloed is op de stress(vermindering) en de ontspanning. Uit de verwerkte onderzoeken komen verschillende beelden naar voren die een positieve invloed hebben op de vermindering van stress en de fysieke aspecten die hierbij komen, zoals de bloeddruk en de hartvariabiliteit, en de emotionele reactie.

De beelden die het vaakst genoemd worden zijn:

1. Bosrijk gebied/groene ruimte2. Park/botanische tuin/golfbaan3. Waterkant/water

De beelden die naar voren komen kunnen veel invloed hebben op ontspanning en de emotionele reactie. Maar om ervoor te zorgen dat de toepassing Virtual View de meest optimale ontspanning bied, zal onderzocht moeten worden welke aspecten van de natuur het meeste effect hebben op de ontspanning. Hiernaast zal ook worden gekeken welke aspecten de meeste voorkeur hebben, zodat de emotionele reactie zo hoog mogelijk zal zijn. De aspecten worden verdeeld in twee onderdelen, de beeldende aspecten en de natuurgeluiden.

23

Welke beeldende elementen in en eigenschappen van een landschap hebben het meeste effect op ontspanning?

In het onderzoek van Velarde, Fry en Tveit (2007) wordt in de gepubliceerde literatuur gekeken naar de relatie tussen de bewezen gezondheidseffecten en de blootstelling aan visuele landschappen. Ondanks dat er een breed scala van elementen van landschappen is gebruikt in de aanwezige literatuur, bieden deze onderzoeken weinig informatie over welke specifieke elementen in de landschappen het meeste invloed hebben op de gezondheidseffecten. Er zijn echter wel meerdere onderzoeken gedaan naar de voorkeur van omgevingen. Door een omgeving te gebruiken met een zo hoog mogelijke voorkeur voor de toepassing Virtual View, zal ook de toepassing ontspanning bieden, aangezien eerder is uitgelegd dat ook de emotionele reactie voor stressvermindering zorgt.

Landschapskenmerken

Uit verschillende onderzoeken (Ulrich, 1977, 1983, 1986; van den Berg & van den Berg, 2001; Balling & Falk, 1982) komen zes landschapskenmerken die de schoonheidsbeleving en voorkeur voor een omgeving positief beïnvloeden. Deze zes kenmerken zijn:


De positieve invloed van deze kenmerken kan worden verklaard uit de evolutionaire geschiedeis, waarin deze kenmerken een signaalfunctie hadden voor veiligheid en overleven. De positieve effecten van uitzicht op de natuur blijken vooral veroorzaakt te worden door het kijken naar elementen zoals bomen, gras en water, en niet zozeer door het kijken naar de lucht, het weer of zonsondergangen (Kaplan, 2001).Er zijn echter ook kenmerken die een landschap negatief beïnvloeden. Dit is zodra er gevaar aanwezig is, zoals gevaarlijke dieren of een gevaarlijk landschap (een klif). De aanwezigheid van deze kenmerken zorgen op zichzelf ervoor dat het landschap als niet prettig wordt ervaren, ongeacht de andere variabelen (Ulrich, 1986). Volgens van den Berg & van den Berg (2001) wordt de rustgevende werking van de natuur verbonden met niet-bedreigende vormen van natuur, zoals tuinen en arcadische landschappen.

Zoals eerder vermeld komen deze zes landschapskenmerken bij verschillende onderzoeken naar boven. Hieronder worden deze zes landschapskenmerken één voor één wat uitgebreider behandeld.

Complexiteit

Volgens Ulrich (1983) verwijst complexiteit over het algemeen naar het aantal onafhankelijk waargenomen elementen in een landschap. Hoge complexiteit wordt geassocieerd met grote aantallen elementen en met verschil tussen deze elementen (Berlyne, 1971, geciteerd in Ulrich, 1983). Complexiteit is al een lange tijd een kenmerkende variabele in experimentele esthetiek, en de resultaten van een aantal laboratoriumstudies (bijvoorbeeld Berlyne, 1971) die gebruik maken van

24

willekeurig gegenereerde, ongestructureerde series hebben constant aangegeven dat esthetische voorkeur is gerelateerd aan complexiteit in een omgekeerde U-vormige wijze. Dit wil zeggen dat een gematigd niveau van complexiteit de voorkeur heeft. Dit suggereert dat weinig complexe landschappen weinig interesse en een matig of lage voorkeur opwekken. Een vlak, karakterloos open veld, kan vrij snel worden verwerkt door een wandelaar, en weinig extra informatie zal worden verkregen door verkenning. De interesse zou dus laag zijn, omdat aanhoudende aandacht en gedetailleerde verwerking onnodig is of weinig zou opleveren.

