Mozart & 'Die Zauberflöte'Een lessenserie voor het VO in het kader van het Mozart-jaar 2015

Kees van EunenArjan Krijgsman

m.m.v. Daria Bouwman (Ambassade van Oostenrijk) en Piet Verwijmeren (Haags Barokgezelschap)

In 2015 is het 250 jaar geleden dat Wolfgang Amadeus Mozart, één van 's werelds beste componisten, bijna een jaar in Nederland verbleef, beter: de toenmalige Republiek der Verenigde Nederlanden. Ons land was dus voor Mozart niet een onbekend koud kikkerlandje maar een land dat hij live als negenjarige had leren kennen en waar hij met veel succes diverse keren concerten gegeven had, o.a. aan het prinselijk hof in Den Haag. Waar nog bij komt dat hij – zeer ernstig ziek - aan een Nederlandse arts z'n leven te danken had! Dat dit alles na het grote wereldwijde Mozart-jaar 2006 nog eens specifiek in ons land gevierd wordt, ligt dus voor de hand.

Deze lessenserie, aangeboden door de ambassade van Oostenrijk in samenwerking met de werkgroep Deutsch macht Spaß, is daar een onderdeel van. Het materiaal is zo geschreven dat het breed - bij meerdere vakken c.q. als zelfstandig project - kan worden ingezet. De voertaal is om die reden Nederlands.

Het pakket omvat vier hoofdthema's, elk in een eigen blok:A) Mozart's leven en persoonB) Mozart in NederlandC) Zelf actief zijn rond MozartD) Die Zauberflöte – info & achtergronden

Een flink deel van de blokken is al inzetbaar in de onder- en/of middenbouw van het VO. Sommige delen richten zich eerder op bovenbouwleerlingen.

De gebruikers wensen we veel plezier met dit materiaal. Opmerkingen, suggesties en mogelijke aanvullingen zijn welkom: men richte deze aan Daria Bouwman van de Ambassade van Oostenrijk in Den Haag.

1

A) Mozart: over hemzelf en zijn leven …

1) Rock me Amadeus – Mozart als punker?

De song Rock me Amadeus van de Oostenrijkse zanger Falco – eigenlijk heette hij heel gewoontjes Johann Hölzel (1957-1998) – haalde in 1986 wereldwijd de top van de hitlijsten. Dat kwam zeker niet alleen door de muzikaal erg geslaagde song en z’n tekst, maar ook door de bijbehorende videoclip. Je ziet daarin een stel wilde rockers op hun motoren in een fraai 18e eeuws Weens paleis met zanger Falco verkleed als Mozart in hun midden: ein Punker am Wiener Hof. Falco sloot hier aan bij de destijds enorm succesvolle film Amadeus (1984) en speelde handig in op de Mozart-liefde in zijn vaderland. Leuk weetje: de song was geschreven door het Nederlandse producersduo Bolland & Bolland.

a) Bekijk de clip op https://www.youtube.com/watch?v=cVikZ8Oe_XA. Wat vind je goed/minder goed? Noteer:

Er war ein Punker GOED MINDER GOEDUnd er lebte in der großen StadtEs war in Wien, war ViennaWo er alles tatEr hatte Schulden denn er trankDoch ihn liebten alle FrauenUnd jede rief:Come and rock me Amadeus

Er war SuperstarEr war populärEr war so exaltiertBecause er hatte FlairEr war ein VirtuoseWar ein RockidolUnd alles rief:Come and rock me AmadeusAmadeus, Amadeus...

Es war um 1780Und es war in WienNo plastic money anymoreDie Banken gegen ihnWoher die Schulden kamenWar wohl jedermann bekanntEr war ein Mann der FrauenFrauen liebten seinen Punk

Er war SuperstarEr war populärEr war so exaltiertGenau das war sein FlairEr war ein Virtuose

2

War ein RockidolUnd alles ruft noch heute:Come and rock me AmadeusAmadeus, Amadeus...

b) Meer info over Falco vind je op o.a. http://www.falco.at/. En op Wikipedia natuurlijk. Hoe zag z’n leven er uit? Vul de tabel aan:

1957: geboren in Wenen als enige overlevende baby van een drieling

1998: overleden door een auto-ongeluk in de Dominicaanse Republiek

3

2) Over naar Mozart!Ga naar http://nl.wikipedia.org/wiki/Wolfgang_Amadeus_Mozart en schrijf aan de hand hiervan de biografie van Mozart. Info vind je natuurlijk ook elders, bijvoorbeeld op http://web.avrotros.nl/cultuur/klassiek/player/8186520/ of www.mozarteum.at/mensch-mozart/biografie.html.

1. Geboren?

2. Voor het eerst bekend geworden?

3. Wat was (waren) zijn lievelingsinstrument(en)?

4. Reizen?

5. Mozart was ook in Nederland. Waar? Wanneer?

6. Liefde(s)?

7. Grote successen/geld?

8. Gestorven?

………………………………………………..

………………………………………………..

……………………………………………….

……………………………………………….

………………………………………………

……………………………………………….

……………………………………………….

……………………………………………….

………………………………………………..

……………………………………………….

……………………………………………….

……………………………………………….

………………………………………………..

………………………………………………..

3) Heel interessant is hoe vader Leopold met zijn zoon (en dochter) omsprong en de basis voor Mozart’s carrière legde. Stel je voor dat jij Mozart was. Zou jij het leuk vinden wat er allemaal van je werd verlangd? Vul aan:

Als Leopold Mozart mijn vader was, ……………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………..

4) Over Mozart bestaan veel anekdotes die een beeld geven van de persoon die hij was.

a) Lees de vijf anekdotes hieronder en kruis daarna aan welke karaktereigenschappen Mozart volgens jou had.

4

1. Mozart laat een windOp een dag in 1777 schreef Mozart (die toen 21 jaar oud was) een brief aan zijn zus Anna. “Mama zei tegen me, “Ik denk dat jij een wind hebt gelaten’. Ik zei dat het absoluut niet waar was. ‘Maar ik ben er zeker van’, hield ze vol. Ik dacht toen: ‘Misschien had Mama toch gelijk’. Ik bracht toen mijn vinger naar mijn kont en rook er aan. En ja hoor, dat was het bewijs!’

2. AmbitieEen jonge man vroeg ooit advies aan Mozart over het componeren van een symfonie. Mozart zei, dat hij het beste met ballades kon beginnen, omdat hij nog zo jong was. ‘Maar zelf schreef u al symfonieën, toen u tien was, wierp de jongen tegen. ‘Ja’, antwoordde Mozart, ‘maar ik hoefde dan ook niet om advies te vragen!’

