Giotto, Arenakapel in Padua

Emelien Dieleman Kiki DingemansSusanne van der Heijden

Enrico Scrovegni liet de Arenakapel bouwen naast zijn paleis. Hij was een particulier opdrachtgever. Hij zei dat hij de kapel liet bouwen ter ere van de maagd Maria, moeder van God. En ook om de stad en gemeente van Padua te eren en te verfraaien. Een andere goede reden voor de bouw van deze kapel was de eer van zijn familie. De vader van Enrico leende geld uit tegen een onredelijk hoge rente. Hij maakte zich schuldig aan de zonde van onrecht. Enrico liet de kapel versieren met verhalen uit het evangelie om zo zijn vaders zonden uit te wissen.

Giotto di Bondone (ca. 1267-1337) heeft de gehele binnenkant van de Arena kapel in Padua beschilderd in frescostijl. De kapel is gebouwd naast een Romeinse Arena, vandaar dat het de naam Arenakapel heeft gekregen. Giotto was klaar met schilderen in 1305. Deze fresco’s worden als een keerpunt in de westerse kunst en het mecenaat (het met geld ondersteunen van de kunst) gezien. Dit word gezegd omdat de figuren van Giotto er levendig uitzagen met levendige uitdrukkingen, en omdat hij bezig was met het perspectief en gebruik maakte van schaduw en donkere en lichte vlakken. De figuren die hij schilderde hebben nog wel Romaanse trekjes en de verhoudingen kloppen ook nog niet helemaal.

In de fresco van het laatste oordeel is Scrovegni geschilderd die een model van de Arena-kapel aan Maria aanbiedt. Op de rest van de wanden zijn drie zones met figuratieve schilderingen, taferelen uit het leven van de Maagd en van Christus. Daaronder is een rand met afzonderlijke figuren van de deugden en ondeugden in tinten zwart/wit. In deze rand is de zonde hebzucht (die meestal beschouwd word als de zonden van rijkaards) weggelaten. In de plaats hiervan is de zonde afgunst(beschouwd als zonde van de armen) geschilderd. De fresco’s voldoen aan de eisen die van bisschop Sicardo (ca. 1155-1215). Hij heeft in een verhandeling over de liturgie geschreven dat voorstellingen niet alleen passend dienen te zijn als decoratie voor een kerk, maar dat het ook de leken moest herinneren aan ‘voorbije zaken (verhalen en visioenen) en hun geest moest richten op de zaken van het heden (deugden en ondeugden) en op die van de toekomst (straf en beloning).

De monniken die in Padua leefden vonden het niks de overdadige kapel die Enrico liet bouwen. In een brief die de monniken schreven beklagen ze zich over de kapel. Volgens de monniken straalt de kerk die in de zo genoemde arena gebouwd is te veel pracht en praal uit. Hij is niet gebouwd voor lof, eer en glorie van God. Volgens de monniken heeft Scrovegni de kerk gebouwd voor zijn eigen praal, ijdelheid en rijkdom. Ook zeggen ze dat Scrovegni toezegging had gekregen van de bisschop van Padua om een kerkje te bouwen zonder nadeel voor de rechten van anderen bijna in de wijze van een oratorium voor zichzelf, voor zijn moeder en zijn familie. Ook mochten andere mensen deze kerk niet bezoeken. En daar heeft hij volgens de monniken niet aan voldaan.

De wanden van de Arena kapel zijn helemaal bedekt met fresco’s. Alles wat te zien is in de kapel is geschilderd. Giotto past in de meeste van deze fresco’s de bekendste stijl toe. De al fresco stijl (natte fresco), dit is het schilderen in natte kalk. Alleen werden hierdoor de blauwe delen van de fresco’s niet zo blauw als dat Enrico Scrovegni ze wilde hebben. Blauw was in die tijd erg duur en Enrico wilde niet dat de heldere blauwe kleur verloren ging door het te mixen met kalk. Dus paste Giotto hier de a secco fresco(droge fresco) stijl toe. Zodat de blauwe delen van de fresco’s ook echt blauw waren. Dit is tegenwoordig terug te zien aan de vervaagde blauwe delen van de schilderingen.

Het plafond van de kapel is kobalt blauw met sterren en afbeeldingen van Jezus, Maria en vele andere heiligen. De indeling van de fresco’s is een georganiseerde spiraal die door heel de arena kapel loopt. De afbeelding hieronder laat zien hoe de kapel is ingedeeld. De gele vlakken zijn het leven en de passie van Christus, De groene vlakken laten het leven van Maria zien. De roze vlakken zijn het leven van Joachim en Anna, de ouders van Maria. En de blauwe vlakken onderaan zijn fresco’s van de zeven deugden en zonden. Giotto heeft de fresco’s in de kapel met de kijkrichting mee geschilderd. De kijkrichting is van links naar rechts omdat we ook zo lezen. Hij heeft dit niet alleen gedaan door rechts te beginnen maar ook door wat hij in de afbeelding heeft geschilderd en hoe hij het erin heeft geschilderd.