Aanwezigheid patroon of structuur

Veel onderzoeken hebben aangetoond dat beleving in zowel mensen als dieren is gekarakteriseerd door een sterke oriëntatie naar informatie die is gestructureerd of in een bepaald patroon. Structurering van natuurlijke stimuli kan bereikt worden door verschillende manieren, bijvoorbeeld door de aanwezigheid van homogene texturen, overbodige elementen, groepering van elementen en eigenschappen die continuïteit tussen gescheiden en ongelijke elementen biedt. Een uitgestrekt uitzicht met geordende hoge complexiteit zou interesse en voorkeur moeten opwekken (Ulrich, 1983).

Openheid/diepte

Een brandpunt verwijst naar de mate waarin een scene een centraal punt bevat, of een gebied dat de aandacht van de toeschouwer trekt (Ulrich, 1983). De resultaten van Janssens (1976, geciteerd in Ulrich, 1983) bevestigen de interpretatie dat proefpersonen neigen naar het gebruik van een concentratiegebied als een uitgangspunt of "thuisbasis" voor latere perceptie.

Verschillende onderzoekers hebben een positieve relatie gevonden tussen diepte en esthetische voorkeur van natuurlijke landschappen (Craik, 1970; Ulrich, 1973, 1977; Wohlwill, 1973, geciteerd in Ulrich, 1983). Er wordt gesteld dat diepte/openheid invloed uitoefent op zowel de initiële emotionele reactie van een landschap als de hierop volgende cognitieve beoordeling. Er wordt verondersteld dat het gebrek aan diepte een afkerende sfeer opwekt.

Gelijkmatig grondoppervlak

Grondoppervlakten in de natuurlijke omgeving zijn belangrijk voor diepte, en hebben grote invloed op de cognitieve beoordeling. Gibson (1958, geciteerd in Ulrich, 1983) heeft aangetoond dat het grondoppervlak een grote rol speelt in dieptewaarneming en dat het karakter van een grondoppervlak een grote invloed heeft op de nauwkeurigheid van de diepteschatting. Het meest verkozen grondoppervlak is gelijkmatige, effen grondoppervlak, in plaats van een ruw, oneffen grondoppervlak. Effen texturen behouden het gevoel dat het oppervlak tussen de observeerder en de omgevingsaspecten doorlopend is (Gibson, 1958, geciteerd in Ulrich, 1983). Als de grondtexturen effen zijn in een omgeving, kan er meer informatie worden uitgehaald, en zou de beoordeling van de observeerder positiever zijn (Ulrich, 1983).

Gebogen zichtlijnen

Auteurs van verschillende vakgebieden hebben aangetoond dat voorkeur en nieuwsgierigheid worden opgewekt wanneer de zichtlijn in een natuurlijke of stedelijke omgeving gebogen is. Dit geeft aan dat nieuwe informatie over het landschap net buit het gezichtsveld ligt (Ulrich, 1983). Cullen

25

(1961, geciteerd in Ulrich, 1983) heeft een onderzoek in een stedelijke omgeving uitgevoerd waarbij gebruikt wordt gemaakt van kronkelende straatjes, maar Appleton (1975, geciteerd in Ulrich, 1983) heeft dit toegepast in een natuurlijke omgeving. Hij noemt als voorbeelden paden, rivieren en dalen. S. en R. Kaplan gebruiken de eigenschap "mysterie" (R. Kaplan, 1973; S. Kaplan, 1975, geciteerd in Ulrich, 1983), wat in wezen hetzelfde is als gebogen zichtlijnen.

Water

Water is in veel literatuur omschreven als een landschapselement dat interesse wekt, esthetische aangenaamheid en positieve gevoelens (bijvoorbeeld Hubbard & Kimball, 1967, geciteerd in Ulrich, 1983). Hoewel sommige waterfenomenen negatieve gevoelens kan oproepen (bijvoorbeeld storm op zee), is in de experimentele literatuur een constante dat landschappen met water vaak zorgen voor hogere niveaus van voorkeur en aangenaamheid (voorbeeld Brush & Shafer, 1975; Civico, 1979; Palmer, 1978; Ulrich, 1981, geciteerd in Ulrich, 1983, Zube et al., 1974). Misschien is een deel van het aantrekkelijke van water biologisch gebaseerd en grotendeels onafhankelijk van informatieve karakteristieken en geleerde associaties (Ulrich, 1983). Dit bleek ook uit een onderzoek van Kaplan en Kaplan (1978, 1982, geciteerd in Ulrich, 1983), waar gesteld wordt dat de mens in een omgeving is geëvolueerd, waar de verwerking van ruimtelijke informatie van cruciaal belang was om te overleven.

Uit een onderzoek van Ulrich (1982, geciteerd in Rohde en Kendle, 1994) blijkt dat landschappen met natuur, in het bijzonder landschappen met water, een heilzame werking hebben op de psychologische staat van de deelnemers.Uit onderzoek van Herzog (1985) blijkt dat waterschappen bij een berg de meeste voorkeur hadden en moerasgebieden de minste voorkeur. De waterschappen bij een berg werden gekarakteriseerd door ruwe oppervlakte texturen, en scoorde hoog binnen de categorieën ruimte, samenhang en mysterie. De moerasgebieden hadden weinig ruimtelijkheid, maar hadden wel een grote samenhang. Ook uit het onderzoek van Ellsworth (1982, geciteerd in Herzog, 1985) komt als conclusie dat rivieren boven moerassen worden verkozen.In een onderzoek van Calvin en collega's (1972, geciteerd in Herzog, 1985) is gebleken dat algenbloei geen interesse wekt, maar aan de andere kant hebben landschappen met stromend water zeer veel voorkeur.

