32 C U L T U U R & M E D I A DE STANDAARD ZATERDAG 29 , ZONDAG 30 , MAANDAG 31 MEI 2004

Van onze redacteur Karel Verhoeven

BRUSSEL — Topstukken uit de hedendaag-se Britse kunst gingen begin deze week invlammen op. Dat is een verlies voor dekunstwereld, zonder twijfel. Toch blijft hetvreemd. Na veel decennia raken we er stil-aan aan gewend dat ook een tentje uit desupermarkt of een barakje van wrakhoutinteressante kunst kan zijn. Maar moetenwe het verlies van zo’n tentje nu ook bewe-nen als ging het om een hoogst uniek en on-vervangbaar meesterwerk? Als het eenaanwijzing mag zijn: de verzamelaars encritici waren er meer het hart van in dan dekunstenaars zelf. Die zagen de brand als dekans om iets nieuws te doen.

Tracey Emin vond het spijtig, maar zevond dat er ergere rampen gebeuren. Hetwas jammer dat haar blauwe tentje getiteldEveryone I have ever slept with 1963-95verloren ging omdat het zo’n unieke herin-nering aan een periode aan haar leven is.,,De tent was dat ogenblik en dat momentin mijn leven’’, zei ze.

Wie zijn vakantie- en familiefoto’s in eenhuisbrand verliest, voelt het niet andersaan. Het publiek heeft altijd al de grootstemoeite gehad met de vraag hoe het dekunst van Emin moest begrijpen, zoals hetonopgemaakte bed met het gebruikte con-doom en bebloed ondergoed (My bed,1999).

Technisch is het geen enkel probleem omhet tentje opnieuw te maken en door eenstikster naar het origineel te laten bestik-ken met de namen van haar minnaars, fa-milieleden en geaborteerde foetussen. Eenbeetje zoals Wim Delvoye zijn grote hout-sculpturen laat uitsnijden door werklui, ofde renaissancemeester zijn leerlingen land-schappen liet voorschilderen.

Maar voor Emin is dat niet hetzelfde: ,,Hetheeft me zes maanden gekost om het te

doen. Die tijd van mijn leven kan ik nietmeer opnieuw beleven, evenmin als ik hetstuk kan opnieuw maken. Ik heb trouwensal zeker een jaar met niemand meer gesla-pen.’’

Alle ready-mades, pop art en conceptuelekunst ten spijt, is het ene industriële tentjedus nog altijd niet het andere. We gerakenmaar niet verlost van onze romantischeideeën over kunst. Een kunstwerk is uniek,geniaal, onherhaalbaar en onvervangbaar.Zelfs al is dat kunstwerk een urinoir, en ishet een replica uit de jaren zestig naar eenoorspronkelijk idee uit 1913, dan nog is hetaan de muren van Tate Modern te bewon-deren als een uniek werk. De eierschalenvan Marcel Broothaers zijn intussen vast al-lemaal vervangen, en hoeveel originelemosselschelpen zitten er nog in zijn mossel-pot? Je kunt er in het Smak niet voorbijlo-pen zonder je dat af te vragen.

Het is een haast onbedwingbare psycholo-gische reflex. Kunst moet ‘echt’ zijn, en datkan pas als ze uniek is, met een handteke-

ning van de kunstenaar als bezegeling. Methistorische gebouwen is het net zo. Watenig is, is zeldzaam. En dus waardevollerdan waar er veel van bestaan.

De kunst was in het pakhuis opgeslagendoor collectioneurs en galeries. Dat is lo-gisch, niet alles kan ophangen. Maar zowerkt ook de kunstmarkt: schaarste wordtgecreëerd. Charles Saatchi ‘maakte’ mee degeneratie van jonge Britse kunstenaars om-dat hij hun werken opkocht, promootte enstockeerde. Toen hij vorig jaar met het ideespeelde al de werken op de markt te bren-gen die hij van Damien Hirst bezat, kochtdie snel zijn eigen werk terug.

Van Hirst zijn zestien schilderijen verlo-ren, maar niet zijn haai op sterk water, datandere icoonbeeld van de generatie jongeBritse kunst. Oef. Hoewel het misschienslechts uitstel is. De haai is er in zijn tanksteeds slechter aan toe, hij desintegreertlangzaam. Dan is de vuurdood nog hero-ischer. Is hedendaagse kunst wel gemaaktvoor de eeuwigheid?