Detail plafond, arena kapel Giotto

De passie van christus (het lijden van Jezus)

De laatste rij met fresco’s beelden het einde van Christus’ leven uit. De afbeeldingen op de fresco’s aan de rechterkant van de kapel vertellen de verhalen: het verraad van Judas, de kruisiging, Jezus van het kruis afhalen en het rouwen over Jezus met het klaaglied van Maria. Aan de linkerkant zien we afbeeldingen van: Jezus die opstaat uit de dood en zijn graf verlaat, ook wel de verrijzenis genoemd. Jezus die naar zijn vader God in de hemel gaat, hemelvaart. En als laatste de heilige geest die neerdaalt op de apostelen, Pinksteren.

Het verhaal rechts in de kapel begint met de arrestatie van Jezus, beter bekend als de kus van Judas. Judas was een van de apostelen van Jezus die het dichts bij hem stond. Hij verraadde Jezus aan de Romeinen voor geld. Dit is een verschrikkelijk verraad niet alleen omdat Jezus Judas het meest vertrouwde maar ook omdat Judas hem verraad met een kus. In deze afbeelding is de omhelzing en de kus het belangrijkst. Dat kan je zien aan de manier waarop Judas zijn arm en mantel rond Jezus slaat. In veel afbeeldingen in de kapel zien we Jezus van links naar rechts bewegen. Ook in deze afbeelding is dit te zien maar hier hindert Judas hem, hij houdt hem tegen dit laat een echte arrestatie zien. In deze afbeelding is Jezus in een zij aanzicht geschilderd hierdoor kijken Judas en Jezus elkaar

aan. Als we naar de rest van de afbeelding kijken is er veel geweld te zien dit komt omdat de helft van het schilderij gevuld is met staken, speren en fakkels. Deze zijn kris kras door elkaar geschilderd waardoor ons oog naar Jezus en Judas word getrokken. Ook komt dit doordat Giotto veel helmen heeft geschilderd zodat het lijkt alsof er heel veel mensen aanwezig zijn. In de afbeelding staat er ook een figuur met de rug naar ons toe, hier kunnen we ons mee identificeren omdat hij naar het schouwspel kijkt net als wij.

Als we naar de andere kant van de kapel gaan dan zien we hier de fresco’s van Jezus aan het kruis tot en met het neerdalen van de heilige geest

op de apostelen. De eerste afbeelding die we zien is Jezus zijn kruisiging met aan zijn voeten Maria Magdalena. Links in de afbeelding zien we zijn moeder Maria die diepbedroefd is. En boven zien we engelen “vliegen”. Aan de rechterkant zien we een huilende menigte. Na deze afbeelding komt een fresco van de bewening van Christus. Dit wordt beschouwd als een van de beroemdste en trieste afbeeldingen in de hele kapel.

Kus van Judas, Giotto ca. 1305

Kruisiging van Jezus, Giotto ca. 1303-05

We zien in deze fresco Maria die haar zoon Jezus vasthoudt nadat hij van het kruis af gehaald is. Deze afbeelding doet denken aan een andere afbeelding die te zien is in de kapel. De afbeelding van Maria die beminnend naar haar baby zoon kijkt. Nu zien we een Maria die diepbedroefd naar haar overleden zoon kijkt. Ze zit voorover gebogen met haar armen rond hem geslagen alsof ze aan het smeken is dat hij wakker moet worden. Dit is een verwijzing naar de opstanding van Jezus. In de afbeelding staan de mensen centraal en heeft Giotto de achtergrond eenvoudig gehouden. De meest belangrijkste persoon in de afbeelding Jezus heeft Giotto meer naar links afgebeeld. En de rots die op de achtergrond te zien is zorgt ervoor dat onze blik naar de hoofden van Maria en Jezus worden getrokken. De boom die we rechts in de achtergrond zien heeft ook te maken met de opstanding van Jezus. De boom lijkt dood, maar het kan ook zijn dat de boom nieuwe blaadjes aan het groeien is, wat kan duiden op de opstanding van Jezus. Aan de voeten van Jezus zit Maria Magdalena, dit omdat ze de voeten van Jezus al eens heeft gewassen. Ook in deze fresco zorgt Giotto ervoor dat we ons kunnen identificeren met de figuren, en ons hierdoor meetrekken in het schilderij. Dit zijn de twee figuren die met hun rug naar ons toe zitten aan de linkerkant. Ze kijken beide met hun gezicht naar Jezus en Maria net zoals wij doen. Ook omlijsten ze het tafereel samen met de figuren op de achtergrond. Hierdoor word ons oog nog meer naar het meest trieste deel van de fresco getrokken. Bovenin het schilderij heeft Giotto engelen geverfd die ervoor zorgen dat er meer ruimte word gecreëerd. Ook de engelen zijn in rouw ze huilen, scheuren hun kleren kapot. Net als de mensen op de afbeelding laten ze hun verdriet op verschillende manieren zien.

