In deze kalender vind je wetenswaardigheden en anekdotes over de hersenen en over hersenaandoeningen. Het accent ligt op niet-aangeboren hersenletsel. In Nederland kampen

meer dan een half miljoen mensen met de gevolgen van hersenletsel door bijvoorbeeld een beroerte of ongeval. We

willen graag meer bekendheid geven aan de gevolgen daarvan.

We wensen je een voorspoedig 2016!

Samengesteld door: Judith Zadoks, Tilly van Uffelen en Suzan Möller

Met tekeningen van: Ilse Winter

Met bijdragen van: Petra Boolman, Marc Commandeur, Harmen Hidding, Hersenstichting, Coos van Heuven,

Kitty Jurrius, Jenny Palm, Martijn Peeters, Siemon Vroom, Marloes van Zoelen, Veiligheid.nl en vele anderen

Vormgegeven door: Atelier Oost

1nieuwjaarsdag

vrijdag

januari

Gelukkig nieuwjaarMaar wat is geluk? In zijn boek De Geluksformule zoekt

journalist en natuurwetenschapper Stefan Klein het in de hersenen. Onderzoek toont aan dat hersenen hun eigen

speciale schakelingen hebben voor vreugde, lust en euforie. Er bestaat dus zoiets als een gelukssysteem. We zijn voor

positieve gevoelens geprogrammeerd. Een andere uitkomst van recente neurologische onderzoeken is het feit dat het

brein van een volwassene nog verandert. Ook als we dertig, veertig of zeventig zijn kunnen we nog iets nieuws leren en

daardoor worden er nieuwe verbindingen gemaakt in de hersenen. Met de juiste oefeningen is het dus ook mogelijk

om ons geluksgevoel te vergroten.

zaterdag zondag

2-3januari

Kunstenaar Ilse Winter kreeg op 21 januari 2011 een herseninfarct. Vanaf dat moment hield ze een tekendagboek bij. Op deze eerste tekening het beeld dat ze als laatste zag

voordat ze bijkwam op de stroke-unit van het ziekenhuis: de ruimte in haar huis waar ze gevallen was.

Van reptiel tot mensHet menselijk brein bestaat uit drie lagen: het reptielenbrein,

het zoogdierenbrein en het menselijk brein. Deze drie breinen zijn in verschillende fasen van de evolutie ontstaan.

Het reptielenbrein is 500 miljoen jaar geleden ontstaan. In de loop van miljoenen jaren erna is bovenop het reptielen-brein een nieuw soort brein ontwikkeld: het zoogdierenbrein.

Door aanpassing van de mens aan zijn omgeving ontstond 100.000 jaar geleden tenslotte het menselijk brein.

Het reptielenbrein is het krachtigst, gevolgd door het zoog-dierenbrein. Het menselijk brein is relatief zwak.

4maandag

januari

het brein

Robert Lembke (1913 – 1989), Duitse journalist

5dinsdag

januari

Dromen zijn vrijetijdsbesteding

van de hersens

6driekoningen

woensdag

januari

250.000 neuronen per minuutAanleg van de hersenen begint in de derde of vierde week van de zwangerschap. Vroeg in de zwangerschap worden er ongeveer 250.000 neuronen per minuut aangemaakt.

Als het kind geboren wordt, telt het brein 100 miljard neuronen. Na de geboorte groeien de hersenen nog door.

Gemiddeld worden ze zo’n 1,3 tot 1,4 kilogram.

Groei

revalideren“Revalideren is hard werken geblazen. Deze kreet. Hoe vaak

bezoekers mij op deze manier niet hun medeleven en bewondering toonden. En het is waar. Als je uit het juiste hout gesneden bent, dus een wilskrachtige kop op een mankement

hebt zitten, kun je ver komen. Het wordt alleen een beetje anders als je kop zelf het mankement is…”

Bron: In (slow)motion – Observaties van iemand met NAH

(nietaangeboren hersenletsel), Petra Boolman, 2008, petraboolman.nl

7donderdag

januari

LeVen Met herSenLetSeL

Slapen is goed voor jeVeel hersengebieden zijn actief tijdens de slaap. Het geheugen voor hoe je dingen doet (fietsen, pianospelen) wordt versterkt en ons ruimtelijk geheugen wordt geactiveerd. Het slapende brein ontwikkelt een efficiëntere aanpak van problemen en zorgt ervoor dat moeilijke handelingen automatisch gaan.

Door hard oefenen af te wisselen met slaap leer je het meest.Bron: Hersenkronkels, Reinoud de Jongh, Pandora, 2008.