3. Inktvissymphonie?Mozart wedde een keer met Haydn om een kist champagne dat deze het stuk dat Mozart eerder op die dag had gecomponeerd niet zou kunnen spelen. Haydn nam de weddenschap aan en de muzieknoten werden op de piano gezet. Na een paar seconden stopte hij. De muziek was zo geschreven dat terwijl de handen links en rechts op het toetsenbord waren er ook een toets in het midden aangeslagen moest worden. Haydn gaf op, daarna ging Mozart aan de piano zitten. Toen hij bij de ‘onmogelijke’ noot kwam boog hij voorover en speelde de noot met zijn neus.

4. Zerlinaaa!Bij de eerste repetitie van Don Giovanni in Praag, was Mozart erg teleurgesteld door de jonge zangeres die de rol van Zerlina had. Toen ze moest schreeuwen op het moment dat Don Giovanni haar probeerde te versieren, deed ze dat ondanks Mozart’s herhaalde aanwijzingen niet overtuigend genoeg. Tenslotte verloor hij zijn geduld en verliet het dirigentenpodium. Hij kroop het donkere toneel op, verscheen heel plotseling voor de zangeres en kneep haar in haar arm. Zoals te verwachten was, schreeuwde ze als een mager speenvarken. ‘Fantastisch’, riep Mozart, ‘denk eraan! Vanavond net zo!’

5. Mozart's kapperMozart's kapper klaagde voortdurend over zijn beroemde klant. Niet Mozart’s haar vormde het probleem, dat was makkelijk te knippen. Het lastige was dat Mozart nooit stil kon blijven zitten. Iedere keer, als Mozart een nieuw idee had (en dat was nogal vaak!) sprong hij op en rende naar de piano, waardoor de kapper gedwongen was om met het haarlint achter hem aan te lopen.

Mozart was (meerdere antwoorden mogelijk)

saai humoristisch brutaal

vol ideeën levendig verwaand

zelfbewust ordinair dom

b) Ga nu naar www.funtrivia.com/en/Music/Mozart-4265.html en www.wolferl.us/Life.htm en zoek hier andere anekdotes over Mozart. Schrijf de anekdote die je het leukst vindt, hieronder in het Nederlands op:

……………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………..

……………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………..

5

5) Over Mozart zijn veel films gemaakt. De beroemdste is wel Amadeus van regisseur Milos Forman.

a) Lees de onderstaande recensie van de film en beantwoord daarna de vragen. Amadeus

regie Milos Formangenre drama, musical - filmhuisfilm -tijdsduur 180 minutenjaar 1984acteurs F. Murray Abraham, Elizabeth Berridge, Tom Hulce, Simon Callow, Rou Dotrice, Jeffrey Jones, Christine Ebersole

samenvattingDe Italiaanse componist Antonio Salieri (F. Murray Abraham) is ervan overtuigd dat de muziek van Wolfgang Amadeus Mozart (Tom Hulce) goddelijk is. Zijn grootste wens is zelf zo goed te kunnen componeren, zodat hij de Heer kan eren via zijn muziek. Salieri heeft echter van nature niet het vermogen gekregen om briljante composities te maken. Hij kan dan ook maar niet begrijpen waarom God juist voor het walgelijke schepsel Mozart koos als Zijn instrument. Salieri's jaloezie kent geen grenzen en hij besluit wraak te nemen op God én Mozart.

recensie'Amadeus' van Milos Forman is een biografische film. Maar iedereen die normaal gesproken spontaan jeuk krijgt van dit genre waar 'normale' mensen uitgroeien tot helden, moet deze film zeker niet zomaar afschrijven van hun 'to watch-lijstje'. Milos Forman heeft een uitstekende, strak geregisseerde film gemaakt die alle ingrediënten in zich heeft die een goede film behoort te hebben. Van sterke dramatiek tot aan een steengoede soundtrack: 'Amadeus' heeft het allemaal.

Het verhaal van 'Amadeus' begint met de introductie van Antonio Salieri (F. Murray Abraham). Na een mislukte zelfmoordpoging is de Italiaan in een gesticht geplaatst. Als een jonge priester toenadering zoekt tot de oude man, vertelt Salieri zijn levensverhaal. Een verhaal vol wrok, wanhoop en verbittering.

In tegenstelling tot de titel je doet vermoeden, gaat 'Amadeus' niet zozeer over de persoon Wolfgang Amadeus Mozart. De film focust meer op Salieri, de tegenpool van Mozart. Aan de hand van Salieri's anekdotes kom je meer te weten over Mozart en Salieri's persoontje zelf uiteraard. Het zal je al snel duidelijk worden dat de verteller van het verhaal een nogal vreemde blik heeft op de geschiedenis. In de film haat Salieri Mozart hartgrondig en dat steekt hij niet onder stoelen of banken. Of het verhaal achter 'Amadeus' nu wel of niet geheel historisch correct is doet dan ook niet ter zake. Regisseur Forman is meer geïnteresseerd in het in beeld brengen van een tragisch verlopen verhaal dan in het neerzetten van een keurig, chronologisch opgebouwd geschiedenislesje. Een benadering die zoals gezegd erg goed uitpakt.

De film concentreert zich op menselijke fouten en tekortkomingen die in ieder van ons schuilen. In dit verhaal zijn geen stoere helden en boosaardige schurken: integendeel geen enkel personage is overwegend goed of slecht. Forman heeft echte mensen neergezet, waarvan je gaat houden. Zo lijkt Salieri aanvankelijk een nare, afstandelijke man, maar langzaamaan kan je steeds meer begrip voor hem opbrengen. Voor Mozart geldt juist het omgekeerde: in eerste instantie zie je een onbezorgde, vrolijke jongeman, maar met het verstrijken van de film zie je steeds meer slechte randjes van zijn karakter bovendrijven. De moeilijke rollen in 'Amadeus' bieden een mooie uitdaging voor alle acteurs.

De casting van 'Amadeus' is dan ook essentieel voor het slagen van de film. Gelukkig heeft Forman er juist aan gedaan om wat minder bekende acteurs voor zijn film aan te trekken. Zo is de vrijwel onbekende Tom Hulce een verademing als de jonge Amadeus Mozart. Op geheel eigen wijze zet hij een vrolijke, levensgenieter neer, die over enkele onhebbelijke eigenschappen beschikt. Het knappe van Hulce's prestatie is dat hij ondanks Mozart's arrogantie, overspelige gedrag en leugenachtige natuur, toch nog sympathiek en charismatisch blijft overkomen. De argeloze flair waarmee Hulce acteert is erg aanstekelijk en zijn beroemde schaterlachje zal nog dagenlang in je geheugen rond blijven zweven.

