Proces onderzoek verbindingskunstenaar - Leonie van Drunen 3VTA

Het beeld hieronder is gemaakt onder het mom van ‘’engagement’’. Titel: UNORIGINAL

Kritiek op de huidige mainstream-consumptiemaatschappij en massaproductie.

1

INHOUD

VOORWOORD.................................................................................................................................1

EIGEN WERK EN REFLECTIE – HET BEELDENDPROCES……………………………………………………………………..2

INSPIRATIE KUNSTENAARS EN WERKEN (BEELDTRADITIES EN IK) ..................................................... 20

ONDERWIJSTHEORIE KOPPELING VMBO 3 EN 4 (B, K EN GT) – LESOPZET ENGAGEMENT EN

STANDPUNT .......................................................................................................................................... 26

BIJLAGE DOCENTHANDLEIDING ........................................................................................................... 31

BRONNEN .............................................................................................................................................. 39

BRONNEN MUSEA EN EXCURSIES ........................................................................................................ 40

VOORWOORD-> EEN ZOEKTOCHT NAAR MEZELF: ALS IK EEN AUTONOOM BEELDEND KUNSTENAAR

WAS, IN DE HUIDIGE MAINSTREAM MAATSHCAPPIJ, HOE WIL IK DAN GEZIEN WORDEN MET MIJN

WERK? OPZOEK NAAR ORIGINALITEIT IN MIJN WERK EN EEN EIGEN VISIE (STANDPUNTEN INNEMEN).

HET ZIJN MIJN KEUZES MAAR WAAROM MAAK IK DIE KEUZES?

STANDPUNT INNEMEN – ENGAGEMENT ERVAREN EN BELEVEN VAN DINGEN OM JE HEEN (IN DE

MAATSCHAPPIJ) IS BELANGRIJK VOOR NIEUW WERK. ERVAREN DOE IK PERSOONLIJK HET LIEFST

ZONDER ANGST. VANUIT DIE NIEUWE ERVARINGEN ONTSTAAN DIEPE GEVOELENS.. EN HEB IK DE

DRANG OM EEN ONDERWERP/OBJECT TE SCHETSEN (SUBLIMEREN). HET ONDERWERP STAAT VRIJ –

LIGT AAN DE SITUATIE/HOE IK MIJ VOEL. WANT ALLES OM MIJ HEEN GEEFT MIJ NIEUWE INZICHTEN

EN VORMT NIEUWE STANDPUNTEN; DIE VERANDEREN ELKE KEER.

UITEINDELIJK WIL IK DE LEERLINGEN HIER OOK BEWUST VAN MAKEN. STANDPUNTEN VERANDEREN,

JIJ VERANDERD SAMEN MET DE TIJD EN MAATSCHAPPIJ MEE. JE HEBT STEEDS ANDERE MENINGEN

MAAR DIE KUN JE OOK VERBEELDEN: HET MAATSCHAPPELIJK BEREIK VAN DE TEGENWOORDIGE

KUNSTENAAR IS GROOT -> DEZE BEELDEN HELPEN ANDEREN BEWUST TE MAKEN EN GEVOELENS OF

GEDACHTES NIET TE VERBERGEN, HET VOORKOMT DAT WE NEGEREN WAT ER OM JE HEEN GEBEURD.

Inzicht in mijn werkhouding is belangrijk. Als ik weet wat er van mij verwacht wordt, weet ik ook beter

wat ik van een ander verwacht (tijdens lesvoorbereidingen en het lesgeven). De manier van werken

die ik zelf aanhoudt en mijn werkhouding, onderzoek ik in dit verslag. Op die manier kan ik nieuwe

lessen ontwerpen die aansluiten op de huidige (beeld)ontwikkelingen die ik heb en die binnen onze

cultuur; een eigen onderwijsvisie creëren door te reflecteren op de maatschappij, mijzelf en mijn werk.

2

‘Zo’n perfect geschilderde arm is niet snel te lang – Max Liebermann

EIGEN WERK EN REFLECTIE – HET BEELDENDPROCES

Door te reflecteren op mijn werk en werkwijze ben ik erachter gekomen dat ik mijn werk vaak impulsief

produceer en is gebaseerd op persoonlijke diepgewortelde innerlijke emoties. Soms weet ik niet

precies waar de emoties vandaan komen, wat triggerde me tot het voelen van heftige emoties? Dit

fenomeen ben ik

‘’prikkels’’ gaan noemen.

In jaar twee van de

hoofdfase, semester

twee was het thema van

mijn zeer persoonlijke

eindwerk ‘’In your face’’.

Ook dit had te maken

met die zogenoemde

prikkels. ‘Hoe ga je op

een positieve manier om

met prikkels in je werk?’

Vroeg ik me af. Deze

prikkels komen overal vandaan; de maatschappij om mij heen zorgt voor impulsen. En ik schets

inmiddels (snel) op die impulsen! Dit werk, wilde ik dit jaar vergelijken met de expressionistische

kunstschilders omdat het me aantrok en aansprak. Met die impulsen probeer ik in mijn proces om te

leren gaan. En vooral leren om op impuls te schetsen (concentratie te vinden MET impulsen). Het hoeft

ook niet ‘’af’’ te zijn. Wat ik in het tweede leerjaar dacht was dat ik wilde shockeren met mijn werk en

dat het realistisch en perfect moest. Inmiddels besef ik dat de kijker er niets herkenbaars in hoeft te

zien (het mag) en wat is af?

Wat voor mij een geschetst hoofd met ogen, neus en mond was hoeft niet herkenbaar meer te zijn als

hoofd voor de kijker in het eindbeeld. En het hoeft ook niet direct iets met de kijker te doen. Het werk

komt meer vanuit mijzelf en heeft betrekking op mijzelf/mijn leven (visie) op dit moment en mijn

emoties triggeren die visie. Ik probeer kracht te halen uit snelle beslissingen, de lijnen die ik met mijn

stift of digitale pen heb gezet te accepteren voor wat ze zijn. Het gaat om manieren vinden in het snelle

3

(massa)produceren met een eigen expressionistisch handschrift, mijn handschrift behouden en

verbeteren, een manier of medium gebruiken die hierbij past. Een medium waarmee ik de concentratie

behoudt en niet vastloop op negatieve struikelblokken die mijn productie in de weg zitten – prikkels

omzetten tot positieve drijfkracht.

De reden dat ik (graag) digitaal werk is dus snelheid: de tekentablet en het programma Photoshop

ondersteunen die snelheid. Ik kan ‘’makkelijk’’ dingen kopiëren en plakken, weggummen, lagen over

elkaar plaatsen, kleuren bepalen, nieuwe elementen toevoegen en weer weghalen met behulp van

internet en etc. Ik heb als het ware omarmd hoe ik (digitaal) schets en hoe mijn impulsieve en

geduldloze ‘’schets’’ of foto eruit ziet. En dat mijn schetsen (digitaal of niet) net zo belangrijk kunnen

zijn als een geschilderd of geprint canvasdoek gehuld in vernis. Het medium is alleen anders; niet meer

of minderwaardig. De motivatie is anders; namelijk snelheid! De manier waarop ik werk: veel beelden

zijn dus niet geschilderd maar er is sprake van digitale, grafische en expressionistische uitingen zoals

men deed ten tijden van het (neo)-expressionisme. Het verschil met mijn werk en dat van de

expressionisten: de nieuwe hedendaagse mediums die zorgen voor snellere (re)productie.

Gedurende dit derde leerjaar ben ik opzoek geweest naar een werkstructuur, om die impulsiviteit in

mijzelf en mijn werk onder controle te krijgen. De dingen die ik doe, die ik zie en meemaak leg ik vast

door er foto’s van te maken (snel met een telefoon). Soms zet ik de foto’s om in zwart/wit. Dit doe ik

om bepaalde vormen, schaduwen, licht en elementen makkelijker te herkennen/zien. Het kijkt op die

manier lekkerder en rustiger. Daardoor kan ik er achteraf ook snel mee aan de slag en snel een beeld

creëren. Soms zoek ik naar gelijkenissen in beeldfragmenten en vergelijk de ene foto naast de andere.

Ik draai afbeeldingen enzovoort. De handeling erna is het omzetten van de foto’s of beelden in mijn

hoofd, in mijn eigen handschrift: impulsief op emotie schetsen. Het onderwerp staat vrij.

Op het forum Wordpress online laat mijn leven (de snel geschoten foto’s) publiekelijk zien. Het

begon met foto’s van maaltijden (wegens een dieet/lifestyletraining), (beeldende)kunst en kerken.