Management in de natuur

De bovengenoemde landschapskenmerken hebben dus een grote invloed op de voorkeur. Maar dit zijn niet de enige eisen waaraan een omgeving moet voldoen.Zo wordt in de meeste onderzoeken op het gebied van landschapvoorkeuren een natuurlijke omgeving gedefinieerd in termen van de afwezigheid van mensgemaakte constructies, zoals wegen, hekken gebouwen enzovoort. Dit betekent niet dat natuurlijke omgeving wordt gedefinieerd in termen van de afwezigheid van management. Als gevolg hiervan, worden bepaalde locaties, zoals parken en golfbanen, als natuurlijk gezien (Balling & Falk, 1982). Hierbij is uitleg gegeven waarom de esthetische voorkeur hoger ligt bij een beheerd bos dan bij een ongemanipuleerd bos (Ulrich, 1986).Uit de literatuur blijkt dat de proefpersonen de voorkeur geven aan parkachtige landschappen, die zijn gekarakteriseerd met openheid, de juiste mate complexiteit, gelijkmatige bodembedekking met kort gras, geen kreupelhout en verspreide bomen die schaduw bieden (Patey & Evans, 1979, geciteerd in Ulrich, 1986; Balling & Falk, 1982). Ook een onderzoek van Ulrich (1977) toont aan dat

26

de voorkeur het meeste lag bij parkachtige landschappen. De landschappen met de minste voorkeur hadden weinig diepte, ruwe grondtexturen, kleine, te dicht bij elkaar geplante bomen, veel omgevallen bomen en/of dichte onderbegroeiing en een te hoge complexiteit (Daniel & Boster, 1976; Daniel & Boster, 1976; Arthur, 1977; Brush, 1978, Patety & Evans, 1979, geciteerd in Ulrich, 1986).

Evolutionaire voorkeur

Landschappen met de meeste voorkeur lijken het meeste op een savanne. Een onderzoek van Rabionowitz en Coughlin (1970, geciteerd in Balling & Falk, 1982) ondersteunt de conclusie dat mensen een savanneachtig landschap verkiezen. Samen met Kaplan's werk (1972, 1973, 1976), suggereert Ulrich's werk (1977) dat bepaalde basis informatieve eigenschappen van een landschapscene een sterke invloed uitoefenen op de voorkeur. Op zijn minst sommige aspecten van de landschapvoorkeur kunnen bepaald zijn door de menselijke evolutie geschiedenis. In het onderzoek van Ulrich et al (1991) wordt uitgelegd dat volgens de leefgebied selectie theorie savanneachtige landschappen verkozen worden, omdat dit het type omgeving waar de mens in het vroegere bestaan leefden. Huidige gegevens (Butzer, 1977; Leakey, 1976; Leakey en Walker, 1976, geciteerd in Balling & Falk, 1982) suggereren dat miljoenen jaren van vroege menselijke evolutie plaatsvond op de savannes in Oost Afrika. Ook uit het onderzoek van Balling en Falk (1982) blijkt dat de savanne en open boslandschappen de meeste voorkeur kregen, terwijl een dicht bos of jungle en een woestijn duidelijk geen voorkeur hadden.

Gevoel van openheid

Met behulp van een steekproef in de omgeving van Philadelphia, vonden Balling & Falk (1982) dat de proefpersonen de meeste voorkeur hadden voor duidelijk door de mensen beïnvloede landschappen met een groot open gebied met gemaaid gras en bomen die dicht bij elkaar geplant stonden of hoge bosjes. De auteurs suggereren dat zo'n landschap een gevoel geeft van openheid en afzondering tegelijkertijd (Balling & Falk, 1982). Zube et al. (1974, geciteerd in Balling & Falk, 1982) bestudeerde de landschappelijke bronnen van de Connecticut River Valley met een verscheidenheid van fotografische technieken, verkiezen de proefpersonen de landschapen waar water aanwezig is. Echter, wanneer de landschappen met of een rivier of een meer werden weggelaten, was de hoogste voorkeur voor pastorale/landelijke scènes. Dit is met semigesloten weides met wijd verspreide bomen en een evenwijdig getextureerde grond of gras. Kaplan (1977, geciteerd in Balling & Falk, 1982) vond dat de meeste voorkeur lag bij landschappen met een open bos, tegenover een dicht bos of landbouwgrond. Daniel en Boster (1976, geciteerd in Balling & Falk, 1982) hebben aangetoond dat de meest verkozen scène een bos van coniferen is, bestaand uit een open bos met aanzienlijk kort gras en niet te veel omgekapt hout.

