Verslag van het Zesde Symposium Maritiem Portal en Nieuwe Maritieme Geschiedenis van Nederland ‘Naar een nieuw maritiem landschap’, vrijdag 23 november 2018.

Locatie: Het Scheepvaartmuseum, Amsterdam.

Vera Carasso verwelkomt de deelnemers.

WelkomstwoordenNamens de directie verwelkomt Vera Carasso, directeur museale zaken bij Het Scheepvaartmuseum (HSM), de ca. honderd deelnemers aan het symposium. Ze geeft een toelichting op de nieuwe koers van het Scheepvaartmuseum ‘Water verbindt werelden’, mede aan de hand van een introductiefilmpje.

Vervolgens begroet de middagvoorzitter Peter Sigmond (lid van de hoofdredactie van de NMGN) de aanwezigen. Hij vervolgt met de voortgang van het Maritiem Portal.

Maritiem PortalNa maart 2018 zijn er de volgende toevoegingen geplaatst: 1 de door Tom Quist (Huygens ING) samengestelde online tentoonstelling over het VOC schip Rooswijk. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) stelde hiervoor een subsidie beschikbaar; 2 de toevoeging van een jaarkalender, zodat in een oogopslag duidelijk is wat er allemaal wordt georganiseerd op maritiem-historisch gebied. U wordt dan ook vriendelijk verzocht symposia, lezingen, openingen van tentoonstellingen enz. aan te melden, zodat dit overzicht up to date blijft. Zo worden meerdere activiteiten op dezelfde dag zo veel mogelijk vermeden; 3 pagina’s met filmpjes en radiofragmenten en 4 informatie over de Privacywet van 25 mei 2018 bij Over ons.De landelijke actie ‘Gezocht maritiem erfgoed’ van het RCE is via het Maritiem Portal onder de aandacht van de doelgroep gebracht. U kunt nog steeds uw favoriete maritieme erfgoed insturen. Op de homepage van het Maritiem Portal vindt u nadere informatie.

Het format van het Maritiem Portal is succesvol; er zijn inmiddels initiatieven gestart voor portals over waterstaatsgeschiedenis, medische geschiedenis en wetenschapsgeschiedenis.Op het symposium van vandaag wordt in de derde, en laatste, ontwikkelfase van het project een belangrijke stap zichtbaar gemaakt. Lodewijk Petram en Jelle van Lottum zullen de meerwaarde van digitaal verbonden maritieme collecties demonstreren. Het Huygens ING heeft, samen met de RCE, het Rijksmuseum, het Nationaal Archief, Het Scheepvaartmuseum, het Marinemuseum en het Zuiderzeemuseum een pilot gestart om gegevens uit verschillende VOC-databases via linked data-technologie te verbinden en zo relevantie informatie in onderling verband te tonen.Het Maritiem Portal wordt midden 2019 als project afgesloten. Het doel is dan bereikt: we hebben samen, onder de vleugels van Huygens ING, een mooie digitale aanwezigheid op het web tot stand gebracht. Het Maritiem Portal heeft zichzelf bewezen. Maar natuurlijk zullen we doorgaan met de verdere ontwikkeling en blijft de huidige governance in stand zolang dat efficiënt is. Verwacht wordt dat het Huygens ING het portal onder zijn hoede blijft nemen.

1

NMGNRuim 50 auteurs zijn hard aan het werk voor de NMGN. Vandaag wordt een preview getoond van het eerste hoofdstuk online. Het betreft ‘Maritieme cultuur’ voor deel 1, geschreven door Remmelt Daalder. De verwachting is om eind januari 2019 de complete bijdrage te publiceren. De opzet is om zowel een printversie als een online versie te publiceren. De hoofdredactie is hierover in gesprek met een uitgever. De vierdelige NMGN zal rijkelijk voorzien worden van illustraties. Een belangrijk uitgangspunt is dat er zo veel mogelijk niet of nauwelijks bekend beeldmateriaal in de NMGN gebruikt moet worden.Ron Brand en Peter Sigmond zijn verantwoordelijk voor de beeldredactie.