Bewening van Christus, Giotto ca. 1303-05

Geboorte van Christus, Giotto ca. 1303-05

Wederopstanding van Christus, Giotto ca. 1303-05

Als we een afbeelding verder gaan dan zien we dat de berg van de bewening verder loopt in deze afbeelding. Het doorlopen van de berg in deze afbeelding zorgt er voor dat er een zichtbaar verband is tussen het rouwen en de wederopstanding van Jezus. In deze afbeelding zien we Maria Magdalena die Jezus niet mag aanraken (noli me tangere) na zijn wederopstanding.

Tussen de fresco’s in de gehele kapel zijn versieringen aangebracht die ook allemaal in fresco stijl zijn. Er zijn hier kleine afbeeldingen geschilderd van het Oude Testament. In het linkse plaatje zien we Jona die word opgeslokt door de walvis. Deze afbeeldingen uit het Oude Testament worden gekoppeld aan een afbeelding uit het Nieuwe testament, het gaat dan om afbeeldingen uit het OT van prefiguraties van het leven van Christus (voorspellingen van het leven van Jezus). Jona word opgeslokt door de walvis en bidt naar God om vergeving voor zijn verraad en om bevrijdt te worden uit de walvis. Dit is gekoppeld aan het verhaal uit het Nieuwe Testament van Jezus die aan het kruis sterft en uiteindelijk uit de dood opstaat.

De zeven zonden en de zeven deugden

Onder de rijen links en rechts in de kapel van de passie van christus heeft Giotto de zeven zonden en de zeven deugden geschilderd. Deze deugden en zonden beelden uit wat uiteindelijk beslist of we naar de hemel of hel gaan. De fresco’s aan de linkerkant (vanaf de ingang kijkend richting het altaar gezien) beelden de zeven zonden uit. Een van deze zeven zonden is afgunst. Ze word en profile afgebeeld met rond haar voetenvlammen. Ze heeft in haar ene hand een zak beet en met haar andere hand rijkt ze naar iets wat ze graag wil maar niet heeft uit. haar

mond komt er een slang die naar haar ogen reikt, wat ze ziet “bijt” haar.

De laatste deugd die in het rijtje word afgebeeld is de deugd van hoop. Ze word afgebeeld met vleugels met de armen omhoog, reikend naar een kroon. Ze kijkt op naar het laatste oordeel.

Fresco’s Giotto ca. 1303-05 Jona opgeslokt door Walvis, Giotto, ca. 1303-05

Afgunst, Giotto, ca. 1303-05 hoop, Giotto, ca.

1303-05

Het laatste oordeelCentraal in de afbeelding is God afgebeeld in een mandorla. Hij is het grootst afgebeeld in de hele kapel. Aan weerszijden naast hem is de hemel afgebeeld. Naast hem zit een raad van heiligen en rond de mandorla waar hij in zit zijn engelen afgebeeld die trompetten spelen. En bovenin de afbeelding zijn ook engelen afgebeeld. Helemaal bovinin nog boven de engelen zien we twee figuren die de hemel aan het oprollen zijn. Deze figuren zien we vaker in het laatste oordeel tevoorschijn komen want ze worden ook genoemd in de bijbel. Aan de linkerhand van God, beneden in de afbeelding zien we de gekozenen. Dit zijn mensen die naar de hemel mogen komen. Boven deze mensen zien we engelen die ze begeleiden naar de hemel toe. Aan de rechterhand van God beneden in de afbeelding zien we de verdoemden. Deze mensen zijn veroordeeld tot de hel. In het midden beneden in de afbeelding zien we de duivel. In de afbeelding zien we mensen die op verschillende manieren gestraft worden voor zonden die ze begaan hebben. Dezelfde zonden die ook in een ander deel van de kapel afgebeeld worden. Een zonde die vooral naar voren komt is de zonde van onrecht, en dan met name de zonde van woeker die daar onder valt. Dit is het vragen van rente over een bedrag. Deze zien we terug in drie mannen die opgehangen zijn met aan het touw de zakken met geld.