Voorkeurverschillen in specifieke elementen

Over de voorkeurverschillen van specifieke elementen in een landschap is wel onderzoek gedaan. Zo hebben grote bomen een positieve invloed op de voorkeur, waar kleine bomen een negatief effect hebben (Gallager, 1977; Brush, 1978; Daniel en Schroeder, 1979; Herzog, 1984, geciteerd in Ulrich, 1986). Ook heeft Lohr en Pearson - Mims (2006, geciteerd in Velarde, Fry en Tveit, 2007) een onderzoek gedaan naar voorkeurverschillen tussen bomen, en zij zijn tot de conclusie gekomen dat

27

bomen met een verspreidende vorm zorgen voor een lagere bloeddruk en een positievere emotionele reactie dan bomen met een ronde of kegelvorm.

Vier elementen van een herstellende omgeving

Uit het onderzoek van Kaplan en Kaplan (1981) behoren herstellende omgevingen vier elementen te hebben:

fascinatie (een onvrijwillige vorm van aandacht met moeiteloze belang of nieuwsgierigheid een gevoel van weg zijn (tijdelijk ontsnappen van iemands normale situatie) mate of omvang (een gevoel hebben dat men een deel is van een groter geheel) compatibiliteit met de voorkeuren van de individu (Mogelijkheden aangeboden door de

omgeving en of het voldoet aan de doeleinden van de individu).

Parsons et al. (1998) heeft de werkzaamheid van de verschillende soorten natuurlijke scènes aangegeven in een onderzoek en hieruit blijkt dat op herstel van stress het nemen van een gesimuleerde rit door een golfbaan meer ontspannen was dan het nemen van een gesimuleerde rit door een bos landschap. Volgens Van den Berg (2006) geeft het kijken naar afbeeldingen van groen aantoonbare rustgevende en gezondheidsbevorderde effecten. Verderber (1986) heeft in zijn onderzoek aangetoond dat uitzichten met natuurlijke elementen, zoals bomen, een hogere voorkeur hebben.

Conclusie

Uit de onderzochte literatuur komen voornamelijk de zes landschapskenmerken naar voren. Deze landschapskenmerken (gemiddelde complexiteit, aanwezigheid patroon, openheid, gelijkmatig grondoppervlak, gebogen zichtlijnen en water) hebben een grote invloed op de voorkeur. Zodra er gevaar aanwezig is in een omgeving, wordt de omgeving gelijk als negatief beoordeeld.Voornamelijk omgevingen met management hebben een grote voorkeur. De omgevingen die hiermee worden bedoeld hebben geen mensgemaakte constructies, maar hebben geen rommelige indruk. Vanuit de evolutietheorie blijkt dat de omgevingen met de hoogste voorkeur savannes en parkachtige landschappen zijn. Landschappen waar weinig voorkeur voor is, zijn vaak te complex, komen rommelig over en er is weinig openheid. Hierdoor valt er weinig te zien.

28

Welk type natuurgeluiden en welke eigenschappen van het geluid hebben het meeste effect op ontspanning?

Uit verschillende onderzoeken blijkt dat geluid daadwerkelijk een significante en positieve invloed heeft op de gezondheid. Het gaat hier vrijwel altijd om stressreductie en stressherstel. In de onderzoeken wordt niet duidelijk gemaakt welke specifieke geluiden de beste invloed hebben op de gezondheid. Wel is in grote lijnen bekend dat mechanische en stadse geluiden, zoals auto en snelweg geluid, een negatieve invloed hebben op stressreductie. Natuurgeluiden (vogels, windruis, watergeluiden) hebben daarentegen een positief effect op stressherstel. (Goossen, van Winsum- Westra, 2006).

Voorkeur voor geluid

Carles (1999) heeft in een experimenteel onderzoek van zes verschillende omgevingen dia's en geluidsopnamen gemaakt. Uit dit onderzoek blijkt dat er bepaalde omgevingen de voorkeur hebben over andere. De meest verkozen onderzochte omgevingen met bijbehorende geluiden zijn:

1. De beek (watergeluid, ritselende bladeren, vogelgeluiden)2. De stad (stemmen, geluiden van huisdieren)3. De steppe/onweersbui4. Rustig park5. Druk park6. Woonwijk

De invloed van passendheid van beeld met geluid speelt geen significante rol op het herstel van stress. Wel wordt het als prettig ervaren dat natuurbeelden met natuurgeluiden worden afgespeeld. Ook word het geluid van drukke wegen als storender ervaren als het getoond wordt met een natuurafbeelding. (Goossen, 2007) Het herstellende effect van natuurlijke omgeving en natuurlijke geluiden achten zij wel bewezen.

