PWS(schooljaar 2014-2015)

Sonttolonderzoek aan de hand van de Sonttolregisters (STR Online)

begeleider: Sjoerd Faber

RSG Simon Vestdijk - HarlingenTresoar - Leeuwarden

Profielwerkstuk: 2014-2015Begeleider: Sjoerd FaberOnderwerp: Sonttol

Voor dit PWS ga je werken met de Sonttolregisters Online (STR Online). De Sonttolregisters (STR) vormen de administratie van de tol die de koning van Denemarken hief over de scheepvaart door de Sont, de zeestraat tussen Zweden en Denemarken. Ze zijn (met hiaten in de eerste decennia) bewaard gebleven voor de periode 1497 tot 1857, toen de tol werd opgeheven. Vanaf 1574 is de serie vrijwel compleet.De STR worden bewaard in het Deense Nationaal Archief (Rigsarkivet) in Kopenhagen. STR online) is de elektronische databank van de complete Sonttolregisters (STR).

De STR bevatten gegevens over 1,8 miljoen doorvaarten. Van elke doorvaart noteerden de ambtenaren van de Tolkamer in Helsingor in principe de volgende gegevens:

de datum de naam van de schipper de woonplaats van de schipper de haven van vertrek de haven van bestemming (vanaf het midden van de jaren 1660) de samenstelling van de lading de tol

De STR zijn een belangrijk bron voor het onderzoek naar handel, transport, productie en consumptie in Europa, en bovendien naar het leven van de schippers ter koopvaardij. Zij behoren tot de belangrijkste seriële bronnen voor de economische en maritieme geschiedenis van Nederland en Europa. Een groot deel van het geoderentransport binnen Europa verliep via de Sont. De STR bevat gegevens over die uitwisseling voor een periode van meer dan drieënhalve eeuw. Er is geen andere bron voor de Europese handelsvaart die een zo lange periode beslaat.

STR online is een project van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) en Tresoar, Fries Historisch en Letterkundig Centrum te Leeuwarden.Wetenschappelijke ondersteuning wordt verleend door het Deense Rijksarchief, Kopenhagen en de Fryske Akademy, Leeuwarden.

2

Voor het onderzoek gelden de volgende stappen:

Stap 1

Je schrijft een hoofdstuk over de handel in de Republiek (1477-1702) in het algemeen en de handel van Harlingen, Terschelling en Vlieland in het bijzonder. Daarbij besteed je speciale aandacht aan de Oostzeevaart (Sontvaart).

1. Zoek passende literatuur (boeken, artikels) over dit onderwerp.2. Je moet je bronnengebruik verantwoorden.3. Je mag maximaal 1500 woorden gebruiken.

Stap 2

Je schrijft een hoofdstuk over de Sonttol, het Sonttolregister en het Soundtoll Register Online.

STR Online is in essentie een instrument voor het uitvoeren van historische analyses. Het is een beperkte weergave van een ‘organische’ historische bron. Het is een interpretatie van de STR en geen directe kopie of een bronnenuitgave. STR online is zonder twijfel een krachtig instrument, maar het heeft zijn beperkingen. De individuele onderzoeker moet zich hiervan bewust zijn wanneer hij of zij er gebruik van maakt.

Zie in ieder geval bijlage ‘Kritiek STR’ (Engels).

3

Stap 3

Om te leren werken met de STR Online maak je de opdrachten die hieronder staan.

Zie ook bijlage ‘Handleiding STR Online’

Ga naar www.soundtoll.nlJe krijgt onderstaande scherm in beeld:

Klik op ‘Hier zoeken in de Sonttol database’. Je krijgt onderstaande scherm in beeld:

4

OPDRACHT 1 ‘Statistics’

a. Welke periode omvat de Sonttol-registers?b. Hoeveel passages waren er in de periode 1700-1720? Hoe heb je dit berekend?c. In welke maand van het jaar 1700 waren de meeste passages?

OPDRACHT 2 ‘Shipmaster Names’

Zoek schipper Pieter Teunissen (Tønnissen) Cupido’ in het register.

a. In welke periode staat hij in het register?

b. Hoe vaak is hij de Sont gepasseerd?

c. Kijk naar zijn passage van 8 november 1710. - Wat is zijn thuishaven?- Uit welke haven vertrekt hij?- Wat is zijn bestemming?- Wat vervoert hij?- Hoeveel tol moet hij betalen?

d. Kijk naar zijn passage van 2 september 1712.- Wat is zijn thuishaven?- Uit welke haven vertrekt hij?- Wat is zijn bestemming?- Wat vervoert hij?- Hoeveel tol moet hij betalen?

5

OPDRACHT 3 ‘Geographical Names’

Zoek een schipper die vertrekt vanaf Vlieland.- Wat is zijn naam?

Kies één (willekeurige) doorvaart (datum)- Wat is zijn bestemming?- Wat vervoert hij?- Hoeveel tol moet hij betalen?

OPDRACHT 4 ‘Wildcards’

Veel namen kennen in dit register een spellingsvariant. Je kunt met behulp van zogenaamde Wildcards zo zoeken dat je rekening houdt met alle spellingsvarianten.

WildcardsU kunt bij het zoeken gebruik maken van zgn. wildcards; de wildcard is in dit geval het sterretje: *

Voorbeeldenw*r*m levert bij plaatsnamen alle varianten op van Workum, zoals Worckem, maar ook de plaats Werdom.

Bij schippersnamen wordt in de volledige naam gezocht. Deze heeft de volgende structuur: <voornaam><spatie><patroniem><spatie><tussenvoegsel><spatie><achternaam>Door ook één of meer spaties in het patroon op te nemen ontstaan verschillende patronen: *wend* geeft alle schippers waar ergens ‘wend’ voorkomt, zoals Swend Andersen * wend* geeft alleen die schippers waarbij een van de naamdelen met ‘wend’ begint, zoals Jacob Wendelius.

