Luisterplek 14...Luisterplek 14 Nijmegen Jan van Hoof Een lessenserie voor leerlingen van de...

Luisterplek 14 NijmegenJan van HoofEen lessenserie voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool en de onderbouw van het voortgezet onderwijs.

Inleiding 3

Lessenserie 4

Luisterverhalen 6

Les1 7

Les2 9

Les3 11

Les4 15

Bijlagen

1: AchtergrondinformatieWOII 18

2: Dilemmatest 22

3: LiteratuurWOII 25

4: AchtergrondinformatiebevrijdingNijmegen 26

5: Achtergrondinformatieluisterfragmenten 27

6: Werkblad1.RouteindevoetsporenvanJanvanHoof 28

7: Antwoordenbijwerkblad1 34

8: MonumentenenonderscheidingenvoorJanvanHoof 36

9: Krantenartikel‘DeheldJanvanHoof’ 37

10: Werkbladfeiten 38

11: Antwoordenbijhetwerkbladfeiten 39

Bronnen 40

Colofon 41

Inhoudsopgave

Inhoudsopgave2

Dezelessenserieisontwikkeldinhetkadervande

LiberationRoute.

DeLiberationRoutevolgthetpaddatde

geallieerdenbewandeldentijdensdebevrijdingvan

Europa.DeroutebegintbijNormandiëenlooptvia

Nijmegen,ArnhemenhetzuidenvandeVeluwe

richtingBerlijn.DeregioArnhem,Nijmegen,Zuid-

VeluwespeeldeaanheteindevandeTweede

Wereldoorlogeenhoofdrolophetwereldtoneel.

De geallieerden startten in september 1944 Operatie Market Garden.Ondanksdathetéénvan

degrootsteluchtlandingsoperatieswasuitde

geschiedenis,isdeoperatieslechtsdeelsgeslaagd.

Nijmegenwerdbevrijd,maarArnhemkondoorde

geallieerdennietwordenbehouden.Ookde

Veluwewachtteeenbarrewinter.Infebruari1945

starttevanuitditgebieddefinalevandebevrijding,

OperationVeritable.Dezeoperatiewasdestartvan

hetgroteRijnlandoffensief,eenveldslagdiepastin

hetrijtjevanStalingrad,NormandiëenBerlijn.

Militairenenburgerswarendedeelnemersinde

onberekenbareoorlogsroulettediedraaideom

overlevenofsterven,omvreugdeenverdriet.

Uiteindelijkwerddevrijheidherwonnen.

VeelplekkeninGelderlandhebbendirecttemaken

methistorischegebeurtenissentijdensdeTweede

Wereldoorlog.Opverschillendeplekkenzijnin

GelderlandlangsdeLiberationRoutegemarkeerde

veldkeien,zogehetenluisterplekkenneergezet.Inde

directeomgevingvandezekeienzijndingengebeurd

diedegeschiedenisvandeomgevingkleuren.Bijde

veldkeiisdoormiddelvaneenhoorspeltehorenwat

éénofmeerderepersonenbijdieplekhebben

meegemaakt.

Omookscholierentelatenbelevenwaterinhun

directeomgevingzichheeftafgespeeldisdeze

lessenseriebijeenaantalluisterverhalenontwikkeld.

Delessenseriebestaatuitvierlessen.Deeerstelesis

eenalgemenelesoverdeTweedeWereldoorlog.De

tweedelesbestaatuiteenbezoekaaneenmuseum

indebuurt,namelijkaanhetAirborneMuseum

‘Hartenstein’inOosterbeek;hetNationaal

Bevrijdingsmuseum1940–1945inGroesbeek;of

Markt12inAalten.Dederdeleszoomtinopéénvan

deluisterplekkenenhandeltoverdatgenewaterin

dedirecteomgevingvandeleerlinggebeurdetijdens

deTweedeWereldoorlog.Devierdelesisfacultatief:

tijdensdezelesmakendeleerlingenn.a.v.de

informatieuitdeafgelopenlesseneenmonument.

Rodedraaddoordevierlesseninhetthema‘Keuzes

maken’.Indeoorloghaddendeburgerstemaken

meteenonbetrouwbareoverheid.Hierdoorwerden

demensenaanhuneigenlotovergelaten.Vanuitdat

perspectiefonderzoekendeleerlingenwatzij

zoudendoenalszevoorverschillendekeuzeskomen

testaan.

Inleiding

Inleiding3

Lessenserie

Lessenserie4

Doelgroep:

Dedoelgroepvanditprojectzijnjongerentussen10en14

jaar.Hetprojectisgeschrevenvoorleerlingenvangroep7

en8vanhetbasisonderwijsenvoordeonderbouwvanhet

voortgezetonderwijs.

Doel:

Dedoelstellingenvanhetprojectzijn:

DeleerlingenkennendehoofdlijnenvanOperatie

MarketGarden.

Deleerlingenmakenkennismetlokaleverhalenoverde

bevrijding.

Deleerlingenervarenhoelastighetisominoorlogstijd

keuzestemaken.

Degeschiedenismethodenrichtenzichophetlandelijke

verhaaloverdeTweedeWereldoorlog.Hetprojectrondde

LiberationRouteverteltzowelhetregionalealshetlokale

oorlogs-ofbevrijdingsverhaal.

Opzet van de lessenserie:

Hetprojectbestaatuitvierlessenenstartmethet

teruggrijpennaarhetlandelijkeverhaaluitde

geschiedenismethode.Tijdensdeeersteleswordtdekennis

vandeleerlingenoverdeTweedeWereldoorlogaande

handvandemethodeopgefrist.Nadezelandelijke

introductiezoomendeleerlingenindevolgendelessen

steedsverderinopdeoorlogsverhalenuithuneigen

omgeving.

Detweedelesbestaatuiteenbezoekaaneenmuseum.In

hetAirborneMuseum‘Hartenstein’,hetNationaal

Bevrijdingsmuseum1940-1945,ofMarkt12makende

leerlingenkennismetderegionalegeschiedenisinde

TweedeWereldoorlog.

Naditbezoekvolgtdederdeleswaarinhetlokale

oorlogsverhaalcentraalstaat.Opdeluisterlocatiesvande

LiberationRoutezijndeplaatselijkeverhalentebeluisteren.

Naafloopvandezeleswetendeleerlingenhoedelokale

geschiedeniszichverhoudttenopzichtevanderegionaleen

landelijkegeschiedenis.

Indevierdelesverwerkendeleerlingendeinformatieuit

devoorafgaandelessenineenontwerpvooreen

oorlogsmonumentwaarinelementenuithetlandelijke,

regionaleen/oflokaleverhaalverbeeldworden.De

leerlingenkunnenzichopdewebsite

www.liberationroute.nlen/ofmeteenbezoekaaneen

plaatselijkoorlogsmonumentlateninspirerendoorhet

bekijkenvanbestaandemonumenten.

Les Focus Onderwerp Lesmateriaal

1:introductie Landelijk TweedeWereldoorlog Lesmethodegeschiedenis/

www.liberationroute.nl

2:museumbezoek Regionaal Debevrijding Educatiemuseum

3:verdieping Lokaal Verhaalbijluisterplek www.liberationroute.nl

4:verwerking Kunstzinnig Monumenten www.liberationroute.nl

Opbouw in schema:

Lessenserie5

Kerndoelen

Delessensluitenaanbijdevolgendekerndoelen:

Mondelinge taalvaardigheid:

1 Deleerlingenlereninformatieteverwervenuit

gesprokentaal.Zelerentevensdieinformatie,

mondelingofschriftelijk,gestructureerdweerte

geven.

2 Deleerlingenlerenzichnaarvormeninhouduitte

drukkenbijhetgevenenvragenvaninformatie,het

uitbrengenvanverslag,hetgevenvanuitleg,het

instruerenenbijhetdiscussiëren.

4 Deleerlingenlereninformatieteachterhalenin

informatieveeninstructieveteksten,waaronder

schema’s,tabellenendigitalebronnen.

6 Deleerlingenlereninformatieenmeningente

ordenenbijhetlezenvanschool-enstudietekstenen

andereinstructieveteksten,enbijsystematisch

geordendebronnen,waaronderdigitalebronnen.


vergelijkenentebeoordeleninverschillendeteksten.


ordenenbijhetschrijvenvaneenbrief,eenverslag,

eenformulierofeenwerkstuk.Zijbestedendaarbij

aandachtaanzinsbouw,correctespelling,eenleesbaar

handschrift,bladspiegel,eventueelbeeldende

elementenenkleur.

9 Deleerlingenkrijgenplezierinhetlezenenschrijven

vanvoorhenbestemdeverhalen,gedichtenen

informatieveteksten.

Oriëntatie op jezelf en de wereld:

51 Deleerlingenlerengebruiktemakenvaneenvoudige

historischebronnenenzelerenaanduidingenvantijd

entijdsindelingtehanteren.

52 Deleerlingenlerenoverkenmerkendeaspectenvan

hetvolgendetijdvak:wereldoorlogenenHolocaust.

53 Deleerlingenlerenoverdebelangrijkehistorische

personenengebeurtenissenuitdeNederlandse

geschiedenisenkunnendievoorbeeldmatigverbinden

metdewereldgeschiedenis.

Kunstzinnige oriëntatie:

54 Deleerlingenlerenbeelden,taal,muziek,spelen

bewegingtegebruiken,omergevoelensen

ervaringenmeeuittedrukkenenomermeete

communiceren.

55 Deleerlingenlerenopeigenwerkendatvananderen

tereflecteren.

56 Deleerlingenverwervenenigekennisoverenkrijgen

waarderingvooraspectenvancultureelerfgoed.

Kosten

Delessenserieisgratistedownloadenvan


Voorhetbezoekaanhetmuseumiswelentreegeld

verschuldigd.

Spreiding lessen:

Deactiviteitenzijndoordeleerkrachtzelfintedelen.

Alleenvoorhetmuseumbezoekdienteenafspraak

gemaaktteworden.

Dat kan met:

AirborneMuseum‘Hartenstein’teOosterbeek

E-mail:[email protected]

Telefoon:026-3337710

NationaalBevrijdingsmuseum1940-1945teGroesbeek:



Markt12teAalten:


Luisterverhalen

Luisterverhalen6

Bijdezelessenseriezijndiverseluisterverhalengeselecteerd.Deverhalenvandieplekkente

beluisterenviadewebsitewww.liberationroute.com.

Degeselecteerdeverhalenkuntuvinden door bij 'Ontdek de geschiedenis' te klikken op 'luisterverhalen’.

Om te zien welke lespakketen er zijn ontwikkelt gaat u naar www.liberationroute.nl/educatie.

Algemene les over de Tweede Wereldoorlog

Les 17

De geschiedenismethode behandelt de Tweede

Wereldoorlog. Een aanvulling hierop is deze les waarin de

vraag centraal staat: Wat zou jij doen?

Duur:

Activiteit1:15minuten

Activiteit2:40minuten

Voorbereiden:

UbehandeltdeTweedeWereldoorlogviade

geschiedenismethode.

UleestdeachtergrondinformatieoverdeTweede

WereldoorloginNederland.Ziebijlage1.

Benodigdheden:

Papierenpen.

Kopieënvandedilemmatest(bijlage2)

Activiteit 1.