Geluidstypen met een herstellende werking

Uit onderzoek van o.a. Carles (1999) blijkt dat bepaalde geluiden een grote voorkeur hebben dan andere. De voorkeur van mensen gaat volgens deze onderzoeken uit naar bewegend water en natuurgeluiden. Verder worden menselijke geluiden geprefereerd boven mechanische geluiden. De hinderlijkheid van geluid wordt vooral bepaald door het soort informatie (oriëntatie of gevaar) en minder door geluidsniveau (Björk, 1986; 1995). Verder is gevonden dat gewenst geluid een positief effect heeft op stress en stemming ( Björk, 1995; Bernadi, e.a., 2005; Scheufele, 2000, Fried, 1990). Er wordt dan gesproken over prettig ervaren soundscapes. Dit zijn veelal onderzoeken naar de positieve effecten van (rustgevende) muziek, vaak in het kader van ontspanningstherapieën.

Door Ratcliffe et al (2013) is er onderzocht of bepaalde vogelgeluiden een herstellend effect hadden. Hierin komt naar voren dat dit effect sterk afhankelijk is van meerdere factoren. Zo moet het geluid melodieus zijn en niet geassocieerd worden met agressieve vogelsoorten. Ook spelen de persoonlijke ervaringen van de proefpersonen met vogels een rol. Het effect van deze vogelgeluiden komt voornamelijk door het fascinatie-effect dat door Kaplan (1989, 1995) is onderzocht. Door het

29

fascinatie-effect verplaatst de focus zich van de stress en moeheid naar de (natuurlijke) stimuli. Hierdoor wordt er een positief effect op het stressherstel bereikt.

Over welke geluiden specifiek de beste stressherstellende eigenschappen hebben is op dit moment nog weinig bekend. Nogmaals is het vooral in het kader van gesimuleerde omgevingen belangrijk dat de geluiden geen negatieve associaties hebben (Ratcliffe, 2013).

Geluid toegepast in therapie

Zoals eerder is verteld zijn veel onderzoeken uitgevoerd in het kader van ontspanningstherapieën. Geluid blijkt effectief als therapeutisch middel. Natuurgeluid zorgde voor een 9-37% snellere hersteltijd van stress dan het geluid van een drukke weg (Alvarsson et al., 2010). Het natuurgeluid had een positief effect op psychologische stress en zorgde voor een sneller psychologisch herstel na een activatie van het sympathische zenuwstelsel. Dit zenuwstelsel verzorgd dikwijls onbewuste reacties zoals angst, stress, versnelde ademhaling etc.

Ook in het herstel na operaties kan natuurgeluid een belangrijke rol spelen. Patiënten die na een bronchoscopie natuurgeluiden te horen kregen terwijl ze een statische natuurafbeelding op de muur konden zien, herstelden sneller. Ook gaven ze aan minder pijn te ondervinden dan patiënten die geen natuurafbeelding zagen (Diette, 2003).

Geluid in gesimuleerde omgevingen

Omdat de toepassing Virtual View een gesimuleerde omgeving zal worden, is er in onderzoeken ook gekeken of er een verschil is tussen gezondheidseffecten met een gesimuleerde omgeving en een echte natuuromgeving. Uit onderzoek is gebleken dat een simulatie die gebruikt maakt van bewegende beelden en geluid kent geen significante verschillen met een soortgelijke echte omgeving in het kader van stressherstel (Roos Pals, 2007). De herstellende effecten van de computer gesimuleerd omgeving zijn nagenoeg hetzelfde. Wel zijn er verschillen tussen in simulatie met statische beelden, statische beelden met geluid en bewegende beelden met geluid (Heft & Nasar, 2000).

Immersieve Virtual Reality simulaties, waarbij de proefpersoon daadwerkelijk het gevoel heeft dat hij/zij daadwerkelijk in de gesimuleerde omgeving is, blijken meer effect te hebben wanneer er een passend geluid wordt gebruikt bij de beelden die te zien zijn. Om immersie (volledige "onderdompeling" in de omgeving) te bereiken is immers naast beeld ook geluid nodig. Bij de simulatie die door Roos Pals (2011) zijn uitgevoerd zijn naast kleine visuele details ook het geluid van vogels, natuur en auto’s toegevoegd.

Conclusie

Uit de gevonden literatuur blijkt dat natuurgeluiden een positief effect hebben op de gezondheid. Deze onderzoeken zijn vaak uitgevoerd in het kader van ontspanningstherapieën. In de onderzoeken wordt niet duidelijk gemaakt welke specifieke geluiden de beste invloed hebben op de gezondheid. Er zijn echter wel onderzoeken die naar de voorkeur van geluiden hebben gekeken. De voorkeur ligt voornamelijk bij natuurgeluiden en bewegend water. De voorkeur ligt niet bij mechanische en stadsgeluiden.

30

Uit onderzoek is ook gebleken dat bepaalde vogelgeluiden een herstellend effect hebben. Deze geluiden moeten echter niet geassocieerd worden met agressieve vogelsoorten. Uit onderzoek is gebleken dat een gesimuleerde omgeving geen significante verschillen heeft met een soortgelijke echte omgeving. Maar om immersie te bereiken, zal het geluid wel passend moeten zijn bij het beeld dat getoond wordt.