8vrijdag

januari

zaterdag zondag

januari

9-10

Fietsen? Draag een helm!Een val met de fiets kan hersenletsel tot gevolg hebben.

Wie op de racefiets of mountainbike stapt, doet er verstandig aan een helm te dragen. Let bij het kopen van een helm hierop:• Kies een helm die voldoet aan de Europese EN1078 norm. • Koop een helm die ook de slaap en voor- en achterkant van

het hoofd beschermt. • Een goed passende helm zit als een tweede huid. Wanneer

je je hoofd schudt, blijft de helm op zijn plaats zitten • Let erop dat de bandjes stevig zitten, maar niet knellen. • Een helm mag het gehoor en/of het zicht niet belemmeren. • Bedenk dat de prijs niets zegt over de veiligheid omdat alle

helmen aan dezelfde veiligheidscriteria moeten voldoen. Bron: Veiligheid.nl

reptielenbreinHet reptielenbrein is een snel, primair en basaal werkend

brein dat bestaat uit de hersenstam en de kleine hersenen. Het zorgt voor alle ‘automatische mechanismen’ zoals adem-

haling, bloedsomloop, hartslag en temperatuurregeling, inclusief overlevingsinstinct en voortplantingsdrang.

Het regelt onze meest primitieve levensfuncties, die nood-zakelijk zijn voor ons voortbestaan als individu en als soort.

Dit deel van het brein reageert razendsnel en instinctief. Vechten, vluchten of bevriezen (fight, flight, freeze) zijn

bekende reacties bij gevaar. We zien dan dat de hartslag sneller wordt, we gaan transpireren en de spierspanning

verhoogt, allemaal nodig om in actie te komen.

11maandag

januari

het brein

op de weegschaalHersenen wegen gemiddeld 1,4 kilo. Het zwaarste brein ooit

gewogen was 2,3 kilo. Over het algemeen geldt: hoe zwaarder je brein, hoe slimmer je bent. Maar er zijn uitzonderingen:

de hersenen van Albert Einstein wogen maar 1,2 kilo. Bron: Hersenkronkels, Reinoud de Jongh, Pandora, 2008.

12dinsdag

januari

1,4 kiLo

Zetel van intelligentieDe oude Grieken verschilden van mening over de functie van de hersenen. Zo geloofde Hippocrates (460–377 vC)

dat hersenen de zetel zijn van intelligentie. Aristoteles (384–322 vC) dacht dat hersenen een koelsysteem waren voor het bloed. Het hart was volgens hem de zetel van

de intelligentie. Zijn redenatie: mensen zijn rationeler dan dieren omdat ze een relatief groter brein hebben om hun

bloed af te koelen.

13woensdag

januari

Genoeg getreurd “Ik dacht op een gegeven moment: Genoeg is genoeg,

genoeg getreurd. Je moet wat maken van je leven, ondanks al je beperkingen. Er is geen generale repetitie! Toen ben ik met

weerhandig.nl begonnen. Dat inzicht en vermogen gun ik jullie allen ook. Het leven is nu, leef het alsjeblieft!”

Siemon kreeg in 2007 een beroerte en is sindsdien half-gehandicapt en heeft last van afasie. Zijn website

helpt mensen met een verlamming of een beperkte handfunctie zo zelfstandig mogelijk te leven.

Bron: Siemon Vroom, weerhandig.nl

14donderdag

januari

LeVen Met herSenLetSeL

15vrijdag

januari

Alpha, beta, theta, delta Hersengolven zijn kleine elektrische stroompjes, die je kunt meten. Afhankelijk van wat je aan het doen bent zijn er meer

of minder van bepaalde hersengolven te zien. Alphagolven zijn goed zichtbaar als je heel ontspannen bent, bijvoorbeeld

bij het luisteren naar muziek. Als je je ogen dicht hebt, is je visuele gebied in rust en valt er veel alfa te meten.

Betagolven doen zich voor als hersengebieden actief zijn. Bijvoorbeeld bij concentreren, werken, sporten, koken of

praten. Bij langdurige stress hebben mensen een verhoogde beta, ook in rust.

Thetagolven zijn verbonden met verbeelding, creativiteit, dag-dromen. Theta is een minder bewuste staat dan alpha of beta. Bij mensen met ADHD zien we frontaal vaak veel thetagolven

waardoor de rem op gedrag vertraagd is. Deltagolven zijn aanwezig als je in diepe slaap bent.