Later bedacht ik me dat wat ik meemaak, zie en doe mijn werk altijd beïnvloed. En om mijn werk te

kunnen begrijpen, mag men mij lezen als een openboek. Soms komen onderwerpen of dingen

herhaaldelijk terug. En leeft een onderwerp langer in mijn hoofd. De laatste tijd kwam de vis opnieuw

en opnieuw terug in mijn beleving (dit zie je in meerdere tekeningen en op vastgelegde foto’s). Daarbij

was ik erg bezig met de kop op een dier of het hoofd van een mens. De reden is simpel: ik werd in

eigen land en in Portugal (maar ook in Spanje) vaak geconfronteerd met vis. Met die vis doe ik wat ik

wil in mijn schetsen (eigen geschreven regels; engagement). De vis is niet het onderwerp van de schets

(die zit gewoon in mijn hoofd). De emotie werd getriggerd door een (maatschappelijke) gebeurtenis.

En de emotie is in geen enkele schets hetzelfde, een emotie is wel de reden tot handelen van de schets.

De vormen, lijnen en vlakken staan niet vast. Die veranderen juist op basis van verschillende emoties.

Het proces is leidend. Ik stijlleer lijnen, vlakken, vormen of onderwerpen op een ondergrond. Er zijn

geen vaste regels voor een onderwerp… wel verschillende emoties op basis van ontwikkelingen om

mij heen.

Inspiratie is te vinden om mij heen, ik kan altijd verder en produceer veel. De huidige maatschappij

speelt onbewust een rol in mijn werk, of ik het nu bewust wil of niet. Persoonlijk doe ik graag mee aan

escapisme; massamedia maakt me overstuur. Beelden produceren is een goede manier om te

ontsnappen aan de hedendaagse sleur. Het geeft me het gevoel dat ik orde kan scheppen, ergens grip

of controle op heb. Het zorgt soms voor opheldering of rust.

4

Met mijn werk wil ik anderen niet persé bewust make de huidige ontwikkelingen binnen de

maatschappij. Tot nu toe is dit wat ik weet: ik ontsnap het liefst in mijn schetsen, dat is mijn wereld

vol zwarte en witte vormen/vlakken. Zwart en witte vormen geven me rust, in een kleurrijk en druk

leven om mij heen. Want alles in het dagelijkse leven kan zorgen voor onbewuste impulsen. Daar

kan ik niet aan ontsnappen. Ik laat me leiden door impuls op emotie. En gooi het eruit in een

(digitale) schets.

Nu ben ik er na gesprekken achter gekomen dat ik regels stel voor het maken van beelden. Ik draag mezelf wetten op in mijn werkwijze en materiaalkeuzes tijdens een proces. Het onderwerp staat vrij maar is meestal wel iets in de vorm van een onderwerp/object die deze gevoelens uit mij haalt; iets dat me bezig houdt en diepe gevoelens veroorzaakt/oproept. Dit is mijn proces:

- Het begint met een moment waarop ik wil reageren: dit beeld/onderwerp leg ik vast (in mijn gedachten, ik schrijf het op om het verhaal erachter duidelijk te maken, ik maak een snelle schets of foto).

- Het moment raakte me positief of negatief, dit moet ik vast leggen… snel!

- Er kan een heel persoonlijk verhaal achter een gekozen beeld/onderwerp zitten. Het is iets dat ik wil verwerken door het in beeld te brengen. In dat beeld moet ik mijn emotie kwijt. Dat gebeurd op het moment dat het binnenkomt zelf; daarom wil ik het zo snel mogelijk verwerken (voor oprechtheid) en voor de emotie weg is: een plek geven en op dat moment ordenen. Werken zorgt ervoor ik mijn emoties in bedwang kan houden/kan controleren; door een beeld te produceren kan ik mijn impulsiviteit toch nog inzetten maar ik heb weinig geduld. IK MOET MIJN GEDULD ALLEDAAGS LEREN BEWAREN!

- Ik maak meestal maar één versie; het gevoel dat ik op dat moment had komt nooit meer terug (het onderwerp komt soms wel terug). Daarom moet ik los leren laten nadat een werk af is. Als ik naar het beeld kijk, moet ik dit moment en/of verhaal niet opnieuw herbeleven. Nadat ik het gemaakt heb is het een beeld wat voor zichzelf spreekt. Mensen kunnen het dan beschouwen als mooi, lelijk, iets herkennen, informatie overnemen en etc.

- Vorm: Het onderwerp hoeft niet herkenbaar te zijn voor de toeschouwer; het mag wel. Het begint meestal wel met een figuratief beeld. Vanaf een foto, in mijn hoofd of als eerste schets. Nooit helemaal naar de realiteit. Soms laat ik de lijnen en vlakken (het licht en de schaduw) beslissen. De achtergrond, is de ondergrond van nieuwe vormen op gevoel en daaruit ontstaat een (eind)beeld.

- Compositie: Het onderwerp komt soms terug maar de plaatsing van het onderwerp, de compositie, de lijnen, vlakken, schaduwen en licht veranderen (in het geval dat ik kleur gebruik ook de kleuren). Niks hoeft perfect (realistisch) maar wel stilistisch. De imperfecties, perfect laten overkomen op mij (en hopelijk de kijker). De verdelingen en indelingen: kijkt het lekker? Als ik vindt van wel is het oké (compositie bepalen door te ordenen). Dingen uit perspectief trekken of ongewone proporties komen vaker voor; zolang het maar lekker kijkt en in BALANS is. Daar experimenteer ik weleens mee.

AANDACHTSPUNTJE VOOR MIJZELF -> GEDULD LEREN BEWAREN MET STANDPUNTEN: IMPULSIEF ZIJN MAG, SNEL EN ONDOORDACHT OP GEVOEL IN MIJN BEELDEND WERK MAAR NIET IN COMMUNICATIE NAAR ANDEREN TOE (INZICHTELIJK MAKEN DAT IK LUISTER DOOR STIL TE BLIJVEN EN NIET ALLEEN AANNEMEN IN VERZET).

HOE WEET IK DAT? OMDAT IK MIJN PROCES BIJGEHOUDEN HEB EN OPZETTELIJK EEN ANDER MEDIUM GEBRUIKT HEB. IK BEN GAAN SCHILDEREN; EEN ANDER MEDIUM ZORGT ERVOOR DAT IK BEWUST WORDT VAN HANDELINGEN DIE IK MAAK IN HET PROCES. ZIE VOLGENDE PAGINA’S!

5

Van idee, foto, naar ondergrond en vervolgens in een eigen beeldtaal gegoten. Het canvasdoek is in

dit geval de achtergrond voor composities en stillering. Ik probeer een balans te vinden in de beelden

die ik heb verzameld. Ik moet ze ergens plaatsen (ordenen). In dit geval is mijn voet het onderwerp; en

ik ging na waarom is het onderwerp mijn voet? Dit proces begon met een persoonlijke motivatie en

verhaal. Deze voet riep gevoelens op, zoals een voorwerp dat soms ook kan doen. Het is een

onderwerp voor het verwerken van mijn verleden in dit geval. Daarbij spraken de lijnen (de aderen) in

mijn voet me aan om de voet in beeld te brengen (esthetische motivatie). Het liefst met mijn eigen

handschrift. Dit beeld ben ik om gaan zetten in zwart en wit. Dat doe ik meestal voor het herkennen

van licht en schaduw + lijnen en vlakken. Door dit schilderproces bij te houden, vast te leggen en ‘’te

ontleden’’ werd het volgende me duidelijk:

- Mijn werk bestaat uit balans. Het is een soort collage maken; een beeld dat (naar mijn mening)

lekker kijkt. Een combinatie van twee beelden is unieker (sneller eigen).

- Ik kan werken draaien, vervormen, uit perspectief trekken, verkleinen, vergroten, kopiëren,

dupliceren en etc. Een eigen stijl en handschrift = originaliteit vindt ik belangrijk.

- Ik heb geen geduld en ben niet alleen impulsief-> ik wil teveel en nog veel meer (snel).

- Het proces is leidend, op gevoel en intuïtie werk ik aan een beeld tot ik bepaal dat het ‘’af’’ is.

- In het groot UITVOEREN of klein bestaand werk uitvergroten? Het eindresultaat wordt door

het proces beïnvloed; mijn groot uitgevoerde werk heeft veel meer details. Ik ben veel

voorzichtiger wanneer de achtergrond een doek is. Dat wil ik LOSLATEN!

6

7

8

9

10

11

12

13

14

EEN STAP

15

TERUG!

16

En verder…

17

18

ROTEREN (DOE IK VAAK)…

19

20

INSPIRATIE KUNSTENAARS EN WERKEN (BEELDTRADITIES EN IK) WAAROM MAAK IK DEZE KEUZES? IK GA STANDPUNTEN INNEMEN.