Op digitale golven, Jeroen van der Vliet (senior curator en hoofd kenniscentrum bij Het Scheepvaartmuseum)Van der Vliet constateert dat sinds de jaren negentig de computer en het internet niet meer weg te denken zijn uit ons leven. Ook musea ontkwamen er niet aan om hun collectie online te presenteren, maar hebben zich in deze pionierstijd vaak laten meevoeren op de digitale golven. Maritiem Digitaal bleek als eerste, gezamenlijke database van een groot aantal participerende maritieme musea in Nederland en België zijn tijd ver vooruit. Tegenwoordig is echter zoveel informatie online beschikbaar gekomen dat sprake is van een zee aan data. Hier grip op en overzicht in krijgen is een breed, onderkende zorg. Het Maritiem Portal biedt uitkomst door maritiem-historische informatie als het ware digitaal te cureren, aldus Van der Vliet, vergelijkbaar met de rol van de startpagina’s van het eerste uur. HSM wil ook een digitaal maritiem kennisinstituut zijn. Om dit te bewerkstelligen geeft het de komende jaren een sterke impuls aan bijvoorbeeld de digitale objectfotografie. De ambitie is om naast het online aanbieden van afbeeldingen van de gehele museale collectie, ook de verrassende verhalen achter en de relaties tussen objecten verder te zichtbaar te maken door verdere verrijking van collectie-informatie. Het HSM werkt daarom aan een nieuwe collectiewebsite met open data, die het veel beter mogelijk maakt om verschillende collecties met elkaar te verbinden. Daarnaast zet het museum in op het digitaal beschikbaar stellen van datasets, waarbij het actief de samenwerking zoekt met bijvoorbeeld Huygens ING. Een doorstart van Maritiem Digitaal behoort eveneens tot de wensen, al moet de wijze waarop nog verder worden onderzocht. Samenwerking met (inter)nationale digitale projecten en het faciliteren van digitaal onderzoek sluiten bij bovengenoemde ambities naadloos aan.

Jeroen van der Vliet, Lodewijk Petram en Ap Bouman.

De meerwaarde van digitaal verbonden maritieme collecties: een linked data demonstratie, Jelle van Lottum (senior onderzoeker Huygens ING) en Lodewijk Petram (research datamanager Huygens ING)Het Huygens ING ontwikkelt in samenwerking met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, het Rijksmuseum, Het Scheepvaartmuseum en het Zuiderzeemuseum een pilot waarin data over museale objecten worden verknoopt met gegevens uit historische datasets door middel van Linked Open Data. Doel van de pilot is om de meerwaarde van het verbinden van data uit archieven, bibliotheken, musea en onderzoeksinstellingen aan te tonen. Voor onderzoekers en genealogen levert deze methode nieuwe onderzoeksmogelijkheden op, terwijl musea de mogelijkheden tot contextualisatie van hun collectie verruimen. Het bredere publiek kan hiermee op nieuwe, virtuele manieren bij maritiem erfgoed worden betrokken, wat de maatschappelijk impact van het erfgoed versterkt. Het gebruik van Linked Open Data maakt informatie onbegrensd toegankelijk. Startup Triply was behulpzaam bij het ontwikkelen van de pilot. Als casus is gekozen het VOC-schip ’t Vliegend Hart/Hert, dat in 1735 voor de kust van Zeeland met man en muis verging. Op basis van een wrakvondst (patroontas) wordt het verhaal van dit retourschip in beeld gebracht. Hier kunt u de demo bekijken. Het koppelen van data is veel werk en het zou helpen als alle instellingen het eens worden over de manier waarop collecties worden beschreven. De mogelijkheden zijn eindeloos. Linette van ’t Hof (student UL) informeert hoe studenten deze tool kunnen gebruiken bij hun onderzoek. De combinatie van diverse soorten bronmateriaal lijkt haar nuttig. Petram antwoordt dat een en ander geïmplementeerd moet worden op het Maritiem Portal met een handig zoekvenster voor de gebruiker. Via het MP/Huygens ING wordt vooral de onderzoeker voorzien van informatie; bijvoorbeeld HSM kan implementatie gebruiken bij de presentatie van de eigen collectie en dan zo via linked data meer gegevens vinden. Kortom, allerlei verschillende collecties zijn verbonden en die zijn via diverse invalshoeken te bevragen. Vroeger kwam je via de

2

zgn .sneeuwbalmethode via het ene boek op het andere, nu kan dat veel sneller en breder digitaal. Jeroen van der Vliet is lid van de demo-ontwikkelwerkgroep en resumeert de korte realisatietijd van de website. Je kunt de gevonden data combineren met eigen onderzoeksresultaten. Een hele spannende ontwikkeling! Kees Hendriks prijst de demo die een inkijkje geeft in de mogelijkheden van linked data. Er is nog veel meer mogelijk in de nabije toekomst. Al vele data zijn beschikbaar en het is van belang om die data te koppelen aan identificatie. Fabrikanten moeten export van collectieregistratie naar internet mogelijk maken, zodat de data direct als linked data beschikbaar zijn.