Bron: brainresource.com

16-17

zaterdag zondag

januari

Londense cab-drivers Uit hersenscans van Londense taxichauffeurs blijkt dat

ze bijna allemaal een vergrote hippocampus hebben. De hippocampus speelt een rol bij de opslag en het gebruik

van plattegronden. Londense taxichauffeurs moeten een examen afleggen waarbij ze uit het hoofd en in de juiste

volgorde iedere straat opnoemen van een startpunt naar een eindpunt. Ter voorbereiding daarop rijden ze vele kilometers door de stad en bestuderen ze eindeloos de topografische kaart. Dat heeft effect op de grootte van hun hippocampus.

ZoogdierenbreinHet zoogdierenbrein is verantwoordelijk voor emoties,

motivatie en sociaal gedrag. Het zoogdierenbrein is gericht op de korte termijn. Het wil positieve ervaringen opdoen en angst vermijden. Emoties worden voortdurend in ons

opgewekt, al zijn we ons daarvan meestal niet bewust. Het zoogdierenbrein kan leren, in tegenstelling tot het reptielen-

brein, waar we nauwelijks invloed op hebben. Het zoogdieren-brein bestaat uit de thalamus, hypothalamus, hippocampus,

hypofyse en amygdala.

18maandag

januari

het brein

De hersenen zijn in de schedel geplaatst als een grootvorst in zijn kasteel, omringd door

de zintuigen, die als zijn bood schappers en vazallen dienst

doen; dit leidt tot de conclusie dat dit deel de zetel van de

ziel moet zijn.

Claudius Galenus (131-201 na Chr), geneesheer

19dinsdag

januari

20woensdag

januari

“In het begin gaat het voor je gevoel snel beter. Dan blijft het staan. Het wordt maar niet beter.”

Ilse Winter kreeg in 2011 een herseninfarct. Vanaf dat moment hield ze een tekendagboek bij.

Verwerken “Het duurde lang voordat de ernst van het gebeurde tot mij

doordrong. Het was alsof het mij niet echt raakte en het maar half over mij ging. (…) Na een paar maanden twee keer in de week trainen vroeg ik de fysiotherapeute wanneer ik weer

goed kon schrijven met mijn rechterhand en wanneer ik weer zou kunnen joggen. Ze was even stil. En toen zei ze: ‘Zoals het

was voor je hersenbloeding wordt het niet meer.’ Even voelde ik me alsof ik tegen de grond werd gedrukt, alsof

ik het uit zou schreeuwen, alsof ik weg zou kruipen maar ik vermande me. Tegenover haar maar ook tegenover mezelf.

(…) Het was alsof ik niet anders kon dan doorgaan. Alsof mijn geschonden hersenen tijd nodig hadden dit te verwerken.”

Journalist Simonne van Gennip was zeven maanden zwanger toen ze een hersenbloeding kreeg.

Ze herstelde boven verwachting en schreef een boek over de periode.

Bron: Simonne van Gennip, Een foutje in mijn hoofd, 2014

21donderdag

januari

Slaap Onze slaap wordt geregeld door de hersenen. Een klein orgaantje, de supra chiasmatische nucleus (SCN) vormt

onze biologische klok. Een slaapcyclus bestaat uit stadia 1 tot en met 4 en de REM-slaap. De REM-slaap wordt ook wel droomslaap genoemd. REM staat voor ‘Rapid Eye Movements’ (snelle oogbewegingen). Van stadium 1 tot en met 4 wordt de slaap steeds dieper. Per nacht maken wij vijf slaapcycli door,

in gemiddeld zeven tot acht uur. Als deze cycli niet goed verlopen dan kunnen er klachten ontstaan, zoals vermoeid-

heid, concentratieproblemen, geheugenproblemen en geprikkeldheid. Bron: EEG Resource Instituut

22vrijdag

januari

23-24

zaterdag zondag

januari

breinbrekerBert en Anneke liggen dood op de vloer van de slaapkamer.

Het raam staat open en op de vloer ligt een bal, een plas water en gebroken glas. Wat is er gebeurd?

Antwoord: Bert en Anneke zijn goudvissen die in een kom op de vensterbank rondzwommen.

Toen de buurjongen per ongeluk een bal naar binnen gooide, viel de kom op de grond waarna de vissen

overleden op de slaapkamervloer.

Bron: creatiefdenken.com

?