Onder de drie opgehangen mannen hangt Judas, de verrader van Jezus. Ook deze is opgehangen.

Tussen de gekozenen en de verdoemden houden twee engelen een kruis beet. En links van dat kruis zien we Enrico Scrovegni, de man die opdracht gaf tot het bouwen

van deze kapel. Hij heeft zichzelf bij de gekozenen laten schilderen. Hij geeft hier de tempel aan de drie Maria’s met in het midden de maagd Maria. Als het publiek naar buiten zou lopen zouden ze er aan herinnerd worden dat Jezus aan het kruis is gestorven voor hun zonden. En dat ze in de buitenwereld de juiste beslissingen moesten nemen,

omdat deze gevolgen kunnen hebben die te zien zijn in de schildering van het laatste oordeel. Deze schildering is daarom slim geschilderd op de muur waar de uitgang was, zodat je er wel naar moest kijken als je naar buiten liep.

Zonde van woeker, Giotto, ca. 1303-05 Judas, Giotto, ca. 1303-05

Het altaar

Helemaal bovenin zien we God die Gabriël aanroep tot de annunciatie van Maria. Dit is geen fresco maar een beschilderd houten paneel. Ook is het in een meer aardse manier van schilderen gemaakt dan de rest van de fresco’s in de kapel. Daaronder zien we aan de linkerkant de engel Gabriël en aan de rechterkant Maria. Hier word de annunciatie van Maria uitgebeeld. Ook hier valt op dat er weinig goud is gebruikt en het op een hele simpele manier is geschilderd.

De fresco’s van het leven van christus (middelste rijen, links en rechts).

Geboorte De aanbidding der wijzen Presentatie in de tempel De vlucht naar Egypte De kindermoord te Betlehem Als twaalfjarige tussen de

schriftgeleerden Doop Bruiloft te Kana De opwekking van Lazarus Intocht in Jeruzalem De verdrijving van de

geldwisselaars uit de tempel Het verraad van Judas Het laatste avondmaal Het wassen van de voeten De Judaskus Jezus voor Kajafas De geseling De weg naar Calvarie Kruisiging Bewening Wederopstanding De geboorte van Jezus Hemelvaart Pinksteren

De presentatie in de tempel

Dit werk is gekoppeld aan Lukas 2:27. Een fresco van Giotto uit de serie over het leven van Jezus in de Arenakapel te Padua.

Jozef en Maria werden gedreven door de geest en kwamen naar de tempel. Hier brachten ze hun kind Jezus binnen om met hem te doen wat volgens de wet gebruikelijk is. Op deze fresco zie je een priester die het kindje terug geeft aan moeder Maria, naast haar staat Jozef en daarnaast een onbekende vrouw. Aan de rechter kant staat waarschijnlijk de heilige Anna.

Giotto, fresco, De presentatie in de tempel,Arena kapel, 200x185cm, 1304-1306

De intocht in Jeruzalem

Dit werk is gekoppeld aan Mattheüs 21:10. Leerlingen van Jezus hebben een ezel met haar veulen weggehaald uit een dorp. Het volk vroeg waarvoor waarop de leerlingen zeiden dat de Heer deze nodig had. Toen ze Jeruzalem binnengingen raakte de hele stad in rep en roer. Ze wilden weten wie de man was (Jezus).

Giotto, fresco, Intocht in Jeruzalem, Arena kapel, 200x185cm, 1304-06

De aanbidding der wijzen Mattheüs 2:11

Jezus werd geboren en de drie koningen kwamen langs met geschenken. Ze hadden gehoord dat hij ergens in een stal was geboren en zijn daar toen naar toe gegaan. Aangekomen zagen ze het Kindeke Jezus en Maria waarvoor ze hun schatten hadden meegenomen. Ze wierpen zich neer om het eer te bewijzen, daarna openden ze hun kistjes met kostbaarheden. Ze hadden voor hen wierook, goud en mirre meegenomen.

Giotto, Fresco, de aanbidder der wijzen, Arenakapel, 200x185cm, 1304-06

Het verhaal van Joachim en Anna.(Dit verhaal stond niet in de bijbel maar is uit de gouden legende.