31

Conclusie

Voor het literatuuronderzoek zijn drie deelvragen opgesteld. Deze deelvragen zijn:

1. Welke beeldende elementen in en eigenschappen van een landschap hebben het meeste effect op ontspanning?

2. Welk type natuurgeluiden en welke eigenschappen van het geluid hebben het meeste effect op ontspanning?

3. Welke emotionele, fysieke en cognitieve aspecten zijn van invloed op stress en ontspanning, in relatie tot natuur en landschappen.

Uit de gevonden literatuur kan worden opgemaakt dat natuur van invloed is op de stress(vermindering) en de ontspanning. Verschillende aspecten worden beïnvloed door de natuur, waarbij de belangrijkste de bloeddruk, hartritmevariabiliteit en de emotionele reactie zijn. Verder zijn er verschillende beelden die naar voren komen die een positieve invloed hebben op de vermindering van stress en het bevorderen van ontspanning. Deze beelden zijn:

1. Bosrijk gebied/groene ruimte2. Park/botanische tuin/golfbaan3. Waterkant/water

Uit de gevonden literatuur is geen type landschap gekomen die het meeste effect heeft op de ontspanning. Er zijn echter wel bepaalde landschapskenmerken die een grote invloed hebben op de voorkeur voor een landschap. Deze landschapkenmerken zijn:


Voornamelijk omgevingen met management hebben een grote voorkeur. De omgevingen die hiermee worden bedoeld hebben geen mensgemaakte constructies, maar hebben geen rommelige indruk. Vanuit de evolutietheorie blijkt dat de omgevingen met de hoogste voorkeur savannes en parkachtige landschappen zijn. Landschappen waar weinig voorkeur voor is, zijn vaak te complex, komen rommelig over en er is weinig openheid. Hierdoor valt er weinig te zien.

Uit de gevonden literatuur komt geen type natuurgeluid naar voren die het meeste effect heeft op de ontspanning. Wel is er bewezen dat natuurgeluiden een positief effect hebben op de gezondheid en stressvermindering. Er zijn echter wel onderzoeken die naar de voorkeur van geluiden hebben gekeken. De voorkeur ligt voornamelijk bij natuurgeluiden en bewegend water. De voorkeur ligt niet bij mechanische en stadsgeluiden. Uit onderzoek is gebleken dat een gesimuleerde omgeving geen significante verschillen heeft met een soortgelijke echte omgeving. Maar om immersie te bereiken, zal het geluid wel passend moeten zijn bij het beeld dat getoond wordt.

32

Methode

Om onderzoek te doen, moet er eerst een inventarisatie worden gemaakt van de bestaande kennis. Dit gebeurt door middel van een literatuuronderzoek waar de gevonden bronnen in zijn verwerkt. Hierin wordt de stand van zaken opgemaakt omtrent de invloed van gesimuleerde natuur op stressherstel. Dit om de beste aanpak te bepalen voor het praktijkonderzoek.

Voor het vergaren van wetenschappelijke literaire bronnen is er gebruik gemaakt van Google Scholar en de zoekmachine Kaluga van Avans Hogeschool. Deze zoekmachines hebben zich bewezen als de meest uitgebreide zoekmachines voor wetenschappelijke literatuur. Vooral Kaluga is interessant, aangezien het via de wetenschappelijke licenties van Avans gebruik kan maken van databases die normaal voor het gewone publiek onbereikbaar zijn of alleen op basis van betaling te gebruiken zijn. Ook zijn er artikelen aangereikt vanuit het Awareness Lab.

De gebruikte literatuur was vooral Engelstalig om wereldwijd op bronnen te zoeken. En door gebruik te maken van de volgende trefwoorden tijdens zoekopdrachten is er een zo groot mogelijk bereik aan bronnen aangeboord:

Engelstalig: Environmental psychology, Stress, Arousal, Heartrate Variability (HRV), Heartrate coherence, Relaxation, Landscape Aesthetic Quality, View, Landscape preference, Environmental aesthetics, Restorative environments, Attention restoration theory (ART), Stress recovery, Sounds, Birdsong, Stress Recovery Theory (SRT), Skin Conductancy Level, Effortless attention, Soft fascinationAesthetic, levels of complexity, pattern, depth, surface texture, and mystery within an environmentacoustic properties of animal sounds: smoothness, intensity, pitch, biophilia.

Nederlandstalig: hartritme variabiliteit, stress, bloedruk, emotionele toestand, simulatie, opwinding, natuur, natuurafbeelingen, hartslag, omgeving, geluid, geluidsdruk, herstel, stimulatie, vogelgeluiden, water, landschap, stad, ongevingsgeluid, stilte, landschapscompositie

Ook is er gebleken dat de volgende auteurs autoriteiten zijn op dit wetenschappelijk veld:Ulrich, Kaplan & Kaplan, Kaplan, Roos Pals, Winsum-Westra, van den Berg, Balling & Falk en Ratcliffe.