Nieuwe Website Marhisdata, Ap Bouman (bestuurslid Stichting Maritiem-Historische Databank)De database biedt informatie over alle zeeschepen die sinds 1813 hebben gevaren onder Nederlandse vlag, inclusief de schepen met thuishaven in de (voormalige) overzeese gebiedsdelen. 35 vrijwilligers zijn bezig met het verzamelen van alle gegevens en foto’s. Inmiddels zijn er 16.000 schepen beschreven en 32.000 foto’s geplaatst. Vandaag wordt de nieuwe website gelanceerd. Bouman geeft een toelichting op de (nieuwe) zoekmogelijkheden. Zo kan er gezocht worden op van stapel gelopen schepen, scheepstypen, keurmerken, scheepswerven, gezagvoerder, maar zijn ook allerlei combinaties mogelijk. Ook het koppelen van externe informatie is een nieuwe mogelijkheid.

Judith Siegel en Peter Sigmond. Gezellig samenzijn na afloop.

Scheepvaart vanuit de Delta’s: patronen binnen de middeleeuwse koopvaardij (14de-16de eeuw),Hanno Brand (Rijksuniversiteit Groningen)Brand schetst de veranderingen in het handelsverkeer in de Lage Landen vanaf het einde van de dertiende eeuw. Vanaf 1323 had Brugge het stapelrecht op alle goederen die via het Zwin werden aangevoerd, met name vanuit de Hanzesteden en Italië. Sluis was de belangrijkste overslaghaven. Ook de Zeeuwse scheepvaart profiteerde van de bijzondere positie van Brugge. De verzanding van het Zwin zorgde in de vijftiende eeuw voor een verschuiving van Brugge naar Antwerpen. Dit werd mede versterkt door de aantrekkingskracht van de Antwerpse jaarmarkten. De Antwerpenaren beschikten over een serieuze handelsvloot voor de vaart op Engeland, Frankrijk en de Baltische graanhandel en sloten aan op de handel met de Spaanse kolonies en opkomende regio’s in Zuid-Duitsland. In de jaren 1540 was de Antwerpse markt verreweg de belangrijkste in de Lage Landen. Na 1550 breidden Antwerpse kooplieden actief hun netwerken uit over Duitsland, de Oostzee, Italië en Spanje. Amsterdam speelde toen nog een kleine rol, maar die werd al snel groter. De handelsvaart op de Oostzee wordt terecht gezien als de kraamkamer van Hollandse welvaart tijdens de Gouden Eeuw, al verliep de ontwikkeling van de Oostzeehandel vanuit de Nederlanden in de zestiende eeuw met horten en stoten. De echte groeispurt vond pas plaats na de vrede van Spiers van 1544 die de vrije toegang tot de Oostzee regelde. Ook andere handelsstromen verschoven van Antwerpen naar Amsterdam. De stad profiteerde ook van de integratie met de Antwerpse markt en het beschikbare kapitaal.

Lopend onderzoek: innovatie als bedrijfsstrategie? De Nederlandse scheepsbouw 1914-1945: werf, netwerken context, Judith Siegel (Rotterdam Centre for Modern Maritime History van Erasmus Universiteit en MaritiemMuseum Rotterdam)Siegel is een van de drie promovendi die de moderne Nederlandse scheepsbouw onderzoekt. Jeroen terBrugge bestudeert de periode 1870-1914; Judith Siegel die van 1914-1945 en Mark Straver1945-1983. De jaren 1914-1945 waren turbulente tijden voor de scheepsbouw. Door de neutrale houding van Nederland in de Eerste Wereldoorlog kwam het land in een economische isolement. Daarna volgt een periode van grillige groei en stijgende vraag naar schepen. De jaren dertig waren moeilijk en de Nederlandse overheid bood weinig steun. Dan komt de Tweede Wereldoorlog, met een groot aantal Duitse orders. Ondernemers moesten hun werven draaiende houden. Siegel onderzoekt in hoeverre innovatie werd aangegrepen als een kans. Zebestudeert de (teloorgang van) NV Koninklijke Maatschappij De Schelde, Rotterdamsche Droogdok Maatschappij NV en Wilton-Feijenoord. In 2023 hoopt ze op de resultaten van haar onderzoek te promoveren.

Aankondiging eerste hoofdstuk NMGN online en Sluiting, Peter Sigmond

3

Sigmond toont een preview van het eerste hoofdstuk van de NMGN. Het gaat om ‘Maritieme Cultuur’, van Remmelt Daalder. Hij verwacht dat in januari/februari 2019 dit hoofdstuk van Deel 1 geheel online staat, met extra digitale mogelijkheden.Vervolgens bedankt hij de sprekers voor hun presentatie en de deelnemers voor hun aanwezigheid. Er is tijdens de borrel gelegenheid om een bezoek te brengen aan de VR Journey Dare To Discover op de Amsterdam.

Save the date:- Tweedaags symposium ‘Vlootschouw’ van de maritieme geschiedenis van de Lage Landen. September

2019 in Het Scheepvaartmuseum.- Zevende symposium MP en NMGN. Vrijdag 15 november 2019 in het Zuiderzeemuseum.

4