Toen Joachim en zijn verwanten naar Jeruzalem gingen voor het Inwijdingsfeest, naderde hij het altaar om zijn offer brengen. Een priester zag hem en joeg hem boos weg met het verwijt dat hij het altaar van God durfde naderen. Hij noemde het onbetamelijk dat iemand die volgens de Wet vervloekt was aan de Heer van de Wet een offer zou brengen of dat een kinderloze man zou staan tussen mannen die zonen hadden voortgebracht. Joachim was hierdoor in verwarring gebracht en schaamde zich om terug naar huis te gaan en om de minachting van zijn familie, die alles had gehoord, te moeten verdragen. Hij ging daarom weg en verbleef enige tijd bij zijn schaapherders in de woestijn.

Maar toen hij op een dag alleen was, verscheen een engel, omgeven door verblindend licht. Hij was bang, maar de engel zij hem geen angst te hebben en zei: Ik, de engel des Heren, ben gezonden om u te verkondigen dat uw gebeden worden verhoord en dat uw offeranden zijn opgestegen voor het aangezicht van de Heer. Ik heb uw schaamte gezien en het verwijt van kinderloosheid gehoord dat u onterecht voor de voeten is geworpen. Want God straft niet de natuur maar de zonde; en daarom is het, als hij een schoot gesloten houdt, slechts om die later des te wonderbaarlijker te openen, zodat allen zullen weten dat wat daaruit geboren wordt niet de vrucht van de lust is maar van de goddelijke goedertierenheid.

Uw vrouw Anna zal een dochter baren en u zult haar Maria noemen. In overeenstemming met uw gelofte zal zij vanaf haar kindheid de Heer gewijd zijn en zij zal vanaf de moederschoot vervuld zijn van de Heilige Geest. Zij zal niet vertoeven onder het gewone volk maar in de Tempel van de Heer opdat in geen enkel opzicht kwaad van haar zal worden gedacht.

En terwijl zij uit een kinderloze moeder zal worden geboren, zal zijzelf op wonderbaarlijke wijze de Zoon van de Allerhoogste voortbrengen, Wiens naam Jezus zal zijn en door Wie voor alle volken verlosssing zal zijn. En dit zal u een teken zijn: als u bij de Gouden Poort van Jeruzalem zult komen, zal uw vrouw Anna u daar tegemoet komen, die nu verdriet heeft om uw afwezigheid en dan zich zal verheugen om u te zien. En met deze woorden verliet de engel hem.

Ondertussen was Anne erg verdrietig omdat zij niet wist waar haar man heen was gegaan. Toen verscheen dezelfde engel aan haar en openbaarde haar dezelfde dingen die hij aan Joachim had aangekondigd, eraan toevoegend dat zij als teken naar de Gouden Poort van Jeruzalem moest gaan om haar man bij zijn terugkomst te begroeten.

Naar het bericht van de engel zijn ze beiden naar de poort van Jeruzalem gegaan en kwamen ze tegenover elkaar te staan en deelden hun vreugde over het feit dat de engel had gezegd dat er nakomelingen zouden komen. Bij die ontmoeting was ook de ‘beroemde’ kus. Toen baden zij tot God en gingen op weg naar huis in afwachting van de belofte van de Heer met vreugde in hun hart. En Anna werd zwanger en baarde een meisje en zij noemden haar Maria.

 

Fresco van de engel die Joachim bezoekt

Fresco van de kus van Joachim en Anne (bij de poort van Jeruzalem)

Bronvermelding:

Bronnen

http://www.rkk.nl/katholicisme/encyclopedie/j/joachim_en_anna (Februari 2014)

BRON: Statenvertaling (1999), Giotto, Arena Kapel. Geraadpleegd op 13 februari 2014 van http://www.statenvertaling.net/kunst/arenakapel_jezus.htmlBRON: Nederlands bijbelsgenootschap, (2004) , Bijbel. Geraadpleegd op 13 februari 2014 van http://www.biblija.net/biblija.cgi?m=matthe%FCs+27&id18=1&l=nl&set=10&pos=0

--Fleming, H. H. (2009). Algemene kunstgeschiedenis. In H. H. Fleming, Algemene kunstgeschiedenis (p. 984). Meulenhoff.-Khan academy. (2013, 3 21). Giotto, Arena (Scrovegni) Chapel. (k. academy, Red.) Opgeroepen op 7 2, 2014, van khan academy : https://www.khanacademy.org/humanities/art-history/art-history-1300-1400-proto-renaissance/florence/v/giotto--arena--scrovegni--chapel--padua--c--1305--part-1-of-4?v=47QgqdeSi0U-Sanders, S. (2013, 21 6). geschiedenis beleven. (S. Schönbeck, Redacteur, & geschiedenisbeleven.nl) Opgeroepen op 9 2, 2013, van schatkamer: de fresco's van Giotto in Padua: http://www.geschiedenisbeleven.nl/Schatkamer/11-De_frescos_van_Giotto_in_Padua/