De ware ster van 'Amadeus' is uiteindelijk F. Murray Abraham. Wat deze acteur hier neerzet getuigt van ware klasse. Abraham etaleert in zijn rol een ware scala aan emoties: van intense haat tot wanhoop. Vooral de scènes waarin Salieri getuige is van Mozart's opmerkelijke, muzikale talent zijn fantastisch om te zien. Je kunt de haat en jaloezie in Abraham's ogen bijna voelen. Als kijker word je meegesleurd in de tragische geschiedenis van een man die beseft dat hij eigenlijk een talentloze, verbitterde oude man is geworden die nooit zal kunnen opboksen tegen de genialiteit van een schijnbaar, zorgeloze, puberale jongeman.

Naast het sterke spel van de cast, is de muziek ook onovertroffen. Uiteraard putte Forman voor de soundtrack uit het rijke oeuvre van Wolfgang Amadeus Mozart en Salieri. De composities van Mozart verhogen de sfeer en intensiteit van de film. Zelfs als je totaal niet houdt van klassieke muziek, dan nog zul je snel geheel ondergedompeld worden in de melancholieke sfeer van de film. Forman heeft een knappe eenheid gesmeed tussen beeld en geluid. Naarmate de film vordert verandert de muziek ook van luchtige deuntjes in wat meer moeilijker en, zwaarmoedige composities. Desondanks wordt 'Amadeus' nooit topzwaar, zoals je misschien wel gewend bent van andere biografische films. Met name Hulce's luchtige spel voorkomt dat de film je somber maakt. Wat overigens niet wil zeggen dat dat de dramatische momenten verzwakt.

De nieuwsgierigen onder ons zullen wel hebben gezien dat de totale speelduur van 'Amadeus' een niet misselijke 180 minuten bedraagt: een dikke drie uur dus. En inderdaad je zult heel wat zitvlees moeten kweken om de film uit te zitten. Maar ondanks de niet geringe lengte van de film, verveelt deze productie geen moment. Dat komt omdat Forman zijn film erg goed heeft opgebouwd. De regisseur

6

neemt de tijd om zijn karakters goed uit te diepen, zodat de plotselinge ommezwaai van de film juist extra hard aankomt. De film begint rustig, maar halverwege wordt het tempo flink opgeschroefd zodat je meegesleept wordt in de langzame lichamelijke en geestelijke aftakeling van zowel Mozart als Salieri. Wat startte als een luchtig drama, verandert in een spannende, mysterieuze thrillerachtige rolprent. Een geheimzinnig figuur biedt Mozart veel geld voor het schrijven van een requiem, Mozart die in geldnood zit accepteert dit aanbod, maar wordt later zo opgeslokt door zijn werk dat dat ten koste gaat van zijn huwelijk en gezondheid. De plotwendingen zorgen voor een verhaal waarbij je je steeds betrokken voelt en waarvan je de afloop maar wat graag wilt weten.

Iedereen die ook maar een beetje geïnteresseerd is in films, mag deze unieke film eigenlijk niet missen. De acteerprestaties zijn geweldig, de muziek is ijzersterk en het verhaal is verrassend en meeslepend. Tussen al het domme bioscoopgeweld waarmee je tegenwoordig wordt doodgegooid is deze 'Amadeus' een verademing.

recensentFrank v.d. Ven - redactie@movie2movie.nl

a. Wat lijkt je leuk in de film, wat lijkt je minder leuk? Leuk Minder leuk

b. Hier een foto uit Amadeus. Wie is dit? Mozart of Salieri?

……………………………………………

Schrijf op hoe je dat kunt weten (Zoek eventueel na in de filmrecensie)

………… ……………………………………………………….

c. Er zijn verschillende versies van Falco’s Amadeus op YouTube te zien. Ook eentje waarin Falco’s originele song gemixt is met filmbeelden uit Milos Forman’s film. Je vindt ‘m hier: www.youtube.com/watch?v=H8TqUT4Mk1Y. Bekijk deze versie. Welke clip vind je beter, die uit opdracht 1 of de hier gepresenteerde? Waarom?

De beste van de twee is ……………………………………………., want ………………………

………………………………………………………………………………………………………….

6) Hier is een ‘moderne’ Mozartpop uit onze eigen tijd te zien. Wat denk je – zag hij er echt zo uit? ‘Bewijs’ je antwoord met wat je allemaal over hem aan de weet bent gekomen.

……………………………………………………………………………………………………………………….

7

……………………………………………………………………………………………………………………….B) Mozart in Nederland

1)Lees de onderstaande tekst en maak de opdrachten a, b en c.

De stad Den Haag is er trots op: 250 jaar geleden verbleef - de nog zeer jonge - Mozart bijna een jaar in de stad, in 1765/1766. Dat had te maken met een poging van zijn vader Leopold, zelf dirigent en componist, zijn talentvolle kinderen beroemd te maken. En in die tijd lukte dat alleen door het hooggeëerd publiek live op te zoeken. Tegenwoordig post je iets op YouTube of zo en met veel geluk gaat je naam de hele wereld over. Maar in de 18e eeuw was er nu eenmaal geen tv, radio, internet, telefoon, Skype of wat dan ook. Dus ging het gezin Mozart in 1763 op reis door Europa: vader, moeder, zijn grotere en muzikaal eveneens briljante zus Nannerl (toen 10 jaar oud) en de net acht geworden Amadeus.

Zo’n reis kostte smakken geld. Ze werden gesponsord door hun Salzburger huisbaas en vriend Lorenz Hagenauer en zouden verder met optredens onderweg aan vorstenhoven, in theaterzalen en bij belangrijke mensen thuis in hun onderhoud proberen te voorzien. Dat lukte als regel heel aardig, hoewel ze soms extra geld moesten lenen. En zo gingen ze op 9 juni 1763 op pad. Met een eigen koets en gehuurde paarden. Ze zouden ruim drie jaar wegblijven.

We kunnen de reis goed volgen omdat vader Leopold regelmatig verslag deed in zijn brieven aan vriend en sponsor Hagenauer. De tocht ging eerst door Duitsland met optredens aan verschillende vorstenhoven en vervolgens via Brussel naar Parijs. In april 1764 stak het gezin het Kanaal over en bleef ruim een jaar in Engeland. Al een paar dagen na aankomst traden broer en zus met veel succes op voor de Engelse koning George III. Mozarts successen drongen al snel in de Europese pers door, ook in Nederland. De Oprechte Saturdagse Haerlemsche Courant schreef op 16 februari:"Groot Britannien. Ook is alhier aangekomen een Componist en Muzyk-Meester van omtrent 8 Jaaren, die in der daad een Won-der is en nooit voor dezen zyns gelyken gehad heeft. Deze jongen is een Hoogduytser, Wolfgang Mozart genaamd: Hy speeld niet alleen op de Clavecimbal met eene ongelooffelyke nauwkeurigheid, de Concerten en Sonaten van verscheidene Meesters, maar ook op eene wonderbaare wyze, de allermoeyelykste Fantasyen, waardig om van den grootsten Meester gespeeld te worden, uyt het Hoofd. Laat men hem een Stuk voorleggen, hy zal hetzelve varieeren, en zelfs uit eenen anderen Toon speien. Laat men hem eene Aria te zingen geven, hy zal ze zingen en tegelyk accompagneren, zonder dezelve ooit te vooren gezien te hebben. Laat men hem eene Piece zonder Bas voorleggen, hij zal dezelve

8

zonder moeite afspeelen, den bas en den Tusschen-Partyen daarby voegende. Leopold en zijn kinderen.