De opdrachtgeefster heeft ook 3 deelvragen opgesteld die gebruikt zijn om bronnen te filteren. Ieder groepslid heeft hierbij één deelvraag op zich genomen. Maar desondanks heeft er voldoende onderlinge informatie-uitwisseling plaatsgevonden. Op deze wijze heeft iedereen expertise kunnen opdoen in het veld van de toegewezen deelvraag, waardoor er op optimale wijze informatie kon worden vergaard.

33

Bronnen

Appleton, J. (1975) London: Wiley The experience of landscape

Anderson, L.M., Mulligan, B.E., Goodman, L.S. & Regen, H.Z. (1983). Effects of sounds on preferences for outdoor settings. Environment and Behavior, 15, 539-566.

Alvarsson, J., Wiens, S., & Nilsson, M.E. (2010). Stress Recovery during Exposure to Nature Sound and Environmental Noise

Balling, J & Falk, J. (1982) Environment and behavior Development of Visual Preference for Natural Environments

van den Berg, A en van den Berg, M (2001) Alterra Van buiten word je beter

Berg, A.E. van den, & Van Winsum-Westra, M. (2006). Ontwerpen met groen voor gezondheid. Richtlijnen voor de toepassing van groen in ‘healing environments’. Alterra rapport 1371. Wageningen: Alterra.

Berlyne, D.E. (1971) Appleton Century Crofts Aesthetics and psychobiology

Brush, R.O. & Shafer, E.L. (1975) Landscape assesment: Values, perceptions and resources Application of a landscape preference model to land management

Brush, R.O. (1978) National Urban Forestry Conference Forests can be managed for esthetics: A study of forest land owners in Massachusetts

Butzer, K.W. (1977) Amer. Scientist 65 Environment, culture and human evolution

Carles, J.L., Lopez Barrio, I., & Vicente de Lucio, J. (1999). Sound influence on landscape values. Landscape and Urban Planning, 43, 191-200.

Calvin, J.S., Dearinger, J.A. & Curtain, M.E. (1972) Environment and Behavior An attempt at assessing preferences for natural landscapes

Cassim, L. (2013) A focus on wellness, stress management & pharmaceutic services.

Civco, D.L. (1979) Proceedings of Our National Landscape: A conference on applied techniques for analysis and management of the visual resource Numerical modeling of eastern Connecticut's visual resources

Craik, K.H. (1970) University of California Institute of Personality Assesment and Research A system of landscape dimensions: appraisal of its objectivity and illustration of its scientific application

Cullen, G. (1961) Reinhold Townscape

Custers, M.H.G., & Berg van den, A.E., (2007) Natuur, stress en cortisol. Experimenteel onderzoek naar de invloed van tuinieren en activieteiten in een groenkamer op het fysiologisch, affectief en cognitief herstel van stress. Wageningen Alterra rapport 1629.

34

Daniel, T.C. & Boster, R.S. (1976) USDA Forest Service Research Paper Measuring landscape esthetics: The scenic beauty estimation method

Daniel, T.C. & Schroeder, H. (1979) Proceedings of Our National Landscape: A conference on applied techniques for analysis and management of the visual resource Scenic beauty estimation model: Predicting perceived beauty of forest landscapes

Diette, G. B., Lechtzin, N., Haponik, E., Devrotes, A., & Rubin, H.R. (2003). Distraction Therapy With Nature Sights and Sounds Reduces Pain During Flexible Bronchoscopy.

Ellsworth, J.C. (1982) Utah State University Visual assesment of rivers and marches: an examination of the relationship of visual units, perceptual variables and preference

Gallager, T.J. (1977) University of Michigan Visual Preference of Alternative Natural Landscapes

Gibson, J.J. (1958) D. Beardslee & M. Wertheimer Perception of Distance and Space in the open air

Goossen, C.M.; Winsum- Westra, M. van, N.; Wulp, N. van der (2007). Invloed van passend en gewenst geluid op stressreductie

Janssens, J. (1976) LTH, Sektionen för Arkitektur Hur man betraktar och identifierar byggnadesexteriorer

Herzog, T.R. (1984) Landscape Res. A cognitive analysis of preference for field-and-forest environments

Herzog, T.R. (1985) Department of Psychology A Cognitive Analysis of Preference for Waterscapes

Hoogland, A. (2012) wat is stress, gezondheidsnet. Geraadpleegd op 14-02-2014. Via: http://www.gezondheidsnet.nl/stress-en-burn-out/wat-is-stress

Hubbard, H.V. & Kimball, T. (1967) Hubbard Educational Trust An introduction to the study of landscape design

Ice, G.H., & James, G.D. (2007) Messuring stress in humans, a practical guid for the field. New York, Cambridge University press.

Kaplan, R. (1973) Environmental design research Predictors of environmental preference

Kaplan, S. (1975) Landscape assesment: Values, perceptions and resources An informal model for the prediction of preference

Kaplan, R. (1977) Psychological Perspectives on Environment and Behavior: Theory, Research and Application Preference and everyday nature: method and application

Kaplan, S. & Kaplan, R. (1989). The experience of nature: A psychologicaperspective. New York: Cambridge University Press.