UheefthetlandelijkeverhaaloverdeoorloginNederland

aandehandvandegeschiedenismethodebehandeld.Maak

eventueelgebruikvandeel1vanbijlage1naastuw

geschiedenismethode.Nukomtuhieropterug.Bespreek

metdeleerlingenwatzealwetenoverdeTweede

Wereldoorlog.Hiervoormaaktusamenmetdeleerlingen

eenwoordwebenstuurthetgesprekzodatdevolgende

onderwerpenaanbodkomen:Hoekondeoorlog

ontstaan;vanwanneertotwanneerwasdeoorlog;fascisme

vanHitler;Jodenvervolging;hetverzet;deNSB;Slagom

Arnhem(OperatieMarketGarden).

Activiteit 2.

Indezeactiviteitonderzoektumetdeleerlingenderolvan

deoverheidbijdeveiligheidvanburgersenwatjedoetals

jenietmeerbijdieoverheidterechtkunt.Leesvantevoren

deel2vanbijlage1.

Inleiding:

U legt de leerlingen de volgende vraag voor.

1 Jebentopwegnaarhuisenallaat.Jehadjemoeder

beloofdoptijdthuistezijnvoorheteten.Jezieteen

jongetjerennenenstruikelenopdegrond.Hijblijft

liggenenhuilt.

Wat doe je?

a Jestoptenprobeerthetjongetjetehelpen.Danmaar

telaatenmisschieneenbozemoeder.

b Jedenkt:‘ikmagniettelaatkomen’enjefietstdoor.

c Jerentnaarhetdichtstbijzijndehuis,enhooptdat

iemandthuisisomtehelpen.

d Jehebtgeenideewatjezoudoen.

U vraagt:wiekiestervoorantwoorda?Envraagteen

leerlingwaaromdiehiervoorkiest.Ditdoetubijieder

mogelijkantwoord.Bijdekinderendiekiezenvoor

antwoordcbenadruktudatdezekinderenervoorkiezen

omhulptezoeken.

U legt de kinderen een volgende vraag voor:

2 Jelooptopstraat.Jeziethoeeenjongeneenvrouw

omverduwtenhaarhandtasafpakt.Devrouwgilt:

‘Houddedief!Dejongenrentmetdehandtasjouw

kantop.

Wat doe je?

a Jegaatindewegstaanvandedief.

b Jebelthetalarmnummer112.

c Jelooptgauwdeanderekantop.


Les 18

Wederomvraagtuwievoorwelkantwoordkiesten

waarom.Bijantwoordbbenadruktudatdezekinderen

hulpzoekenbijmensendieindienstzijnvanonzeoverheid:

namelijkdepolitie.

Ubespreektmetdeleerlingendatweingevalvannood

hulpkrijgenvanonzeoverheid.Wegaanervanuitdatdie

onswelzalhelpen.Uvraagtdeleerlingenopwelkemanier

deoverheidvoorhetwelzijnvandemensenzorgt.

Danbespreektumetdeleerlingenhoedatvoorde

Nederlanderswasinoorlogstijd.Inoorlogstijdnamende

Duitsersdemachtoverinonsland.DeDuitse

bezettingsmachtbepaaldederegelszonderoverlegmetde

burgers.DeNederlandersmoestenzichsteedsmeer

aanpassenaandatwatdebezetterwilde.Ookalgingdat

tenkostevanhuneigenofandermansveiligheid.Ineens

warengezagdragersnietmeerdemensendiejehielpen,

maarwarenhetmensenvoorwiejebangwas.Hoemoetje

daarmeeomgaan?Demensenreageerdendaarverschillend

op.

Demeestemensenindeoorlogkozennietvooractief

verzettegendeDuitsersenhunanti-joodsemaatregelen.

Bespreekmetdeleerlingenwaarommensendatniet

deden.Erzijnmeerdereredenentebedenken.Zewaren

bangendachtendathettochnietzouuitmakenofzewel

ofnietwatdeden.DeeerstemaatregelendiedeDuitsers

namenwarennognietzoergvoordejoden.Ensommige

maatregelenvondenzewelgoedvoorNederland.Ofze

probeerdenhetlevenvanvoordeoorlogzogoedenzo

kwaadalshetgingvoorttezetten.

Tochwarenerookmensendieophuneigenmanierin

verzetgingen.Mensenpleegdengrotedadenvanverzet

maarookkleine.Erwarenmensendienietreageerdenop

deoproepvanDuitsersomzichtemelden.Erwaren

mensendiestiekemkrantendrukten;ofmensendie

onderdakbodenaanjoden,mensenuithetverzetofaan

jongemannendienietvoordeDuitserswildenwerken.Er

warenverzetsgroepenactief.Eenvoorbeeldvanverzetis

deFebruaristakingin1941toenduizendenmensenhet

werkneerlegdenalsprotesttegendeJodenvervolging.

DezestakingwerddoordeDuitsersmetgeweld

neergeslagen.Alleverzetsdadendedenmensenmetgevaar

vooreigenleven.Waaromzoudendezemensendatgedaan

hebben?

Maarnietiedereenwastegendebezetter.Erwarenook

mensendieervoorkozendebezettertehelpen.Waarom

steundendezemensendebezetter?Ookhierzijnveel

verschillenderedenenvoortebedenken.Demensen

geloofdenbijvoorbeelddatHitlerervoorzoukunnen

zorgendaterminderarmoedeenmeerwerkzouzijn.En

dathetvoorhenbeterzouworden.

Zomaakteiedereenindeoorlogeenanderekeuze.

Kern:

Deleerlingenmakennudedilemmatestuitbijlage2.Door

hetmakenvandedilemmatestgaandeleerlingen

nadenkenoverwatzijzelfinbepaaldesituatieszouden

doen.

Afsluiting:

Ubespreektmetdeleerlingenderesultatenvande

dilemmatest.

Waaromkiestdeéénvoorheteneantwoordendeander

voorwatanders?

Bezoek museum

Les 29

Deze les is facultatief. Om een zo compleet mogelijk beeld

te geven van de Tweede Wereldoorlog bezoekt u met de

leerlingen een museum in de buurt. Hier bekijken de

leerlingen vanuit een regionale invalshoek de

gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het

museumbezoek zoomt in op de regionale gebeurtenissen

en plaatst de gebeurtenissen tijdens de Tweede

Wereldoorlog in hun eigen omgeving in een context en is

daarmee een voorbereiding op les 3 waarin de leerlingen

het verhaal uit hun eigen gemeente leren kennen.

Afhankelijkvanhetonderwerpendelocatievande

luisterplek,kiestdeleerkrachteenmuseumindebuurt.De

oorlogsmuseazijninOosterbeek:AirborneMuseum

‘Hartenstein’;inGroesbeek:hetNationaal

Bevrijdingsmuseum1940-1945;ofinAalten:Markt12.In

iedermuseumiseducatiefmateriaalvanhetmuseum

aanwezig.

Hetmuseumbezoekduurt-zonderdeheenenterugreis-

anderhalfuur.

Voorbereiding:

Museumnaarkeuzeinlichtenoveruwkomst

Vervoerregelen(busofoudersdiewillenrijden)

Wat kunt u verwachten van het bezoek aan het museum?

Het Airborne Museum ‘Hartenstein’ in

Oosterbeek: Koffers vol verhalen

HetAirborneMuseum‘Hartenstein’isgehuisvestinhet

voormalighoofdkwartiervandeBrittentijdensdeSlagom

Arnhem(OperatieMarketGarden).Detentoonstelling

belichtdegebeurtenissenvanseptember1944.Inde

komenverhalentotlevenvanzoweldeBritse,Poolseen

Duitsemilitairen,alsdievandeburgers.Omleerlingenmee

telatenbelevenwatdemensenindietijdmeemaaktenis

hetKoffertjesprojectontwikkeld.Voorditprojectmaaktu

alleengebruikvandelesinhetmuseum.Alsvoorbereiding

behandeltules1indezelesbrief.Enalsvervolgophet

museumbezoekgeeftules3aanuwleerlingen.Vóórhet

museumbezoekontvangtdedocenteenuitgebreide

handleidingvoorindeklas.Daarinvindtulessuggesties

voorzowelvooralsnauwbezoekaanhetmuseumen

beknopteinformatieoverdeSlagomArnhem.Inhet

museumverzorgteenmuseummedewerkereeninteractieve

inleidingoverdeSlagomArnhem.Vervolgensgaande

leerlingenoponderzoekuit.Deleerlingenkrijgenpertwee

eenkoffertjemee.Inelkkoffertjeziteenverhaalvaneen

kindofeenmilitairuit1944,zoekopdrachtenen

aanwijzingen.Dedocentkrijgtinformatiemeeomhet

bezoekindeklasnogeensnatebespreken.

Voor een afspraak neemt u contact op met:

E-mail: [email protected]


Adres:Utrechtseweg232,6862AZ

Oosterbeek

Les 210

Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945:

InhetNationaalBevrijdingsmuseum1944-1945ligtmidden

inhetluchtlandingsgebiedvanseptember1944(Operatie

MarketGarden).Eenschitterendlandschapmetheuvelsen

bossen.Indevastetentoonstellingwordenthema’sover

WOIIendebevrijdingheldereninformatiefbelichtaande

handvanfoto’s,objecten,tekst,diorama’senverschillende

belevingsmomenten.Zozijnerbijvoorbeeldtypischejaren

‘40geuren,filmbeelden,geluidsfragmenten,een

nagebouwdeschuilkeldertijdenseenbombardementende

gereconstrueerdecelvanTitusBrandsma.Eentolerantietest

endilemmaspelnodigenuittotzelfonderzoek.Deleerling

diehetBevrijdingsmuseumbezoekt,staptindetijdvan

toen.Hij/zijhoort,ziet,voeltenruiktdegeschiedenis.Het

museumiseeninspirerendeleeromgeving.Deinhouden

zijntoegesnedenopdegeldendekerndoelenen

eindtermen.Debasisvanelkprogrammaisdevaste

presentatie.Erisruimtevoorkennisoverdracht,actieve

kennisverwervingenerzijninlevingsmomenten.Eengidsof

museumcoachbegeleidtdeschoolbezoeken.Dezeverzorgt

deontvangst,geefteenkorteinleidingentoonteenmooi

introductiefilmpjenaarkeuze.Vervolgensgaande

leerlingenmetdemuseumopdrachtenaandeslag;ze

kunnendaarbijterugvallenopdesteunvandecoach.Inde

Erekoepelkunnendeleerlingenterafsluitingeenwens,

sloganofmeningbedenkenendezeindevrijheidsboom

hangen.

Voor een afspraak neemt u contact op via:

Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945

Telefoonnummer:024-3974404


Adres:Wylerbaan4,6561KRGroesbeek

Markt 12:

IndeTweedeWereldoorlogwasMarkt12eenwoonhuis

vaneengewoneAaltensefamilie.Eenkamerindithuiswas

inbeslaggenomendooreenDuitseOrtskommandant,

terwijlereldersinhuisonderduikersverbleven.De

tentoonstellinginMarkt12laatziendatiederesituatie

mensenvraagtomkeuzestemaken,ongeachtuitwelkland

jekomtofwelkgeloofjehebt:ofjenuNederlanderof

Duitserbent;ofjenuChristenofJoodbent.Inoorlogstijd

wordensommigebevolkingsgroepenvanhunkeuzevrijheid

beroofdenlijkenvooranderendekeuzessomsheel

zwart-wit,maarnietsisminderwaar.InMarkt12duikjein

deverhalenvanverschillendemensendieverschillende

keuzeshebbengemaakt:DuitsersenNederlanders.