Huidige bezigheden: technische uitwerkingsvaardigheden onderzoeken aan de hand van

beeldtradities, zoekend naar wat mij in mijn werk motiveert en hoe ik mijn werk aan de kijker wil

laten zien.

Dit houdt ook in, dat ik wil kijken naar de (grafische) technieken van voorgangers. Niet zozeer dat ik

met een oud medium zoals een droge naald aan de slag ga. Maar omdat de kunstenaar die me

inspireert bepaalde emoties en vormen tot uiting bracht, in een bepaalde tijdsgeest met een keuze

voor materiaal en werkwijze. Zijn/haar persoonlijke motivaties tot het vervaardigen van werk daar wil

ik me bewust van zijn. Ook de tijd speelt een rol. Zelf schets ik snel en impulsief om mijn persoonlijk

gewenste ‘’resultaat’’ te bereiken. Snel handelen kan voor de kunstenaar die me inspireert ook

onderdeel van werkwijze zijn geweest. In deze tijd werk ik met digitale mediums. Wat is het verschil?

Zou ik dat ook kunnen doen? Vergelijken: de motivatie M.B.T. TOT MIJN WERKWIJZE EN HANDELINGEN

IN VERGELIJKING MET DIE van ANDERE (voorgangers) kunstenaars en klasgenoten.

Kan ik dezelfde ‘’boodschap’’ naar de toeschouwer communiceren met een ander medium (zie

bevindingen schilderproces pag. 6 t/m 20)? Hoe groot of klein wordt mijn werk en met welke reden

(GROOT WANT DAT KOMT HARDER AAN BIJ DE TOESCHOUWER)?

Ik ben erachter gekomen dat ik behoorlijk rebels en opstandig

kan zijn; althans in het vormen van standpunten komen ik zo

over. Dat komt vooral door het bewust zijn in de

maatschappelijke, politieke en economische ontwikkelingen –

die van het verleden en de ontwikkelingen van nu. Met veel

dingen ben ik het niet eens die om mij heen gebeuren, en ik

erger me op maatschappelijk vlak dood aan het koopgedrag en

de instelling van de huidige consumptiemaatschappij.

Het viel me op in gesprekken (ook tijdens mijn minor) met

kunstenaars, dat zij zichzelf door dit gedrag in de maatschappij

om hen heen willen verkopen. Zij willen de kost verdienen met

kunst. Het is een beroep waarbij je jezelf verkoopt. Dit gaat voor

mij echt in, tegen de regels van het kunstenaarschap. Een

kunstenaar zou in moeten gaan tegen de mainstream; niet

meedraaien op verlangens en naar de wensen van anderen.

Hij/zij maakt mensen bewust en/of is trendzetter met passie

voor de kunst. Of de maatschappij het wil kopen of niet: als je

jezelf laat beïnvloeden, komt het idee toch niet vanuit jou!? Ja,

ik stel originaliteit en creativiteit op prijs (eigenheid);

autonomie. Ontwikkelingen in de mainstream-maatschappij

veranderen alles in de kunsten merk ik wel. Het wordt soms bijna een mainstream kunst (allemaal

hetzelfde en zonder eigenheid/herkenning van wie het is). Dat ontdekte ik in de beeldtradities (zoals

de onpersoonlijkheid van minimalisme) (Stall, 2008). Ik kan mijn geduld soms moeilijk bewaren. Hier

moet ik aan werken in het alledaagse leven. Dat komt verkeerd over. In mijn werk hoef ik mijn

geduld gelukkig niet te bewaren en komen deze frustraties (standpunten) tot uiting - nu met luchtige

humor en minder negatieve belading.

1.Cobra Museum te Amersfoort – boek tentoongesteld in expo Cobra kunst

21

In het Cobra museum en de beweging van Cobra zag ik humor terug; erg belangrijk om het plezier en de passie voor kunst niet te verliezen (ook in deze tijd). Dat mag in mijn werk terug komen; weet ik nu en dus ook waarom ik humor nodig heb in mijn werk, dat is namelijk rebelse engagement! Veel Cobra kunstenaars gebruikten grote doeken voor meer impact; om een (maatschappelijke) persoonlijke emotie of boodschap over te brengen. Dat is een confrontatie voor de kijker, waar de kijker niet omheen kan. Afbeelding rechts komt uit het eigen fotoarchief in Cobra museum Amersfoort.

ZIE PAGINA 6 t/m 19 in dit verslag voor proces aansluitend op deze tekst: dit heeft mij in het beeldende proces aan het grote werk gezet. En ik ga opnieuw proberen mezelf met verf uit te drukken. Wat blijft hetzelfde? Mijn ‘’herkenbare’’ handschrift/stijl blijft. Die blijft, want ik wil herkend worden (origineel zijn). Waarom schilder ik normaal gesproken niet? Antwoord: Tegenwoordig gaat alles snel, en ik ga met die snelheid mee (in mijn beeldwerk). Het schilderproces duurt lang - hier heb je geduld voor nodig. Met mijn impulsiviteit en handelingen op emoties, past dit simpelweg niet bij mijn werkwijze. Wat verandert er aan mijn werkwijze of beeld wanneer ik toch voor schilderen kies? Het onderwerp (de afbeelding) zelf; beeldkeuzes. Ik kan minder snel keuzes maken, handelen en risico’s nemen. Dit merkt de toeschouwer niet vlug. Maar ik in mijn eigen keuzes in beeld, werkwijze, snelheid en materiaal wel (het resultaat is veel braver, minder of toevallig)...

Het uiteindelijke schilderij in tegenstelling tot digitaal; het digitale veroorzaakt een plat vlak. Een schilderij zorgt voor structuur. Lijnen en vlakken krijgen een belangrijkere waarde door acrylverf te gebruiken – en een beeld te vervaardigen. Mijn beeld werd in de vorm van een schilderij ook unieker omdat het er maar 1 is, en het is niet makkelijk hetzelfde beeld nogmaals te produceren. Een digitaal plaatje kan miljoenen keren worden gekopieerd en afgedrukt. Maar dat kopiëren is juist wat ik wil wanneer ik het zelf vervaardig/tijdens het proces wil ik mogelijkheden creëren en meer keuzes kunnen maken! Meer produceren, oude beelden terug pakken en hergebruiken. Nieuwe combinaties, composities, kleuren, perspectieven en etc. uitproberen op impulsen. De combinaties die ik maak, zijn daardoor eigen beeldkeuzes geweest (doordacht) en daarmee origineel…. Want niemand anders zal zomaar dezelfde keuzes maken. Het blijft herkenbaar van mij. Voor de kijker veranderd niets (voor mijn proces naar een beeld toe wel); hoe de afbeelding tot stand kwam is belangrijker dan het materiaal. Mijn werk spreekt voor zichzelf ongeacht het materiaal…

2. Cobra museum te Amersfoort – collage in tijdschrift door Elburg (vaste collectie).

22

Ambacht zag ik terug in de expositie van Rob Scholten in 2016. ‘Als je het anders interpreteert dan plagiaat’… zie je ook dat handen werk hebben verzet; het is dus makkelijk om werk te kopiëren en het maakt niet uit hoe of van welk materiaal het werk is vervaardigd. De afbeelding/het afgebeelde zelf kan altijd geplagieerd worden. Zie werk van Rob Scholten hieronder (eigen beeld De Fundatie, Zwolle):

3. Museum de Fundatie te Zwolle – werk Rob Scholten expositie 2016

Veel uitgesproken street-artists hebben ook een ''rebellistische'' manier van werken. Ze handelen op emoties; ze engageren. In dat opzicht bewonder ik ze wel (soms gaan de street-artists te ver en neigt het meer de kant van het vandalisme op te gaan). Het gaat hen niet om: jezelf verkopen. Wel om naamsbekendheid! Zij willen zich onderscheiden van de massa en herkend worden (uniek). Herkenning door een naam, eigen stijl, tag of handschrift. De straat op gaan i.p.v. in een museum willen hangen -> dat is toch bewijs voor passie? Er is geen hoog en laag meer: het lijkt erop van wel. Het prijzige werk hangt alleen in de musea (in mijn opinie en met mijn standpunten). Kunstenaars die bakken met geld (willen) verdienen hangen in de musea. De straat op gaan, is wat een kunstenaar met moreel KAN DOEN, waar die voor zou moeten staan in mijn optiek is dat hij/zij iets te vertellen heeft en toevoegt aan de maatschappij. Dit is een Banksy ''methode''; wat daarentegen ook weer heel controversieel is geworden -> Banksy is geworden wat hij het meest haat: een bedrijf dat draait op winst en verkoop. Een bezoekje aan de expositie 'VIRAL VINDALS' in MU was zeker niet verkeerd om te realiseren wat ik verkeerd vindt aan de beeldende kunst tegenwoordig (zie volgende pagina). Het is nog steeds een soort van elite in de

kunst. Of er zijn twee werelden waar je voor kunt kiezen als kunstenaar: wil je in een museum hangen en rond komen van je kunst (een bedrijf ZIJN)? Of wil je blut zijn en soms anoniem blijven maar gaat het je om herkenning met passie?