Niet alleen over hedendaagse kunst moetdie vraag gesteld worden. Ook oude kunstmoet niet als schrijn bewaard worden, vin-den de broers Jake en Dinos Chapman. Hetbelangrijkste werk dat verloren ging in debrand komt van hen. Hell is een apocalypti-sche installatie van duizenden plasticspeelgoedsoldaatjes, die in negen minia-tuurlandschappen met grote gretigheidmensen afmaken, vernederen en pijnigen.Hell riep sterke emoties op, het was alge-meen erkend als een modern meesterwerk.Die hel van nazi-soldaatjes en doodskam-pen smolt weg in het vuur. Ze gaf de pak-huisbrand een zweem van goddelijke voor-zienigheid mee. Hier werd niet moedwilligkunst vernield, hier werd de hel verbrand.

De Chapmans reageerden laconiek op hetverlies. Het was maar kunst, zeiden ze.Kunst kan opnieuw gemaakt worden. Hoe-wel dat net bij hun kunst bijna onmogelijkis, en hoewel zij zich als vaklui profilerendie niet zomaar ‘conceptueel’ iets in elkaarflansen maar traditioneel metier en vak-manschap hoog achten. Ze overtekendenkoppen uit Goya’s Wreedheden van de oor-log met clowneske maskers, pantomime-achtige paardjes en hondjes. Het was henniet om vernieling te doen, maar om de hor-ror uit de oorspronkelijke etsen met mauveen witte strepen te versterken.

De Goya verdwijnt niet onder hun verf-werk, net zoals de brand niet het einde isvan de verloren hedendaagse werken. Zelf-vernietiging en vernietiging zijn niet toe-vallig een thema van hedendaagse kunst.Er is voor beroemde kunst — van de MonaLisa tot de Rechtvaardige rechters — geenzekerder weg naar nog grotere beroemd-heid dan (even) te verdwijnen, gestolen teworden, of zelfs verbrand of vernield teworden. ,,The great British art disaster’’,sprak de mediawijze Tracey Emin meteenin tabloidtaal. Haar tentje heeft misschieneen invloedrijkere toekomst als het niet op-nieuw verrijst.

HET ENE TENTJE IS HET ANDERE NIET

Verloren voor de mensheid: ,,Everyone I have ever slept with 1963-95’’ van TraceyEmin. © rr

K I J K O P D E W E E K

f i l mPieter Steinz

ROTTERDAM — Helena is dantoch een teleurstelling. Als de Spar-taanse koningin na twintig minu-ten eindelijk verschijnt in de filmTroy, blijkt ze een truttige blondinete zijn. Is dit de vrouw voor wieAchaeërs tien jaar lang een bloedi-ge oorlog voerden onder de murenvan Troje? Is dit het gezicht dat,,duizend schepen van stapel lietlopen’’? Volgens de makers vanTroy, de succesrijke Grieken-en-Trojanenfilm van Wolfgang Peter-sen, wel. We zullen het dus moetendoen met het matig acterende foto-model Diane Kruger.

Er is wel meer dat fans van Home-ros in Troy zal ergeren. Zo zijn —voor het realisme — de goden uithet script geschreven. We wachtendus tevergeefs op de optredens vanHera, Afrodite en Athene of hetproduction design van de bergOlympos.

Daarnaast is het aandeel van deIlias in de Hollywood-productieflink teruggebracht. Voordat dewrok van Achilles ter sprake komt,hebben we al vijftig minuten achterde rug. Nadat het lijk van de Tro-jaanse held Hektor is verbrand (zo-als in de slotscène van de Ilias) gaatde film nog een uurtje door met despectaculaire val van Troje.

Homeros beschreef slechts 51 da-gen uit het tien jaar durende belegvan Troje, maar dat wil niet zeggendat alles uit de Ilias ook in Troy te-rechtkwam. Iedereen zal favorietepassages missen. De beroemde af-scheidsscène van Hektor en zijnvrouw Andromache zit er wel in,maar niet het ontroerende detaildat hun kleine zoontje schrikt vanHektors wapenrusting.

Hektor draagt in Troy geen helmmet vederbos. Hij spreekt trou-

wens ook geen Grieks of Anatolisch(zoals je zou kunnen verwachtenna de succesvolle wederopstan-ding van de dode talen in The pas-sion of the Christ). Maar het geeftniet, er blijft genoeg over om je aante vergapen.