Leerlingenonderzoekeningroepjesdeverschillendekeuzes

vanmensen,dieinhetmuseumvoorkomen.Elkgroepje

zoektuitwatéénpersoondeed(welkekeuzehij/zij

maakte),watdeomstandighedenwarendieleiddentot

dezekeuzeenwatdegevolgenwarenvoorhenzelfen

anderen.(www.markt12.nl)

Voor een afspraak neemt u contact op via:

Telefoonnummer:0543-471797

Adres:Markt14,7121CSAalten

Luisterplek

Les 3. Luisterplek11

In deze les staat het lokale Nijmeegse oorlogsverhaal

centraal. Uitgangspunt voor dit lokale verhaal zijn enkele

luisterfragmenten die in Nijmegen te beluisteren zijn. In dit

lokale verhaal speelt Jan van Hoof een belangrijke rol. Jan

van Hoof zat in het verzet en het verhaal gaat dat hij de

Waalbrug redde door de leidingen naar de springladingen,

die door de Duitsers aan de Waalbrug bevestigd waren,

door te knippen.

Delesbestaatuittweeactiviteiten.Tijdensdeeerste

activiteitwordendeleerlingenopschoolvoorbereidopde

tweedeactiviteitindestad.Deleerlingenbeluisterenen

besprekentweefragmentenvandeLiberationRoute.Het

doelvandezeactiviteitisdatdeleerlingen:

nahetbeluisterenvanluisterfragment 16wetenwat

hetbelangvandebruggenoverderivierdeWaalwas

tijdensennadebevrijdingvanNijmegen.

nahetbeluisterenvanluisterfragment 14wetenwe

hoeJanvanHoofdeWaalbrugredde.

Dezekennishelptdeleerlingenbijhetuitvoerenvande

tweedeactiviteit.

DetweedeactiviteitvindtinhetcentrumvanNijmegen

plaats.Deleerlingenlopenen/offietseneenrouteinde

voetsporenvanJanvanHoof.Aandehandvanhetdagboek

vanzijnmoederontdekkendeleerlingenhoeJaneenheld

werd.ZeverplaatsenzichinJanvanHoofendenkenna

overdekeuzesdieJanmaakte.OpdeplekwaarJanvan

Hoofoverleed(hetJorisIvensplein)luisterendeleerlingen

nogmaalsnaarhetluisterfragmentenbesprekenzeofze

JanvanHoofwelofgeenheldvinden.

Doel

DeleerlingenwetenwelkeroldeWaalbrugende

spoorbrugspeeldentijdensennadebevrijdingvan

Nijmegen.

DeleerlingenwetenwelkerolJanvanHoofspeeldebij

debevrijdingvanNijmegen.

DeleerlingenbenoemenwaaromzeJanvanHoofwelof

geenheldvinden.

Werkwijze

Activiteit1–in de klas, klassikaal

Activiteit2–in het centrum van Nijmegen, in groepjes of

tweetallen

Duur

Activiteit1–30minuten

Activiteit2–45minuten(zonderreistijd)


Activiteit 1

Voorbereiding Downloaddeluisterverhalennummer 14 en 16

via de website www.liberationroute.nl. Klik op 'Ontdek de

geschiedenis' en vervolgens op 'luisterplekken'.

Via deze webpagina kunt u het verhaal opzoeken,

beluisteren en in mp3-formaat downloaden. Het bestand is

te vinden bij 'media’. Het verhaal is eveneens te

beluisteren via de app: www.liberationroute.nl/app.

Leesdeachtergrondinformatieoverdebevrijdingvan

Nijmegen(bijlage4)endeluisterfragmenten(bijlage5)

door.

Benodigdheden

LuisterfragmentKikvorsmannen

www.liberationroute.nl -download

luisterfragment 16 ‘Kikvorsmannen’)

LuisterfragmentJanvanHoof

www.liberationroute.nl–download

luisterfragment 14 ‘JanvanHoof’)

Inleiding

Blikmetdeleerlingenterugopdevoorgaandelessen.

DezelesgaatoverwatertijdensdebevrijdinginNijmegen

gebeurde.DeOperatieMarketGardenstartteopzondag17

september1944.Hetdoelvandeoperatiewasomvia

aanvallendoorluchtlandingstroependebruggenoverde

groterivierenenkanaleninhetbezetteNederlandin

handenkrijgen.

Nijmegenwerdop20september1944bevrijd.De

geallieerdenwistenArnhemniettebevrijden.Nijmegen

bleeftotmaart1945frontstad.Inhetcentrumenten

zuidenvandestadzatendegeallieerden.Tennoordenen

inhetoostendeDuitsers.Destadwerdeenhalfjaarlang

bestooktmetDuitsegranatenenbommen.

Activiteit 1a – het belang van de bruggen, luisterfragment

16 ‘Kikvorsmannen’:

Letop:degebeurtenisseninditfragmentvindenplaatsná

degebeurtenisseninhetfragmentoverJanvanHoof!

Leid het luisterfragment in door te vertellen:

HetdoelvanOperatieMarketGardenishetveroverenvan

debruggenoverdegroterivierenenkanalen.De

geallieerdenwillenNederlandvanuithetzuidenveroveren.

Debruggenzijnbelangrijkomdatdegeallieerdenallegrote

rivierenovermoetenstekenomhetnoordenvanNederland

tekunnenbereiken.EénvandegroterivierenisdeWaal.

Ophunwegnaarhetnoordenwillendegeallieerdende

WaaloverstekenbijNijmegen.BijNijmegenzijntwee

bruggenoverdeWaal:despoorbrugendeverkeersbrug

(deWaalbrug).

Op20september1944komendespoorbrugen

verkeersbrugoverdeWaalingeallieerdehanden.Omde

opmarsvandegeallieerdentestoppenproberende

Duitsersdebruggenalsnogopteblazen.

InhetfragmenthoorjehoeDuitsekikvorsmannen(duikers)

indenachtvan28op29septemberbommenprobeerdente

leggenronddepijlersvandespoorbrugendeverkeersbrug

vanNijmegen.Zouhethenlukkenomongezienteblijven

endebruggenuitteschakelen?

Luisternaarfragment 16 –kikvorsmannen

Bespreekhetfragmentklassikaalna.Gebruikdaarbij

onderstaandevragen:

1. Laatdeleerlingenineigenwoordenvertellenwathet

belangvandebruggenoverdeWaalwas.


2. IshetdeDuitsekikvorsmannengeluktdebruggenuitte

schakelen?

De spoorbrug is opgeblazen maar de verkeersbrug is

slechts beschadigd geraakt door de Duitse bommen.

3. Watmaakthetplaatsenvandebommenronddepijlers

zogevaarlijk?

De bommen zelf zijn levensgevaarlijk, ze kunnen

ontploffen. De sterke stroming in de rivier maakt het

gevaarlijker omdat het moeilijk is de bommen onder

controle te houden. Als laatste kunnen de kikvorsmannen

ontdekt en gevangen genomen worden door de vijand,

de geallieerden.

4. Steljevoordathetdekikvorsmannenwelwasgeluktde

Waalbrugopteblazen.Welkegevolgenzoudithebben

gehadvoordegeallieerden?

Activiteit 1b – Jan van Hoof, luisterfragment 14 :

Letop:degebeurtenisseninditfragmentvindenvóórde

gebeurtenisseninhetfragmentoverdekikvorsmannen

plaats!

Leidhetluisterfragmentindoortevertellen:

VoorOperatieMarketGardenwasNijmegeninhandenvan

deDuitsers.Op6juni1944(D-Day)landdendegeallieerden

inNormandië.VanuitNormandiëtrokkendegeallieerden

naarhetnoordenenbevrijddeneensteedsgrotergebied.

DeDuitsetroepeninNijmegenwistendatdegeallieerden

debruggenoverdeWaalnodighaddenomhun

bevrijdingstochtnaarhetnoordenvoorttekunnenzetten.

Hetopblazenvandebruggenwaseenmanieromde

opmarsvandegeallieerdentestoppen.DeDuitsers

bevestigdendaaromspringladingenaandebruggenover

deWaal.DeDuitseveldmaarschalkModelwildedebruggen

gebruikenbijeentegenaanvalendaarommochtende

bruggennietgelijkopgeblazenworden.Aande

springladingenmaaktendeDuitsersleidingenvastzodatde

bommenophetjuistemoment,vaneenafstand,tot

ontploffingkondenwordengebracht.

Inhetverhaaldatwestraksgaanbeluisteren,speeltJanvan

Hoofeenbelangrijkerol.JanvanHoofwaseenNijmeegse

jongenvan22jaardieinhetverzetzat.JanvanHoofwordt

dereddervandeWaalbruggenoemd.Alsjegoedluistert,

weetjewaarom.

Luisternaarfragment 14 –JanvanHoof

Bespreekhetfragmentklassikaalna.Gebruikdaarbij

onderstaandevragen:

1. JanvanHoofwordtdereddervandeWaalbrug

genoemd.WatdeedJanomdebrugteredden?

Het verhaal gaat dat Jan de kabels naar de springladingen

van de Duitsers doorknipte. Niemand heeft Jan dit zien

doen en we weten niet zeker of Jan dit echt gedaan

heeft.

2. Janverteltdegeallieerdendathijdagenlanginzijnkano

opdeWaalzattevissen.Jangingnietvissenomviste

vangen.WelkdoelhadJanwel?

Vanaf de rivier kon Jan de bruggen en de Duitsers in de

gaten houden. Hij schreef op wat hij de Duitsers zag doen

en maakte tekeningen van de situatie rond de bruggen.

3. JanvanHoofmaaktverschillendekeuzes.Geefgevaren

vandekeuzemeteenkleurcodeaan:

Groen–ongevaarlijk

Oranje–gevaarlijk

Rood–levensgevaarlijk

JangaatvissenopdeWaal

Janmaakt’savondsaantekeningeninzijndagboek

Janbrengtzijnaantekeningennaardegeallieerden

JankruiptoverdeWaalbrugenkniptdeleidingendoor

Jangaatalsgidsmetdegeallieerdenmeenaarde

spoorbrug


Activiteit 2 – In de voetsporen van Jan van Hoof, op locatie

Voorbereiding

Downloadhetluisterverhaalnummer 14 via

www.liberationroute.nl.

Klik op 'Ontdek de geschiedenis' en vervolgens op

'luisterplekken'. Via deze webpagina kunt u het verhaal

opzoeken, beluisteren en in mp3-formaat downloaden. Het

bestand is te vinden bij 'media’. Het verhaal is eveneens te

beluisteren via de app: www.liberationroute.nl/app.

Maakvooriedereleerlingeenkopievandewerkblad1

inbijlage6.

Zorgvoordragers(mp3-ofmp4-spelers,cd-spelerof

smartphones)omhetluisterfragmentoplocatiete

kunnenbeluisteren.Indienumetmp3-ofmp4-spelers

werkt:zorgervoordathetluisterfragmentopdespelers

staat.Indienumeteencd-spelerwerkt:zorgvooreen

cdmethetluisterfragment.

Benodigdheden

Kopieënwerkblad1

Geluiddragersmetluisterfragment14

Bijlage7metdeantwoordenbijwerkblad1

Inleiding

VerteldeleerlingendatzeinhetcentrumvanNijmegen

eenroutegaanlopenindevoetsporenvanJanvanHoof.

Ukuntderouteklassikaalofinkleinegroepjesof

tweetallenlatenafleggen.Deomgevingleentzicherniet

voordeinformatieenopdrachtenklassikaaltebespreken.

Wanneeruderouteklassikaalaflegt,ishetdaarom

verstandigdeklasingroepjesoftweetallenoptedelen

zodatdeleerlingenoverdeinformatieenopdrachten

kunnensparren.