Aquarel van Louis Carrogis de Carmontel, ca. 1763Wanneer hem in tegendeel eene simple Bas-Party gegeeven word, zal hy dezelve speelende de vereischte Melody daarby voe-gen. Als men hem verzoekt zig op den Orgel te laten hooren, zal hy'er eene aangename Fougue, of wel een ander der allerzwaarste Muzyk-Stukken op speelen; en op welke Proef men hem ook stelle, zal hy altoos en een ygelyk van zijn verheeven en ten een-maal onbegrypelyk Talent overtuygen. Voor het overige schryft hy zyne Compositien zonder het Clavecimbal aan te roeren.Hy heeft tot drie verscheidene maalen de Eer gehad voor hunne Majesteiten den Koning en de Koningin te speelen, en de Per-missie verkregen 6 Sonaten voor het Clave-cimbal, met het accompagnement van een Viool en Violoncel, te componeeren, om dezelve aan haare Majesteit de Koningin te presenteeren; die ze niet alleen heeft gelie-ven te accepteeren, maar ook, na dat haare Majesteit ze van den jongen Componist zelve had hooren executeeren, met haare Konink-lyke Goedkeuring heeft begunstigd. Dit musicalis Wonder geeft zig stoutmoedig aan het oordeel van alle de Muzyk-Meesters over, en verwacht van de rechtgeaardheid hunner Harten, dat zy hem recht zullen laten toekomen; dat de geheele Waereld daarin zal overeenstemmen, dat hy een Voorbeeld zonder Exempel is, en dat men hem moet zien en hooren, om volstrekt en na den eisch van zyne verbaazende Force in de Muzyk overtuygd te worden."

Men ziet de kinderen een beetje als muzikale circusartiesten die hun kunstjes vertonen. Uit de brieven van vader Leopold krijg je overigens niet het gevoel dat ze uitgebuit worden door hun ouders, integendeel. Maar trots zijn ze wel en heel carrièregericht bezig. En de verdiensten in Engeland zijn prima. Behalve geld krijgen de kinderen allerlei cadeaus en snuisterijen, zoveel dat Leopold verzucht, dat hij met de cadeaus wel een winkel kan beginnen.

Een bezoek aan Holland is niet gepland. In een brief zegt Leopold er dit over: “Wel, het plan om naar Engeland te gaan lag bij ons vertrek allesbehalve vast. Ik heb er ten slotte toe besloten omdat in Parijs iedereen het me aanried. Dankzij de goede God zijn we er nu, maar laat ik u een ding verzekeren: we gaan niet naar Holland. Wel twee- of driehonderd dukaten kan ik daar verdienen, zo hoor ik hier van iedereen, maar ik besef maar al te goed dat het schrikbarend hoge kosten met zich mee zou brengen. En die Hollanders, het gewone volk maar ook de rest, heeft weinig niveau."

Maar de Nederlandse gezant Van Welderen houdt vol. En zo vertrokken de Mozarts op 1 augustus 1765 uit Engeland en reisden via Calais en Gent naar Antwerpen. Daar lieten ze hun koets staan en gingen verder met het openbaar vervoer van die dagen: postkoets en trekschuit. Zo kwamen ze via Rotterdam en Delft tenslotte aan in Den Haag aan op 11 september 1765. Daar woonden ze in een eenvoudig hotel, La Ville de Paris, volgens Leopold “een belabberde herberg”. Maar ja, betere hotels vond hij te duur.

a. Wat zijn volgens de krant van 16-2-1765 de belangrijkste dingen die de jonge Amadeus Mozart kan? Noteer.

b. Hiernaast zie je « La Ville de Paris » in Den Haag. Het hotel bestaat niet meer. Maar

9

op precies dezelfde plaats wordt nu nadrukkelijk aandacht besteed aan het feit dat de familie hier lang heeft gewoond. Kijk op: http://www.amadeusdenhaag.nl/project .html . Bekijk ook een paar van de tweets en posts op Facebook.Noteer:

Om wat voor een project gaat het?

Wat vind je er allemaal?

Wat vind je van de prijzen?

Wat vind jij? Is dit een passend eerbetoon aan Mozart?

Ja/nee, want:

2)Tja - en dan zijn de Mozarts in Den Haag. Hoe het hun verder vergaat en wat de familie zoal beleeft in Holland? Op http://anemaa.home.xs4all.nl/ges/personen/den_haag_mozart.htm vind je daarover veel informatie. Lees deze door en vul de tabel in:

Optredens en het succes daarvan

- Den Haag

- Andere steden

Contacten met het hof van Oranje

Positief:

Negatief:

Ziektes Nannerl:

Amadeus:

10

Kwaliteit van de artsen:Inkomsten

Waar woonden de Mozarts?

- Eerst in: hotel La Ville de Paris

- Vervolgens in:

- En verder in:

3)In de radioprogrammaserie « De Bedding » (NPO Radio 4) is op 8 september 2012 een special over de reis van de Mozarts naar en hun verblijf in Holland uitgezonden die ook nu nog online te beluisteren is. Presentator Hans Noortman en fluitist en Mozartspecialist Piet Verwijmeren volgen hier de sporen van de familie Mozart: historische info, anecdotes, muziek. Je vindt het programma hier: http://radio.omroep.nl/u/186773/?silverlight=.Beluister het programma en noteer minstens 5 dingen die je nog niet wist over Mozart.

1.

2.

3.

4.

5.

4)Op YouTube vind je alle composities die Mozart in Nederland heeft geschreven. Het gaat om de KV-nummers 6 t/m 32. Het aardigst zijn volgens fluitist Piet Verwijmeren van het Haags Barokgezelschap de nummers 6, 22, 24, 25 en 32.Zoek ze op YouTube (gewoon intikken: Mozart KV 6 enzovoort), verdeel ze onder elkaar, beluister de stukken en stel samen vast, welke ‘Nederlandse’ compositie van Mozart volgens jullie het mooist is.KV-nr. ……………. is het meest geslaagd, want:

11

12

C) Zelf actief worden met Mozart

1) Een postzegel ontwerpen

Bekijk de postzegel hiernaast. Beantwoord daarna de volgende vragen.

a) Is dit een echte postzegel of niet? Ja/nee

b) Hoe kun je dat weten?