5. Mu-artspace expositie Viral Vandals 2017 – nieuwe inzichten; eigen perspectief in huidige beeldtraditie.

4. MOCO Amsterdam – Banksy (en Warhol) 2016

23

HERKENNING IN MANIER VAN WERKEN MET DE EXPRESSIONIST 1905 en de jaren 80; de oude en nieuwe expressieve schilderstijlen. Een onderzoek naar het expressionisme in de beeldende kunst en redenen waarom ik me aangesproken voel tot de expressionist:

‘’Belangrijk is daarbij vooral dat de gevoelswaarde, het onderbewuste, dat de kunstenaar ervaart naar aanleiding van het onderwerp, de boventoon voert’.

‘Dit in tegenstelling tot het impressionisme waarbij vooral het uiten van de passieve werkelijkheid, zoals men die ervaart, vooropstaat. Zo vervaagt in het expressionisme de band met de werkelijkheid vaak, soms valt die zelfs helemaal weg. Hierdoor krijgen onvoorstelbaar nieuwe vormen hun kans. Het expressionisme kent maar één wet: dat er geen wetten zijn, en dat die dan ook niet mogen worden opgelegd. De subjectieve beleving staat voor alles centraal’.

”In latere tijden is het een verzamelnaam voor schilderijen die aan die criteria voldoen, onafhankelijk van de stroming.’’ - (“Expressionisme”, n.d.)

Voorbeelden kan ik halen uit de kunstenaarsgroep Die Brücke (eerste expressionisme); Kirchner, Pechstein, Max Liebermann, Max Beckmann, Otto Dix. Zij werkten voornamelijk met kleuren om zichzelf goed te kunnen uitten; gevoelens met kleur te benadrukken. De eerste groep had een meer abstracte vorm, de tweede groep was in meerdere maten figuratief: De Nieuwe Wilden wederom een groep uit Duitsland in de jaren 80 van de 20e eeuw. Die zich flink uitdrukten en vaak tegen de maatschappelijk politieke en economische ontwikkelingen in gingen d.m.v. expressie: eigen standpunten in beeld (zie mijn verslag semester 1 herkansing theorie der kunsten). De expressionist en ik zijn allebei sterk beïnvloed door maatschappelijke ontwikkelingen en de POP wereld. Of dat nu gewild of ongewild is.

Deze expressieve overeenkomsten en ontdekkingen kennen een verschil met mijn ZWART/WIT werk; toch zijn er meer expressionisten te vinden die alleen met zwarte en witte tinten werkten. De focus ligt voornamelijk op donker en licht + lijn en vlakverdeling in mijn geval (COMPOSITIE EN SUMBLIMAGE). Zie reflectieproces voet en de volgende pagina in dit verslag. Mijn belevingen zijn soms subjectief; ik vertel persoonlijke verhaaltjes die aansluiten op de waarheid naar eigen belevingen en ervaringen. Ik kwam tot nieuwe inzichten door een andere uitvoering in materiaal (verf) en mijn instelling te veranderen.

03-06-2017 Een andere ontdekking in mijn manier van werken. Ik ben er nu achter gekomen dat ik herkenbare onderwerpen het liefst (figuratief) teken/schilder en vooraf al een idee heb. Je zou kunnen zeggen; expressieve impressies op de realiteit. De onderwerpen die ik kies verbeelden (voor mij) bepaalde gedachtes/ervaringen. Het leven van alledag is belangrijker voor me dan ‘’verzinsel vormen’’ zoals abstracte vormen (The National Gallery, 2016). Dat wil niet zeggen dat ik het abstracte of surrealistische altijd weg laat. Dat ligt eraan; waar het proces (in de vorm) me heen brengt. Wanneer ik iets maak, wil ik ook dingen uit proberen die tot nieuwe inzichten leiden. Dat kan zo simpel zijn als kleuren oefeningen en deze verwerken maar dat kan ook het herkenbare figuratieve verwijderen betekenen (omdat de focus in het proces meer lag in de vorm ervan). Meestal zijn mijn handelingen wel gericht op indeling/stillering en compositie van de gekozen onderwerpen. Je zou dat ook kunnen interpreteren als esthetisch aantrekkelijk willen maken en zoekend zijn naar de balans/compositie in beeld (voor mijzelf), met een eigen (imperfect) herkenbaar handschrift. Dat is een vorm van sublimeren (“Sublimeren”, 2013).

24

6. The heart and the head – Leonie van Drunen

25

NEW IDEA FOR A PAINTING AFTER NEW FINDINGS:

Title: the heart and the head – Leonie van Drunen

An image created to express my emotions triggered by past experiences. Several realisations came to me while and by watching the series “Better Call Saul’’, in which the main theme was the relationship between two brothers. The first (obvious) realisation was that you can get motivations out of everything! The characters in the series appeared to reflect my motivations in the past and present: how I act in life and how I see myself threw the characters. It is about the differences that move us as individuals. Categorizing: there are two kinds of people (behaviours), from which most people is oblivious to. None of the less, most people act accordingly one of two categories. I call the first group of people: ‘the hearts’ and the second ‘the heads’. They can be both equally intelligent, being a matter of which direction you are moving to. Let’s make clear that the head is not necessarily more intelligent, and therefore moving in the “right” direction.

The hearts: following the heart means nurturing the feelings. It can make you happy. When you care about the other and you are able to sacrifice things for others own good, you act by the feelings of the heart. Eventually it will pay of and you will get it back in terms of unconditional love. Love for each other. On the other hand, it is riskier and confrontational. The heads: the opposite of acting by heart is the motivation to act by the head. ‘The head’ is making ideas, conceptions and theories. A part of ‘the head’ which lays in the mind is ‘’his friend’’ ‘judgement’. Judgement makes the mind the sworn enemy of ‘the heart’. This kind of rational judgement leads to the absence of risk, resulting in a person who wants to be seen as good by achieving in the right ways, while obeying all the rules. ‘The head’ believes; that the way you act, is what others see and make WHO you are. Others therefore know, that ‘the head’ made ‘’the right’’ choices. ‘The head’ forgets in this process, about what he wanted when he was a child. Who he really is… ‘The head’ was once an innocent kid, that was moved by heart and not yet by the morals of ‘the head’. Long before the serious realist of ‘the head’ is born. Overtime ‘the head’ neglects his heart and acts by morals. And ‘the heart’ will die, while ‘the head’ takes over.

‘The head’, who wants to be perceived as “good”, will be seen in the opposite way, based on his choices; he acts like an asshole and therefore is one. ‘You see’… that is because the frustrated head is now full of hate, regrets and jealousy caused by ‘’his friend’’ -‘judgement’- ‘the head’ is motivated by wanting to be seen as a responsible person. A good adult that is doing nothing wrong, who is only paying attention on what others see him/her for. Consequently, others have to suffer with the asshole (a.k.a. the head), because the asshole’s life is unbearable/not fun. Let’s be honest: nobody can have fun by obeying the rules, right? Rules equal obligations, and they are causing unnecessary stress. The asshole (a.k.a. the head) demands the happy (heart) people who are motivated, to use their head too. Demanding, to join the group of ‘the heads’. Why do you want others to suffer ‘miss or mister head’?

26

ONDERWIJSTHEORIE KOPPELING VMBO 3 EN 4 (B, K EN GT) – LESOPZET

ENGAGEMENT EN STANDPUNT Engagement begrip: ‘’Het belang hechten aan een maatschappelijke kwestie. 1) Aanneming 2)

Betrokkenheid 3) Betrokkenheid bij sociale problemen 4) Maatschappelijke betrokkenheid 5)

Verbintenis 6) Verloving’

‘’Term uit de literatuurkritiek voor een literatuuropvatting van auteurs die het belang van hun teksten

niet in de literaire aspecten ervan zien, maar in een buiten de literatuur gelegen functie die doorgaans

van politieke of sociale aard is. Engagement (letterlijk: zich ergens toe verplichten) duidt op de

zelfopgelegde verplichting van de kunstenaar...’’ (“engagement”, 2013).

Kortom: de kunstenaar is beïnvloed door de maatschappelijke ontwikkelingen (bewust of niet) en

wil deze soms in beeld brengen, de toeschouwer informeren/vragen oproepen bij de toeschouwer.