LET OP: Zoeken op ‘Magnus Wendell’ (met 1 spatie) levert geen resultaat; zoek op bv. ‘Magnus* Wendell’ of ‘Magnus Wendell’(3 spaties).

a. Zoek op Vlie*. Welke varianten van Vlieland komen in het register voor?

b. Welke varianten kent Terschelling in het register?

OPDRACHT ‘Bronvermelding’Als je informatie van deze site gebruikt moet je dat aangeven in je bronvermelding. Op de site staat hoe je dat moet doen. Wat staat hierover op de site?

OPDRACHT ‘Registreren’ Om bepaalde informatie te kunnen downloaden moet je je registreren. Registreer je.

6

Stap 4

Je gaat nu onderzoek doen met behulp van STR Online.

a. Je kiest in deze stap een thuishaven (‘shipmaster home port’), bij voorkeur Harlingen, Terschelling of Vlieland. Maak gebruik van de ‘standardized geographical names’. Let op: ieder PWS-groepje doet een andere thuishaven.

b. Ga op zoek naar de statistieken over deze thuishaven. Maak hiervan een verslag, inclusief een duidelijke grafiek.

c. Probeer een historische verklaring te vinden voor het verloop van de gevonden statistieken (bijvoorbeeld: waarom een daling of stijging van het aantal doorvaarten. Gebruik hiervoor literatuur.

Stap 5a

Je gaat nu op zoek naar een (paar) schipper(s) in het bijzonder uit de thuishaven die je bij stap 4 hebt onderzocht (in de tijd van de Republiek): hoe vaak staat de schipper in het register, in welke periode, waar woonde de schipper, vanwaar vertrekt hij, welke bestemmingen doet hij aan, wat is de samenstelling van de lading, hoeveel tol moet hij betalen. Je probeert de reizen en ‘het leven’ van deze schipper zo goed mogelijk te reconstrueren en in beeld te brengen. Voorwaarde: de schipper(s) moet(en) een flink aantal reizen (minimaal 5) hebben ondernomen. Let op: elke PWS-leerling doet minimaal 1 schipper.

Zie ook bijlage: ‘List of Products’

Of stap 5b

Je doet onderzoek naar een schipper in de negentiende eeuw. Hierbij kijk je ook of er in andere archieven (Leeuwarder Courant, notarieel archief,….) ook informatie over de betreffende schipper is te vinden.

Stap 6

Je schrijft een hoofdstuk over je werk als ‘historicus’: hoe ben je te werk gegaan, welke archieven heb je gebruikt, wat voor soort bronnen heb je gebruikt, tegen welke moeilijkheden liep je aan, etc.

Stap 7

Je gaat de volgende producten maken:

a. Je maakt een schriftelijk verslag van bovengenoemde opdrachten.b. Je moet je bevindingen presenteren.

7

Begeleiding

Je wordt vanaf Simon Vestdijk begeleid door je PWS-begeleider. Daarnaast kun je ondersteuning krijgen van Tresoar. Let op: kom gemaakte afspraken na!!

Contact en beoordeling

Ik wil graag dat je me op de hoogte houdt van je resultaten. Je krijgt 4 keer een beoordelingsmoment. Zie ook het PWS-boekje dat je aan het begin van het jaar hebt gekregen. Hierin staan bijvoorbeeld de beoordelingsformulieren.

Tijdpad

Tijdpad PWS 2014-2015

Volgt

Om een idee te krijgen wat de bedoeling is: tijdpad 2013-2014:

9 sept. HAVO starbijeenkomst ‘Onderzoek’+ algemene informatie PWS

10 sept. Atheneum startbijeenkomst ‘Onderzoek’+ algemene informatie PWS

12 sept. Leerlingen leveren Profielkeuzeformulier in bij de decaan

Week 38 Eerste PWS-bijeenkomst met begeleider

2 okt. inleveren 1e versie (=1e beoordelingsmoment, beoordelingslijst I)

Week 41 PWS voortgangsgesprek

4 dec. inleveren 2e versie (=2e beoordelingsmoment, beoordelingslijst II)

Week 51 PWS voortgangsgesprek

22 jan. inleveren 3e versie (=beoordelingsmoment 3a, beoordelingslijst IIIa)

Week 05 PWS voortgangsgesprek

12 feb. inleveren 4e versie (=beoordelingsmoment 3b, beoordelingslijst IIIb)Het betreft hier de definitieve versie.

3 en 4 mrt HAVO PWS-tweedaagse: presentatie (presentatie = 4e beoordelingsmoment, beoordelingslijst IV)

10 en 11 mrt Atheneum PWS-tweedaagse: presentatie (presentatie = 4e beoordelingsmoment, beoordelingslijst IV)Dinsdagavond Presentatieavond

Bezoek Tresoar

8

Voor het onderzoek gaan we in ieder geval een keer naar het archief (Tresoar). Voor de duidelijkheid: alle leerlingen die dit onderzoek doen moeten hier aanwezig zijn. Het is mogelijk dat je zelfstandig ook nog een (paar) keer naar een archief moet.

E-mail en internet

Sj. Faber s.faber@vestdijk.nlInternetsite Tresoar: www.tresoar.nlSTR Online www.soundtoll.nlYouTube http://www.youtube.com/watch?v=gTacLmnyN3kAfl. ‘De Gouden Eeuw’ http://www.uitzendinggemist.nl/afleveringen/15082755OVT 18-08-08 http://www.geschiedenis24.nl/ovt/afleveringen/2008/Ovt-14-09-2008/Sonttol-registers-

online.html

9