………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………

c) Ontwerp nu zelf een Nederlandse postzegel met Mozart, waarop het om Mozart’s tijd in Nederland gaat.

2) Het Mozart-effect? Lees de onderstaande tekst. En doe daarna de volgende opdracht.

Bestaat het Mozart-effect?

Gebleken is ook dat baby’s en kinderen taken beter kunnen onthouden als ze bij het uitvoeren daarvan naar klassieke muziek luisteren. Als kinderen – zelfs voor ze geboren zijn - veel luisteren naar deze muziek zou dat volgens sommige wetenschappers zelfs een gunstige invloed hebben op de ontwikkeling van het kind. Kinderen die veel naar klassieke muziek luisteren zouden beter worden in bijvoorbeeld rekenen. Vooral de herhalingen en de speciale patronen in de muziek zouden daarvoor zorgen. Dat heet het Mozart-effect. Kinderen die niet alleen naar muziek luisteren maar ook zelf muziekles volgen zouden nóg beter gaan leren en redeneren. Ook bij koeien werkt het Mozart-effect. In een stal waar de koeien aan een stuk door muziek van Mozart te horen kregen, gaven ze veel meer melk dan in het Mozartloze tijdperk.

Opdracht:Onderzoek in jouw klas of het Mozart-effect bestaat. Hebben de kinderen in jouw klas die van klassieke muziek (en dus ook Mozart!) houden en/of op muziekles zitten gemiddeld betere cijfers voor rekenen en wiskunde dan de andere kinderen? Bedenk zelf hoe je het ‘onderzoek’ gaat opzetten! De uitkomsten schrijf je hieronder op:

……………………………………………………………………………………………………………………..

……………………………………………………………………………………………………………………..

13

…………………………………………………………………………………………………………………….

3) Mozart-quiz

Op http://triviapark.com/quizzes/mozart/quick.html vind je een snelle online Mozart-quiz. Ben je al een beetje een Mozart-specialist? Dan kun je eventueel ook een langere versie van dezelfde quiz doen. Die vind je hier: http://triviapark.com/quizzes/mozart/q1.html.Doe één van de twee quizzen. Noteer je score en noteer wat je nieuw over Mozart hebt geleerd.

Mijn scoreDingen die nieuw voor me waren

4) Een menuet dansen

Mozart heeft veel menuetten geschreven. Wat is dat eigenlijk, een menuet? Het menuet is een typische 17de-eeuwse barokdans, met kleine passen en nauwkeurig uitgevoerde gebaren. Eigenlijk is het menuet een soort flirten, al gebeurt dat niet zo open.Van alle barokdansen is met name het menuet bekend gebleven binnen de klassieke kamer- en orkestmuziek, dankzij componisten als Haydn en Mozart.

Is het moeilijk om een menuet te dansen?

Om dat te kunnen beoordelen kijken we even naar een filmpje op YouTube waarin een menuet van Händel gedanst wordt: https://www.youtube.com/watch?v=ZrmoCqoF034.

Iets over de voetbewegingen vind je hieronder:

Menuet dansen

Patroon van drie passen en op de vierde tel wijzen met de teen.Beginpositie is wijzen met de teen. Armen zijwaarts gestrekt… Klap: tum, tum, tum, tum, & tum, tum, tum, tum

14

Een duidelijke instructie vind je – indien gewenst - weer op YouTube, in het Duits: https://www.youtube.com/watch?v=fL8U8la72A8. Heel duidelijk!

Opdracht Studeer met de klas een menuet in op muziek van Mozart. (Het beste kun je hier het

Menuetto/Allegretto uit Eine kleine Nachtmusik gebruiken). Op YouTube vind je dit stuk zeker.

Maak hiervan een video-opname. Vertoon de opname op de eerstvolgende ouderavond of iets dergelijks.

Als het lukt dit in ‘Mozart-achtige’ kleding te doen, is dat natuurlijk helemaal fantastisch!

TIP: Als jullie menuet goed gelukt is, kun je het filmpje ervan opsturen of mailen naar de Ambassade van Oostenrijk. Een kleine jury beoordeelt jullie werk. Het meest geslaagde menuet krijgt een leuke prijs. Wat? Dat blijft een verrassing! Doen dus!

Adres: Mail:Ambassade van Oostenrijk daria.bouwman@bmeia.gv.att.a.v. mw. D. Bouwmanvan Alkemadelaan 3422597 AS Den Haag.

15

D) Die Zauberflöte

Die Zauberflöte is – je hebt er al iets over gehoord – één van Mozart’s bekendste en ook nu nog meestgespeelde opera’s. Op de volgende bladzijden vind je over deze opera tal van feiten en bijzonderheden: over de opera en zijn ontstaansgeschiedenis, over zijn belang voor het Nederlandse muziektheater, zelfs over een poppenspel-versie. En daarin verwerkt allerlei reacties en meningen.

De onderdelen D1 en D2 over Mozart’s opera’s in Nederland en een recente Amsterdamse poppenspelversie van zijn Toverfluit zijn voor iedereen goed te doen.

Onderdeel D3 draait om De Zauberflöte en kunstenaars: een tekst over een heel bijzondere opvoering in 2003 in Amsterdam met medewerking van de schilder Karel Appel.

Opdracht 1: Lees de teksten D1 en D2 op je gemak diagonaal door. Onderstreep of – mooier - markeer wat je interessant vindt. Maak vervolgens de bijbehorende opdrachten.

D1 Die Zauberflöte als poppenspel

a) Zou jij naar een Zauberflöte-voorstelling van het Amsterdams Marionetten Theater gaan? Waarom (niet)?

b) Misschien ben je wel eens naar zo’n soort voorstelling geweest! Wat vond je er van?

c) Op de tweede pagina staan reacties van publiek en bedrijven die een voorstelling hebben gezien. Ook een aantal krantenrecensies zijn afgedrukt. Welke redenen worden gegeven voor het succes? Is er ook wel kritiek te vinden? Zo ja – welke?

Redenen voor succes Kritiekpunten

16

D2 Mozart en de Opera in Nederland

Schrijf een korte samenvatting van de tekst. Lees hem eerst nog eens goed door en markeer alles wat per se in je samenvatting moet komen. Gebruik dezelfde tussenkopjes als in de originele tekst.

17

D3 Die Zauberflöte en kunstenaars

Karel Appel en Die Zauberflöte (Amsterdam 2003)

De in tekst D3 besproken Zauberflöte-voorstelling van het Amsterdamse Muziektheater in 2003 baarde behoorlijk wat opzien. Dat kwam o.a. doordat de bekende schilder Karel Appel tekende voor het decorontwerp. Uit een achtergrondtekst vind je hierover de nodige informatie.

1) Lees deze door en vul de onderstaande tabel in.