In mijn eigen werk communiceert het niet direct als engagement voor de kijker er kan een heel

(persoonlijk) verhaal achter zitten (dat is niet iets letterlijks wat eruit te halen valt voor de kijker). Ik

vorm wel een standpunt waar vandaan ik vertrek – het idee is er soms al. Alles om mij heen

beïnvloed me; de maatschappij in zijn geheel. Dit houdt me bezig, ik vorm eigen opvattingen en een

eigen visie (neem een standpunt in); die emotie betreft dat standpunt moet er (expressief) uit. Ik leg

mezelf daarbij ook verplichtingen op waaraan mijn werk moet voldoen.

Je zou aan het thema engagement het begrip Ethiek kunnen koppelen: Ethiek is nadenken over goed

handelen (“Ethiek”, n.d.). De leerling krijgt voorbeelden getoond (bestaande beelden) en kan op die

manier aangezet worden tot het zelf beredeneren. Een discussie met klasgenoten om tot nieuwe

persoonlijke inzichten te komen, kan het gevolg hiervan zijn. Met dit nieuwe inzicht kan er een

zelfopgelegde verplichting plaats vinden die zijn/haar standpunt beaamt. Het standpunt is een reden

tot handelen binnen het creatieve denk en werkproces, en vormt het uiteindelijke beeld op basis van

de persoonlijke visie.

Enkele voorbeeld middelen om de voorkennis te activeren zijn inspiratievideo’s met maatschappelijke of sociale context voor leerlingen, die gekoppeld zouden kunnen worden aan het onderwerp engagement gekoppeld aan het thema ethiek komt hier op die manier vanzelf in terug:

Film bronnen:

https://www.youtube.com/watch?v=LOMbySJTKpg https://www.youtube.com/watch?v=YDXOioU_OKM

https://www.youtube.com/watch?v=wEKLEeY_WeQ https://www.youtube.com/watch?v=GGyLP6R4HTE&t=72s

https://www.youtube.com/watch?v=ikGVWEvUzNM

https://www.youtube.com/watch?v=Um7pMggPnug

27

CONCRETE LESDOELEN VOOR HET ONDERWERP ENGAGEMENT:

Voorkennis aanwakkeren door vragen op te roepen (ethisch vraagstuk aangaan) met behulp van

voorbeelden engagement; een fragment of beeld dat leidt tot discussie. Discussies leiden tot nieuwe

meningen en standpunten. Het uiteindelijke doel is om het creatieve persoonlijke proces te

stimuleren en eigen opvattingen/meningen te vormen: zelf een standpunt in te leren nemen.

De leerling maakt met het onderwerp engagement bewuste persoonlijke keuzes (denkt na) en

verwerkt het leven van alle dag. Dat kunnen ook maatschappelijke ontwikkelingen zijn;

nieuwsbericht als voorbeeld. Je hele leven ben je als mens opzoek naar een eigen visie die start met

standpunten (“visie”, n.d.). De leerling leert zijn/haar opvattingen/standpunten om te zetten tot een

beeld met een (persoonlijke) boodschap. Zo wordt voor de leerling zelf inzichtelijk hoe hij/zij

hierover denkt en kan daarbij eventuele gevoelens als; angst, agressie, blijdschap en etc. kwijt.

Engagement

‘’Kunst kan puur esthetisch zijn, grappig of zelfs ontroeren. Kunst kan ook vragen stellen. We noemen

dit ‘geëngageerde kunst’.

Aanvankelijk wilden kunstenaars met geëngageerde kunst laten zien dat ze betrokken waren met wat

er speelde in de samenleving. Zij lieten bijvoorbeeld met trots nieuwe industrie zien of mooie nieuwe

gebouwen. Halverwege de 19e eeuw komt hier een reactie op in de vorm van ‘kritisch geëngageerde

kunst’. Kunstenaars gaan juist misstanden in beeld brengen en gebruiken hun werk om hun publiek

bewust te maken van politieke of sociaal-maatschappelijke wantoestanden.

Voorbeelden van geëngageerde kunst:

1. Pieter Bruegel de Oude - De toren van Babel, ca. 1565

2. Francisco Goya - Por qué? (Waarom?), ca. 1810 - 1814

3. Weversinterieur - Vincent van Gogh, 1884

4. Gerrit Rietveld - Tafel, 1923

5. Salvador Dalí Over Shirley Temple, le plus jeune monstre sacré du cinéma de son temps’, (Shirley Temple, het

jongste filmidool van haar tijd), 1939

6. Bruce Nauman Double Steel Cage Piece (Dubbele stalen kooi constructie), 1974

7. Inez van Lamsweerde - Thank you thighmaster, 1993

8. Sarah Lucas - Bitch (1995)

Voorbeeld van een eindvraag waardoor de leerling een standpunt in kan nemen:

“Alle kunst is geëngageerd; simpelweg omdat kunstenaars zich met de wereld bezig houden”. Ben

jij het eens met deze stelling? Beargumenteer je antwoord.’’ - (Museum Boijmans van Beuningen,

2014)

28

Bronnen die de docent kunnen helpen voor het maken van een theorie les:

Haar werk is gekenmerkt door een kritische houding

tegenover de menselijke gedragingen en de

culturele patronen. Dit wil ze met haar beeldend

werk aan de toeschouwer meegeven (engageren).

Er wordt de spot gedreven met de vrouw door de

vrouw indirect en ‘’plat’’ af te beelden. Dit is naar

haar mening, hoe de vrouw vaak wordt gezien in de

maatschappij. De vrouw is een terugkomend

onderwerp voor Sarah. Ze gebruikt

humoristische toespelingen op de seksualiteit.

Bitch (1995), bestaat uit een tafel, waarop een klein

T-shirtje is bevestigd met daarin enkele enorme

meloenen, terwijl tussen de achterste tafelpoten

een pakje gerookte vis hangt. Lucas maakt veel

gebruik van zelfportretten. Zij past verschillende

werkwijzen toe, zoals collage, assemblage, was

afgietsels, fotografie, video, tekeningen en tekst

(Laing, 2015).

Vol goede moed bouwden de mensen in

Babylon aan een toren die tot aan de hemel

moest reiken. God had genoeg van de

arrogante Babyloniërs en strafte hen met

spreekwoordelijke spraakverwarring. De

Babyloniërs konden elkaar niet meer verstaan;

zij verloren als straf hun gemeenschappelijke

taal. Er brak chaos uit in Babylon doordat men

elkaar niet meer verstond. De mensen lijken

wel mieren; zo klein zijn ze. Ze zouden zich in de

eerste plaats bescheidener moeten hebben

gedragen, als je ziet hoe klein de mens is, is wat

Pieter Breugel wellicht wilde vertellen.

Geen gewone bomen; deze kunstenaar maakt kunst die op

het eerste gezicht lijkt wat het is. Maar als je beter kijkt zie

je dat deze bomen rechts in elkaar gekunsteld zijn van

allemaal losse en verschillende delen hout. De

verschillende soorten hout zijn afkomstig uit allerlei

regio’s in China. De boodschap (zijn standpunt): een

reflectie op de huidige Chinese maatschappij (Pontzen,

2015).

7. Bitch (1995), ruimtelijke presentatie Sarah Lucas

8.De toren van babel (ca.1565), Pieter Bruegel de Oude (eigen foto Boijmans van Beuningen)

9. Ai Weiwei (2015), de Chinese kunstactivist – expositie de Pont in Tilburg

29

Manieren en werkwijzen/thema’s

Brainstorming naar onderwerpen die centraal kunnen staan binnen het innemen van een standpunt

(Ministerie van onderwijs, 2015).

Technische aspecten:

- Expressie; op emotionele toestand schilderen, impulsen op intuïtie toestaan in produceren beeldend werk.

- Kleuren leren gebruiken en de betekenis voor kleur herkennen, of de toegekende waarde die een kleur kan hebben (functie + betekenis van licht en kleur).

- Digitale mediums (leren digitaliseren) en andere hulpmiddelen laten gebruiken voor technisch uitvoerbare thema’s: kopiëren, dupliceren, vervormen, uit verband/perspectief trekken, verbeteren, herhalen. Afbeelding rechts: tijdens mijn reizen door Portugal kwam ik dit beeld tegen in het Berardo Collection Museum. De afbeelding vertegenwoordigd het idee van een beeldimpressie met onderwerpen als kopiëren, vervormen en uit verband/perspectief trekken ->

- Het beeld sluit ook aan op technische aspecten als: ordenen en balans vinden in een beeld, compositie bepalen/stilleren.

- Schaduw en licht

- Perspectief

10.Les Pains (1951), Jean Helion – Berardo Collection Museum, Lissabon

Creatief proces aangaan en thema’s (voor engagement en standpunt inname):

- Dierbaar onderwerp of voorwerp; erkenning van eigen belangen en leren verbeelden onder begeleiding door (nieuwe) technische tools aangereikt te krijgen. Er wordt op die manier gewerkt aan technisch inzicht gericht op DE VORM van het beeldend eindproduct.