Kern:

DeroutestartbijhetHunnerpark.Wanneerumetdefiets

naarhetcentrumgaat,kunnendeleerlingenhunfietsbij

dekioskinhetHunnerparkparkeren.

Ukuntervoorkiezendeleerlingenderoutetelatenlopen.

VanafheteindpuntlopendeleerlingenviadeLange

HezelstraatendeBurchtstraatterugnaarhunfietsbijhet

Hunnerpark.

Ukuntereveneensvoorkiezendeleerlingenhunfietsaan

dehandmeetelatennemenopderoute.Danfietstuvanaf

heteindpuntterugnaarschool.

Afsluiting:

Bespreekterugopschooliniedergevaldelaatstevraagdie

deleerlingenhebbenbeantwoord:

Na zijn dood werd Jan een held. Koningin Wilhelmina gaf

hem de Militaire Willemsorde. Dit is de hoogste militaire

onderscheiding van Nederland. Denk aan wat je hebt

gehoord en gelezen over Jan van Hoof. Heeft Jan het

heldendom en de Willemsorde wat jou betreft verdiend?

Waarom wel of niet?

Deantwoordenopdeoverigevragenvindtuinbijlage7.

Verwerking

Les 4. Verwerking15

Er zijn twee varianten van les 4. De eerste variant, maak

een monument, richt zich op leerlingen van het

basisonderwijs. De leerlingen bekijken en bespreken de

monumenten die na de oorlog ter herinnering aan Jan van

Hoof werden opgericht. Vervolgens ontwerpen de

leerlingen zelf een monument voor Jan van Hoof.

De tweede variant, Jan van Hoof, mythe of werkelijkheid?,

richt zich op leerlingen van het voortgezet onderwijs.

Direct na de oorlog werd Jan van Hoof een held. Zijn

heldendom werd later in twijfel getrokken. De leerlingen

denken na over de betekenis en de waarde van het

heldendom van Jan van Hoof.

Variant 1 – Maak een monument

mo·nu·ment het; o -en 1 iets dat opzettelijk bestemd is om

de herinnering aan iem of iets te bewaren; gedenkteken 2

gebouw, terrein enz., van algemeen belang vanwege

schoonheid, wetenschappelijke waarde enz.

Duur:

60minuten

Benodigdheden:

Kopieënvandemonumentenenonderscheidingenvoor

JanvanHoof(bijlage8)

Knutselmaterialen

Inleiding:

Eenmonumentiseenstandbeeld,gedenksteenof

kunstwerkdieisgemaaktomteherinnerenaaneen

persoonofaaneenbelangrijkegebeurtenis.Ookvanwege

deTweedeWereldoorlogzijnveelmonumentengemaakt.

BijvoorbeeldhetNationaalMonumentopdeDamin

Amsterdamwaarop4meiiederjaardeoorlogsdoden

herdachtworden.Eenonderscheidingkunjekrijgen

wanneerjeietsbijzondershebtgedaan.

LaatdemonumentenenonderscheidingenvoorJanvan

Hoofaandeleerlingenzien.Ditkandoorbijlage8voorde

leerlingentekopiërenofukuntdezebijlageophet

digibordlatenzien.

Dezemonumentenenonderscheidingenzijnnadeoorlog

opgerichtomJanteherdenkenenzijndadenteeren.

Bespreekdemonumentenenonderscheidingen:watishet?

Hoezietheteruit?Denkeensterugaanhetverhaalover

JanvanHoof.WelkmonumentofonderscheidingeertJan

vanHoofenzijndadenhetbest?Waaromkiesjedeze?

Kern:

Deleerlingenmakenzelfeenmonumentofonderscheiding

voorJanvanHoof.

Afsluiting:

Deleerlingenbekijkenelkaarswerkstukken.Deleerkracht

reflecteertmetdeleerlingen:

Waaraankunjeziendatditmonumentofonderscheiding

voorJanvanHoofisopgericht?WatvindtdemakervanJan

vanHoof?Hoeziejeditteruginhetwerkstuk?

Les 4. Verwerking16

Variant 2 – Jan van Hoof, mythe of werkelijkheid?

Doel:

Deleerlingendenkennaoverdebetekenisendewaarde

vanhetheldendomvanJanvanHoof.

Aandehandvaneenfeitenlijstbepalendeleerlingenof

hetwaarschijnlijkisdatJanvanHoofdeWaalbruggered

heeft.

Duur:

45minuten

Benodigdheden:

Kopieënvanhetkrantenartikeluitbijlage9

Kopieënvanhetwerkbladfeitenuitbijlage10

Toelichtingopdefeiten–bijlage11

Inhoud

1. Over heldendom direct na de oorlog

Vertel de leerlingen:

DirectnadeoorlogwerdJanvanHoofeenheld.Hijkreeg

deMilitaireWillemsordevankoninginWilhelmina;er

werdenmonumentenopgericht;scoutinggroepen

noemdenzichnaarhemenerverschenenstukkeninde

krant.

Opdracht 1

Geefdeleerlingeneenkopievanhetkrantenartikeluit

bijlage9.

Ditartikelstondin1946indekrant.Deschrijverbenadrukt

hetheldendomvanJanvanHoof.Deleerlingenlezenhet

artikelenmarkerendezinnenofwoordenwaarinde

schrijverhetheldendomvanJanextrabenadrukt.

Bespreekdeopdrachtklassikaal.Deschrijverbenadrukthet

heldendomvanJanvanHoofonderanderedoor:

Develeuitroeptekensinhetstuk.

Indevierdealinea:‘eenderdapperstekaerelsvan

NeerlandsBinnenlanscheStrijdkrachten’.

Dezevendealinea:‘JanvanHoof!Mijnpengaat….

weergaloosdapperenjongenvanNijmegengunten

gevenwil.’

Inalinea9,halverwegedeeerstekolom:‘Wantvóórhet

jongehoofdzichneeghaddemoedvandezedapperen

jongen…dezeprestatievaneenburgerdenoorlogmet

eenigemaandenhadverkort’.

Inalinea10:‘omtochtotiederenprijsdebrugte

behouden,hadJanvanHoofalondereenmoordend

granaatvuur…vlaktegendenpijleraandoorgesneden.’

Inalinea15:‘ZondaghadJanvanHoofreedszijn

dienstenverrichtbijhetRoodeKruisonderzeer

gevaarlijkeomstandigheden.’

Inalinea15,bovenaandederdekolom:‘Maarwieaan

hetreconstruerengaat,huivertbijdegedachte…om

daarbijhetwegdekdelontendoortesnijden.’

Alinea16:‘Eenonmetelijkemoed,gepaardaaneen

minutieuzevoorbereidingenoriënteringwerdhier

geleverdmeteenvaderlandschhartvolovergaveen

bereidheid.’

Inalinea17:‘toenhijzondag17septembereenkaart

metbelangrijkeaanwijzingenvanNijmegennaar

Groesbeekbracht.’

Inalinea17:‘zijnkeihardenwil:hetvaderlandinhet

moeilijkstetedienen’.

Delaatstealinea:‘Eenkleineopdracht…Eenfier

vaderlanderstrompelt…metdebelooningdereeuwige

aanschouwing.’

Les 4. Verwerking17

Opdracht 2

DirectnadeoorloghaddendeNederlandersbehoefteaan

helden.NaastJanvanHoofwerdenmeermensentotheld

uitgeroepen.

Waaromdenkjedatmensenzo’nbehoeftehaddenaan

helden?

Direct na de oorlog wilden de Nederlanders zo min mogelijk

herinnerd worden aan de nare aspecten van de oorlog.

Daardoor ging veel aandacht uit naar mensen die goede

daden hadden verricht.

Daarnaast waren de helden voorbeelden. Ze hadden

bewonderenswaardige daden verricht. Door de daden van

de helden te eren, liet men zien wat men belangrijk vond.

De meeste Nederlanders hadden zelf geen heldendaden

verricht maar door helden te eren, werd het gevoel dat

mensen hadden bij de oorlog wat positiever.

Opdracht 3

Alleoorlogsheldenhaddentweedingengemeen:ten

eerstehaddenzebewonderenswaardigedadenverrichten

tentweedewarenzeomgekomen.Deverzetsledendieniet

warenomgekomen,zagenzichzelfnietalshelden,tenzij

hetoverhunomgekomenvriendenenmedestrijdersging:

hetheldendomkwampasmetdedood.

Waaromzoujepaseenheldzijnwanneerjebent

omgekomen?Benjehetermeeeensdatiemandeerstdood

moetgaanvoordathijeenheldwordt?

Laatdeleerlingenoverdezevragennadenken.Laatde

leerlingendiscussiërenoverhunmeningen.

Haalhetmartelaarschapaan–mensenstervenvoorhun

geloofofvooreenbepaaldezaak(inditgevalde

bevrijding).

2. Jan van Hoof, mythe of werkelijkheid?

JanvanHoofreddedeWaalbrug.Directnadeoorlogwist

menditzeker.Maar,eenaantaljarenlaterwerdditfeitin

twijfelgetrokken.In1949deedeencommissieonderzoek

naardeveroveringvandeWaalbrug.Deconclusievande

commissiewasdat‘alleseropweesdatJanvanHoofde

brugnietgeredheeft’.

Deeldekopieënvanwerkbladfeiten(bijlage10)uit.

Volgenshetwoordenboek‘VanDale’iseenfeiteen

gebeurtenisofomstandigheidwaarvandewerkelijkheid

vaststaat.Eenfeitisietswatechtgebeurdisenwatjekunt

controleren.

Indelinkerkolomvanditwerkbladstaaneenaantal

gebeurtenissenronddereddingvandeWaalbrug.De

leerlingenlezendezeenbepalenofhetcontroleerbare

feitenzijn.Zezetteneenkruisjeindekolomvanhunkeuze

(controleerbaarfeit/geencontroleerbaarfeit).

Bespreekdeingevuldewerkbladen.Gebruikhierbijde

toelichtinginbijlage11.

Laatdeleerlingenconcluderendatdebewijzenniet

voldoendezijnommetzekerheidtekunnenzeggendatJan

vanHoofdebrugheeftgereddoordeleidingendoorte

knippen.

Laatdeleerlingennogmaalsdelaatstevraagvanderoute

(les3,activiteit2)beantwoorden:

Na zijn dood werd Jan een held. Koningin Wilhelmina gaf

hem de Militaire Willemsorde. Dit is de hoogste militaire

onderscheiding van Nederland. Denk aan wat je hebt

gehoord en gelezen over Jan van Hoof. Heeft Jan het

heldendom en de Willemsorde wat jou betreft verdiend?

Waarom wel of niet?

IsdemeningvandeleerlingenoverJanvanHoof

veranderd?Waaromwelofniet?

Tweede Wereldoorlog

Bijlage 1: Achtergrondinformatie18

Wat er aan vooraf ging

Indejarendertigvande20eeeuwwaserwereldwijdveel

armoede.Dooreeneconomischecrisiswarenveelmensen

werkloosenarm.VooraldemenseninDuitslandhadden

hetzwaarteverduren.OmdatDuitslanddeEerste

Wereldoorloghadverlorenmoesthetlandveelgeld

(herstelbetalingen)betalenaandelandendiedezeoorlog

haddengewonnen.VeelDuitsemensenwarenarm,

werkloosenontevreden.AdolfHitlerwerddeleidervande

Nationaal-SocialistischeDuitseArbeidersPartij(NSDAP).Hij

verteldedeDuitsersdathijvanDuitslandweereenmachtig

landzoumaken.Steedsmeermensengeloofdenhemenzo

werdzijnmachtendemachtvanzijnpartijsteedsgroter.