Info over Karel Appel

Wat is er zo bijzonder aan Karel Appel’s decor?

(minstens 3 punten noemen!)

a)

b)

c)

Hoe verhoudt zich deze Amsterdamse versie tot de originele van Mozart zelf?

Is het decor gemakkelijk te realiseren geweest?

Waarom (niet)?

2) Als je dit zo leest – lijkt je de voorstelling van het Muziektheater leuk? Waarom (niet)?

18

D1 Die Zauberflöte als poppenspel (http://www.marionettentheater.nl/toverfluit.html)

De Toverfluit - W.A. Mozart

Mozarts beroemde opera in een eigen Nederlandse vertaling: een exotisch avontuur, een klassiek verhaal over de strijd tussen goed en kwaad, een sprookje.De Toverfluit is geschikt voor volwassenen en kinderen (vanaf 7 jaar). De voorstelling duurt ca. 2 uur (incl. korte pauze).

Voor de voorstellingen in Amsterdam werd een eigen Nederlandse CD gemaakt.

Mozart schreef Die Zauberflöte niet voor een groot operatheater zoals we dat nu gewend zijn, maar voor een kleiner, intiem theater. Mozart en zijn vriend en tekstschrijver Schikaneder waren gefascineerd door de 'toveropera': een muziektheatergenre dat in de achttiende eeuw werd ontwikkeld door ene Anton Stranitzky. Deze Stranitzky ging de geschiedenis in als de uitvinder van de komische figuur Hanswurst (het personage waar ook Papageno uit De Toverfluit op is gebaseerd), én: hij was directeur van een marionettentheater!In Mozarts eigen 'toveropera' versmolten magische theatereffecten en elementen van poppenspel met elkaar. Een verhaal uit het rijk der verbeelding, onze marionetten op het lijf geschreven...

REACTIES PUBLIEK EN BEDRIJVEN

PUBLIEKItalië: Un piccolo miracolo inaspettato...Spanje: Congratulations! We enjoyed it very much!

PERS

NRC HANDELSBLADMarionetten in fijnzinnige opera van Offenbach[...] Regisseur en ontwerper Hendrik Bonneur

19

Nw Zeeland: I've never seen anything like it in my lifeUSA: WonderfulIerland: This was a first experience for me - a delight and just right for a summer evening. Thank you for adding to my considerable pleasure in this second visit to AmsterdamCanada: I came all the way from Canada to see you...Italië: I'd never expected this... Better than human!Italië: In 36 years I haven't had such a good time!USA: Wonderful. I have not seen such movement in marionettes before. Wow!Amsterdam: Hier moet heel Amsterdam naar toeAmsterdam: Al vier keer gezien - heerlijk!

BEDRIJVEN EN INSTELLINGEN

HITACHI DATA SYSTEMSWij willen u hartelijk bedanken voor uw besloten voorstelling ter gelegenheid van de feestelijke opening van ons nieuwe bedrijfspand. Over de voortreffelijke uitvoering van "Bastien & Bastienne" in Slot Zeist waren onze gasten, zonder uitzondering, zeer lovend.

DE ZEEUW & DE KEIZER ACCOUNTANTSGetuige de vele reacties van de gasten, kan ik u verzekeren dat de besloten voorstelling in het Amsterdams Marionetten Theater met "De Impresario" een groot succes is geworden. De bijzondere ambiance van uw theater, de betovering van de voorstelling en het raffinement van de spelers boeiden zowel de kinderen als de volwassenen.

JUMBO SPELLENDagelijks zijn wij creatief bezig met de ontwikkeling van spellen en puzzels. Daarom leek het ons leuk om eens te genieten van de creativiteit van anderen. Onze dank voor een avond vol enthousiasme en vakmanschap. We hebben genoten!

maakte van de opera Het Luchtkasteel door Jacques Offenbach een even lieflijke als weemoedige en fijnzinnige voorstelling. [...] Het Luchtkasteel is een perfecte opera, waarin alle lijnen uiteindelijk samenkomen. [...] Het gezelschap van Hendrik Bonneur verdient grote bewondering. Het lijkt of in die smederij de tijd stil heeft gestaan; geen moderniteiten, evenmin grootscheepse spektakelshow, maar intiem en tijdloos theater. [...]. Het Luchtkasteel is om van te genieten; het wonder van theater als genre dat de verbeelding aanspreekt is feilloos verwezenlijkt.

IL GIORNALE DI NAPOLIMozart en de overweldigende marionettenNAPELS - Buiten hagelt het, op de hoge delen van de Vomero ligt sneeuw. In het Delle Palme Theater heerst een feestelijke warmte; een kleine triomf voor het marionettentheater uit Amsterdam. Verbroederd door het lange applaus van een publiek dat op andere avonden toch meestal minder talrijk is, hebben we regisseur Hendrik Bonneur en dirigent Menno van Delft herhaaldelijk op het toneel zien terugkeren.[...] Het zeer professionele muzikale ensemble, dat een belangrijke bijdrage aan het geheel leverde, speelde goed en overtuigend. Dit alles leidde tot groot enthousiasme bij het publiek, dat werd ontroerd door scenische details. Deze finesses waren, naast het perfecte poppenspel, iets extra's waardoor het leek alsof de poppen zongen in plaats van de zangers.

LA REPUBLIQUEAfgelopen zaterdagavond was er een schitterende uitvoering te zien van "Bastien & Bastienne" in de grote zaal van het Kasteel te Sully-sur-Loire. Meer dan 600 mensen konden hun uitroepen van bewondering nauwelijks onderdrukken toen het doek openging en ze de levende poppen zagen die aan deze pastorale van Mozart zoveel bekoring gaven. De zeldzame bekoring van deze voorstelling was ontegenzeglijk en de Mozartminnaar kon ten volle genieten van het instrumentaal ensemble en de stemmen van de zangers die de jonge herder, het herderinnetje en de oude, wijze tovenaar vertolkten.(Festival de Sully-sur-Loire)

HET PAROOLMarionetten spelen Mozart menselijk[...]Als Bastien en Bastienne elkaar na tussenkomst van de oude herder Colas weer omhelzen ziet dat er zo lief uit, dat ik er een brok van in mijn keel krijg.

D2 Mozart en de Opera in Nederland - door Heinz Köhnen

http://www.tin.nl/ en http://wiki.theaterencyclopedie.nl/wiki/Theatermuseum

20

Een voorstellingsgeschiedenisDe opera's die Mozart (1756-1791) in zijn Weense jaren (na 1780) schreef, werden spoedig in de Amsterdamse theaters vertoond. Al vóór 1790 nam de Hoogduitsche Toneelsociëteit Die Entführung aus dem Serail in het repertoire op. Die eerste Mozart beviel het publiek zo goed dat spoedig andere titels volgden: Die Zauberflöte, Don Juan en Die Hochzeit des Figaro. De belangstelling voor opera in het algemeen groeide en daarom werd er besloten tot de bouw van een nieuw, voor Amsterdamse begrippen groot theater dat begin 1791 werd geopend. Het telde 519 plaatsen en het stond aan de Amstelstraat. Ter vergelijking: het huidige Muziektheater tegenover die Amstelstraat, dat werd geopend in 1986, telt 1600 plaatsen.