- Levensstijl (wie ben je); zichzelf beter leren kennen en leren verbeelden hiervan onder (aanmoedigende) begeleiding.

- Persbericht; nieuws als ethisch vraagstuk inzetten – leren standpunt in te nemen en verbeelden.

- Impressionistisch leren verbeelden op de werkelijkheid (vorm staat centraal).

30

Inzetbare middelen:

- Laptop + Internet + photoshop

- Media: zoekmachines op internet ter inspiratie zoals Pinterest of Weheartit

- Beamen om technische vaardigheden te verbeteren tijdens een teken of schilderproces (zicht op perspectief, lijnen en vlakken, licht en schaduw, compositie bepalen en etc.)

- Schilder of tekenmateriaal

- Digitale camera en/of mobiel

- Beamer (zodat er niet geprint hoeft te worden) of printer voor presentatie en nabewerkingen.

- Tijdschriften, papier, scharen en lijm (bijv. om collages te maken)

- Hout of metaal (voor bewerkingen zoals timmeren of solderen bijv.)

11. Au Naturel (1994), Sarah Lucas, The Saatchi Gallery London 12. S.A.C.R.E.D. (2011-2013), Ai Wei Wei

13. Infernopolis (2010), Joep van Lieshout, Atelier van Lieshout

14. The Birthday Party (fotoserie 2008), Vee Speers

31

BIJLAGE DOCENTHANDLEIDING

GEËNGAGEERD STANDPUNT Vormgegeven tot een eigen maatschappijkritisch beeld dat aansluit op de persoonlijke beleving van de leerling.

Niveau: bovenbouw VMBO (K-GT) Tijdsduur: 100 minuten (blokuur). Engagement; een begrip dat aansluit op de huidige beeldtraditie. Wat speelt er in de wereld? En wat speelt er in eigen land en hoe gaat de eigen maatschappij/cultuur hiermee om? De leerling krijgt voortdurend nieuwe informatie op zich af in de huidige maatschappij, door verspreiding en deelname aan massamedia. Hij of zij heeft hier bepaalde ideeën bij. Ideeën die leiden tot het vormen van een eigen mening. De leerling neemt daarbij eigen standpunten in(acht). Nieuwe informatie roept ethische vraagstukken op; en in dit geval is het, het maatschappelijke vraagstuk – het nieuws in de eigen omgeving kan onderwerp van de dag zijn, die leidt tot een individuele mening of zelfs maatschappelijk overeenkomstige meningen binnen een groep, gemeenschap of plaats. Bespreekbaar maken: Een mening verandert continu met de tijd en met elkaar mee. Wanneer de huidige maatschappelijke kwesties getoond worden en bespreekbaar worden gemaakt, worden meerdere standpunten voor de individu inzichtelijk - ook onderling en naar elkaar toe. De leerling vergelijkt haar/zijn eigen ideeën met die van een ander. De standpunten van een leerling worden verrijkt en aangevuld met de belevingen/mening van een ander. We beïnvloeden elkaar hierdoor in maatschappelijke zin ook, waardoor we opnieuw van mening veranderen, en we passen onze standpunten hier opnieuw op aan. Kortom: standpunten innemen kennen een lang en oneindig proces (een continuüm) dat met het leven van de individu voort beweegt (“standpunt”, 2013). Voorbeeld: iemand die veel reist en verschillende mensen ontmoet/culturen leert kennen en met verschillende mensen praat, heeft hierdoor een breder perspectief op maatschappelijk vlak. Een cultuur kent eigen gewoontes en tradities; in geschreven woord en beeld. Communicatie onderling is dus erg belangrijk voor standpunten die uiteindelijk kunnen leiden tot het vormen van eigen visies. Standpunten kunnen ook inzichtelijk worden gemaakt doormiddel van een vormgegeven beeld; een beeld met als doel engagement.

Leerdoelen voor de leerling (tijdens het uitvoeren van een beeldende praktisch toegepaste opdracht) (Ministerie van onderwijs, 2015): Aspecten van de voorstelling (inhoud): Idealiseren van een maatschappelijk onderwerp; naar de eigen waarneming. Dit mag op symbolische wijze zijn, verwant aan het maatschappelijke onderwerp binnen het standpunt van de leerling of uitgelicht met een thema. Het beeld mag vereenvoudigd (symbolisch) verwijzen naar het maatschappelijk onderwerp. De leerling maakt eigen keuzes in beeld (vanwege het eigen standpunt dat zij innemen; eigen mening is belangrijk!). Belangrijk: het uiteindelijke beeld verteld een eigen verhaal; het eigen standpunt van de leerling is hierin duidelijk zichtbaar. Dat mag ook doormiddel van uitdrukkingen bijvoorbeeld in expressievere mate. Het werk (doel is), dat het uiteindelijke beeld engageert.

32

Zeggingskracht/karakteristieken: De expressie mag centraal staan voor het uiteindelijk verbeelde standpunt (hoeft niet). De karakteristiek is persoonlijk vanwege het eigen standpunt dat de leerling inneemt; en het eigen beeldende en creatieve vermogen staat daarbij centraal (beeldkeuzes in bijv. materiaal die aansluiten op eigen voorkeur). Originaliteit is een karakteristiek die zichtbaar mag zijn; duidelijke boodschap vanwege eigen standpunt! Proces: Vormonderzoek en compositie (zie aspecten van de vormgeving); de leerling onderzoekt hoe het standpunt het beste gecommuniceerd kan worden naar de toeschouwer d.m.v. een eigen vormgegeven beeld. Functionaliteit: De hoofdfunctie is engageren met behulp van het eigen standpunt. Dit kan ook met behulp van sub thema’s op eigen voorkeur van de leerling – dit dient ter stimulans en sluit aan op de interesse + belevingswereld van de leerling. De leerling kan kiezen uit sub thema’s zoals; religieus, status, symbolisch, toegepast, verhalend, verwijzend (wel met een vertrek vanuit het eigen standpunt). Het mag zelfs waarschuwen mits het standpunt nog aanwezig is. Het standpunt hangt af van de leerling; vanuit welke maatschappelijke kwestie werkt de leerling? Culturele en kunsthistorische context: Maatschappelijk/engagement (Let op: dit kan gezien worden als idealistisch beeld en dat mag!). Het proces gebeurd in een sociaal betrokken setting. De leerling kan gebruik maken van een kunststroming als hij/zij dat wilt omdat het passend is bij het eigen standpunt (impressionisme of expressionisme bijv.) Dit wordt niet benoemd tenzij de leerling op eigen initiatief met het voorstel komt, wordt dit niet voorgelegd. Het beeld kan te maken hebben met maatschappelijk tegendraads zijn (zolang de leerling zich maar maatschappelijk positioneert). Er kan naar aanleiding van traditie worden verbeeld of juist weer tegen die tradities in, en dat alles heeft te maken met de huidige tijdgeest. Of de leerling mee krijgt dat: maatschappelijke ontwikkelingen de tijdsgeest beïnvloeden onderling en naar elkaar toe, moet worden getoetst. Dat gebeurd achteraf na het beeldende proces en als het idee zichtbaar in beeld is gebracht. Vragen voor toetsing: ‘kun je omschrijven wat het DOEL van het beeld is dat je hebt gemaakt; wat is de boodschap die ik/we/de toeschouwer uit het beeld kunnen halen? Waar gaat het beeld over? Hoe kunnen

wij of waar kunnen wij dat aan zien?’ (Museum Boijmans van Beuningen, 2014). Aspecten van de vormgeving: De leerlingen krijgen een lesbrief met daarin de aspecten benoemd waarover het uiteindelijke beeld kan/moet beschikken. De leerling dient zich hier bewust van te zijn en dient rekening te houden met beeldkeuzes (onder begeleiding en aansturing moet dit lukken). De nadruk ligt in dit geval op compositie/ordening; de volgende aspecten worden herhaaldelijk besproken tijdens het beeldend proces; aandachtspunt, aanzicht (voor/zij/achter), (a)symmetrie compositievormen, evenwicht/harmonie, herhaling, opstelling, plaatsing, richting, ritme vlakverdeling. De leerling gaat opzoek binnen deze richtlijnen naar wat hij/zij toepasselijk vindt voor zijn/haar standpunt. Een eis m.b.t. de vorm is dat het figuratief moet zijn; dit is om het doel van de lesopdracht niet uit het oog te verliezen. Door uitteleggen dat het beeld herkenbaar voor een ander moet zijn aan de leerling verliest hij/zij dit doel niet uit het oog, omdat het uiteindelijke beeld een boodschap moet communiceren (engagement met een eigen standpunt). We gaan spelen met de compositie, zodat dit beeld niet rechttoe en recht aan wordt. De leerling wordt uitgedaagd om nieuwe plaatsingen en spelingen uit te proberen op die manier.