Wie realistisch wil zijn bij het her-scheppen van een wereld van dui-zenden jaren geleden, moet spits-roeden lopen tussen de critici —met rechts kenners van de Griekseliteratuur en links historici die zichbezighouden met de oudheid.

Vooral de jacht op anachronis-men is populair. In krantenrecen-sies en op Internet zijn ze al keurig

opgesomd: de grootse luxe van destad Troje, die volgens archeologenrond 1200 voor Christus niet be-paald zwom in de rijkdom; de gavegebitten en de puistvrije gezichtenvan de helden en heldinnen.

En natuurlijk de doorwerking vande twintigste-eeuwse emancipatie:Hektors metromannelijke getutmet zijn pasgeboren zoontje, Hele-na’s geloof in de romantische lief-de, en het sociaal besef van Achillesen Agamemnon, twee nietsont-ziende ego’s die bij Homeros alleenaan zichzelf verantwoording ver-schuldigd zijn.

HET homerische gegrinnik omdat soort fouten is begrijpe-

lijk. Ook ik werd bij de gevechtsscè-nes verrast door het optreden vande falanx (soldaten achter aaneen-gesloten schilden), die pas vijfhon-derd jaar na de verwoesting vanTroje ontwikkeld werd. Maar het isaardig om te bedenken dat de ma-kers van Troy zich wat dat betreftin goed gezelschap bevinden.

Homeros is namelijk ook niet inzijn eerste anachronisme gestikt.De blinde bard, van wie we zo wei-nig weten, componeerde zijn ge-dichten rond 750 voor Christus,toen het schrift in Griekenland nognauwelijks ontwikkeld was. Ge-schiedenis werd mondeling over-geleverd. Homeros had geen mo-

Wat is er in ‘Troy’ geworden van de

Homeros is ook niet in zijn eersteanachronisme gestikt

Troje zoals het wordt voorgesteld in ,,Troy’’. © warner bros

33C U L T U U R & M E D I ADE STANDAARD ZATERDAG 29 , ZONDAG 30 , MAANDAG 31 MEI 2004

Dorian Van der Bremptdirecteur Boek.beANTWERPEN — Dorian Vander Brempt is de nieuwe di-recteur van Boek.be, de koe-pelorganisatie van boekhan-delaars, uitgevers en impor-teurs.Van der Brempt bekleeddeeerder al die functie, maarstapte eind 2002 op om kabi-netsadviseur te worden bij detoenmalige cultuurminister,Bert Anciaux (spirit).Hij volgt Paul Van Lil op, diepas in september vorig jaarwas aangesteld en Boek.beals een bedrijf organiseerde,met veel aandacht voor pro-motie en marketing. Sinds februari 2001 kreeg debelangenvereniging van hetboekenvak al vier verschil-lende directeurs. Begin 2001ging Wim De Mont na 12 jaarweg. Hij werd opgevolgddoor Van Der Brempt, die naminder dan een jaar vertroknaar het kabinet van Anci-aux. Zijn opvolger, René VanLoon, bleef twee jaar direc-teur, maar stapte daarnaover naar de Nederlandseuitgeversgroep Veen, Boschen Keuning.Voorzitter André Van Hale-wyck is opgetogen omdatvolgens hem ,,een sterk fi-guur’’ terug aan het hoofdkomt van de organisatie.

(belga)

Cirque du Soleilverlengt ,,Dralion’’ANTWERPEN — Cirque duSoleil heeft de voorstellin-genreeks van Dralion die op12 augustus op de GedempteZuiderdokken in Antwerpenbegint, verlengd tot en metzondag 31 oktober 2004. Delaatste show was oorspron-kelijk gepland voor eind sep-tember. Er zijn al meer dan100.000 tickets verkocht.

(belga)

Glasscherven uitMechelse beerputtentoongesteldMECHELEN — De MechelseVereniging voor Stadsarche-ologie trof hopen glas aan ineen beerput van het Hof Bau-wens-Van der Boyen en heeftdat materiaal nu voor eententoonstelling gebruikt.De archeologen vonden kelk-glazen, glazen drinkbekers,karaffen, wijnflessen enschaaltjes uit de 17de en 18deeeuw. Ook de zogenaamde’Spaflessen’ waarin het kost-bare water werd vervoerd,wijzen op de rijkdom van debewoners.De tentoonstelling belichtzowel de gigantische taak omde glasfragmenten samen tepuzzelen tot objecten, als deconservering ervan. Ze loopttot 15 augustus in het Muse-um Schepenhuis.