Hitler aan de macht

In1933kwamAdolfHitlermetdeNSDAPinDuitslandaan

demacht.HitlerwildevanDuitslandhetmachtigsteland

vanEuropamaken.EerstrichttehijzijnpijlenopOostenrijk,

Tsjecho-SlowakijeenPolen,vervolgenswildehijDuitslands

grotetegenstanderinWest-Europauitschakelen:Frankrijk.

IndeaanvalopFrankrijkzoudenookNederlandenBelgië

wordenbezet.VoorHitlerwarennietallemensengelijk.De

NSDAPpropageerdeJodenhaat.HijvondhetArischeof

Germaanserasbeterdanderest.Hijvondbijvoorbeeld

joden,zigeunersenmensenmeteennietblankehuidskleur

minderwaard.

Aanval op Nederland

Opvrijdagochtend10mei1940werdenveelNederlanders

wakkervanhetgebromvanvliegtuigen,ontploffende

bommenenhetgeratelvantanks.Duitsesoldatenwaren

degrensovergetrokken.Deoorlogwasbegonnen.De

NederlandsesoldatenprobeerdendeDuitserstegente

houdenlangsdeverdedigingslinies.Zo’nliniewasde

Grebbelinie,eenwaterliniedielooptvanRhenentot

Spakenburg,tussendeUtrechtseheuvelrugendeVeluwe.

Capitulatie Nederland

HetNederlandselegerwasveeltezwakomdeDuitse

aanvaltekunnenafslaan.DeNederlanderswarennietgoed

voorbereid,zehaddenverouderdmaterieel,terwijlhet

Duitselegerallemaalnieuwenmodernwapentuighadom

meetevechten.NadatdeDuitseluchtmachtop14mei

1940hetcentrumvanRotterdamhadgebombardeerd,en

anderestedenhetzelfdelotwachtte,beslootde

Nederlandselegerleidingtecapituleren.Deregeringende

koninginwarentoenaluitgewekennaarEngeland.

Bezetting Nederland

Aanvankelijkleekdebezettingmeetevallen,maaralsnel

werdduidelijkwatonvrijheidbetekende.Nederlandse

mannenwerdengedwongeninDuitsefabriekentewerken.

Gaandewegwerdenmensenzondervormvanproces

opgesloteningevangenissenenconcentratiekampen.Het

etengingopdebon.‘sAvondsmoestiedereenbinnen

blijvenenderamenverduisteren.Omdatdeaanvoervan

grondstoffeneenprobleemwas,namendeDuitsersalles

meewatvoorhenbruikbaarwas.Omdatzebijvoorbeeld

hetrubbervandefietsbandennodighadden,fietstende

mensenophoutenbanden.Hetbronsvandekerkklokken

gebruiktenzeommunitievantemaken.Hetgeluivan

klokkenhoordejenietmeer.

Jodenvervolging

Vooraljodenwerdenvervolgd.Dejodenkregenalsnelte

makenmetsteedsminderrechten:zemochtennietmeer

overalkomen.ZemoesteneenJodensterdragenzodat

iedereenkonziendatzejodenwaren.Ophun


persoonsbewijswerdeengroteJgestempeld.Zemoesten

bijelkaargaanwoneninbepaaldewijken.DeDuitse

bezettertransporteerdemeerdan100.000joodsemannen,

vrouwenenkindereningoederentreinenvanuitNederland

naarconcentratiekampen,waardemeestenwerden

vermoord.

DeDuitserswerdeninNederlandbijgestaandoorledenvan

deNationaal-SocialistischeBeweging(NSB)dieeen

vergelijkbareideologiehadden,endoormeelopersen

profiteurs.Aandeanderekantstondhetverzet,datvooral

tegenheteindevandeoorlogaanhangkreeg.Hetgrootste

deelvandebevolkingwasanti-Duitsmaarpassief.

De slag om Arnhem

Toenindezomervan1944grotedelenvanFrankrijken

Belgiëbevrijdwaren,begondegeallieerdeopmarsnaarhet

noorden.Hetplanwasominéénkeerallebruggenoverde

groterivierendeMaas,deWaalendeRijnteveroveren,en

dandoortetrekkennaarhetIJsselmeer.Ditplanhadde

codenaam‘OperationMarketGarden’.Opeenzomerse

dag,18september1944,landdenEngelseparachutistenop

deGinkelseheibijEde,enbijWolfhezeenHeelsum.De

sterkeDuitselegermachtdieopdatmomenttoevalligmet

tanksenpantserwagensindebuurtvanArnhemwas,

haddenzenietverwacht.Eenkleinegroepvan

zevenhonderdvijftigsoldaten,onderleidingvanluitenant-

kolonelJohnFrost,bereikteonderlangsdeRijndeRijnbrug.

Omdathulpvandegrondtroepenuitderichtingvan

Nijmegenuitbleef,enderestvandedivisienietverder

kwamdandebuitenwijkenvanArnhem,moestende

mannenvanJohnFrostnavierdagendestrijdopgeven.Ze

gavenzichoveraandeDuitsers.Naenkeledagenhevige

strijdmoestenookdeEngelsen,dienietverderdan

OosterbeekendebuitenwijkenvanArnhemwaren

gekomen,zichovergeven.Zezochten’snachtsoverdeRijn

bijDrieleenveiligheenkomen.OperatieMarketGarden

wasmislukt.

Evacueren

AlsgevolgvandegevechtenvanOperatieMarketGarden

moestendeinwonersindeomtrekvanArnhemhuisen

haardverlaten.DeDuitserswarenbangdatdebevolkingde

geallieerdetroepenzouhelpenensommeerdedebewoners

tevertrekken.Ookwarendezegebiedentegevaarlijkvoor

deburgersomdaterzwaargevochtenwerd.Deinwoners

namenmeewatzemeekondennemen,maarmoestenheel

veelspullenonbeheerdachterlaten.Demensendieboven

deRijnwoonden,gingennaarhetnoorden.Benedende

Rijnwerdendeburgersgeëvacueerddoordegeallieerden.

Hiervertrokkendebewonersnaarhetzuidenvanhetland,

naarbevrijdgebied.

Hongerwinter

HetnoordenenwestenvanNederlandkreegtemakenmet

deHongerwinter.Doorextreemvoedselgebrekverzwakte

debevolkingenkwamenenkeletienduizendenmensenom.

Inmei1945luktehetomderestvanNederlandte

bevrijden.

Vrede

Devredesonderhandelingenwareninhotel‘deWereld’in

Wageningen.Hiertekendeinmei1945deDuitse

commandantdeovergaveinaanwezigheidvanPrins

Bernard.Dewederopbouwkonbeginnen.

Aanvullende informatie les 1, deel 220

Het verzet tegen een onbetrouwbare

overheid in oorlogstijd

DeNederlandseregeringverbleefvanafmei1940inLonden

inballingschap.InNederlandnamendeDuitsersdemacht

overenHitlerbenoemdefunctionarissendiehetbestuur

vanNederlandmoestenleiden.Nederlandmoeststeeds

meergaanlijkenophetDuitslanddatHitlerwenste.

NederlandwerdeigenlijkeenprovincievanDuitsland.Een

vandeeerstemaatregelenwasdatdeklokgelijkwerd

gezetmetdetijdinBerlijn.Dehoogstegezagsdragervan

hetDuitsebestuurinNederland,wasdeOostenrijkse

nationaalsocialistSeyss-Inquart.HijwasRijkscommissarisen

stondrechtstreeksonderHitler.VerderwerdNederlandook

nogbestuurddoor1500bestuursambtenaren.Zijoefenden

toezichtuitengavenbevelendiedoordeNederlandse

ambtenarenmoestenwordenuitgevoerd.

Onder Duits gezag

AanvankelijkwaserweinigverzettegendeDuitse

overheersing.DeNederlandsebevolkinghooptehetleven

vanvoordeoorlogtekunnenvoortzetten.Eninhetbegin

voerdendeDuitsersnogmildemaatregelenin.DeDuitsers

wildendatsteedsmeermensennationaalsocialistisch

werden.Zemaaktenpropagandavoorhet

nationaalsocialismed.m.v.affiches,kranten,radio-

uitzendingenenvoorprogramma’sinbioscopen.DeEerste

endeTweedeKamerwerdenuitgeschakeldenpolitieke

partijenmochtennietmeerbestaan.Gaandeweg

beheerstendeDuitserssteedsmeeronderdelenvande

Nederlandsesamenleving.DepolitiemoestdeDuitse

bezettingsmachtdienen.Derechtspraakkwamsteedsmeer

inhandenvandebezetter.Dooraldezemaatregelen

begonhetverzetvandeNederlanderstegroeien.Met

kleineactieswerdergeprotesteerdenverzetgepleegd

tegendeDuitsers.Erkwamenverzetsblaadjesenstakingen.

Maaroverhetalgemeenginghetdagelijkslevenvande

Nederlandersvrijrustigdoor.Mensengingennaardefilm

endekinderennaarschool.Mensengingendagjesuit,ze

vierdenSinterklaasmetcadeautjesenerwasgenoegte

eten.

Geleidelijk buitensluiten van joden

AlseensluipendgifbegonnendeDuitsersvanafhetbegin

vandeoorlogmetanti-joodsemaatregelen.Relatief‘kleine’

maatregelendieinhetNederlandvantoennauwelijks

opvielen.Alnatweemaandennahetbeginvandeoorlog

mochtendejodennietmeermeewerkenaande

luchtbescherming.Inseptember1940mochten

overheidsdienstengeenjodenmeeraannemen.Vervolgens

moestendejodenzich-zogenaamdvoorhuneigen

veiligheid-latenregisteren.Stapvoorstapwerdendejoden

steedsverdergeïsoleerd.Omdathetzogeleidelijkging,

wektehetweinigreactieopvandeburgers.

Februaristaking 1941

Vanaf1941werdendeanti-joodsemaatregelenvande

Duitsersgrimmiger.InAmsterdamwoondenveeljoden.Als

reactieopeenrazziaindeAmsterdamseJodenwijk,legden

Amsterdamsetrambestuurdersenarbeidersinfebruari1941

hetwerkneer.DezestakingbreiddezichuittotHaarlem,de

ZaanstreekenUtrecht.MetgeweldbrakendeDuitsersdeze

staking.Ervielendodenengewonden.Uitangstvoorhet

geweldgingendemensenweeraanhetwerk.Ervolgden

represaillesvandeDuitsers.Eenaantalmensendiehadden

meegedaanaandestakingwerdendoodgeschotenende

stedendiemeehaddengedaanaandestakingmoesten

hogeboetesbetalen.DeDuitserslietenhunmaskervallen

engingensteedsopenerovertotJodenvervolging.

Aanvullende informatie les 1, deel 221

Groeiend verzet tegen het nieuwe gezag

IndeprovinciewoondenminderjodendanindeRandstad

dushiervielendeanti-joodsemaatregelenminderopen

waseraanvankelijkminderredentotverzet.Vanaf1943,

toenmensenmoestengaanwerkeninDuitsland,

veranderdehetdagelijkslevenvandeNederlanders

drastisch.Steedsmeermensenweigerdenzichaantepassen

aandeoorlogsomstandighedenensamentewerkenmetde

bezetters.Deanti-Duitsestemmingnamtoe.Hoemeerhet

verzetgroeide,hoeharderdeDuitsersreageerden.Ze

gingensteedsstrengercontrolerenenwildensteedsmeer

groeperingenindeNederlandsesamenlevingbeheersen.Zo

moestenkunstenaarslidwordenvandenationaal-

socialistischeKultuurkamer.Deomroeporganisatieswerden

vervangendooréénRijksradio:DeNederlandseOmroep.