33

Materialen: Deze les is geschikt voor het creëren van beelden in de gewenste vorm en materiaal van de leerlingen ter ondersteuning en motivatie voor het eigen beeldende en creatieve proces. De docent kan er voor kiezen om materialen aan te reiken die toepasselijk zijn voor het uitwerken van de opdracht. Nadeel voor het bepalen van het materiaal door de docent zelf is: de eigen beeldkeuzes van de leerling worden belemmert. Het ligt eraan in welke mate de klas zelfstandig aan het werk kan en de docent het overzicht kan behouden in de klas. Hangt af van de klas (differentiatie per identiteit klas). Dit beeld kan met behulp van eenvoudig materiaal worden vervaardigt door de leerlingen op een blanco A3 vel met penselen en acrylverf of potloden en stiften, indien de leerlingen meer structuur nodig hebben om zelfstandig aan de slag te kunnen. Meer uitdaging: de leerlingen maken een foto (met geleende camera op school of mobiele telefoon) die de boodschap van het eigen standpunt overdraagt, ze mogen achteraf nog fotoshoppen op de computer (mits zij al over deze vaardigheden beschikken om zelfstandig aan de slag te gaan met het maken van een beeld). Meest ideale geval en grotere uitdaging: de leerlingen kunnen zelfstandig mediums bedenken vanuit de eigen interesse en sluit aan op hun eigen belevingswereld. Het beeld ontstaat tijdens een proces door persoonlijke voorkeuren/eigen smaak en keuzes. Resultaat: persoonlijk en origineler eindbeeld. Technieken: Staan vrij/moet worden bepaald op differentiatie.

Didactische doelen - Leerlingen meer inzicht geven in het eigen beeld op de maatschappij – door standpunt(en) in te nemen en er een beeld van te maken. - De leerlingen worden zich bewuster van de huidige maatschappelijke tradities en kwesties. - De leerlingen leren een eigen standpunt te vormen, in te nemen, te delen; waardoor het standpunt weer kan worden aangepast – en om het laatste uiteindelijke standpunt te verbeelden. - De verbeelding op zichzelf is weer een manier om hun standpunt met anderen (de kijker) te delen en het gedachtegoed te verspreiden. Dit sluit aan op het thema engagement: de maker van het beeld wil iets/een boodschap over dragen aan de toeschouwer van het gecreëerde beeld, de overdracht leidt tot het innemen van nieuwe standpunten bij de toeschouwer. Het is een continuüm van standpunten delen met elkaar. - De leerlingen leren hun mening te delen en leren van elkaar (verrijking op het eigen collectieve geheugen in woord en beeld; betreft maatschappelijke kwesties, in eigen land van de westerse cultuur en/of de wereld).

34

Pedagogische doelen Begeleiden van de leerlingen in het vormen van een eigen mening op maatschappelijk draagvlak. Dit houdt praktisch gezien in: het begrip engagement leren begrijpen, begrijpen door naar elkaar (en de docent) zijn instructies te luisteren - in het veilige leerklimaat (met/in de klas). Informatie en maatschappelijke kwesties worden met aandacht voor elkaar gedeeld. Hoe? Er wordt een vertaalslag gemaakt met behulp van het creatieve beeldende denkvermogen - in de vorm van een praktische beeldende opdracht; het bedenken, creëren en maken van een beeld, onder begeleiding van de docent - een beeld vanuit het creatieve beeldende proces, die het eigen standpunt in beeld communiceert naar de toeschouwer en/of naar medestudenten toe.

Lesopbouw

Tijd Activiteit

0-10 minuten. Start les -> leerlingen binnen laten komen + introductie les engagement & standpunt.

10-20 minuten Fragmenten met maatschappelijke thema’s voorleggen en bespreken -> opdracht en lesdoelen mondeling toelichten en inzichtelijk maken. Leerlingen hebben een korte spanningsboog: 10 minuten ‘’theoretische uitleg’’ d.m.v. een getoond fragment.

20-30 minuten De leerlingen krijgen een lesbrief die nagaat of de leerling weet wat het les doel is. Zij vullen deze individueel in en vormen een eigen standpunt. De leerling kan startten met het maken van een geëngageerd beeld, wanneer hij/zij bij de docent is langs geweest voor goedkeuring: de docent blijft op één vaste plaats zodat de leerling weet waar hij/zij de docent kan vinden – de docent loopt pas rond wanneer iedereen een standpunt heeft en wanneer de werksfeer goed is. De leerling krijgt na goedkeuring van de docent het juiste materiaal om te werken aangereikt.

30-80 minuten. Leerlingen werken in een veilig leerklimaat aan hun beeld -> zowel samen als zelfstandig - maakt zelfstandig beeldkeuzes, onder begeleiding van de docent. De leerlingen vragen om hulp waar nodig, met als doel om het proces succesvol te doorlopen en de afgesproken lesdoelen te behalen.

80-100 minuten. Opruimen en nabespreking; leerlingen kijken en bespreken elkaars werk met aandacht ter stimulering van het sociale leerklimaat.

Voorbeeld van een geëngageerd beeld Banksy – kritiek op grote bedrijven/de consument.

(Bronnen: https://tessapostuma.wordpress.com/2015/01/26/wereldberoemd-maar-onbekend/)

35

Rol van de docent

- Veilig leerklimaat creëren; de docent zorgt voor genoeg werkruimte, de juiste middelen zijn beschikbaar voor de leerlingen en de leerlingen ondersteunen elkaar onderling door met elkaar te communiceren (de docent waarborgt een goede werksfeer).

- De voorkennis aanwakkeren met beeldfragmenten. Begrijpen de leerlingen het fragment? Is het maatschappelijke thema duidelijk zichtbaar voor ze? Gaan ze er met elkaar over in gesprek en vormen ze een eigen standpunt? Heeft iedereen een onderwerp voor zijn/haar standpunt?

- Het les doel duidelijk maken in het begin van de les, voordat het beeldend proces start; klassikaal en

in de vorm van een lesbrief (met vragen voor de leerling om hier bewust mee bezig te zijn tijdens het beeldend proces).

- De docent heeft een begeleidende functie en loopt rond wanneer iedereen zelfstandig aan het beeld

werkt – ook voor eventuele individuele begeleiding tijdens het beeldende proces.

- Zorgen dat de leerling de opdrachteisen (compositie en figuratie) in het creëren van het beeld toepast onder begeleiding van de docent en uiteindelijk het les doel; engageren in beeld vanuit het (persoonlijke) standpunt behaald.

- De leerling kan de lesdoelen benoemen en weet wat zijn/haar beeld communiceert met de

toeschouwer (zie leerdoelen -> kunsthistorische context). Met de toetsing wordt het volgende nagegaan: heeft de leerling de opdracht begrepen? Is het uiteindelijke beeld toepasselijk bij het eigen standpunt? Engageert het uiteindelijke beeld?

http://www.nu.nl/tag/tieners (hulpbronnetje voor het laatste nieuws en aansluitend op interesse leerling) Top 5 lesbrief indien de leerlingen een steuntje in de rug nodig hebben bij het verzinnen van een maatschappelijk onderwerp (als ze het echt te moeilijk vinden om iets te verzinnen):

1. Terreurdreigingen; hoe voelt de leerling zich hierbij? Wat wil de leerling meegeven met betrekking tot deze terreurdreiging aan anderen? Is er een oplossing die de leerling aan anderen mee wil geven? Of is hij/zij bijvoorbeeld bang of juist niet? De leerling neemt een standpunt in betreft terrorisme en gaat opzoek naar manieren om dit te verbeelden (inspiratie op internet bijv.)

2. Twee tienermeisjes om het leven gebracht in 1 week (Nederland)… wat wil de leerling daarover zeggen en doorgeven aan een ander doormiddel van een beeld? Wat vindt de leerling van geweld?; er tegen in gaan en een anti geweld beeld maken bijvoorbeeld.

3. President Trump en…. (iets wat Trump recent heeft gedaan/een actie, waar hij om bekend staat of een bepaalde emotie die het bij de leerling oproept die hij/zij door wil geven met het beeld).

4. Een popidool of artiest in de huidige maatschappij waar de leerling een standpunt over vormt (er tegen in gaand of juist mee gaan); bepaald nieuws dat iets met de leerling doet of een gegeven rondom het idool dat een boodschap overdraagt.