Tentoonstelling:Scene-foto's van verschillende Mozart-opera producties, vanaf de 2e helft van de 20e eeuw tot nu.

Mozart klonk niet alleen in het Duits, maar ook in het Nederlands en zelfs in het Frans. Amsterdam ontwikkelde zich tegen het einde van de achttiende eeuw snel als theaterstad. Aan het Leidseplein stond de Stadsschouwburg, waar gesproken en gezongen toneel in het Nederlands ging. Mozart werd er gekoesterd onder titels als De Schaaking uit het Serail en De Tooverfluit. De theaterkritiek uit die tijd hekelde 'de dwaze tekst' van laatstgenoemd werk en sprak van een 'vod' en een 'moffengedrocht'. Maar de muziek vond men prachtig.Ook het gezelschap van de Franse schouwburg (in het theatergebouw dat nog steeds bestaat als de Kleine Komedie) ontdekte Mozart als kassucces: La flûte enchantée en L'Enlèvement du Sérail waren het populairst. Nóg een gezelschap droeg bij aan de enorme belangstelling: het Joods Hoogduits Toneelgezelschap. Als gastensemble in de nieuwe Hoogduitse Opera trokken de joodse producenten vanaf 1795 volle zalen met de vier hierboven al genoemde topstukken. Een oud affiche geeft aan dat op 29 september 1795 De Tooverfluit tot leven kwam op muziek 'van de beroemde Mozard'.

Een stevig fundament was gelegd voor een rijke opvoeringsgeschiedenis van Mozart’s opera's, vooralsnog in Amsterdam. De muzikale basis werd gevormd door behoorlijke orkesten; dat van de Stadsschouwburg bestond uit zo'n 35 musici, dat van de Hoogduitse Opera telde 28 tot 30 musici. De faam van het muziektheaterleven moet niet gering zijn geweest, want niemand minder dan Louise Lange was tussen 1798 en 1801 verbonden aan de Hoogduitse Opera. Als Aloysia Weber komen we haar tegen in het leven van Mozart. Op haar had Wolfgang zijn zinnen gezet. Niet zij, maar haar jongere zus Constanze werd

21

uiteindelijk Mozart’s bruid. Aloysia was de sopraan met het soepele keeltje ('gelaüfige Gurgel' naar Mozart’s woorden) die in talloze uitvoeringen onder leiding van de componist zong. Het Amsterdamse publiek luisterde dus naar een authentieke Mozart-interpretatie. Haar voordracht aria's als 'Ach, ich liebte' uit 'Die Entführung …' bracht de toehoorders volgens overlevering in vervoering.

Lang teerde Mozart’s succes op de vier bovengenoemde stukken. Pas rond 1820 kwam het tot opvoering van zijn laatste opera La clemenza di Tito (uit 1791), uiteraard in het Duits gezongen en aangekondigd als Titus. Pas in 1824 maakte het Amsterdamse publiek kennis met Così fan tutte. Maar de nieuwe Italianen, Rossini voorop, de opkomende Duits-romantische stukken (zoals Der Freischütz van Carl Maria von Weber) werden Mozart’s komedies met het vrijpostig liefdesbedrog als in Così niet gewaardeerd in de steeds preutser wordende maatschappij.

Tentoonstelling:Kostuum voor Susan Patterson/Lilian Watson als Aspasia in Mitridate, rè di PontoDe Nederlandse Opera, regie Pierre Audi, 1992 Ontwerp Jorge Jara Bruikleen De Nederlandse Opera

In 'Annalen', het naslagwerk over de operagezelschappen in Nederland tussen 1886 en 1995, valt uit de lijsten met opvoeringsdata goed te zien dat pas na 1950 de belangstelling voor Mozart flink stijgt. Van de aanvankelijk zo geliefde Zauberflöte staan tussen 1886 en 1950 slechts negen opvoeringsperiodes vermeld. Don Giovanni (doorgaans Don Juan genoemd) kreeg iets meer opvoeringen. Steeds in het Duits gezongen. Pas in 1926 maakte Nederland kennis met de oorspronkelijke Italiaanse tekst dank zij de befaamde 'Italiaansche Opera'.

De renaissance van Mozart op de Nederlandse planken werd bevorderd door de promotie vanuit Mozart-stad Salzburg met zijn Mozarteum en de

Festspiele. Tussen 1920 en 1940 speelde de Wagnervereeniging hierop in met modeluitvoeringen van ondermeer Don Juan in 1926 en Die Zauberflöte in 1931, waarvoor grote dirigenten werden gecontracteerd als Karl Muck en Bruno Walter en theatervormgever Oskar Strnad. Van belang was ook de groeiende faam van Mozart-opvoeringen door de Weense Staatsopera. Diepe indruk maakte dat gezelschap met zijn gastvoorstellingen in het Holland Festival van 1949 toen zowel Don Giovanni (in het Duits gezongen!), Die Entführung als Le nozze di Figaro werden opgevoerd met topzangers als Elisabeth Schwarzkopf , Irmgard Seefried, Anton Dermota en Erich Kunz. Dè Mozart-dirigenten van toen leidden die voorstellingen: Josef Krips en Karl Böhm.

Geen wonder dat de nog jonge Nederlandsche Opera het Mozart-succes in 1952 oppakte met een eigen Don Giovanni gedirigeerd door Josef Krips, en met Scipio Colombo (titelrol), Erich Kunz (Leporello), Gré Brouwenstijn (Donna Anna) en Greet Koeman (Donna Elvira), meteen gevolgd door Le nozze di Figaro (met Colombo en Brouwenstijn

22

als de Graaf en de Gravin). Daarna kwamen Die Zauberflöte in 1954 (met Josef Krips), en Così in 1955 aan de beurt. Bijna het kwartet aan titels waar Mozart eind achttiende eeuw in Amsterdam een vliegende start mee maakte. Die Entführung moest wachten tot 1960. In de jaren zeventig en tachtig zorgde de Nederlandse Operastichting voor enkele krachtige Mozart-producties in regie van Götz Friedrich; zijn Don Giovanni- met-de-bloedvlek werd legendarisch.