AllevakverenigingengingenopinhetNederlandse

Arbeidersfront.DeNSBwerddeenigepolitiekepartijdie

wastoegestaan.

Bijlage 2 - Dilemmatest22

Doe de dilemmatest:

1 Je bent op weg naar school. Je bent een beetje zenuwachtig: je moet zo een spreekbeurt houden.

Vlak voor je rijdt een klein meisje met haar fiets tegen een stilstaande auto. Ze huilt vreselijk, en

haar fiets is kapot.

Wat doe je?

a Jedenkt:‘ikmagniettelaatopschoolkomen’enjefietstdoor.

b Jestoptenprobeerthetmeisjetehelpen.Danmaartelaatopschoolenmisschieneenbozejuf.

c Jerentnaarhetdichtstbijzijndehuis,enhooptdatiemandthuisisomtehelpen.


2 Je loopt door de winkelstraat. Je hoort schreeuwen in de fotozaak en het alarm gaat af. Er rennen

een jongen en een meisje met een dure camera de winkel uit. Ze hollen in jouw richting.

Wat doe je?

a Jeprobeertzotegaanstaandatzenietlangsjekomen.

b Jebelthetalarmnummer112.

c Jezietopeensdatjeveterlosis…


3 Het is 1940, het eerste oorlogsjaar. Je zit in de klas met een joods meisje en de dochter van een

NSB’er. Je kunt het met beiden goed vinden. Je moet een werkstuk maken. Het liefst doe je dat

met beide meisjes. Maar de dochter van de NSB’er wil het joodse meisje er niet bij hebben.

Wat doe je?

a JevindthetbelangrijkgoedemaatjesteblijvenmetdedochtervandeNSB’erenzegttegenhet

joodsemeisjedatzeeenandergroepjemoetzoeken.

b Jebesluitmethetjoodsemeisjesamentewerken.

c Jedenkt:‘mijtelastighoor’,enzoekteenandergroepje.


4 In 1944 is er bijna niets meer te eten in jouw woonplaats. Samen met een vriend probeer je eten bij

elkaar te zoeken bij boeren. De honger is zo groot dat je besluit om alleen naar Groningen te gaan.

Je vriend mag niet van zijn ouders.

Wat doe je?

a Jegaattoch:dehongerisenorm.

b Jebesluitomniettegaan,wantdieoudershebbeneigenlijkwelgelijk.

c Jeprobeerteenanderevriendovertehalenomookmeetegaan.


Bijlage 2 - Dilemmatest23

5 Het is avond en donker buiten. Niemand mag meer op straat zijn. De bel gaat. Je weet dat dit

alleen maar gevaar kan betekenen. Iemand die zich moet verstoppen voor de Duitsers,

bijvoorbeeld.

Wat doe je?

a Jedoetopen,zondererbijnatedenken.Alsiemandhulpnodigheeft,ishijwelkom.

b Jedenktaandegevarenvoorjezelfenjefamilie,enlaatdedeurdicht.

c Jedoetdedeuropeenkiertjeopenenfluistert:‘Gamaarnaardeoverburen’.


6 De Duitsers hebben mensen nodig om in hun fabrieken te werken. Ook jij krijgt een oproep: je

moet je morgen melden.

Wat doe je?

a Jevraagtjebaaseenbriefteschrijvendatjeonmisbaarbent.Datisnietzo,maardanhoefjenu

nognietmee.

b JemeldtjeoptijdbijdeDuitsers.

c Jeduiktonderbijvriendendieergensanderswonen.Maarjeweetdatditgevaarlijkkanzijnvoor

jeouders,broer,zus:misschienwordenzijgestraft.


7 Je loopt op straat en er klinkt afweergeschut. Iedereen duikt een schuilkelder in. Volwassenen

duwen je weg om zelf de kelder in te komen.

Wat doe je?

a Jeholtnaareenandereschuilkelder.

b Jevechtjezelfnaarbinnen:jijwiltookveiligzitten!

c Jeprobeertopstraatergensteschuilenenhoopterhetbestevan.


8 School is er niet meer en je hebt ontzettende honger. Samen met vrienden probeer je eten te

vinden bij boeren. Dan besluiten je vrienden om een broodkar van een bakker om te duwen om zo

broden te pikken.

Wat doe je?

a Jewiltnietmeedoen:stelenkanechtniet!

b Jebesluitomlangsnogmeerboerentegaan.

c Jewiltnietstelen,maardehongeristegroot.


Kijk op het antwoordblad: wat voor type ben jij?

Dilemmatest antwoordblad24

Kijk bij iedere vraag welk antwoord (a, b, c, d) je hebt gegeven.

Heb je meer dan vier keer een d

ingevuld?

Vondjehetzomoeilijk?Ofhadjegeenzinomnate

denken?Tochmaareensdoen–keuzesmakenisheel

belangrijk!Alsjenooitdurfttekiezen,kiesteenander

voorjou.

Heb je 16 punten of minder?

Jehebtwelwatweinigpunten.Jebentergvoorzichtig.

Daarmeehadjeeengrotekansdeoorlogteoverleven.

Maaralsiedereenzowasgeweestalsjij,haddeoorlog

misschienwellangergeduurd.

Heb je 17 – 30 punten?

Jebentvoorzichtigenkiestmeervoorveiligheiddan

avontuur.Jevindtjeeigenfamilieerg

belangrijk.Jedenktgoednavoorjeeenkeuzemaakt

enweegtderisico’stegenelkaaraf.

Maarsomsdurfjeweldappertezijn.

Heb je tussen 31 en 42 punten?

Jebentdapper,maardenktookgoednaoverderisico’s

diejeloopt.Jijwilgraagmensenhelpen,maarhoudtje

ogenopenvoorhetgevaar.Daaromdoejeookwel

eensniets.Mensenzoalsjijwarenheelbelangrijkvoor

hetverzet.

Heb je meer dan 42 punten?

Benjeechtzomoedig?Ofbenjevooralonvoorzichtig?

Jemoetookwelaanjeeigenveiligheiddenken!Jehad

jeindeoorlogvastingezetvooriedereendievervolgd

werd.Maarofjijhetzelfoverleefdzouhebben,ismaar

devraag.

Deze dilemmatest is ontwikkeld door

Vulhieronderpervraagjepuntenin.Vooreend-antwoordkrijgjegeenpunten.

1 a –1punten; b –8punten; c –4punten; d –0punten,dusikheb……punt(en)








Telaljepuntenbijelkaarop:……punten

Telnuhetaantalkeerdatjeantwoorddhebtgegeven:……keer

Wat zegt het antwoord over jou?

literatuur over de Tweede Wereldoorlog

Bijlage 325

Tip:legopeenaandachtstafelindeklasdezeboekenterinzageenkieseenboekalsvoorleesboek.

Achtergrondliteratuur ( zie: http://www.entoen.nu/)

DeDuitseinvalinNederlandenhetbombardementopRotterdam

Verhalenuithetverzet:deovervalinLeeuwarden,Putten,HannieSchaft,Engelandvaarders

DeNSB

DeHongerwinter

DeSlagomArnhem,D-dayendebevrijdinginmei1945

Leesboeken over Tweede Wereldoorlog:

EricHeuvel,Deontdekking(Amsterdam2003);ditstripboekbehandeltopeeninzichtelijkemanierdedilemma’s

vandeNederlandsebevolkinginoorlogstijd

Zwarteconfetti,foto’s,verhalen,gedichtenentekeningenoverdeoorlog(10+)

PaulBiegel,Dekarabijn(8+)

AndréBoesberg,Zwartestad(Rusland,1942)(12+)

HermanvanCampenhout,Pikadon(Hiroshima)(12+)

MirjamElias,Hetverlatenhotel

RegGrant,DeTweedeWereldoorloginEuropa(12+info)

DennisHamley,DeTweedeWereldoorlog(12+info)

EvertHartman,Oorlogzondervrienden(12+)

ElsPelgrom,KinderenvanhetAchtsteWoud(12+)

AlineSax,Mistoverhetstrand(12+)

JanTerlouw,Oorlogswinter(12+)

SandiToksvig,Hitlerskanarie(Denemarken)(9+)

AnkedeVries,Belledonnekamer16(Frankrijk)(12+)

AnnaenWoutWoltz,Postuitdeoorlog(Amsterdam)(12+)

Oorlog40-45.nl.(13+)


Bevrijding Nijmegen

Nijmegen wordt in september 1944 bevrijd gedurende

Operatie Market Garden door de Canadezen, Amerikanen,

Britten en Polen. Vóór die tijd was de stad op 22 februari

1944 al getroffen door een bombardement van de

Amerikanen. Bijna 800 mensen vonden daarbij de dood,

duizenden werden dakloos en de binnenstad werd

grotendeels verwoest.

DegeallieerdenwistenArnhemniettebevrijden.Nijmegen

bleeftotmaart1945frontstadenwerdvrijweldagelijks

bestooktvanafdeoverzijdevandeWaal.Nadebevrijding

inseptember1944vielenermeeroorlogsdodendantijdens

deheleoorlog.Intotaalverloren2200Nijmegenarenhet

levenalsgevolgvanoorlogsgeweld.Daarmeebehoort

Nijmegentotéénvandezwaarstgetroffenstedenvanons

land.

De oversteek

DeOperatieMarketGardenbegonopzondag17september

1944.Hetdoelvandeoperatiewasomviaaanvallendoor

luchtlandingstroependebruggenoverdegroterivierenen

kanaleninhetbezetteNederlandinhandenkrijgen.Zokon

hetgrondlegersneloverdebruggenoprukkennaarde

DuitseindustrieinhetRuhrgebiedendeoorlogwellicht

noginhetzelfdejaarbeëindigen.

Omeendoorbraakteforceren,stakenopwoensdag20

septemberdepara’svanhetU.S.504thParachuteInfantry

Regimentin26canvasbootjesdeWaalover;inhetzichtvan

DuitsemitrailleursachterdedijkenDuitsgeschutopFort

Beneden-Lent.HetDuitsegeschutwerduitgeschakelden

despoorbrugendeverkeersbrugwerdendaarnavantwee

kantenaangevallen.Zijvielenaanheteindevandemiddag

ingeallieerdehanden.Deverliezenonderdepara’swaren

hoog,maarNijmegenwasdankzijhuninzeteindelijk

bevrijd!

Nijmegen verlofstad

NadatNijmegenwasbevrijd,werdNijmegenverlofstad

voordegeallieerdesoldatenaanhetDuitsefront.Zij

werdennaarNijmegengestuurdvoorkleinverlof.Nijmegen

zatmiddenindevuurlinievandestrijdendepartijen.Inhet

centrumentenzuidenvandestadzatendegeallieerdenen

tennoordeneninhetoostendeDuitsers.Destadwerdeen

halfjaarlangbestooktmetDuitsegranatenenbommen.

Ondankshetenormegevaarheersteerookeensfeervan

bevrijdingindestad.Ditvrijheidsgevoelwerdgevierdmet

dansavonden,onderandereinconcertgebouwde

Vereeniging.