5. Een film of game die zorgt voor ophef of controverse; wat voor standpunt neemt de leerling hierbij in, waar hij de toeschouwer van wil overtuigen/van informatie wil voorzien. Is hij/zij het er wel mee eens dat er ophef over ontstaat of zou iedereen het gewoon moeten kunnen zien of spelen (gaat de leerling er tegenin); met de reden dat.. (boodschap in beeld).

Beoordeling/manier van beoordelingen voor cijfer eindresultaat: de docent bepaald of het beeld aan de gestelde opdrachteisen/voorwaarden voldoet, door na te gaan of de leerling heeft nagedacht over de boodschap tijdens een toetsing d.m.v. mondelinge toelichting (nagaan of zijn/haar standpunt goed doordacht is en zelfs verandert), in hoe verre de boodschap duidelijk is bij het beschouwen van het beeld (zonder mondelinge toelichting) en neemt; inzet, betrokkenheid, beeldkeuzes en materiaalkeuzes van de leerling hierin mee. De originaliteit (in beeldkeuzes zoals het materiaal) - in het vormen van het beeld met een eigen standpunt telt hoofdzakelijke mee.

36

LESBRIEF VMBO K-GT

EEN STANDPUNT INNEMEN BETEKEND DAT JE EEN

SPECIFIEKE MENING HEBT EN DIE MENING UIT JE

ZICHTBAAR:

JE KIEST EEN MAATSCHAPPELIJK ONDERWERP -> WAT

BETEKEND MAATSCHAPPELIJK?

JE KIEST EEN ONDERWERP DAT OP DIT MOMENT POPULAIR IS.

KIES IETS WAT JE INTERESSANT VINDT OF IETS WAT JE BEZIG

HOUDT - EEN FASCINATIE HEET DAT.

MISSCHIEN DAT JE IN HET NIEUWS IETS TEGEN BENT GEKOMEN:

1. IS ER NIEUWS WAT JE AANGREEP DE AFGELOPEN WEEK?

2. JE HEBT NIEUWS GEHOORD VAN IEMAND ANDERS - OF IETS

WAT POPULAIR IS VIEL JE OP - DAT MAG IN NEDERLAND,

EUROPA OF ERGENS TER WERELD ZIJN ZOALS IN AMERIKA.

3. HET ONDERWERP MAG OOK EEN POPULAIRE FOTO, FILM,

GAME, SPORT OF ZELFS EEN (FAVORIETE) POPARTIEST/

IDOOL/ HELD ZIJN DIE IETS GOEDS TE VERTELLEN HEEFT.

4. KIJK ANDERS EVEN OP: http://www.nu.nl/tag/tieners

LET OP: JE HOEFT HET ONDERWERP NIET ‘’LEUK’’ TE VINDEN – JE

MAG ER OOK TEGEN IN GAAN OMDAT JE HET JUIST HAAT!!! WANT

MISSCHIEN BEN JE JUIST WEL TEGEN. DAT KAN BIJVOORBEELD

GEWELD ZIJN; DAN ZET JE JE ACTIEF OP TEGEN GEWELD!!!

HET DOEL VAN HET BEELD DAT JE MAAKT IS: DAT JOU KLASGENOTEN EEN BOODSCHAP ZIEN (JOU MENING IS

ZICHTBAAR) IN HET BEELD. JE BEELD MOET (ZONDER TEKST) JOU

MENING VERTELLEN -> MENSEN BEWUST MAKEN!!!

JE KRIJGT EXTRA PUNTEN VOOR ZELFSTANDIGHEID EN EEN

EIGEN MENING (ORIGINEEL ZIJN) -> JE WERKT ‘’GEZELLIG’’ EN

OVERLEGGEN MAG MAAR JE MAAKT JOU IDEE ZELFSTANDIG EN

SERIEUS.

37

OPDRACHT VAN (NAAM + KLAS):………………..

Stap 1. Kies een onderwerp (als je niets weet lees dan de eerste pagina door voor tips). En wat wordt de boodschap van je onderwerp? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Stap 2. Loop naar de docent en bespreek of jou onderwerp goed is.

Stap 3. Kies je materiaal of gebruik het materiaal dat de docent je gaf. Ga je nu afbeeldingen knippen uit tijdschriften, tekenen, foto’s maken, afbeeldingen verzamelen op internet of achter de computer, print je het uit?

Stap 4. Ga serieus aan het werk en denk na over je beeldkeuzes. Is jou boodschap en onderwerp duidelijk te zien?

Stap 5. De compositie bepalen betekend dat je beslist waar je afbeeldingen plaatst en wat je ermee doet wanneer je een beeld MAAKT. Plaats je een of meerdere afbeeldingen gewoon simpel (en soms saai) recht? Of zet je dingen op zijn kop en aan elkaar met herhaling? JIJ beslist dus waar je iets neer zet: aan het einde van de les kun je aan ons vertellen waarom jou beeld er zo uit ziet – wat jou boodschap is en waarom je het zo hebt gedaan. Bespreek met de docent de compositie/ordening van je beeld; aandachtspunt, aanzicht (voor/zij/achter), (a)symmetrie compositievormen, evenwicht/harmonie, herhaling, opstelling, plaatsing, richting, ritme vlakverdeling. Je gaat opzoek binnen deze richtlijnen naar wat jij toepasselijk vindt voor je standpunt. Als je niet weet wat dit betekend, is het goed om hulp te vragen!

38

Stap 6. BEANTWOORD DE VOLGENDE VRAGEN:

‘Kun je omschrijven wat het DOEL van het beeld is dat je hebt gemaakt; wat is de boodschap die de toeschouwer uit jou beeld kan halen? DE BOODSCHAP VAN MIJN BEELD IS (WAAR GAAT HET OVER): …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… WAAR KUNNEN WIJ AAN ZIEN WAT JOU BOODSCHAP IS? ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

39

BRONNEN

engagement. (2013). In Encyclo.nl. Retrieved from http://www.encyclo.nl/2013/begrip/engagement

Ethiek. (n.d.). Retrieved from https://nl.wikipedia.org/wiki/Ethiek

Expressionisme. (n.d.). Retrieved from https://nl.wikipedia.org/wiki/Expressionisme

Laing, O. (2015). The Undiminished Charisma of Sarah Lucas. The New York Times. Retrieved from http://tmagazine.blogs.nytimes.com/2015/03/22/sarah-lucas-artist-profile/?_r=2

Ministerie van onderwijs. (2015). BEELDENDE VORMING GT VMBO: SYLLABUS CENTRAAL EXAMEN 2017. Retrieved from https://www.examenblad.nl/examenstof/syllabus-2017-beeldende-vorming/2017/vmbo-tl/f=/beeldende_vorming_vmbo_2_versie_2017.pdf

Museum Boijmans van Beuningen. (2014). Engagement. Retrieved from http://onderwijs.boijmans.nl/engagement/

Pontzen, R. (2015). De kunstenaar als verzetsman, de verzetsman als kunstenaar. De Volkskrant. Retrieved from http://www.volkskrant.nl/beeldende-kunst/de-kunstenaar-als-verzetsman-de-verzetsman-als-kunstenaar~a4144432/

Stall, A. (2008). Wat is minimalisme? Retrieved from http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/diversen/24627-wat-is-minimalisme.html

standpunt. (2013). In Encyclo.nl (p. 2.). Retrieved from http://www.encyclo.nl/2013/begrip/standpunt

sublimeren. (2013). In Encyclo.nl. Retrieved from http://www.encyclo.nl/2013/begrip/sublimeren

The National Gallery. (2016). Vincent van Gogh: The colour and vitality of his works. Retrieved from https://www.youtube.com/watch?v=YV4YGUAHPJU&t=1372s

visie. (n.d.). Retrieved from http://www.woorden.org/woord/visie

40

BRONNEN MUSEA EN EXCURSIES

Nederland:

Banksy & Warhol, MOCO Museum, Amsterdam 04-09-2016

BredaPhoto International Photofestival 2016, Breda 8-10-2016

Cobra Museum, Amstelveen 27-05-2017

Collectie Boijmans, Museum Boijmans van Beuningen, Rotterdam 14-10-2016

Kunsthal, Rotterdam 22-05-2017

MU Artspace, Eindhoven 01-06-2017

Museum de Fundatie, Zwolle 01-09-2016

van Abben Museum, Eindhoven 30-09-2017 en 04-06-2017

Villa Zebra, excursie Rotterdam 22-05-2017

Portugal:

Almada Negreiros en Modern collection, Calouste Gulbenkien Museum, Lissabon 01-05-2017

Berardo Collection Museum ,Lissabon 20-12-2016

Lady in red art galery, Lagoa 04-02-2017

Spanje:

Kathedraal van Sevilla 04-01-2007

Metropol Parasol, Sevilla en 04-01-2007

Plaza de Espana, Sevilla en 05-01-2017