Een opera-seizoen was niet meer compleet zonder Mozart. Het gezelschap dat vanaf 1955 als Opera Forum tot mei 1993 vanuit Enschede werkzaam was, begon het bestaan zelfs met Figaros Hochzeit. In de laatste vijf jaar van haar activiteiten bouwde Opera Forum een Mozart-cyclus op in regie en aankleding van Vittorio Patané. Opvallend was dat daarin ook één van de zogeheten jeugdopera's aan bod kwam, de opera buffa La finta semplice (De geveinsde eenvoud) uit 1769. Dit type luchtige pastorale liefdeskomedies (Mozart schreef ook La finta giardiniera/ De geveinsde tuinierster uit 1775), maar eveneens de strak vormgegeven klassieke drama's (naar de vorm opera seria genoemd) als Mitridate uit 1770 of het herdersspel Il re pastore uit 1775 vonden geen genade in de ogen en oren van de Mozart-kenners. Pas met het aantreden van Pierre Audi als artistiek directeur kwamen bij De Nederlandse Opera Mitridate en Il re pastore in diens regie kortstondig op het speelplan.

In opera is zingen belangrijk. In het Nederlandse Mozart-verhaal blijft het spetterende debuut in 1962 van Cristina Deutekom als Koningin van de Nacht een memorabel moment; de laaiend-erotische Don Giovanni die John Bröcheler zong èn acteerde in 1980 en 1984 zindert nog na. Het expressieve 'Per pietà' door Charlotte Margiono in Così uit de jaren negentig onder leiding van Nikolaus Harnoncourt bevestigt de kwaliteit van Mozart op Nederlandse planken.

Heinz Köhnen.

Copyright © 2002-2003 Theater Instituut Nederland

23

D3 Die Zauberflöte en kunstenaars

De voorstelling van Pierre Audi en Karel Appel - uit een bespreking door Joke van der Weij

(oorspronkelijk op: http://stopera.nl/educatie/PDF/DNO_Zauberflote_0203.pdf;zie ook: http://operaballet.nl/nl/opera/2002-2003/voorstelling/die-zauberfl%C3%B6te)

Deze opera is niet nieuw. Die Zauberflöte ging in 1995 bij De Nederlandse Opera in première en maakte een geweldige indruk: dit leek op geen enkele andere opera: dit was ‘een bewegend schilderij met knaleffecten’. De regie was van Pierre Audi, de artistiek directeur van De Nederlandse Opera; het decor was van de Nederlandse beeldend kunstenaar Karel Appel. Appel is beroemd geworden met de CoBrA groep uit 1948, die hij oprichtte onder andere samen met de schilder Corneille. Zij kregen met hun kleurrijke, naïeve kunstwerken bekendheid over de hele wereld.

Appel en Audi zijn met deze voorstelling heel dicht bij het sprookje gebleven. Hun Zauberflöte is een feest om naar te kijken. Het is een stripverhaalachtige voorstelling met hoge rijdende bergen, een vrolijke stoet van gigantische sprookjesdieren en dansende vogels die in een soort carnavalsoptocht voorbijtrekken.

De drie kleine jongetjes dragen lange vliegeniersjassen en vliegen in speelgoedvliegtuigjes. De drie dames zijn pinnige types met jagershoedjes en rokbroeken. De slang die Tamino bijt is een reusachtig monster met zwaailichten. Knalgele bosnimfen waggelen door het bos. De tuin heeft wellustige bloemkelken met lichtgevende bloemen. Papageno rijdt in een lelijke eend het podium op. De priesterorde en de tempel zijn voorzien van felle heldere kleuren, die doet denken aan het werk van Mondriaan. De priesters en slaven dansen op een ‘oosterse’ manier.

Hoe verschillend hij er ook uitziet: deze Zauberflöte lijkt op de oorspronkelijke uitvoering uit de 18e eeuw: het sprookje wordt dicht bij het libretto uitgevoerd. De grote hoeveelheid changementen doet herinneren aan de Zauberflöte van Mozart en Schikaneder. Zo druk als het hier op het toneel is, zo moet het toen ook geweest zijn. Het is onmogelijk om alles te volgen, zoveel gebeurt er tegelijkertijd!

Deze Mozart-opera is vanwege de verschillende sferen waarin de opeenvolgende scènes zich afspelen, altijd een hele klus geweest voor de decorontwerpers. Want in Die Zauberflöte komen zowel de wereld van het sprookjesachtige volkstheater (met Papageno, Tamino en Pamina) aan bod, als de mysterieuze wereld van Sarastro en het duistere rijk van de Koningin van de Nacht. Bovendien vragen de opeenvolgende scènes ook om snelle

24

decorwisselingen en een creatief gebruik van de toneelmachinerie. Een enorme uitdaging voor vormgevers en decorontwerpers! En niet te vergeten voor de mensen achter het toneel!

Maar om dezelfde redenen en natuurlijk om de mooie, leuke muziek is deze opera altijd heel populair geweest. In de loop van de tijd zijn er dan ook veel verschillende ensceneringen geweest. Toevallig weten we zelfs hoe de allereerste opvoering uit 1791, die van Schikaneder, eruit gezien heeft, want er zijn gravures bewaard gebleven van de decors. Deze Appel-Zauberflöte ziet er heel anders uit, maar de grote afwisseling van sfeer en decors, en ook de plezierige hoeveelheid ‘trucs’ is dezelfde als die van ruim twee eeuwen geleden. En het plezier van het publiek ook! Castmuzikale leiding: Hartmut Haenchenregie: Pierre Audiinstudering regie: Saskia Boddekedecor: Karel Appelkostuums: Jorge Jara en Karel Appelbelichting: Jean Kalmandramaturgie: Klaus Bertischchoreografie: Min Tanakainstudering choreografie: Hisako HorikawaSarastro: Peter RoseTamino: Kurt StreitSprecher: Michael AutenriethErster Priester: Harry PeetersZweiter Priester: Kresimir SpicerKönigin der Nacht: Elena MosucPamina, ihre Tochter: Ofelia SalaErste Dame: Gillian WebsterZweite Dame: Ulrike HelzelDritte Dame: Annette SeiltgenEin altes Weib (Papagena): Machteld BaumansPapageno: Roman TrekelMonostatos, ein Mohr: Ryland DaviesErster geharnischter Mann: Kresimir SpicerZweiter geharnischter Mann: Marek GaszteckiSklaven: Michael Autenrieth, Ruud Kok, Jan MajoorOrkest: Nederlands KamerorkestKoor: Koor van De Nederlandse OperaInstudering: Winfried MaczewskiDe opera wordt in het Duits gezongen en Nederlands boventiteld.De voorstelling duurt circa drie en een half uur, inclusief een pauze.

Meer informatie en een video- en geluidsfragment van Die Zauberflöte kun je vinden op www.dno.nl.

tekst: Joke van der Weij, maart 2003uitgave: Educatieve Dienst Het MuziektheaterWaterlooplein 221011 PG Amsterdamtel. 020-5518134educatie@hmth.nlwww.hetmuziektheater.nl

25