Uitangstvooreennieuwegrotegeallieerdeaanval,zette

deDuitselegerleidingop2december1944deBetuwe

onderwater.NietalleenindeBetuwegingendegevechten

naheteindevanOperatieMarketGardendoor,maarookin

hetgebiedbijGroesbeek,dateerderop17september1944

wasbevrijd.Groesbeekwerdfrontplaatsenkwamonder

helsvuurteliggenvanuitKleveenhetDuitseReichswald.In

totaalwerdenuitGroesbeek,Beekenomliggendedorpen

bijna30.000mensengeëvacueerd.

HetRijkvanNijmegenendeBetuwebehoordentotde

zwaarstgetroffendelenvanNederland.InNijmegenzijn

2.200burgerstengevolgevanoorlogshandelingen

omgekomen,warenerduizendendaklozenenteldemen

evenzoveelverwoesteenbeschadigdehuizen.

Bijlage 5: Achtergrondinformatie 27

Luisterfragmenten

Fragment 16 Kikvorsmannen

NadebevrijdingvanNijmegenop20september1944werd

Nijmegenfrontstad.DebruggenoverdeWaalwarenin

handenvandegeallieerden.Ditbetekentnietdatdestrijd

omdebruggengestredenwas.Omtevoorkomendatde

geallieerdenoverdebruggenhetDuitsegebiedaan

kondenvallen,probeerdendeDuitsersalsnogdebruggen

overdeWaalopteblazen.

DitfragmentgaatoverdeDuitsekikvorsmannendiede

opdrachthaddendeNijmeegsebruggenopteblazen.Met

gevaarvooreigenlevenprobeerdenzijinhetnachtelijk

duisterbommenteleggenronddepijlersvandespoorbrug

endeverkeersbrugvanNijmegen.Zouhethenlukkenom

ongezienteblijvenendebruggenuitteschakelen?

Inseptember1944haddendekikvorsmannenvanhet

DuitseMarineEinsatzkommandoMEK65deuiterst

gevaarlijkeopdrachtdeNijmeegsebruggenopteblazen.

Vandetwaalfkikvorsmannendiedetaakhaddenomde

tweebruggenvanNijmegenonklaartemaken,werdener

uiteindelijktiengevangengenomendoordeBritten.Drie

daarvanoverledenaandeverwondingendiezijhadden

opgelopentijdenshunopdracht.Tweeduikersvande

eerstegroep,metdespoorbrugalsdoel,wistenuithanden

vandegeallieerdenteblijven.Inhetsnelstromendewater

vandeWaalwarendemannenelkaarkwijtgeraakt.Rond

zesuur‘smorgenshoordendetweeduikerseenenorme

ontploffing,datwasdespoorbrug.Deduikersontvingen

daarlatereenhogemilitaireonderscheidingvoor.

DeDuitsersdiedeverkeersbrugmoestenopblazenwaren

mindersuccesvol.DestromingvandeWaalwasvoorhente

sterkenzewerdenontdekt.Ondereenspervuur

probeerdenzijnogwanhopigdebommentelatenzinken

enhetontstekingsmechanismeinwerkingtezetten.Het

luktenogwel,maardebommenwarenvollediguitpositie

waardoordebommenslechtsminimaleschadeaanrichtten.

Dekikvorsmannenwarentotaaluitgeputendrevennaar

eenrivierbankwaarzedoordegeallieerdengevangen

genomenwerden.

Fragment 14 Jan van Hoof

MarkanteNijmegenaartijdensdebevrijdingwasJanvan

Hoof(1922–1944).Toendeoorloguitbrak,melddehijzich

directaanbijdeondergrondse.Indezomervan1944was

deopmarsvandegeallieerdenvergevorderd.Omte

voorkomendatdeBrittentedichtbijzoudenkomen,

haddendeDuitsersdebrugoverdeWaalbijNijmegenvan

springladingenvoorzien.Dezebelangrijkebrugmoest

echterbehoudenblijven.Op18september1944gingJan

vanHoof,helemaalalleen,naardebrugtoeom-met

gevaarvooreigenleven-deleidingennaarde

springladingendoorteknippen.Dedagdaaropwerdhij,als

gidsvaneengroepBritteninNijmegen,doordeDuitsers

neergeschoten.

Route in de voetsporen van Jan van Hoof

Bijlage 6: Werkblad 128

5

4

2

1

3

Ga in het Hunnerpark zitten zodat je dit beeld

goed kunt zien. Dit is bij nummer 1 op de

plattegrond.


Ditbeeld,hetverzetsmonument,steltJanvanHoofvoor.Hetbeeldisin1954gemaaktdoor

MariusvanBeek.JeziethoeJanoverdeWaalbrugdestadbinnenkomtlopen.Jandraagteen

vlag.Devlagiseensymboolvoordebevrijding.NadeoorlogisditbeeldgemaaktomJanen

alleanderemensendievoordebevrijdingvanNijmegensneuveldenteeren.

JanvanHoofzatbijdeScouting.Nadeoorloghebbenverschillendescoutinggroepenzich

naarJanvernoemd.DitomdatzeJaneenheldeneenvoorbeeldvonden.Eenvandeze

scoutinggroepenwaseengroepuitRotterdam.Deledenvandezegroepvroegendemoeder

vanJanietsoverhunheldenvoorbeeldtevertellen.DemoedervanJanschreeftoeneen

boek:‘KortelevensschetsvanJanvanHoof’.Debasisvanditboekwashetdagboekdatde

moedervanJantijdensdeoorloghadbijgehouden.

TijdensdeTweedeWereldoorlogkwamenmaarweinigNederlandersinverzet.Demeeste

mensenhieldenzichafzijdigenhooptendatdeoorlogzosnelmogelijkvoorbijzougaan.Jan

waseenvandeweinigemensendiezichactiefverzettentegendeDuitseoverheersing.Alsje

fragmentenuithetboekvandemoedervanJanleest,zuljebegrijpenwaaromJanervoor

koosinverzettekomen.

InhaarboekbeschrijftdemoedervanJanhetkaraktervanJan.Janheefteenaantal

karaktereigenschappendiepassenbijinverzetkomen.Leesmaar:

“Jan volgt het Gymnasium op het Canisius College. Met ups en downs volgt Jan de klassen. Hij

is geen gemakkelijke leerling: kritisch, bazig en hij verzet zich graag tegen allerlei

tuchtmaatregelen. Jan verbergt zijn gevoelens niet. Hij heeft het de leraren niet gemakkelijk

gemaakt.”

“Jan was verkenner. Het avontuurlijke, het zwerven en trekken, helpen en werkjes opknappen

trokken hem aan.”

Vraag 1 Welke karaktereigenschappen van Jan zorgden ervoor dat hij in verzet kwam?

Vraag 2 Welke andere eigenschappen denk je dat je moet hebben om verzetsheld te

kunnen worden?


Op10mei1940vallendeDuitsersNederlandbinnen.DeTweedeWereldoorlogisbegonnen.

Janwastoen17jaaroud.Zijnmoederschrijft:

“Jan is in opstand en onrust. De jongeren verzinnen slimmigheidjes, ze bakken de Moffen

een poets, ze gaan saboteren. Alles wat verboden is – en wat is niet verboden – wordt voor

de jongens een attractie.”

HetverzettegendeDuitsersbegintkleinenonschuldig.VeelNederlanders,waaronderJan,

doendingendieverbodenzijn.Zeluisterenbijvoorbeeldnaarderadio;verspreidenfoto’s

vanhetkoningshuis;zingenspotliedjes;schilderentekstenopstratenenmurenenmaken

grappenoverdeDuitsers.

Janzitopdemiddelbareschoolenzijnouderswetenwaarhijisenwathijdoet.Tochmaken

zezichzorgen.Zijnmoederschrijftinhaardagboek:

“Jan is vol verzet, vol onrust. We moeten Jan alsmaar kalmeren. Op zijn kamer heb ik een

briefje gepunaisd met de woorden: ‘Denk aleer gij doende zijt en doende, denk dan nog.’”

DeregelophetbriefjevandemoedervanJanbetekent‘denkgoednavoordatjeietsdoet,

enalsjeietsdoetblijfdandenken’.

Vraag 3 Denk je dat de moeder van Jan het ermee eens was dat Jan gevaarlijke

dingen deed? Waarom denk je dat?

In1942doetJaneindexamenenhijhaaltzijndiploma.VlakdaarnamoetJanzichmelden

voordearbeidsinzet.HijmoetgaanwerkenvoordeDuitsers.Janmeldtzichnietenduikt

onderinLimburg.Janregelteenvrijstellingvoordearbeidsinzetenkomtterugnaar

Nijmegen.Janziturenopzijnzolderkamer,hijmaaktlangefietstochtenentreinreizen.Soms

komthijdagenlangnietthuis.ZijnouderswetennietwatJanallemaaldoet.

PasnadeoorlogkomendeoudersvanJanerachterwatJanallemaaldeed.Janzatinhet

verzetenverzameldegegevensoverdeDuitsers.Zoalsdeaantekeningendiehijmaaktevan

deDuitsespringladingenaandeWaalbrug.


VlakvoorzijndoodverteltJanzijnmoeder:

“Och moeder, na de oorlog vertel ik u dingen waarvan u de haren te berge zullen rijzen. Nu

nog niet.”

Vraag 4 Jan heeft zijn ouders nooit iets verteld over zijn verzetswerk.

Waarom zou Jan hierover gezwegen hebben?

Vervolg de route.

Steek de Sint Jorisstraat over. Ga links en daarna gelijk rechts. Je bent nu op de Sint

Canisiussingel. Volg de Sint Canisiussingel en ga bij de vierde straat rechtsaf. Dit is de Van

Schevichavenstraat. Stop voor het oude postkantoor (het gebouw waarin nu Albert Heijn

zit, nummer 2 op de plattegrond).

HetverhaalgaatdatJanvanHoofop18september1944deleidingennaarde

springladingenopdeWaalbrugdoorknipte.DeWaalbrugisgeredmaardestadisniet

bevrijd.Degevechtengaandoor.

Op19september1944isJanweerindestadtevinden.Vanafdezeplek,bijhetoude

postkantoor,rijdtJanmeteenverkenningswagenvandeBrittenmeenaardespoorbrug.De

tochtopdeverkenningswagennaardespoorbrugwordtdelaatstekilometervanJanvan

Hoof.

Vraag 5 In het luisterfragment ziet een Britse soldaat Jan op de verkenningswagen

de stad inrijden. Hij zegt: “Wat doet hij nou? Is ie gek geworden? Wie rijdt er

nou met zo’n verkenningswagen die kant uit? De Duitsers zitten nog overal.

Haal die mannen terug!”

Vraag 6 Wat vind jij? Is Jan gek geworden of maakt hij een goede keuze? Waarom

vind je dat?


Vervolg de route.

Ga vanaf het oude postkantoor rechtdoor de Ziekerstraat in. Loop rechtdoor tot het

kruispunt bij de H&M. Dit is nummer 3 op de plattegrond.

AlsJanop19september1944doordestadrijdt,zietNijmegenerheelandersuitdan

vandaag.Op22februari1944ishetcentrumvanNijmegenperongelukgebombardeerd

doorAmerikaansebommenwerpers.Eengrootdeelvanhetcentrumligtinpuin.

Plein1944wastothetbombardementvan1944helemaalgeenplein.Hetstondvolmet

gebouwen.Dwarsoverhetpleinliepeenstraat,deOudeVarkensmarkt.

Vraag 7 Stel je voor dat dit kruispunt er vandaag zo uitzag als op de foto. Zou je je

veilig voelen? Waarom wel of niet?

Loop rechtdoor Plein 1944 op. Blijf halverwege het plein staan.