NIEUWS

0405190139

de periferie en geëngageerde ar-tiesten die buiten de officiële kana-len hun werk willen verspreiden.’’

De groep werkte vooral rond derelatie kunst en maatschappij.Daarom leek het logisch om in deverkiezingsperiode aanwezig tezijn. Niet in de afgeschermde zonevan een galerie of een festival,maar gewoon op straat.

Er werd gezocht naar een alge-meen herkenbare format. De ver-kiezingsaffiche kwam daarbij uit debus als het meest democratische endirecte medium. De kunstenaarMario Debaene bewerkte de geëns-ceneerde beelden tot affiches.

Wat de nieuwkomers bindt, is dat

Van onze redacteur Geert Van der Speeten

HET initiatief gaat uit van tweecultuurhuizen, Victoria De-

luxe en het Nieuwpoorttheater. Zewillen een opvallende bijdrage le-veren aan een stads- of samenle-vingsdebat. Een plakteam en eenploeg die flyers uitdeelt, versprei-den vandaag 8.000 affiches inGent. Hier en daar willen ze ook dedirecte concurrentie aangaan metde vertrouwde koppen op de ver-kiezingsaffiches.

Aan de basis ligt een workshopvan Victoria Deluxe, die al voor detweede keer plaatsvond. Via hetGentse onthaalbureau voor anders-talige nieuwkomers werd een veer-tigtal cursisten samengebrachtvoor een beeldend atelier. Het zijnpolitieke vluchtelingen uit ondermeer Azië en Soedan, vaak met eenachtergrond in de beeldende kunst.

Geert Opsomer van het Nieuw-poorttheater noemt ze liever ,,on-bevoegden’’. ,,We mobiliseren eenbrede categorie van outsiders:asielzoekers, migranten, maar ookleefloners, OCMW’ers, mensen uit

ze geen stem hebben en buiten dedemocratie vallen, en toch gehoordwillen worden.

Dat thema komt aan bod in decampagne. Er werd een fictievepartij opgericht, Stem 72, die iede-re Gentenaar algemeen stemrechtwil verlenen.

Impliciet klinkt een pleidooi doorvoor meer gastvrijheid.

MOETEN we de actie nu artis-tiek of politiek interpreteren?

Wil Stem 72 ook de discussie overhet migrantenstemrecht opnieuwopenen? Geert Opsomer: ,,Je magdat niet zo eenzijdig zien. De cam-pagne gaat over de afwezigheidvan stem. Die is voelbaar in de me-

dia en de algemene beeldvorming,maar ook bij de politieke partijen.We zijn geen actievoerders. Weproberen met artistieke middeleneen debatruimte open te breken.’’

Shabini Mohammed, een van dedeelnemers aan de beeldendeworkshop, zegt dat hij al tevredenis als bij het zien van de beelden devraag gesteld wordt: ‘Wat is dit?’,,De affiches zijn een teken vanmijn basisrecht’’, zegt hij in de bro-chure van Victoria Deluxe. ,,Hetmeest menselijke recht op een nor-maal leven, gelijkheid, werk, stem-recht.’’

Geert Opsomer hoopt dat de affi-checampagne de beeldvormingkan beïnvloeden over outsiders inde maatschappij. ,,We blijven over-tuigd geloven dat kunst en cultuureen stem kunnen geven aan ieder-een.’’

www.stem72.be

VICTORIA DELUXE EN NIEUWPOORTTHEATER LANCEREN CAMPAGNE

Affiches voor mensenzonder stem

,,We zijn geen actievoerders.We proberen met artistieke middelen een

debatruimte open te breken’’

GENT — Affiches en flyers dieeen ,,stadspartij voor politiekefictie’’ aanprijzen, zaaien van-af vandaag verwarring bij deGentse kiezer. Achter de cam-pagne gaat een sociaal-artis-tiek project schuil. Het wil eenstem geven aan een brede ca-tegorie van ,,onbevoegden’’.