Menselijk breinHet menselijk brein ofwel cortex zorgt voor ons logisch

denken en intellect. Het is de buitenste laag van de hersenen. De cortex bestaat uit twee hoefijzervormige helften met ieder vier kwabben. Door de cortex kunnen we vooruit kijken, plannen

maken en problemen oplossen. Het is gericht op de lange termijn. Ondanks de grote denkkracht is dit het zwakste brein

omdat het menselijk brein het vaak moet afleggen tegen de instincten van het reptielenbrein en de emoties van het

zoogdierenbrein.

25maandag

januari

het brein

Kun je jezelf

kietelen?

26dinsdag

januari

Je kunt jezelf niet kietelen omdat je brein onderscheid maakt tussen onverwachte

aanraking en je eigen aanraking.

hersenaandoeningenVrijwel iedereen krijgt ooit in zijn leven te maken

met een hersenaandoening. Bijvoorbeeld Acromegalie, ADCA, ADD, ADHD,

Afasie, ALS, Alzheimer, Amyotrofe Lateraal Sclerose, Angelman syndroom,

Angststoornissen, Apneu, Asfyxie, Asperger, ASS, Astrocytoom, Ataxie,

Autisme, Bipolaire stoornis, CADASIL, Cerebellaire ataxie, Chiari Malformatie,

Coma, CVA, CVS, Dementie, Depressie, Double cortex syndroom, Dwang-

stoornis, Dyscalculie, Dyslexie, Dystonie, Hersentumor, Encefalitis, Epilepsie,

FAS, Fobie, Fragiele X-syndroom, FTD, Gilles de la Tourette, Hemianopsie,

Hersenbloeding, Herseninfarct, Hersenkneuzing, Hersenontsteking, Hersen-

schudding, Hersentumor, Huntington, Hydrocefalie, IIH, Kataplexie, Katatonie,

Korsakov, Manisch-depressieve stoornis, ME, Ménière, Meningitis, Micro-

cefalie, Migraine, MS, MSA, NAH, Narcolepsie, Neglect, Neurofibromatose,

Niet-responsief waak syndroom, OCS, OCS, OPS, Parasomnie, Parkinson,

PDD-NOS, Periventriculaire leukomalacie, Prader-Willi syndroom, Prolacti-

noom, PSP, Rett-syndroom, Schizofrenie, TIA, Tinnitus, Wernicke, Wittestof-

ziekten. De Hersenstichting zet zich in om hersenen gezond te houden,

hersen aandoeningen te genezen en patiëntenzorg te verbeteren.

Bron: hersenstichting.nl

27woensdag

januari

Vooroordelen“Je kunt een heleboel dingen niet meer maar er zijn ook

een heleboel dingen die je nog wel kunt. Irritatie komt door onbegrip, onbegrip komt door te weinig kennis, weinig kennis van de situatie. Ik ben in eerste instantie dat meisje met die

gekke hand, dat meisje met het slechte geheugen. Maar ik ben nog zo veel meer dan dat. Mensen oordelen zo

snel, ze prikken er niet door heen. Ze denken: dat is vast een ingewikkeld persoon. Als ze over die vooroordelen heen

zouden komen dan zouden ze ontdekken dat die persoon met NAH niet alleen lastig, vervelend of alleen dat slechte

geheugen is, maar ook een heel gezellig persoon.”Mylèn heeft niet-aangeboren hersenletsel.

Bron: Nieuwe evenwichten in de zorg voor mensen met Niet Aangeboren Hersenletsel

en hun naasten, Kitty Jurrius. Almere: Windesheim Flevoland. Zie nah-zorgopmaat.nl

28donderdag

januari

LeVen Met herSenLetSeL

kikkersIn 1791 ontdekte Luigi Galvani dat in spieren en zenuwen

van kikkers elektrische activiteit meetbaar is. In 1858 lichtte Galvani de schedel van katten en verbond de proefdieren met

elektrodes om te kijken wat er gebeurde. Hans Berger, een Duitse psychiater bouwde voort op eerdere onderzoeken en

gebruikte zijn 15-jarige zoon als proefpersoon, bij wie hij 73 metingen deed. Hij introduceerde de naam Electro-

encefalogram (EEG). Een EEG is een hersenscan waarbij de elektrische pulsen in de hersenen gemeten worden via electroden op de hoofdhuid. Zo kunnen afwijkingen in de

hersenen opgespoord worden.

29vrijdag

januari

zaterdag zondag

januari

30-31

Nadat ze een herseninfarct kreeg verbleef Ilse Winter enkele dagen op de stroke-unit. Daarna ging ze naar huis om daar

verder te herstellen.