Vraag 8 Kijk eens om je heen. Welke gebouwen stonden er in 1944 al? Welke

gebouwen zijn later gebouwd?

Je hoeft het antwoord niet op te schrijven.

Op deze foto zie je hoe deze plek

er na 22 februari 1944 uitzag.

Herkomst foto – Regionaal Archief Nijmegen


Vervolg de route.

Ga rechtdoor over Plein 1944. Ga over het zebrapad bij het busstation en loop de straat

Doddendaal in.

Ga aan het eind van de weg met de bocht naar rechts. Je bent nu in de Parkweg. Aan je

linkerhand zie je het Kronenburgerpark. Volg de Parkweg langs het park. De straat komt uit

op het Joris Ivensplein.

Aan je linkerhand zie je de viskraam. Achter de viskraam ligt de luisterkei van de Liberation

Route. Ga naar de luisterkei. Dit is nummer 4 op de plattegrond.

OpditpleinwerdJanvanHoofdoodgeschoten.Luisternaarluisterfragment16 overJan

vanHoof.

SteeknahetluisterenbijhetzebrapaddestraatovernaarhetJorisIvensplein.Aanje

linkerhandziejeeenverhogingmetdrietreden.Gadeverhogingop.Opdeverhogingligtde

gedenktegelvanJanvanHoof.

Vraag 9 Na zijn dood werd Jan een held. Koningin Wilhelmina gaf hem de Militaire

Willemsorde. Dit is de hoogste militaire onderscheiding van Nederland. Denk

aan wat je hebt gehoord en gelezen over Jan van Hoof. Heeft Jan het

heldendom en de Willemsorde wat jou betreft verdiend? Waarom wel of niet?

Dit is het eind van de route.

Bijlage 7: Antwoorden bij werkblad 134

Werkblad 1

Vraag 1 Welke karaktereigenschappen van Jan zorgden ervoor dat hij in verzet

kwam?

Jan is kritisch en hij verzet zich graag. Jan verbergt zijn gevoelens niet. Jan is

avontuurlijk en hij helpt mensen graag.

Welke andere eigenschappen denk je dat je moet hebben om verzetsheld te

kunnen worden?

Je moet niet bang zijn, je moet lef hebben of dapper zijn, je moet geheimen

kunnen bewaren, ...

Vraag 2 Denk je dat de moeder van Jan het ermee eens was dat Jan gevaarlijke

dingen deed? Waarom denk je dat?

Waarschijnlijk was de moeder van Jan het eens met de dingen die Jan deed.

Ze maakte zich veel zorgen om Jan maar ze verbood hem niet de dingen te

doen die hij deed. Ze vroeg hem, onder andere met het briefje, voorzichtig te

zijn.

Vraag 3 Jan heeft zijn ouders nooit iets verteld over zijn verzetswerk. Waarom zou

Jan hierover gezwegen hebben?

Door niets te vertellen beschermde Jan zijn ouders. Zo lang zijn ouders niet

wisten wat hij deed konden ze daar niets over doorvertellen. Het was

daardoor voor de Duitsers niet interessant om zijn ouders op te pakken en te

verhoren.

Vraag 4 In het luisterfragment ziet een Britse soldaat Jan op de verkenningswagen

de stad inrijden. Hij zegt: “Wat doet hij nou? Is ie gek geworden? Wie rijdt er

nou met zo’n verkenningswagen die kant uit? De Duitsers zitten nog overal.

Haal die mannen terug!”

Vraag 5 Wat vind jij? Is Jan gek geworden of maakt hij een goede keuze? Waarom

vind je dat?

Eigen mening van de leerlingen.

Bijlage 7: Antwoorden bij werkblad 135

Vraag 6 Stel je voor dat dit kruispunt er vandaag zo uitzag als op de foto. Zou je je

veilig voelen? Waarom wel of niet?


Vraag 7 Kijk eens om je heen. Welke gebouwen stonden er in 1944 al? Welke

gebouwen zijn later gebouwd?

Alle gebouwen rond plein 1944 zijn na de oorlog gebouwd.

Vraag 8 Na zijn dood werd Jan een held. Koningin Wilhelmina gaf hem de Militaire

Willemsorde. Dit is de hoogste militaire onderscheiding van Nederland.

Denk aan wat je hebt gehoord en gelezen over Jan van Hoof. Heeft Jan het

heldendom en de Willemsorde wat jou betreft verdiend? Waarom wel of

niet?


Bijlage 836

Monumenten en onderscheidingen voor Jan van Hoof

Bijlage 937

Krantenartikel ‘De held Jan van Hoof’Artikel uit de Gelderlander van 7 juli 1945 – Regionaal Archief Nijmegen

Bijlage 1038

Werkblad feiten

Gebeurtenis Controleerbaar Feit Geen controleerbaar feit

Voor18september1944zegtJantegenzijnbroer:

“DeWaalbrug,datismijntaak.Dieredik.”

MededankzijdeaantekeningendieJanvanuitzijnbootop

deWaalmaakte,weetdeverzetsgroepopwelkeplekken

despringladingenaandeWaalbrugzitten.

Zonderdatiemandhetziet,kruiptJanvanHoofop

18september1944deWaalbrugopomdeleidingennaar

despringladingendoorteknippen.

Op18september1944gaatJannaarhuisenzegttegenzijn

ouders:“Debrugisgered.”

JanverteltsergeantBerrywaarhetontstekingsmechanisme

vandespoorbrugtevindenis.

SergeantBerryneemtJanalsgidsmeeopzijnverkennings-

wagen.JanleidtdeverkenningswagennaardeNieuwe

Markt.

DeverkenningswagenrijdtopeenDuitsantitankgeschuten

vliegtinbrand.Jan,sergeantBerryendechauffeurworden

doorDuitsesoldatendoodgeschoten.

Jan,sergeantBerryendechauffeurwordenbegraveninhet

Kronenburgerpark.

Bijlage 1139

Antwoorden bij werkblad feiten

Gebeurtenis

Voor18september1944zegtJantegenzijnbroer:“DeWaalbrug,datismijntaak.Dieredik.”

Ditisniettecontroleren.BovendienwetenwenietofJanmetdezeuitspraakbedoeldedathijdeleidingendoorwildeknippen.DezeuitspraakisgeenbewijsvanhetreddenvandebrugdoorJanvanHoof.

MededankzijdeaantekeningendieJanvanuitzijnbootopdeWaalmaakte,weetdeverzetsgroepopwelkeplekkendespringladingenaandeWaalbrugzitten.

Ditisdeelstecontroleren.Erisééndocument(eenplat-tegrond)bewaardgeblevenwaarJanvanHoofaanmeeheeftgewerkt.OpdeplattegrondziejedesituatierondhetValkhof.DezeplattegrondbewijstdatJanvanHoofenzijnverzetsgroepoverinformatiebeschiktenoverdesituatierondhetValkhof(waaronderdevoetvandeWaalbrug).

WewetennietofdezeplattegrondtotstandisgekomenmetbehulpvaninformatiedieJanvanuitzijnbootverzamelde.

Zonderdatiemandhetziet,kruiptJanvanHoofop18september1944deWaalbrugopomdeleidingennaardespringladingendoorteknippen.

Ditisniettecontroleren.NiemandheeftditziengebeurenenJanheeftnooitiemandvertelddathijdeleidingendoorgekniptheeft.

Op18september1944gaatJannaarhuisenzegttegenzijnouders:“Debrugisgered.”

Ditisniettecontroleren.AlshetzoisdatJandezeuitspraakheeftgedaan,wetenwenietwathijmetdeuitspraakgedoelde.Heefthijdebrugzelfgered?Opwelkemanier?DaarzegtJannietsover.DezeuitspraakisgeenbewijsvanhetreddenvandebrugdoorJanvanHoof.

JanverteltsergeantBerrywaarhetontstekingsmecha-nismevandespoorbrugtevindenis.

Ditisniettecontroleren.NietlangnaditmomentkomenzowelJanalssergeantBerryomhetleven.Wekun-nendaardoornietachterhalenwatdetweemannenbesprokenhebben.

SergeantBerryneemtJanalsgidsmeeopzijnverken-ningswagen.JanleidtdeverkenningswagennaardeNieuweMarkt.

Ditisniettecontroleren.WewetennietofsergeantBerryJangevraagdheeftmeeterijdenalsgidsofdatJanopdewagenisgesprongen.Welwetenwedattochtvandewa-genopdeNieuweMarkteindigde–ditbetekentechternietdatJandewagennaardeNieuweMarktleidde.

DeverkenningswagenrijdtopeenDuitsantitankgeschutenvliegtinbrand.Jan,sergeantBerryendechauffeurwordendoorDuitsesoldatendoodgeschoten.

Ditistecontroleren.Erisééngetuigedieverslagheeftgedaanvanhetverongelukkenvandeverkenningswagen.Ditverslagisvastgelegd.Inhoeverrehetverslagvandezeenegetuigebetrouwbaaris,wetenweniet.

Jan,sergeantBerryendechauffeurwordenbegraveninhetKronenburgerpark.

Ditistecontroleren.Enkeledagenna19september1944zijndemannenopgegravenengeïdentificeerd.IneenoverlijdensakteishetoverlijdenvanJanvanHoofvastgelegd.

Bronnen 40

Artikelen:

Artikel‘JanvanHoofwasgeenheld.Maarlaatheminhetopenbaarbestaan’vanLennertSavenije

uithettijdschriftExTempore(2011).

Artikel‘DeheldJanvanHoof’-deGelderlander,7juli1945(vanRegionaalArchiefNijmegen).

Boeken:

‘JanvanHoof:kortelevensschets’–R.E.vanHoof–Herfkens,1945.

Websites:

canonvanNederland

www.wikipedia.nl

www.februaristaking.nl

http://www.geheugenvanplanzuid.nl/tijdtijn/razzia’s2.htm

www.nijmegen.nl


www.wikipedia.nl

www.entoen.nu-decanonvanNederland

www.noviomagus.nl–artikelHennyMeijer(‘De“ReddervandeWaalbrug”vonddedood’)

Afbeeldingen:

FotoPlein’44–RegionaalArchiefNijmegen

JannekeBonekamp

Overig:

Dilemmatest–Anno

Met dank aan:

FrankvandenBergh–NationaalBevrijdingsmuseum1944-1945,Groesbeek

JenniferLaarman–RegionaalArchiefNijmegen

Colofon41

Dit is een uitgave van:

Stichting Liberation Route Europe

Postbus156

6660ADElst


Ontwikkeling en samenstelling:

EDU-ART:

MaudHeldens

JannekeBonekamp

BenBregman

ElsebethHoeven

Vormgeving:

GiesbersCommunicatiegroep,Velp

Met medewerking van:

GeldersOverijsselsBureauvoorToerisme

RegionaalBureauvoorToerismeArnhemNijmegen

VeluwsBureauvoorToerisme

AirborneMuseum‘Hartenstein’

NationaalBevrijdingsmuseum1944-1945

EDU-ART

Zeelandsingel40

6845BHArnhem

Postbus301000

6803ACArnhem

www.edu-art.eu

DeLiberationRouteismedemogelijkgemaaktdoorbijdragen

vandeProvincieGelderlandengemeenteninGelderland,

UtrechtenNoordLimburg.

©2011EDU-ART/StichtingLiberationRouteEurope

Luisterplek 14...Luisterplek 14 Nijmegen Jan van Hoof Een lessenserie voor leerlingen van de...

Documents

Transcript of Luisterplek 14...Luisterplek 14 Nijmegen Jan van Hoof Een lessenserie voor leerlingen van de...