Affiches voor de campagne van de fictieve partij Stem 72. © victoria deluxe

gelijkheid om zijn beeld van hetverleden te toetsen — als hij dat algewild had.

Sterker nog: de dichter was zichhelemaal niet bewust van de enor-me cultuurbreuk die het gevolgwas geweest van de ondergang vande (zogenaamd door Agamemnonen Menelaos bewoonde) Myceensepaleizen in de twaalfde eeuw voorChristus. Hij schreef op wat er overhet verre verleden bekend was uitde orale traditie. Een tijd die vol-gens moderne historici nog hetmeeste lijkt op de tiende en negen-de eeuw voor Christus.

Ga maar na: in de Myceense tijdwerden adellijke doden niet ver-brand maar begraven. Goden wer-den niet in tempels vereerd, engeen veldslag was te winnen zon-der strijdwagens. In Homeros’ tijdspeelden die wagens geen rol meerin de oorlogvoering, maar de dich-ter wist dat ze ooit gebruikt waren.Dus liet hij — net als Wolfgang Pe-tersen — zijn helden met de wagennaar het slagveld taxiën, waar zegewoon te voet gingen vechten.

Dat Homeros het ,,breedgebouwdIlion’’ afschilderde als een centrumvan rijkdom en cultuur, zou je trou-wens ook als een anachronismekunnen beschouwen, aangezien debloeitijd van de stad ruim duizendjaar eerder was; maar dit is veeleerdichterlijke vrijheid, die terecht isnagevolgd in de verfilming.

MAAR veel ernstiger dan histo-rische onjuistheden, vinden

de criticasters, is de manier waaropHollywood met Homeros op deloop is gegaan. Zoals Homerosmaar een korte periode uit de Tro-jaanse Oorlog beschreef, zo hebbende filmmakers maar een klein stuk-je van de Ilias gebruikt. En daarinveroorloven ze zich ook nog eensde grofste vrijheden.

Om te beginnen zouden Petersenen de zijnen, om de preutse zieltjesin de Nieuwe Wereld te sparen, dehomoseksuele verhouding tussenAchilles en Patroklos onder het ta-pijt hebben geveegd. Daarnaastzouden de makers van Troy, omeen romantische love angle te cre-eren, de gevoelens van Achillesvoor de beeldschone krijgsgevan-gene Briseïs overdreven hebben.

Ook van sommige andere hoek-stenen van de Griekse mythologieis weinig overgebleven. Als Helenageschaakt is door de Trojanen, enMenelaos en Agamemnon de Grie-ken in een coalitie verzameld heb-ben, vaart de Griekse vloot zonderenig probleem uit. De beruchte epi-sode in Aulis, waar Agamemnonzich gedwongen ziet om zijn doch-ter Ifigeneia te offeren in ruil vooreen gunstige wind, is uit het ver-haal verdwenen. Net als de optre-dens van de zwaarbeproefde ziene-res Kassandra en de gedoemdepriester Laokoon, die de Trojanen

vergeefs proberen duidelijk te ma-ken dat ze het houten paard beterniet de stad in kunnen slepen. Ennog schokkender is het voortijdigeeinde van de Atriden: Menelaossneuvelt in een gevecht met Hek-tor, en Agamemnon krijgt een dolkvan Briseïs in zijn rug wanneer hijhaar tijdens de val van Troje pro-beert te overmeesteren.

Vooral dat laatste is niet slim vande scenarioschrijvers in Holly-wood. De dood van Agamemnonontneemt hun de mogelijkheid omna het succes van Troy een vervolg-film te maken over de terugkeervan Agamemnon naar Mycene.

Wat die episode voor drama kanopleveren, bewees de toneelschrij-ver Aischylos met de Oresteia. Indie trilogie uit 458 voor Christuswordt eerst Agamemnon vermoorddoor zijn vrouw Klytaimnestra, uitwraak voor zijn beslissing om zijndochter te offeren; waarna de ont-aarde echtgenote op haar beurtwordt doodgestoken door haarzoon Orestes, die een toneelstuklang zal kampen met wroeging.

De scenaristen zijn dus een diefvan hun eigen portfolio. Maar hetgaat te ver om te zeggen dat ze deGriekse mythen verminkt of ver-kracht hebben. Per slot van reke-ning gingen de oude Grieken ookbehoorlijk vrij met hun mythologieom.© NRC Handelsblad

helmboswuivende Hektor?