Kaplan, S. (1995). The restorative benefits of nature: Towards an integrative framework. Journal of Environmental Psychology, 15, 169-182.

35

http://www.gezondheidsnet.nl/stress-en-burn-out/wat-is-stress

Kaplan, R. (2001)Environment and Behavior The Nature of View from Home: Psychological Benefits

Korta, de Y.A.W., Meijndersa, A.L., Sponseleeb, A.A.G. & IJsselsteijn W.A. (2006) Journal of Environmental Psychology 26, What’s wrong with virtual trees? Restoring from stress in a mediated environment. Eindhoven University of Technology Eindhoven, The Netherlands, Fontys Technische Hogeschool Venlo, The Netherlands.

Laumann, K., et al. (2003) Journal of Environmental Psychology 23, Selective attention and heart rate responses to natural and urban environments.

Leakey, R.E.F. (1976) Amer. Scientist 64 Hominids in Africa

Leakey, R.E.F. & Walker, A.C. (1976) Nature Australopithecus, Homo erectus and the single species hypothesis

Lohr, V.I. & Pearson - Mims, C.H. (2006) Environment and Behavior Responses to scenes with spreading, rounded and conical tree forms

Maller, C. et al. (2005) Healthy nature healthy people: ‘contact with nature’ as an upstream health promotion intervention for populations.

Maller, C et al. (2006) Health Promot. Int. Healthy nature healthy people: contact with nature as an upstream health promotion intervention for populations

Owen, P. (1994) The influence of a botanic garden on mood en stress in older persons. Journal of therapeutic horticulture.

Palmer, J.F. (1978) Priorities for environmental design research, Part 1 An investigation of the conceptual classification of landscapes and its apllication to landscape planning issues

Pals R. (2011) Ridderprint B.V. Zoo-ming in on restoration, Physical features and restorativeness of environments

Parsons, R et al. (1998) Journal of Environmental Psychology The view from the road: implications for stress recovery and immunization

Parson, R., Assinary, L.G.T., Ulrich, R.S., Hebl, M.R. & Rossman, M.G. (1998) The view from the road: implications for stress recovery and immunization. Texas A&M University, College Station, TX, U.S.A.

Patey, R.C. & Evans, R.M. (1979) Our National Landscape: A Conference on Applied Techniques for Analysis and Management of the Visual Resources Identification of scenically preferred forest landscapes

Ratcliffe, Gatersleben, Sowden (2013) Bird sounds and their contributions to perceived attention restoration and stress recovery

Rabinowitz, C.B. & R.E. Coughlin (1970) Regional Science Research Institue Discussion Paper Series 38 Analysis of landscape characteristics relevant to preference

36

Rohde, C.L.E. & Kendle, A.D. (1994) English nature science Human well-being, natural landscapes and wildlife in urban areas, a review

Tang, J.W.S., & Brown, R.D. (2006) The effect of viewing landscapes on psysological health on elderly woman. Journal of housing.

Tsunetsugu, Y., Lee, Y., Park, B. J., Tyrväinen, L., Kagawa, T., & Miyazaki, J. (2013). Physiological and psychological effects of viewing urban forest landscapes assessed by multiple measurements. Landscape and Urban Planning.

Tyrväinen, L., Ojala, A., Korpela, K., Lanki, T., Tsunetsugu, Y. & Kagawa, T. (2013) The influence of urban green environments on stress relief measures: A field experiment.

Velarde, D., Fry, G. & Tveit M. (2007) Health effects of viewing landscapes – Landscape types in environmental psychology.

Ulrich, R (1973) Michigan Geographical Publication No. 12 Scenery and the shopping trip: The roadside environment as a factor in route choice

Ulrich, R (1977) Man-Environment Systems Visual landscape preference: A model and application

Ulrich, R (1981) Environment and Behavior Natural versus urban scenes: Some psyhophysiological effects

Ulrich, R (1983) Behavior and the Natural Environment Aesthetic and Affective Response to Natural Environment

Ulrich, R. (1986), Elsevier Science Publishers B.V.: Human Responses to Vegetation and Landscapes

Ulrich, R. et al. (1991) Journal of Environmental Psychology Stress Recovery during Exposure to Natural and Urban Environments

Velardea,D, G. Fryb, & M. Tveitb. (2007) Health effects of viewing landscapes – Landscape types in environmental psychology.

Verderber, S. (1986) Environment and Behavior Dimensions of person-window transactions in the hospital environment

Wohlwill, J.F. (1973) American Psychological Association Factors in the differential response to the natural and man-made environments

Zube, E.H. (1974) Environment and Behavior Cross-disciplinary and intermode agreement on the description of evaluation of landscape resources

37

simonevdbroek.weebly.com€¦ · Web viewWie heeft er niet een keer aangegeven dat hij of zij...

Documents

Transcript of simonevdbroek.weebly.com€¦ · Web viewWie heeft er niet een keer aangegeven dat hij of zij...